Ang alupihan, alapihan, ulapihan o antipalo (Ingles: centipede), na matatawag ding sentipido, ay mga nokturnal o pang-gabing mga artropod. Nakakalason ang ukab ng isang alupihan.[1]
Ang lathalaing ito na tungkol sa Hayop ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang alupihan, alapihan, ulapihan o antipalo (Ingles: centipede), na matatawag ding sentipido, ay mga nokturnal o pang-gabing mga artropod. Nakakalason ang ukab ng isang alupihan.
Ambu'a (karaiñe'ẽ: Ciempié) ambu'a niko vícho téra mymba ipy hetáva, imichĩ ha ipy apytimbýva,[1] hete ipe ha ipuku, oguereko 21 pehẽngue iñakã guive ijapy peve, ha 42 ipy.
Oĩ ambu'a ikatúva ohupyty amo 30 cm kuéra rupi ipukukue, hákatu ohupyty meméva amo 10 cm. Oje'e niko oĩha amo 3.300 ambu'a rupi ojueheguáva.[2]
Ambu'a (karaiñe'ẽ: Ciempié) ambu'a niko vícho téra mymba ipy hetáva, imichĩ ha ipy apytimbýva, hete ipe ha ipuku, oguereko 21 pehẽngue iñakã guive ijapy peve, ha 42 ipy.
Oĩ ambu'a ikatúva ohupyty amo 30 cm kuéra rupi ipukukue, hákatu ohupyty meméva amo 10 cm. Oje'e niko oĩha amo 3.300 ambu'a rupi ojueheguáva.
Babakaur atawa babak-haur (kelas Chilopoda) mangrupa artropoda darat peurahan nu awakna panjang sarta sapasang suku dina unggal ruas/buku awakna. Sato ieu lolobana liar peuting, hirup utamana di wewengkon nu iklimna tropis. Kawas dulur deukeutna titinggi, awakna diwangun ku 15-173 ruas. Béda ti titinggi nu awakna rada budeud (jangkung), babakaur mah depé, gerakna gancang sarta mangrupa artropoda prédator.
Hulu babakaur boga sapasang anténeu sarta sarta sungut nu 'sihungan'. Bagian hareup huluna boga sihung nu peurahan mnu dipaké boh keur ngajaga diri atawa keur ngalumpuhkeun mangsana. Aya sababaraha spésiés nu peurahna bisa bahya pikeun manusa. Babakaur nu ilahar kapanggih di paimahan (Scutigera coleoptrata) mangrupa salah sahiji spésiés karnivora nu sok ngahakan serangga kayaning cucunguk jeung invertebrata leutik lianna.
Babakaur ogé aya nu hirup di dasar guha nu dieusi ku kalong, ngarah anak kalong nu ragrag ti luhureunana.
Babakaur atawa babak-haur (kelas Chilopoda) mangrupa artropoda darat peurahan nu awakna panjang sarta sapasang suku dina unggal ruas/buku awakna. Sato ieu lolobana liar peuting, hirup utamana di wewengkon nu iklimna tropis. Kawas dulur deukeutna titinggi, awakna diwangun ku 15-173 ruas. Béda ti titinggi nu awakna rada budeud (jangkung), babakaur mah depé, gerakna gancang sarta mangrupa artropoda prédator.
Hulu babakaur boga sapasang anténeu sarta sarta sungut nu 'sihungan'. Bagian hareup huluna boga sihung nu peurahan mnu dipaké boh keur ngajaga diri atawa keur ngalumpuhkeun mangsana. Aya sababaraha spésiés nu peurahna bisa bahya pikeun manusa. Babakaur nu ilahar kapanggih di paimahan (Scutigera coleoptrata) mangrupa salah sahiji spésiés karnivora nu sok ngahakan serangga kayaning cucunguk jeung invertebrata leutik lianna.
Babakaur ogé aya nu hirup di dasar guha nu dieusi ku kalong, ngarah anak kalong nu ragrag ti luhureunana.
Los quilopòdes (Chilopoda), sonats popularament 'milapatas', son d'artropòdes miriapòdes del còrs alongat e estrech, amb un parelh de patas en cadun dels 21 anèls (metamers) que'n son devesits. D'unes pòdon aver de verin. Los Chilopoda, diferisson dels Diplopoda per qu'an un sol parelh de patas dins cada segment o metamer, mentre que los diplopodas an dos parelhs de patas per metamer. Rarament son vists dintre dels ostals e bastiments, levat lo milapatas domestic, que se reprodutz dins de sosterranhs e de luòcs parièrs.
Giâ-kang sī 1 chéng ū to̍k-sàn, chia̍h cho ê lio̍k-tē seng-oa̍h ê chat-kha tōng-bu̍t. Sin-thé hun kúi-nā chat, múi chat ū tuì kha.
Klabang utawi saged kasebat babak salu (Ing basa Inggris naminipun centipede punika kalebet kempalan kéwan arthropoda ingkang kagolong kelas Chilopoda lan supfilum Myriapoda. Klabang punika kéwan metameric ingkang gadhah sepasang suku ing saben ros awakipun lan klabang punika asring kasebat kéwan sikil sèwu (1000). Kéwan punika kagolong kéwan ingkang gadhah upas utawi wisa lan kagolong kéwan nokturnal.
Njëqindëkëmbëshi, i njohur edhe si Centipedi, (nga prefikset latine centi, "qindra" dhe pes, pedis, "këmbë"), është një insekt që bën pjesë në klasën Chilopoda me lloje të ndryshme ku më i njohuri është njëqindkëmbëshi i zakonshëm ose Lithobius forficatus. Është insekt me trup të gjatë dhe të pajisur me shumë këmbë, i aftë në lëvizje shpejta e të shkathëta. Gjendet në zonat e ngrohta të Euroazisë e të Amerikës. Cinopedi nuk është i pranishëm në Australi dhe në pjesën më të madhe të Amerikës Jugore dhe Afrikës.
Në trupin e tij të gjatë prej 20–30 mm vihen re antenat e gjata dhe të mëndafshta të cilat janë organet e ndjeshmërisë së njëqindkëmbëshit, të cilat regjistrojnë lëvizjet dhe aromat e prodhuara nga gjahu i tij. ndërsa syri kap vetëm dritën, dhe disa lloje të guvave janë qorr. Aparati i gojës është i ndërtuar nga tre palë "mashash". Dy palë shërbejnë për të afruar ushqimin në goje, ndërsa e treta shërben si instrument prerës.
