Black Legged Kittiwake

Mewa trójpalczasta (Rissa tridactyla) – gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae).

Występowanie

Zamieszkuje arktyczne i subarktyczne strefy Europy, Azji i Ameryki Północnej, w zależności od podgatunku:

• Rissa tridactyla tridactyla – od atlantyckich wybrzeży Kanady i północnego USA przez Grenlandię, zachodnią i północną Europę po Nową Ziemię. Zimuje od Morza Sargassowego przez Morze Śródziemne po zachodnią Afrykę. W Europie występuje w Wielkiej Brytanii, na francuskich, skandynawskich i duńskich wybrzeżach oraz w Islandii.

Na polskim wybrzeżu pojawia się nieregularnie i nielicznie, podczas przelotów sporadycznie spotykana w głębi kraju (zwykle w listopadzie).

• Rissa tridactyla pollicaris – od północno-wschodniej Syberii przez Kamczatkę, Morze Ochockie, Kuryle po Morze Beringa i Alaskę. Zimuje na południe od Morza Wschodniochińskiego po północno-zachodni Meksyk.

Charakterystyka

Kolonia mewy trójpalczastej na norweskiej ptasiej wyspie

Cechy gatunku

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Biały ptak z grzbietem i skrzydłami popielatymi (ciemniejszymi niż u mewy pospolitej), nogi i końce piór na skrzydłach są czarne, dziób żółtozielonkawy do żółtego. W okresie godowym cała głowa biała. Na końcach skrzydeł brak białych plamek (tzw. perełek), charakterystycznych dla innych gatunków mew, np. mewy pospolitej. Czwarty palec jest uwsteczniony, bez pazura, w czym różni się od innych gatunków mew,, u których on występuje. Stąd też wzięła się nazwa gatunkowa. W szacie spoczynkowej od sierpnia do października widać pod okiem czarną, półksiężycowatą plamę i drugą ciemną na uchu. Poza tym kark jest szaroniebieski. Osobniki młodociane mają na karku czarny pas w kształcie półobroży, a na skrzydłach (w pierwszej zimie i u młodych) ciemne plamy układające się w kształt litery "M" (przyjmując dziób za "górę"). Przypominają one wtedy młode mewy małej. Młodociana szata ma już szary płaszcz i czysto białe lotki II rzędu. Oprócz tego czarny pasem na końcu ogona, czarna plama uszna, czarny pasek na karku i czarny dziób. Ostateczną szatę przybierają w 3. roku życia.

W locie łatwa do rozpoznania po widocznym rysunku układającym się w literę M na grzbiecie i skrzydłach. Ogon jest lekko wcięty na końcu oraz ma czarne obrzeżenie, lekko karbowany i krótki. Ciemnoszary wierzch skrzydeł jaśnieje do białego w stronę ich końców. Z większej odległości wydają się szaro-biało-czarne. Sam lot jest lekki i zręczny, podobnie jak u rybitwy. Lata głównie nad powierzchnią wody, a gdy dryfuje na wodzie wydaje się być lekka jak korek.

R. t. pollicaris jest większa, a czarne plamy na końcówkach skrzydeł są rozleglejsze.

Łapa młodego ptaka pierwszej zimy. Tylny palec jest prawie całkowicie zredukowany

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 40-45 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 90-100 cm
waga ok. 300-510 g

Głos

Mewy trójpalczaste w swych koloniach są bardzo hałaśliwe. Głos podobny do nosowego i gulgoczącego "kiti wi" dał angielską nazwę temu gatunkowi: kittiwake. Usłyszeć też można krótkie, ostrzegawcze "uk uk". Natomiast poza okresem gniazdowania ptaki te prawie w ogóle się nie odzywają.

Biotop

W okresie lęgowym gnieździ się nad stromymi morskim wybrzeżami, na skalistych wysepkach. Resztę roku spędza na pełnym morzu, gdzie zasiedla tamtejsze wyspy, często będąc tam gatunkiem dominującym. Z morzem jest związana bardziej niż inne mewy. Nad lądem pojawia się tylko wyjątkowo.

