Plantain Family

Ten artykuł dotyczy roślin. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Babkowate (Plantaginaceae Juss.) – rodzina roślin należących do rzędu jasnotowców (Lamiales Bromhead). Obejmuje ok. 90 rodzajów z ok. 1900 gatunkami^[1]. Rodzajem typowym jest babka Plantago. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych okrytonasiennych (np. w systemie Cronquista z 1981) była to jedyna rodzina w obrębie rzędu Plantaginales obejmująca jedynie trzy rodzaje: babka (Plantago), brzeżyca (Littorella) oraz Bougueria. Późniejsze liczne prace filogenetyczne, podsumowane przez członków Angiosperm Phylogeny Group (APG), wykazały, że takson powinien znaleźć się w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales). Co istotne, okazało się, że babkowate w dawnym wąskim ujęciu (Plantaginaceae sensu stricto) są zagnieżdżone w obrębie linii rozwojowych kilkudziesięciu rodzajów dawniej zaliczanych do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae), przy czym w liczbie tej nie znalazł się rodzaj typowy dla tej rodziny – trędownik (Scrophularia). Chociaż nazwa Veronicaceae (1782) jest najstarszą zastosowaną dla takiej grupy, to jednak nazwa Plantaginaceae (1789) została uznana za właściwą zgodnie z zasadami Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej i ona też została użyta w kolejnych systemach publikowanych przez APG, w tym w systemach APG III z 2009 i APG IV z 2016^[1].

Babkowate w szerokim sensie (Plantaginaceae sensu lato) są rodziną bardzo zróżnicowaną i kosmopolityczną, choć najliczniej reprezentowaną w strefie klimatu umiarkowanego. Do rodziny tej należą rośliny zielne (w tym rośliny wodne). Zróżnicowanie utrudnia opisanie cech charakterystycznych. Cechami wyróżniającymi ją od innych przedstawicieli jasnotowców są niepodzielone poprzecznie główki włosków gruczołowych oraz podzielone torebki^[1].

Morfologia

Pokrój

Roczne lub wieloletnie rośliny zielne, rzadko krzewy^[1].

Liście

Skrętoległe (też w przyziemnych rozetach) lub naprzeciwległe, o blaszce pojedynczej lub złożonej^[1].

Kwiaty

Zróżnicowane u różnych przedstawicieli. U niektórych 4-krotne, u innych 5-8-krotne, często o symetrii grzbiecistej. U wielu przedstawicieli kwiaty są bardzo uproszczone np. u roślin wiatropylnych takich jak babki) lub wodnych jak przęstki i rzęśl^[1].

Owoce

Torebki^[1].

Systematyka

Grupa kilkunastu rodzajów z lindernią (Lindernia) wyodrębniona została w 2007 roku jako odrębna rodzina linderniowatych (Linderniaceae), co zostało uwzględnione w systemie APG III z 2009. Niektórzy autorzy sugerują także konieczność wyłączenia w randze osobnej rodziny grupy Gratiolaceae (m.in. z rodzajami konitrut Gratiola i limnofila Limnophila)^[1]. W systemie APG IV z 2016 nie wprowadzono zmian w klasyfikacji rodziny^[2].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[1]

Jedna z rodzin jasnotowców reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

jasnotowce

Plocospermataceae

Carlemanniaceae

Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

Calceolariaceae

Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

Byblidaceae byblisowate

Linderniaceae linderniowate

Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

Martyniaceae

Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

Schlegeliaceae

Lentibulariaceae pływaczowate

Thomandersiaceae

Verbenaceae werbenowate

jasnotowate Lamiaceae

Mazaceae

Phrymaceae

paulowniowate Paulowniaceae

zarazowate Orobanchaceae

Podział rodziny według GRIN^[3] (w ujęciu odpowiadającym systemowi APG IV)

Plemię Angelonieae:

• rodzaj: Angelonia Humb. & Bonpl. – angelonia
• rodzaj: Basistemon Turcz.
• rodzaj: Melosperma Benth.
• rodzaj: Monopera Barringer
• rodzaj: Monttea Gay
• rodzaj: Ourisia Comm. ex Juss. – ouryzja

Plemię Antirrhineae:

• rodzaj: Acanthorrhinum Rothm.
• rodzaj: Albraunia Speta
• rodzaj: Anarrhinum Desf.
• rodzaj: Antirrhinum L. – wyżlin
• rodzaj: Asarina Mill. – azaryna
• rodzaj: Chaenorhinum (DC.) Rchb. – lniczka
• rodzaj: Cymbalaria Hill – cymbalaria
• rodzaj: Epixiphium (Engelm. ex A. Gray) Munz
• rodzaj: Galvezia Dombey ex Juss.
• rodzaj: Gambelia Nutt.
• rodzaj: Holmgrenanthe Elisens
• rodzaj: Holzneria Speta
• rodzaj: Howelliella Rothm.
• rodzaj: Kickxia Dumort. – kiksja