Aparati helmues gjendet në segmentin e qafës dhe ky është i ndërtuar nga dy masha që janë të kthyera dhe të mprehta, dhe të lidhura me gjëndrat e helmit.
Këmbët ndodhen secila në çdo segment të trupit të tij, të cilat janë të gjata e shumë të nyjëzuara. Anëtarët e familjes Litobidi kanë gjithsej 15 palë këmbë. Në se një njëqindkëmbësh humb një nyje të këmbëve, është në gjendje ta rigjeneroje atë. Palët e fundit të këmbëve del mbrapa më tej fundit të bishtit të tij dhe nuk përdoret për të ecur. Në fakt ka një rol tjetër strategjik, janë një palë antenash te pasme.
Duke përshkruar me një shpejtësi të madhe terrenin dhe me një shkathtësi të veçantë, njëqindkëmbëshi sulmon çdo insekt i vogël që antenat arrijnë të kapin. Lloji i njëqindkëmbëshve më të gjatë në botë arrin një gjatësi prej 30 cm, dhe gjuan kafshë të madhësisë së minjve ose bretkosa.
Njëqindkëmbëshi i familjes Litobidi janë në prani të madhe në të gjitha rajonet e ngrohta të të gjithë botës, edhe pse shumë lloje jetojnë në pyjet tropikalë. Ditën, njëqindkëmbëshit fshihen poshtë gurëve, trungjeve të rënë, gjetheve të rëna, koreve të pemëve, ose groposen nën tokë. Por natën, kur lagështia e ajrit është më e madhe, dalin nga vendet e fshehura. Rezistent dhe të përshtatshëm, disa specie kanë kolonizuar edhe ambientet e vështirë, ku mbetjet ne terren mbajnë lagështinë që është jetësore për ta.
Nga speciet evropiane më i zakonshmi është, Lithobius calcaratus e L.doboscqui që i gjejmë sidomos në zonat bujqësore e djerre, ndërsa L.forficatus, njëqindkëmbëshi i zakonshëm , dhe L.variegatus përshtaten shumë mirë kopshteve dhe ndërtesave, ku gjuajnë merimanga dhe miza.
Kur bie muzgu, njëqindkëmbëshi del jashtë nga vendet ku është fshehur dhe nis kërkimin e gjahut nëpër grumbujt e gjetheve të rëna në tokë. Një njëqindkëmbësh i familjes Litobidi lëiz me një shpejtësi më të madhe sesa njëqindkëmbëshit gërrmues, që kanë shumë këmbë. Gjatë ecjes, njëqindkëmbëshi i ngre segmentet e trupit njëri pas tjetrit, përfshirë dhe këmbët, me një lëvizje si dallgë që i kalon nëpër të gjithë trupin. Gjatë gjahut, njëqindkëmbëshi vetë është në rrezik nga gjahtarë të tjerë si bretkosat, minjte. Dhe në vendet ku ai fshihet është në rrezik sepse mund të sulmohet prej zogjëve. Në se nuk arrin të fshihet, përpiqet në mënyrë që sulmuesi të trembet prej esoskeletit te tij. Kur sulmi insiston, njëqindkëmbësi përpiqet te përdori dhe mashat e tij helmuse që gjenden anash nofullave. Pak lloje janë të pajisur dhe me gjëmba të vendosur në këmbët e mbrapsme ose me gjendra speciale që nxjerrin toksina të ngjashme me ato të helmit të akrepave, të vendosura në secilin segment të trupit. Pickimi prej nofullave te forta prej ndonjë lloji të madh mund ti shkaktojë dhembje edhe njeriut.
Gjatë ndjekjes së gjahut trupi i nyjëzuar i njëqindkëmbëshit bën të mundur ndryshime drejtimi te shpejta. Njëqindkëmbëshi gjuan një varietet të madh invertebratë të tokës, përfshirë insekte dhe larvat e tyre. Duke u shfrytëzuar antenat e gjata për të ndjerë gjahun, njëqindkëmbëshi i godet viktimat e tij me mashat si pinca që injektojnë helmin paralizus i prodhuar prej gjëndrave helmuse. Njëqindkëmbëshi afron në gojë gjahun e trullosur o të ngordhur duke e ndarë në copa me anë të tre palëve te mashave të gojës të ngjashme me nofullat. Sekrecionet e gjëndrave te mbështymës nisin shkatërrimin e substancave që gjenden në ushqim përpara se ai të arrijë në tubin e tretjes. Menjëherë mbas ngrënies, njëqindkëmbëshi tërhiqet në vend të sigurtë për tretjen e ushqimit.
Në zonat e ngrohta, njëqindkëmbëshit e llojit Litobidi shtohen në pranverë dhe verë. Një mashkull lokalizon një partner prej aromësqe lkap me anë të antenave që janë shumë të ndjeshme. Si mashkulli ashtu dhe femra i afrohen njëri tjetrit me shumë kujdes, për të evituar nisjen e ndonjë sulmimi, dhe secili prek tjetrin me anë të antenave për të shprehur qëllimet e veta. Pas ciftëzimit, shumë shpejt ata ndahen. Kështu, gjatë depozitimit që zgjat disa ditë, femra i nxjerr vezet e fekonduara një nga një. Keto, të mbuluara me një myk, i rrotullon nëpër terren në mënyrë që të formojë një lëvozhgë mbrojtëse, dhe më pas groposen. Disa javë më pas, ndonjëherë edhe më shumë, nga vezët del një njëqindkëmbësh ne fazën larvore. I riu është mëse i ngjashëm me të rriturin vetë se ka më pak segmente dhe vetëm shtatë palë këmbë. Në muajt e mëpasëm ndodhin shumë ndryshime, gradualisht shtohen segmentet të pajisur me këmbë. Mund të kalojnë shumë muaj që njëqindkëmbëshi të arrijë pjekurinë seksuale.
Të vetmuar në shumë zona, njëqindkëmbëshit janë aleatë të mirë për kopshtarët, sepse gjuajnë shumë kafshë te këqija. Pamja e tyre në shumë njerëz shkakton një pakënaqësi, sa shpesh herë këta gjahtarë të dobishëm vriten me insekticidë.
¹Enciklopedia "Il fantastico mondo degli animali" ©IMP BV/IMP Srl
Njëqindëkëmbëshi, i njohur edhe si Centipedi, (nga prefikset latine centi, "qindra" dhe pes, pedis, "këmbë"), është një insekt që bën pjesë në klasën Chilopoda me lloje të ndryshme ku më i njohuri është njëqindkëmbëshi i zakonshëm ose Lithobius forficatus. Është insekt me trup të gjatë dhe të pajisur me shumë këmbë, i aftë në lëvizje shpejta e të shkathëta. Gjendet në zonat e ngrohta të Euroazisë e të Amerikës. Cinopedi nuk është i pranishëm në Australi dhe në pjesën më të madhe të Amerikës Jugore dhe Afrikës.