Okres lęgowy

Dorosły ptak z pisklęciem

Toki

Na lęgowiskach dochodzi do łączenia się w pary. Zazwyczaj kojarzą się osobniki podobnego wieku. Partner często jest ten sam co zeszłego roku, jeśli udało się uzyskać z nim wtedy sukces rozrodczy. Inna zaletą dochowania sobie wierności jest szybszy rozwój gruczołów płciowych starego partnera, już na początku okresu rozrodczego, co pozwala wyprowadzić wcześniej lęg.

Gniazdo

Zazwyczaj na skalnym klifie lub nad urwiskiem. Gniazdo ma stożkowaty kształt i składa się ze starannie ułożonych różnych roślin wodnych, wodorostów, mchów, porostów i traw, zlepionych razem gliną lub szlamem. Wysychając, konstrukcja staje się twardą ochroną dla piskląt czy jaj. Coraz częściej gniazda widywane na dachach budynków. Zakładają je oboje rodzice. Jako ptak towarzyski tworzy duże, gęste kolonie liczące ponad 10 tysięcy, choć zdarzają się również liczące ponad 100 tysięcy par. Lęgnąć mogą się w obrębie gniazd innych ptaków morskich, jak fulmary czy nurzyki. Zdarza się, że pary zakładają gniazdo już w maju, na pewien czas przed złożeniem jaj.

Mewa trójpalczasta w szacie spoczynkowej na otwartym morzu

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-czerwcu (na Dalekiej Północy nawet w lipcu) 2 jaja, które są bardziej stożkowate niż u innych mew gniazdujących na płaskim terenie. Zapobiega to ich wyturlaniu się z gniazda. Są one jaśniejsze, szarożółte z nielicznymi plamkami, w porównaniu z lęgami innych gatunków mew. Samice, które się wcześniej lęgły, w kolejnym okresie lęgowym mają zwykle więcej jaj, 3 zamiast 2. To powoduje, że sukces rozrodczy ptaków starszych jest zazwyczaj większy.

Młody ptak pierwszej zimy

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja wysiadywane są przez okres 24-28 dni przez obydwoje rodziców. Razem również karmią swe młode, choć wracając z pokarmem nie rozpoznają ich indywidualnie, ale kierują się położeniem gniazda. Podczas gdy jeden dorosły ptak żeruje, drugi znajduje się na gnieździe. Pokarmu mogą wtedy szukać na dużych odległościach. W przeciwieństwie do innych mew ze względu na położenie gniazda, pisklęta – gniazdowniki – nie mogą swobodnie z niego wychodzić i biegać wokół niego. Zatem nie ma tu odszukiwania młodych po wydawanym głosie rodzica, jak ma to miejsce w koloniach innych mew. Młode siedzą w gnieździe przez 46-47 dni, choć lotne stają się tydzień wcześniej. Gdy opuszczają gniazda i skończy się okres lęgowy zarówno młode, jak i stare ptaki rozpraszają się na wszystkie strony, kierując się głównie na północny Atlantyk. Mewy trójpalczaste, mając dopiero kilka lat, docierają nad tereny lęgowe.

Pożywienie

Wierzch ciała dorosłego ptaka widoczny w locie

Głównie niewielkie ryby i inne zwierzęta morskie.

Łowi je przeważnie na powierzchni wody. W czasie powolnego lotu szuka pokarmu na morzu. Gdy znajdzie rybę, nagle spada pod wodę z lekko zagiętymi skrzydłami. Gdy pojedyncza mewa odnajdzie całą ławicę ryb, alarmuje pozostałe ptaki rybożerne, jak burzyki czy większe mewy. Podobnie jak inne mewy, podąża za statkami i korzysta z odpadków ludzkiego rybołówstwa. Może korzystać też z kuchennych odpadków lub padliny zmytej przez powódź.

Ochrona

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[3].

Zobacz też

• ptaki Polski
• Mewy

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.