• rodzaj: Lafuentea Lag.
• rodzaj: Linaria Mill. – lnica
• rodzaj: Lophospermum D. Don
• rodzaj: Mabrya Elisens
• rodzaj: Maurandella (A. Gray) Rothm.
• rodzaj: Maurandya Ortega
• rodzaj: Misopates Raf. – misopat
• rodzaj: Mohavea A. Gray
• rodzaj: Neogaerrhinum Rothm.
• rodzaj: Nuttallanthus D. A. Sutton
• rodzaj: Pseudomisopates Güemes
• rodzaj: Pseudorontium (A. Gray) Rothm.
• rodzaj: Rhodochiton Zucc. ex Otto & A. Dietr.
• rodzaj: Schweinfurthia A. Braun

Plemię Callitricheae:

• rodzaj: Callitriche L. – rzęśl
• rodzaj: Hippuris L. – przęstka

Plemię Cheloneae:

• rodzaj: Brookea Benth.
• rodzaj: Chelone L. – żółwik
• rodzaj: Chionophila Benth.
• rodzaj: Collinsia Nutt.
• rodzaj: Keckiella Straw
• rodzaj: Nothochelone (A. Gray) Straw
• rodzaj: Penstemon Schmidel – penstemon
• rodzaj: Tonella Nutt. ex A. Gray
• rodzaj: Uroskinnera Lindl.

Plemię Digitalideae:

• rodzaj: Digitalis L. – naparstnica
• rodzaj: Erinus L. – erynus
• rodzaj: Isoplexis (Lindl.) Loudon

Plemię Globularieae:

• rodzaj: Campylanthus Roth
• rodzaj: Globularia L. – kulnik
• rodzaj: Poskea Vatke

Plemię Gratioleae:

• rodzaj: Achetaria Cham. & Schltdl.
• rodzaj: Adenosma R. Br.
• rodzaj: Bacopa Aubl. – bakopa
• rodzaj: Benjaminia Mart. ex Benj.
• rodzaj: Boelckea Rossow
• rodzaj: Capraria L.
• rodzaj: Cheilophyllum Pennell ex Britton
• rodzaj: Conobea Aubl.
• rodzaj: Darcya B. L. Turner & C. C. Cowan
• rodzaj: Deinostema T. Yamaz.
• rodzaj: Dizygostemon (Benth.) Radlk. ex Wettst.
• rodzaj: Dopatrium Buch.-Ham. ex Benth.
• rodzaj: Fonkia Phil.
• rodzaj: Geochorda Cham. & Schltdl.
• rodzaj: Gratiola L. – konitrut

• rodzaj: Hydranthelium Kunth
• rodzaj: Hydrotriche Zucc.
• rodzaj: Ildefonsia Gardner
• rodzaj: Leucospora Nutt.
• rodzaj: Limnophila R. Br. – limnofila
• rodzaj: Maeviella Rossow
• rodzaj: Mecardonia Ruiz & Pav.
• rodzaj: Otacanthus Lindl.
• rodzaj: Philcoxia P. Taylor & V. C. Souza
• rodzaj: Schistophragma Benth. ex Endl.
• rodzaj: Schizosepala G. M. Barroso
• rodzaj: Scoparia L.
• rodzaj: Stemodia L.
• rodzaj: Tetraulacium Turcz.

Plemię Hemiphragmeae:

• rodzaj: Hemiphragma Wall.

Plemię Plantagineae:

• rodzaj: Aragoa Kunth
• rodzaj: Littorella P. J. Bergius – brzeżyca
• rodzaj: Plantago L. – babka

Plemię Sipthorpieae:

• rodzaj: Ellisiophyllum Maxim.
• rodzaj: Sibthorpia L.

Plemię Veroniceae:

• rodzaj: Besseya Rydb.
• rodzaj: Chionohebe B. G. Briggs & Ehrend.
• rodzaj: Detzneria Schltr. ex Diels
• rodzaj: Hebe Comm. ex Juss. – hebe
• rodzaj: Kashmiria D. Y. Hong
• rodzaj: Lagotis Gaertn.
• rodzaj: Neopicrorhiza D. Y. Hong
• rodzaj: Paederota L. – pedorota
• rodzaj: Parahebe W. R. B. Oliv.
• rodzaj: Picrorhiza Royle ex Benth.
• rodzaj: Scrofella Maxim.
• rodzaj: Synthyris Benth.
• rodzaj: Veronica L. – przetacznik
• rodzaj: Veronicastrum Heist. ex Fabr. – przetacznikowiec
• rodzaj: Wulfenia Jacq. – wulfenia
• rodzaj: Wulfeniopsis D. Y. Hong

Pozycja rodziny w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina babkowate (Plantaginaceae Juss.)^[4].

W ujęciu Reveala do rodziny zaliczane były tylko:

• rodzaj: Bougueria Decne. – takson monotypowy z gatunkiem – Bougueria nubicola Decne (według GRIN gatunek włączany do rodzaju babka Plantago^[3])
• rodzaj: Littorella P.J. Bergius – brzeżyca, w Polsce występuje jeden gatunek
• rodzaj: Plantago L. – babka, w Polsce występuje kilka gatunków

Przypisy