Pachakchaki (Chilopoda) nisqakunaqa p'alltayasqa kurkuyuq waranqachakikunam, sapa sillwinpi hukllam chaki masintin, achka aycha mikhuqkunam. Huk rikch'aqninkunaqa miyuyuqmi.
Petlazolcoatl[2]. Inin tlahtolli huitz in ihuic petlazolli ihuan coatl. Inin yolli quipiya 21 telolotl[3] in ica ica ome metztli.
Petlazolcoatl. Inin tlahtolli huitz in ihuic petlazolli ihuan coatl. Inin yolli quipiya 21 telolotl in ica ica ome metztli.
Centre International de Myriapodologia - Chilopoda [1] Quihtoznequi: Ciempiés. Xiquitta: Rémi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana. [1] Quihtoznequi: anillos nozo aros (Diccionario Aulex).
Skolopendro esas rapida venenoza terala noktala predatora artropodo kun longa korpo de multa segmenti kun paro di gambi (15 til 170) en flata ventro ed facetizita okuli qui bezonas humideso.
Sur l'unesma segmento esas du venena-hoki. La gambi proxim dop esas plu longa kam proxim la kapo. La lasta gambi-paro portas sensala organi e ne uzesas per movo. Ol agivas poka kun duesma anteni-paro ad altra extremajo di korpo. La vera anteni, situita sur la kapo, portas specala organi qua povas esar audala senci.
Tandu ni aina za arithropodi wembamba na warefu katika ngeli Chilopoda ya nusufaila Myriapoda wenye miguu mingi. Wanafanana kijuujuu na majongoo lakini hawa huenda polepole na hula dutu ya viumbehai, viani na kuvu. Tandu huenda mbio na hula wanyama wengine (invertebrati na vertebrati). Hata kama tandu huitwa centipedes (miguu mia) kwa Kiingereza na majongoo huitwa millipedes (miguu elfu), kwa ukweli wana kwa kadiri nambari sawa ya miguu: tandu wana miguu 16 hadi 300 na majongoo 36 hadi 750.
Tandu milia
Tandu milia wa Mediteranea
Tandu wa nyumbani
Tandu ni aina za arithropodi wembamba na warefu katika ngeli Chilopoda ya nusufaila Myriapoda wenye miguu mingi. Wanafanana kijuujuu na majongoo lakini hawa huenda polepole na hula dutu ya viumbehai, viani na kuvu. Tandu huenda mbio na hula wanyama wengine (invertebrati na vertebrati). Hata kama tandu huitwa centipedes (miguu mia) kwa Kiingereza na majongoo huitwa millipedes (miguu elfu), kwa ukweli wana kwa kadiri nambari sawa ya miguu: tandu wana miguu 16 hadi 300 na majongoo 36 hadi 750.
È̤ng-ĕ̤ng (iâ â̤ siā „ĕ̤ng-ĕ̤ng“, sĭk-cié diŏh tĕ̤k „è̤ng-ngĕ̤ng“), iâ hô̤ lā̤ ngù-gŭng (蜈蚣), sê siŏh cṳ̄ng ciék-ciĕ dông-ŭk, ô iā sâ̤ kă, â̤ gâ nè̤ng.
È̤ng-ĕ̤ng (iâ â̤ siā „ĕ̤ng-ĕ̤ng“, sĭk-cié diŏh tĕ̤k „è̤ng-ngĕ̤ng“), iâ hô̤ lā̤ ngù-gŭng (蜈蚣), sê siŏh cṳ̄ng ciék-ciĕ dông-ŭk, ô iā sâ̤ kă, â̤ gâ nè̤ng.
Губаногія (па-лацінску: Chilopoda) — клас чэлясоногія з надклясы мнаганожак (Myriapoda). Жывуць у глебавай падсьцілцы, пад карой дрэў або ў шчылінах паміж камянямі. Усе прадстаўнікі групы — драпежнікі. Захопліваюць і трымаюць здабычу з дапамогай першай пары тулаўных канечнасьцяў (нагасківіцы), унутры якіх разьмешчаныя атрутныя залозы. Яд некаторых прадстаўнікоў небясьпечны для чалавека і можа выклікаць аняменьне і часовы параліч.
Вядома каля 2800 відаў. Найбольш вядомыя прадстаўнікі: касьцянка (род Lithobius), валасяніца (Scutigera coleoptrata) і скаляпэндры (род Scolopendra).
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Губаногія (па-лацінску: Chilopoda) — клас чэлясоногія з надклясы мнаганожак (Myriapoda). Жывуць у глебавай падсьцілцы, пад карой дрэў або ў шчылінах паміж камянямі. Усе прадстаўнікі групы — драпежнікі. Захопліваюць і трымаюць здабычу з дапамогай першай пары тулаўных канечнасьцяў (нагасківіцы), унутры якіх разьмешчаныя атрутныя залозы. Яд некаторых прадстаўнікоў небясьпечны для чалавека і можа выклікаць аняменьне і часовы параліч.
Вядома каля 2800 відаў. Найбольш вядомыя прадстаўнікі: касьцянка (род Lithobius), валасяніца (Scutigera coleoptrata) і скаляпэндры (род Scolopendra).
Эринбуттар (лат. Chilopoda) — омурткасыз жандыктардын бир классчасы.
