Garden Lettuce

Sałata siewna, głąbiki krakowskie (Lactuca sativa L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych. Występuje wyłącznie w uprawie. Prawdopodobnie pochodzi od sałaty kompasowej^[3]. W Polsce uprawiana i dziczejąca (efemerofit).

Morfologia

Łodyga

Krótka (wyjątkiem jest sałata łodygowa). Wydłuża się ona podczas wytwarzania pędu kwiatostanowego, który osiąga wysokość 80-150 cm.

Liście

Różnorakiego kształtu, barwy i wielkości, w zależności od odmiany.

Kwiaty

Obupłciowe, drobne, jasnożółte, języczkowate, zebrane w koszyczki tworzące podbaldach. Pozbawione są one kielicha, zamiast niego są włoski tworzące puch kielichowy. Kwiaty są samopylne.

Owoce

Niełupki, opatrzone w szerszej części puchem kielichowym, który stanowi aparat lotny.

Korzeń

Palowy, wrzecionowaty, posiada liczne korzenie boczne.

Odmiany

• W niektórych ujęciach taksonomicznych wyróżnia się 4 odmiany botaniczne^[4]
• sałata głowiasta (Lactuca sativa L. var. capitata), występująca w dwóch formach:
  • sałata masłowa – o miękkich, delikatnych liściach
  • sałata krucha („lodowa”^[5]) – o liściach twardych, sztywnych i pofałdowanych
• sałata rzymska, sałata długolistna (Lactuca sativa L. var. longifolia Lam.)
• sałata dębolistna (Lactuca sativa L. var. crispa L.) – czerwona i zielona
• sałata łodygowa, s. szparagowa, głąbiki krakowskie^[6] (Lactuca sativa L. var. augustana L. H. Bailey)
• Według The Plant List wszystkie te odmiany to synonimy^[2].
• W obrębie każdej odmiany istnieją liczne odmiany uprawne (kultywary) różniące się strukturą liści, kolorem i smakiem.

Zastosowanie

• Roślina uprawna: uprawiana jest jako warzywo liściaste. Znana była już w starożytnym Egipcie. Z okresu Starego Państwa pochodzą rysunki przedstawiające stoły z główkami kapusty oraz jej uprawę^[3].
• Sztuka kulinarna: używana przed kwitnieniem jako składnik sałatek oraz do dekoracji potraw.
• Badacze roślin biblijnych uważają, że była jednym z gorzkich ziół, które Żydzi dodawali do mięsa w okresie Paschy. Dziko rosnące sałaty, a także sałata uprawiana w starożytności miały gorzki smak^[3].

Wartości odżywcze

Sałata siewna zawiera 1,153 mg β-karotenu w 100 g^[7]. Zawiera ponadto:

Ilość aminokwasów w 100 g^[7] Nazwa Ilość w mg Izoleucyna 68 Leucyna 112 Lizyna 68 Metionina 32 Cystyna 2 Fenyloalanina 91 Tyrozyna 48 Treonina 73 Tryptofan 14 Walina 96 Arginina 80 Histydyna 29 Alanina 77 Kwas asparaginowy 205 Kwas glutaminowy 182 Glicyna 73 Prolina 93 Seryna 59 Wartość energetyczna 68 kJ (16 kcal) Białka 1,4 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Węglowodany 2,9 g szczegółowe informacje Przyswajalne 1,5 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% M 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% Jednocukry Glukoza 0,4 g Fruktoza 0,5 g Dwucukry Sacharoza 0,1 g Laktoza 0,0 g Skrobia 0,0 g Błonnik 1,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 6,7% 6,7% M 3,7% 3,7% 4,7% 4,7% Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,04 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,01 g Wielonienasycone 0,14 g omega-3 0,08 g α-Linolenowy (ALA) 0,08 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,3% 7,3% 7,3% 7,3% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% omega-6 0,06 g Linolowy (LA) 0,06 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Woda 94,5 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 2,6% 2,6% 2,6% 2,6% Witaminy Witamina C 13,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 14% 14% 14% 14% Tiamina (B1) 0,045 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,1% 4,1% 4,1% 4,1% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Ryboflawina (B2) 0,089 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,1% 8,1% 8,1% 8,1% M 6,8% 6,8% 6,8% 6,8% Niacyna (B3) 0,22 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% M 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% Witamina B6 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,6% 4,6% 4,0% 4,0% M 4,6% 4,6% 3,5% 3,5% Foliany 0,075 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 19% 19% M 19% 19% 19% 19% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,192 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 27% 27% 27% 27% M 21% 21% 21% 21% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,43 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% Makroelementy Fosfor 21 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% Wapń 24 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,4% 2,4% 2,0% 2,0% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,0% Magnez 9 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,3% 2,1% 2,1% 2,1% Potas 134 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% Sód 4 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Mikroelementy Jod 0,0031 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% M 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% Żelazo 0,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 8,8% 8,8% M 8,8% 8,8% 8,8% 8,8% Miedź 0,04 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% M 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% Cynk 0,44 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,5% 5,5% 5,5% 5,5% M 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% Mangan 0,28 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 16% 16% M 12% 12% 12% 12% Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[8]

Przypisy

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Stanowisko może być słoneczne lub półcieniste. Uprawia się z nasion, które wysiewa się od wczesnej wiosny do późnego lata. W czasie upałów wskazane jest zacienianie.