Groszkówka głębinowa (Pisidium conventus) – gatunek holarktycznego, słodkowodnego małża z rodziny kulkówkowatych. Stenobiont, występuje w głębokich partiach jezior. Uważany za relikt polodowcowy. Ma status gatunku najmniejszej troski (LC) na czerwonej liście IUCN.
Gatunek należy do rodziny kulkówkowatych (Sphaeridae) i jest jednym z 17 przedstawicieli rodzaju Pisidium występujących w Polsce[4]. Opisany przez S. Clessina w 1877 roku, na podstawie okazów znalezionych w jeziorze Starnberger See przy Tutzing, na głębokości 50 m[5]. W Polsce znany pod nazwą zwyczajową jako groszkówka głębinowa[6][7].
Nazwa rodzaju odnosi się do kształtu muszli, która przypomina ziarnko grochu (grek. Πίσον, pison – groch; Είδοσ, eidos – podobny)[8], epitet gatunkowy (łac. conventus – zgromadzenie[9]) został nadany przez autora gatunku dla uhonorowania monachijskiego koła naturalistów, od członków którego pozyskał okazy[5].
Muszla drobna, w zarysie owalno-romboidalna, tylko nieznacznie wypukła, bardzo cienka i krucha. Szczyty przypłaszczone, równo oddalone od krańców muszli. Na styku krawędzi górnej i krawędzi przedniej oraz tylnej zaznaczają się kąty. Muszla biaława lub żółtawa, matowo połyskująca, nieregularnie prążkowana. W sąsiedztwie szczytów muszli urzeźbienie zanika. Rowek wiązadła długi, płyta zamka długa i wąska. Zęby główne wystają do środka muszli, zęby boczne są słabo wykształcone, blaszkowate. Cechą charakterystyczną jest brak modzela na płycie zamka oraz brak syfonalnego otworu wpustowego i zewnętrznego płata skrzelowego[10].
Długość muszli: 2,2–3 mm; szerokość: 1,2–1,5 mm; wysokość: 1,7–2,2 mm[11].
Gatunek holarktyczny, występuje w jeziorach północnej części Europy, Syberii i Ameryki Północnej, także w górskich jeziorach innych części Europy (nie stwierdzono jego występowania na Islandii i w Danii)[12][13]. Uważany za relikt polodowcowy[6]. W Polsce rzadki, znaleziony jedynie w jeziorach: Wigry i Wigierki[14], Tałtowisko, Babięty[15], Ostrowite[16] i Miedwie[17].
Gatunek stenotypowy, oligotermiczny, wyłącznie jeziorny[12]. W jeziorach północnoeuropejskich zasiedla litoral, sublitoral i profundal, w Europie Środkowej spotykany tylko w profundalu głębokich jezior lub w wysoko położonych jeziorach i stawach górskich (do wysokości 1800 m n.p.m.[18]). Wymaga niskiej temperatury wody (poniżej 17 °C, optimum termiczne: 4–8 °C) – jest to czynnik limitujący jego występowanie[19][20]. Preferuje dno muliste, toleruje niskie stężenia wapnia w wodzie i deficyty tlenowe. Wrażliwy na zanieczyszczenie wody i eutrofizację. Osobniki tego gatunku występują skupiskowo, miejscami osiągając bardzo duże zagęszczenia (nieco ponad 3000 osobników/m²)[12][16].
Filtrator, odżywia się zawiesiną odcedzaną z wody na skrzelach[21].
Obojnaki, dojrzałość płciową uzyskują przy wymiarach muszli 1,5–2 mm[12]. Jajożyworodne. Jaja rozwijają się w torbach lęgowych w skrzelach rodziców, może się tam znajdować od 2 do 10 embrionów, uwalnianych kiedy osiągną długość ciała około 1 mm[22]. W stałej, niskiej temperaturze w profundalu małże rozmnażają się przez cały rok, w płytszych partiach jeziora, przy zmiennej temperaturze zimą rozród jest zahamowany[12]. Średnia długość życia osobnika to trzy lata[6].
Ze względu na szerokie rozprzestrzenienie w Eurazji i Ameryce Północnej oraz liczne występowanie w jeziorach alpejskich i arktycznych nie jest uważany za gatunek zagrożony – na czerwonej liście IUCN miał w 2015 roku status gatunku najmniejszej troski (LC). Zagrożeniem może być w przyszłości globalne ocieplenie klimatu[3]. Najrzadsza groszkówka spośród występujących na terenie Polski, wpisana do Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Bezkręgowce jako gatunek zagrożony (VU) w związku z niewielką liczbą stanowisk w kraju i postępującą eutrofizacją wód[6]. W Polsce jest objęta częściową ochroną gatunkową[7][23].
Groszkówka głębinowa (Pisidium conventus) – gatunek holarktycznego, słodkowodnego małża z rodziny kulkówkowatych. Stenobiont, występuje w głębokich partiach jezior. Uważany za relikt polodowcowy. Ma status gatunku najmniejszej troski (LC) na czerwonej liście IUCN.