शतपाद (सेन्टीपीड, गोजर या कांतर या कनखजूरा) एक स्थलवासी आर्थ्रोपोडा है जो जमीन में, बिलों में या पेड़ों की छाल के नीचे छिपे पाये जाते हैं। इसका शरीर लंबा एवं खंडयुक्त होता है तथा सिर पर दो स्पर्श सूत्र पाये जाते हैं। इसके प्रत्येक खंड में दो पैर जुड़े होती हैं जो जोड़ युक्त होते हैं। पहला जोड़ा पैर विषैले पंजों में रूपांतरित हो जाता है। दुनिया में गोजर की लगभग ८००० प्रजातियां हैं। यह प्रसव के पश्चात अपने सारे बच्चों को एक गोल घेरा बनाकर रक्षा करती है.इसके काटने पर हल्दी,काला नमक,देशी गाय के घी को साथ मिलाकर काटे हुए स्थान पर लगाये । कान में घुसने पर काला नमक मिला हुआ पानी कान में डालने से वह तुरंत बाहर आ जाता है। [1]n
शतपाद (सेन्टीपीड, गोजर या कांतर या कनखजूरा) एक स्थलवासी आर्थ्रोपोडा है जो जमीन में, बिलों में या पेड़ों की छाल के नीचे छिपे पाये जाते हैं। इसका शरीर लंबा एवं खंडयुक्त होता है तथा सिर पर दो स्पर्श सूत्र पाये जाते हैं। इसके प्रत्येक खंड में दो पैर जुड़े होती हैं जो जोड़ युक्त होते हैं। पहला जोड़ा पैर विषैले पंजों में रूपांतरित हो जाता है। दुनिया में गोजर की लगभग ८००० प्रजातियां हैं। यह प्रसव के पश्चात अपने सारे बच्चों को एक गोल घेरा बनाकर रक्षा करती है.इसके काटने पर हल्दी,काला नमक,देशी गाय के घी को साथ मिलाकर काटे हुए स्थान पर लगाये । कान में घुसने पर काला नमक मिला हुआ पानी कान में डालने से वह तुरंत बाहर आ जाता है। n
ਸੌ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਕੰਨਖਜੂਰਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ‘ਸੈਂਟੀਪੀਡ’) ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸੌ+ਪੈਰ ਹੈ।
ਇਸ ਦਾ ਸਿਰ ਤਕਰੀਬਨ ਕੀੜਿਆਂ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਿੱਛੋਂ ਸਰੀਰ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟੁਕੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮੈਟਾਮੈਰੀਕਲੀ ਸੈਗਮੈਂਟਿਡ ਸਰੀਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਲੰਬੀਆਂ ਟੋਹਣੀਆਂ, ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਮੂੰਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਹਰ ਟੁਕੜੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਲੱਤਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ 11 ਤੋਂ 150 ਤਕ ਟੁਕੜੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ 11, 13, 15, 17 ਆਦਿ ਜੋੜੇ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[1] ਤੁਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸੈਂਟੀਪੀਡਜ਼ ਦੀਆਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਉੱਪਰ-ਥੱਲੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਵਾਂਗ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ-ਥੱਲੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਵਾਲੀ ਟੁਕੜੀ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰਲੀ ਟੁਕੜੀ ਤੋਂ ਅੱਧੀ ਲੰਬਾਈ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਟੋਹਣੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਜੋੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਥੈਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮੂੰਹ ਦੇ ਥੱਲੇ ਉੱਚਾ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੰਨਖਜੂਰੇ ਕੁਝ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 30 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਲੰਬੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਫ਼ਿੱਕੇ ਭੂਰੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਚਾਕਲੇਟੀ-ਲਾਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸਿੱਲ੍ਹੀਆਂ, ਸਲ੍ਹਾਬੀਆਂ ਥਾਵਾਂ, ਰੂੜੀਆਂ, ਦਰੱਖਤਾਂ ਹੇਠ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਗਲੇ-ਸੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਹੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪਤਲੀ ਮੋਮ ਦੀ ਪਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕੀੜਿਆਂ, ਸੁੰਡੀਆਂ, ਮੱਕੜੀਆਂ ਆਦਿ ਦਾ ਹੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਟੋਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ-ਹਿਲਾ ਕੇ ਸੁੰਘ ਕੇ ਲੱਭਦੇ ਹਨ।
ਨਰ ਕੰਨਖਜੂਰਾ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਇੱਕ ਕੈਪਸੂਲ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਪੱਤਿਆਂ ਹੇਠ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਮਾਦਾ ਤੁਰਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਓਥੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 10 ਤੋਂ 50 ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਦਾ ਆਪਣੇ ਅੰਡਿਆਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੱਟ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜੋੜੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਫੜਕੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਖਾਣ ਲਈ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਦੋ ਡੰਗ ਇਕੱਠੇ ਮਾਰਦੇ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੋ ਟੀਕੇ ਇਕੱਠੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
பூரான் (Centipede) என்பது பல கால்களுடன், புழுபோல் நீண்ட, ஆனால் சற்றே தட்டையான உடல் கொண்ட, நெளிந்து ஊரும், கணுக்காலிகள் என்னும் தொகுதியில் பலகாலிகள் என்னும் துணைத் தொகுதியில், உள்ள உயிரினமும் அதன் உயிரின வகுப்பும் ஆகும். இவற்றின் உடல் பல கட்டுகளாக அல்லது பகுதிகளாக, ஒன்றை அடுத்து ஒன்றாக இணைக்கப்பட்டு, நீளமாக அடுக்கபட்டு அமைந்துள்ளது. இவ்வுடல் அடுக்குகளில் பொதுவாக 7 முதல் 35 கட்டுகள் இருக்கலாம்[1] உடலின் ஒவ்வொரு பகுதிக்கும் (கட்டுக்கும்) இரண்டு கால்கள் என்னும் விதமாக அமைந்துள்ளன, ஆனால் கடைசி இரண்டு கட்டுகளில் கால்கள் இராது ஏனெனில் கடைசி கட்டு இனப்பெருக்க உறுப்புடையது. எல்லாப் பூரான்களின் உடலிலும் அவற்றின் முதற்பகுதியில் (முதற்கட்டில்) கூரான நச்சு உகிர்கள் உள்ளன. தலையில் இருந்து மிக நீளமான உணர்விழைகள் நீட்டி அசைந்து கொண்டிருக்கும். இவ் உணர்விழைகளும் இணைக்கப்பட்ட பல கட்டுகளாக அமைந்துள்ளன (12-100 கட்டுகள்). ஒவ்வொரு கால்களும்கூட பகுதி-பகுதியாக இணைக்கப்பட்ட அமைப்பு கொண்டிருக்கும். பொதுவாக கால்களில் 7 கட்டுகள் இருக்கும். பெரும்பாலான பூரான் இனங்களில் அவற்றின் கால்களின் நுனியில் கூரான உகிர்கள் இருக்கும்.
பூரான்களின் அறிவியல் பெயர் கைலோப்போடா (Chilopoda, Χειλόποδα). கிரேக்க மொழியில் கைலோஸ் (Χειλός) என்றால் உதடு என்றும், போடோஸ் (ποδός) என்றால் கால் என்றும் பொருள்[2][3]. பூரானின் உடல் அமைப்பில், அதன் முன்கட்டின்(முன் பகுப்பு உடலின்) கால்கள், இரையைப் பற்றி நஞ்சு ஊட்டுவதால், வாயின் தாடை போல் இயங்குகின்றது. எனவே, இதனை தாடைக்காலிகள் என்னும் பொருளில், "foot-jaw",[2] கைலோப்போடா என்று அழைக்கிறார்கள். தமிழில் இதனைத் தாடைக்காலிகள் எனக்கூறலாம். இப்படி ஓர் உயிரின வகுப்பு முழுவதும் இரையைத் தாக்கி உண்ணும் வகையாக இருப்பது அரிது.
உலகில் ஏறத்தாழ 8,000 இனங்கள் உள்ளன[4] தற்பொழுது 3,000 வகைகள் பற்றி விளக்கப்பட்டுள்ளன. உலகில் பூரான்கள் மிகப்பரவலாகக் காணப்படுகின்றன. வடமுனைக்கருகில் ஆர்ட்டிக் வட்டத்தையும் கடந்து இவை காணப்படுகின்றன[5]. இவை மண்ணுலகில் மழைக்காடுகளில் (பொழில்களில்) இருந்து கடும் பாலைவனங்கள் வரை மிகப்பரவலான சூழல்களில் காணப்படுகின்றன. இவை தன் உடலில் இருந்து ஈரப்பதத்தை இழப்பதால், இவை வாழும் இடம் ஈரப்பதம் சூழ்ந்த குறுஞ்சூழலாகவேனும் (microclimate) இருத்தல் வேண்டும். இலைதழை மற்றும் தாவரசிதைபொருளை மாற்றுவதில் பங்குகொள்ளும் முதுகெலும்பில்லா உயிரினங்களில் இவை முதன்மையானவற்றுள் ஒன்றாக உள்ளன.
சில பூரான் வகைகளின் கடி மாந்தர்களுக்குத் நச்சுத் தீமை உடையது. பூரான்களின் கடி வலி மட்டுமே தருமாயினும், ஒவ்வாமைத் தன்மை உடைய சிலருக்கும் குழந்தைகளுக்கும் கூடிய தீமை ஏற்பட வாய்ப்புள்ளது. சிறு பூரான்களால் பொதுவாக மாந்தர்களின் தோலை துளைத்து கடிக்க இயலாது.
பூச்சிக்களுடன் ஒப்பிடுகையில் பூரான்கள் நீண்டநாள் வாழ்கின்றன. 6 முதல் 10 ஆண்டுகள் வரை வாழக்கூடிய பூரான்கள் கண்டறியப்பட்டுள்ளன.[6] மண்ணிலோ மக்கும் மரங்களிலோ பூரான்கள் 10 முதல் 50 வரையிலான முட்டைகளை இடுகின்றன. தாய்ப்பூரான் முட்டைகளை அடைகாக்கும். இது முட்டைகளை பூஞ்சைத் தாக்குதலில் இருந்து காக்கவே. சிலவகைப் பூரான்களில் குட்டிகள் வளர்ந்து தாய்ப்பூரானையே தின்றுவிடும் தன்மையுடையன.
அமேசான் பெரும்பூரான் எனப்படும் ஸ்கோலோபெண்ட்ரா ஜைகாண்ட்டியா தான் உலகிலேயே இன்றுள்ள மிகப்பெரிய பூரான். இதன் நீளம் 30 செமீ (12 அங்குலம்) ஐ விட கூடுதலானது. இது பறக்கும் நிலையிலேயே வௌவாலைக் கொன்றுண்ணுவது மட்டுமன்றி[7] எலிகளையும் சிலந்திகளையும் உண்ணும்.
பூரான் (Centipede) என்பது பல கால்களுடன், புழுபோல் நீண்ட, ஆனால் சற்றே தட்டையான உடல் கொண்ட, நெளிந்து ஊரும், கணுக்காலிகள் என்னும் தொகுதியில் பலகாலிகள் என்னும் துணைத் தொகுதியில், உள்ள உயிரினமும் அதன் உயிரின வகுப்பும் ஆகும். இவற்றின் உடல் பல கட்டுகளாக அல்லது பகுதிகளாக, ஒன்றை அடுத்து ஒன்றாக இணைக்கப்பட்டு, நீளமாக அடுக்கபட்டு அமைந்துள்ளது. இவ்வுடல் அடுக்குகளில் பொதுவாக 7 முதல் 35 கட்டுகள் இருக்கலாம் உடலின் ஒவ்வொரு பகுதிக்கும் (கட்டுக்கும்) இரண்டு கால்கள் என்னும் விதமாக அமைந்துள்ளன, ஆனால் கடைசி இரண்டு கட்டுகளில் கால்கள் இராது ஏனெனில் கடைசி கட்டு இனப்பெருக்க உறுப்புடையது. எல்லாப் பூரான்களின் உடலிலும் அவற்றின் முதற்பகுதியில் (முதற்கட்டில்) கூரான நச்சு உகிர்கள் உள்ளன. தலையில் இருந்து மிக நீளமான உணர்விழைகள் நீட்டி அசைந்து கொண்டிருக்கும். இவ் உணர்விழைகளும் இணைக்கப்பட்ட பல கட்டுகளாக அமைந்துள்ளன (12-100 கட்டுகள்). ஒவ்வொரு கால்களும்கூட பகுதி-பகுதியாக இணைக்கப்பட்ட அமைப்பு கொண்டிருக்கும். பொதுவாக கால்களில் 7 கட்டுகள் இருக்கும். பெரும்பாலான பூரான் இனங்களில் அவற்றின் கால்களின் நுனியில் கூரான உகிர்கள் இருக்கும்.
பூரான்களின் அறிவியல் பெயர் கைலோப்போடா (Chilopoda, Χειλόποδα). கிரேக்க மொழியில் கைலோஸ் (Χειλός) என்றால் உதடு என்றும், போடோஸ் (ποδός) என்றால் கால் என்றும் பொருள். பூரானின் உடல் அமைப்பில், அதன் முன்கட்டின்(முன் பகுப்பு உடலின்) கால்கள், இரையைப் பற்றி நஞ்சு ஊட்டுவதால், வாயின் தாடை போல் இயங்குகின்றது. எனவே, இதனை தாடைக்காலிகள் என்னும் பொருளில், "foot-jaw", கைலோப்போடா என்று அழைக்கிறார்கள். தமிழில் இதனைத் தாடைக்காலிகள் எனக்கூறலாம். இப்படி ஓர் உயிரின வகுப்பு முழுவதும் இரையைத் தாக்கி உண்ணும் வகையாக இருப்பது அரிது.
உலகில் ஏறத்தாழ 8,000 இனங்கள் உள்ளன தற்பொழுது 3,000 வகைகள் பற்றி விளக்கப்பட்டுள்ளன. உலகில் பூரான்கள் மிகப்பரவலாகக் காணப்படுகின்றன. வடமுனைக்கருகில் ஆர்ட்டிக் வட்டத்தையும் கடந்து இவை காணப்படுகின்றன. இவை மண்ணுலகில் மழைக்காடுகளில் (பொழில்களில்) இருந்து கடும் பாலைவனங்கள் வரை மிகப்பரவலான சூழல்களில் காணப்படுகின்றன. இவை தன் உடலில் இருந்து ஈரப்பதத்தை இழப்பதால், இவை வாழும் இடம் ஈரப்பதம் சூழ்ந்த குறுஞ்சூழலாகவேனும் (microclimate) இருத்தல் வேண்டும். இலைதழை மற்றும் தாவரசிதைபொருளை மாற்றுவதில் பங்குகொள்ளும் முதுகெலும்பில்லா உயிரினங்களில் இவை முதன்மையானவற்றுள் ஒன்றாக உள்ளன.
శతపాదులు (ఆంగ్లం Centipede) (from లాటిన్ prefix centi-, "నూరు", and గ్రీకు ποδός podos, "పాదం") ఆర్థ్రోపోడా వర్గానికి చెందిన జంతువులు. ఇవి మిరియాపోడా ఫైలమ్ లోని కీలోపోడా తరగతికి చెందినవి. వీటిని జెఱ్ఱి అని కూడా పిలుస్తారు.
ప్రపంచవ్యాప్తంగా సుమారు 8,000 జాతుల శతపాదులున్నట్లు అంచనా.[1] వీటిలో సుమారు 3,000 జాతులు మాత్రమే గుర్తించబడ్డాయి. ఇవి విస్తృతంగా ఆర్కిటిక్ ప్రాంతం నుండి ఉష్ణమండలం, ఎడారి వాతావరణంలోనూ నివసిస్తాయి.[2] వీటికి తేమ చాలా అవసరం. అందువలన ఇవి ఎక్కువగా భూమిలోపల, రాళ్ళక్రింద నివసిస్తాయి.
కొన్ని శతపాదులు మానవులకు హాని కలిగిస్తాయి. అయితే వీటికాటు వలన నొప్పి కలుగుతుంది. కొందరికి ఎలర్జీ వస్తుంది. సామాన్యంగా ప్రాణహాని ఉండదు.
శతపాదులు (ఆంగ్లం Centipede) (from లాటిన్ prefix centi-, "నూరు", and గ్రీకు ποδός podos, "పాదం") ఆర్థ్రోపోడా వర్గానికి చెందిన జంతువులు. ఇవి మిరియాపోడా ఫైలమ్ లోని కీలోపోడా తరగతికి చెందినవి. వీటిని జెఱ్ఱి అని కూడా పిలుస్తారు.
ప్రపంచవ్యాప్తంగా సుమారు 8,000 జాతుల శతపాదులున్నట్లు అంచనా. వీటిలో సుమారు 3,000 జాతులు మాత్రమే గుర్తించబడ్డాయి. ఇవి విస్తృతంగా ఆర్కిటిక్ ప్రాంతం నుండి ఉష్ణమండలం, ఎడారి వాతావరణంలోనూ నివసిస్తాయి. వీటికి తేమ చాలా అవసరం. అందువలన ఇవి ఎక్కువగా భూమిలోపల, రాళ్ళక్రింద నివసిస్తాయి.
కొన్ని శతపాదులు మానవులకు హాని కలిగిస్తాయి. అయితే వీటికాటు వలన నొప్పి కలుగుతుంది. కొందరికి ఎలర్జీ వస్తుంది. సామాన్యంగా ప్రాణహాని ఉండదు.
ಜರಿಯು ಮಿರಿಯಾಪೊಡವರ್ಗದ ಕೈಲೋಪೊಡ ಉಪವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಸಂಧಿಪದಿ (ಸೆಂಟಿಪೀಡ್). ಶತಪದಿ, ಲಕ್ಷ್ಮಿಚೇಳು ಪರ್ಯಾಯ ನಾಮಗಳು. ನಿಶಾಚರಿಯಾದ ಇದು ತೇವವಿರುವ ಕತ್ತಲೆ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲುಗಳ ಕೆಳಗೆ ಬಿರುಕುಗಳಲ್ಲಿ, ಮರದ ತೊಲೆ, ತೊಗಟೆಗಳ ಕೆಳಗೆ ಮತ್ತು ತರಗೆಲೆಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಮಾಂಸಾಹಾರಿ, ಕೀಟಗಳು, ಹುಳುಗಳು, ಮೃದ್ವಂಗಿ ಮತ್ತು ಇತರ ಸಣ್ಣ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಇದರ ಆಹಾರ. ಸಸ್ಯಾಹಾರಿ ಜರಿಗಳೂ ಇಲ್ಲದಿಲ್ಲ. ಉದಾಹಹರಣೆಗೆ ಹ್ಯಾಪ್ಲೋಫೈಲಸ್ ಸಬ್ಟೆರೇನಿಯಸ್. ಆರಿಗಳು ವಿಷಜಂತುಗಳು : ಕೆಲವು ಪ್ರಭೇದಗಳ ವಿಷವಂತೂ ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಬಹಳ ಅಪಾಯಕಾರಿ.
ಜರಿಯ ದೇಹ ಉದ್ದ ಹಾಗೂ ಚಪ್ಪಟೆ. ದೇಹದ ಸುತ್ತ ಬಹಿರ್ಕಂಕಾಲ (ಎಕ್ಸೋಸ್ಕಲಿಟನ್) ಇದೆ. ದೇಹದಲ್ಲಿ ಶಿರ ಮತ್ತು ಮುಂಡ ಎಂಬ ಎರಡು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ತುಂಡುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಒಂದು ಜೊತೆ ಕುಡಿಮೀಸೆಗಳೂ ಅವುಗಳ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಜೊತೆ ಕಣ್ಣುಗಳೂ ಇರುವುವು. ತಲೆಯ ಪಾಲಿಯಲ್ಲಿ ಮೇಲುತುಟಿ ಮತ್ತು ಹೈಪೊಫ್ಯಾರಿಂಕ್ಸ್ ಇವೆ. ಇವು ಮತ್ತು ತಲೆಯ ಮಿಕ್ಕ ಉಪಾಂಗಗಳಾದ ಒಂದು ಜೊತೆ ಮ್ಯಾಂಡಿ ಬಲುಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡು ಜೊತೆ ಮ್ಯಾಕ್ಸಿಲಗಳು ಜರಿಯ ವದನಾಂಗಗಳು. ಮುಂಡ ಬಲು ಉದ್ದವಾಗಿದ್ದು ಅನೇಕ ಖಂಡಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಖಂಡದಲ್ಲೂ ಒಂದು ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳಿರುವುವು. ಪ್ರತಿ ಕಾಲಿನಲ್ಲೂ ಏಳು ಕೀಲುಗಳುಂಟು. ಮುಂಡದ ಹಿಂತುದಿಯಲ್ಲಿ ಟೆಲ್ಸನ್ ಎಂಬ ರಚನೆ ಇದೆ. ಇದರ ಮುಂದಿನ ಖಂಡವೇ ಪ್ರಜನನ ಖಂಡ. ಈ ಖಂಡದ ಅಧೋಭಾಗದಲ್ಲಿ ಜನನ ರಂಧ್ರವಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಒಂದು ಜೊತೆ ಲಿಂಗಪದಿಗಳು (ಗೋನೊಪಾಡ್ಸ್) ಇರುವುವು. ಮುಂಡದ ಮೊದಲ ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳು ಮ್ಯಾಕ್ಸಿಲಿಪಿಡುಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಾಡಾಗಿವೆ. ಅವುಗಳ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ವಿಷನಖಗಳುಂಟು. ಜರಿಯ ಉಸಿರಾಟ ಟ್ರೇಕಿಯಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಖಂಡದಲ್ಲೂ ಗಾಳಿಯನ್ನು ಎಳೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯಕವಾಗಿ ಒಂದು ಜೊತೆ ಸ್ಟಿಗ್ಮೇಟ ರಂಧ್ರಗಳಿವೆ. ಜರಿ ನಿಶಾಚರಿಯಾದ್ದರಿಂದಲೂ ಯಾವಾಲೂ ಅವಿತಿಟ್ಟುಕೊಂಡೇ ಇರುವುದರಿಂದಲೂ ಜರಿಯ ಪ್ರಜನನದ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ವಿಚಾರಗಳು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಗಂಡು ಹೆಣ್ಣುಗಳ ಮೈಥುನಕ್ರಿಯೆ ಇದುವರೆಗೂ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿದ್ದಿಲ್ಲ. ಬಹುಶಃ ಗಂಡು ಬಲೆಯೊಂದರ ಮೇಲೆ ಶುಕ್ರಾಣುಗಳನ್ನು ಸಿಂಪಡಿಸುತ್ತದೆಯೆಂದೂ ಅನಂತರ ಹೆಣ್ಣೊಂದು ಇವನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ನಿಷೇಚನಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆಯೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ನಿಷೇಚಿತ ಅಂಡಗಳನ್ನು ಗುಂಪಾಗಿ ಇಡುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ ನಡವಳಿಕೆ. ಇವನ್ನು ಹೆಣ್ಣು ಕಾಯುವುದೂ ಉಂಟು. ಕೆಲವು ಸಲ ಮೊಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಒಂಟೊಂಟಿಯಾಗಿ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿಡುವುದೂ ಇದೆ. ಮೊಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಂಡಾರ ಅಧಿಕ ಮೊತ್ತದಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಭ್ರೂಣದ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಇದು ಉಪಯೋಗವಾಗುತ್ತದೆ.
ವಾನ್ಡೆಲ್ರವರ ವರ್ಗೀಕರಣದ ಪ್ರಕಾರ ಕೈಲೋಪೊಡ ವರ್ಗದಲ್ಲಿ 4 ಗಣಗಳಿವೆ.
1 ಸ್ಕುಟಿಗೆರೊಮಾರ್ಫ : ಈ ಗಣದ ಜರಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಉದ್ದವಾದ 15 ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳಿವೆ. ಕಣ್ಣುಗಳು ಸಂಕೀರ್ಣ ರೀತಿಯವು. ಕುಡಿಮೀಸೆಗಳು ಬಹು ಉದ್ದ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮುಂಡದ ಎಲ್ಲ ಖಂಡಗಳ ಬೆನ್ನ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದೊಂದು ಸ್ಪೈರಕಲ್ಗಳಿವೆ. ತಲೆಯ ಮೇಲ್ಭಾಗ ಕಮಾನಿನ ಆಕಾರದ್ದಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸ್ಕುಟಿಗೆರ.
2 ಲಿಥೊಬಿಯೊಮಾರ್ಫ : ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊಟಕಾದ 15 ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳಿವೆ. ತಲೆ ಮತ್ತು ಮುಂಡದ ಮೇಲ್ಭಾಗ ಚಪ್ಪಟೆಯಾಗಿದೆ. ಸ್ಪೈರಕಲ್ಗಳು ಪಾಶ್ರ್ವಗಳಲ್ಲಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಲಿಥೊಬಿಯಸ್.
3 ಸ್ಕೊಲೊಪೆಂಡ್ರೊಮಾರ್ಫ : ಈ ಗಣದ ಜರಿಗಳು ಬಲವಾದ ದೇಹವುಳ್ಳ ಪ್ರಾಣಿಗಳು. 21-23 ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿವೆ. ಮುಂಡದ ಅಗ್ರಭಾಗದ ಪಾಶ್ರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸ್ಪೈರಕಲುಗಳು ಇವೆ. ಮುಂಡದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಫಲಕಗಳು ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಫಲಕಗಳು ಒಂದಾದ ಮೇಲೆ ಮತ್ತೊಂದು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಅಳವಡಿಕೆಯಾಗಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸ್ಕೊಲೊಪೆಂಡ್ರ.
4 ಜಿಯೊಫೈಲೊಮಾರ್ಫ : ದೇಹವು ನೀಳವಾಗಿ ಹುಳುವಿನ ಹಾಗಿದೆ. ಕಾಲುಗಳು 35 ರಿಂದ 181ರವರೆಗೆ ಇರಬಹುದು. ಕಾಲುಗಳು ಸಣ್ಣವು. ಕಣ್ಣುಗಳಿಲ್ಲ. ಸ್ಪೈರಕಲುಗಳು ಪಾಶ್ರ್ವಗಳಲ್ಲಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಜಿಯೊಫೈಲಸ್.
ಜರಿಯು ಮಿರಿಯಾಪೊಡವರ್ಗದ ಕೈಲೋಪೊಡ ಉಪವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಸಂಧಿಪದಿ (ಸೆಂಟಿಪೀಡ್). ಶತಪದಿ, ಲಕ್ಷ್ಮಿಚೇಳು ಪರ್ಯಾಯ ನಾಮಗಳು. ನಿಶಾಚರಿಯಾದ ಇದು ತೇವವಿರುವ ಕತ್ತಲೆ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲುಗಳ ಕೆಳಗೆ ಬಿರುಕುಗಳಲ್ಲಿ, ಮರದ ತೊಲೆ, ತೊಗಟೆಗಳ ಕೆಳಗೆ ಮತ್ತು ತರಗೆಲೆಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಮಾಂಸಾಹಾರಿ, ಕೀಟಗಳು, ಹುಳುಗಳು, ಮೃದ್ವಂಗಿ ಮತ್ತು ಇತರ ಸಣ್ಣ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಇದರ ಆಹಾರ. ಸಸ್ಯಾಹಾರಿ ಜರಿಗಳೂ ಇಲ್ಲದಿಲ್ಲ. ಉದಾಹಹರಣೆಗೆ ಹ್ಯಾಪ್ಲೋಫೈಲಸ್ ಸಬ್ಟೆರೇನಿಯಸ್. ಆರಿಗಳು ವಿಷಜಂತುಗಳು : ಕೆಲವು ಪ್ರಭೇದಗಳ ವಿಷವಂತೂ ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಬಹಳ ಅಪಾಯಕಾರಿ.
ಜರಿಯ ದೇಹ ಉದ್ದ ಹಾಗೂ ಚಪ್ಪಟೆ. ದೇಹದ ಸುತ್ತ ಬಹಿರ್ಕಂಕಾಲ (ಎಕ್ಸೋಸ್ಕಲಿಟನ್) ಇದೆ. ದೇಹದಲ್ಲಿ ಶಿರ ಮತ್ತು ಮುಂಡ ಎಂಬ ಎರಡು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ತುಂಡುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಒಂದು ಜೊತೆ ಕುಡಿಮೀಸೆಗಳೂ ಅವುಗಳ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಜೊತೆ ಕಣ್ಣುಗಳೂ ಇರುವುವು. ತಲೆಯ ಪಾಲಿಯಲ್ಲಿ ಮೇಲುತುಟಿ ಮತ್ತು ಹೈಪೊಫ್ಯಾರಿಂಕ್ಸ್ ಇವೆ. ಇವು ಮತ್ತು ತಲೆಯ ಮಿಕ್ಕ ಉಪಾಂಗಗಳಾದ ಒಂದು ಜೊತೆ ಮ್ಯಾಂಡಿ ಬಲುಗಳು ಮತ್ತು ಎರಡು ಜೊತೆ ಮ್ಯಾಕ್ಸಿಲಗಳು ಜರಿಯ ವದನಾಂಗಗಳು. ಮುಂಡ ಬಲು ಉದ್ದವಾಗಿದ್ದು ಅನೇಕ ಖಂಡಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಖಂಡದಲ್ಲೂ ಒಂದು ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳಿರುವುವು. ಪ್ರತಿ ಕಾಲಿನಲ್ಲೂ ಏಳು ಕೀಲುಗಳುಂಟು. ಮುಂಡದ ಹಿಂತುದಿಯಲ್ಲಿ ಟೆಲ್ಸನ್ ಎಂಬ ರಚನೆ ಇದೆ. ಇದರ ಮುಂದಿನ ಖಂಡವೇ ಪ್ರಜನನ ಖಂಡ. ಈ ಖಂಡದ ಅಧೋಭಾಗದಲ್ಲಿ ಜನನ ರಂಧ್ರವಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಒಂದು ಜೊತೆ ಲಿಂಗಪದಿಗಳು (ಗೋನೊಪಾಡ್ಸ್) ಇರುವುವು. ಮುಂಡದ ಮೊದಲ ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳು ಮ್ಯಾಕ್ಸಿಲಿಪಿಡುಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಾಡಾಗಿವೆ. ಅವುಗಳ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ವಿಷನಖಗಳುಂಟು. ಜರಿಯ ಉಸಿರಾಟ ಟ್ರೇಕಿಯಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಖಂಡದಲ್ಲೂ ಗಾಳಿಯನ್ನು ಎಳೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯಕವಾಗಿ ಒಂದು ಜೊತೆ ಸ್ಟಿಗ್ಮೇಟ ರಂಧ್ರಗಳಿವೆ. ಜರಿ ನಿಶಾಚರಿಯಾದ್ದರಿಂದಲೂ ಯಾವಾಲೂ ಅವಿತಿಟ್ಟುಕೊಂಡೇ ಇರುವುದರಿಂದಲೂ ಜರಿಯ ಪ್ರಜನನದ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ವಿಚಾರಗಳು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಗಂಡು ಹೆಣ್ಣುಗಳ ಮೈಥುನಕ್ರಿಯೆ ಇದುವರೆಗೂ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿದ್ದಿಲ್ಲ. ಬಹುಶಃ ಗಂಡು ಬಲೆಯೊಂದರ ಮೇಲೆ ಶುಕ್ರಾಣುಗಳನ್ನು ಸಿಂಪಡಿಸುತ್ತದೆಯೆಂದೂ ಅನಂತರ ಹೆಣ್ಣೊಂದು ಇವನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ನಿಷೇಚನಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆಯೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ನಿಷೇಚಿತ ಅಂಡಗಳನ್ನು ಗುಂಪಾಗಿ ಇಡುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ ನಡವಳಿಕೆ. ಇವನ್ನು ಹೆಣ್ಣು ಕಾಯುವುದೂ ಉಂಟು. ಕೆಲವು ಸಲ ಮೊಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಒಂಟೊಂಟಿಯಾಗಿ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿಡುವುದೂ ಇದೆ. ಮೊಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಂಡಾರ ಅಧಿಕ ಮೊತ್ತದಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಭ್ರೂಣದ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಇದು ಉಪಯೋಗವಾಗುತ್ತದೆ.
ವಾನ್ಡೆಲ್ರವರ ವರ್ಗೀಕರಣದ ಪ್ರಕಾರ ಕೈಲೋಪೊಡ ವರ್ಗದಲ್ಲಿ 4 ಗಣಗಳಿವೆ.
1 ಸ್ಕುಟಿಗೆರೊಮಾರ್ಫ : ಈ ಗಣದ ಜರಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಉದ್ದವಾದ 15 ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳಿವೆ. ಕಣ್ಣುಗಳು ಸಂಕೀರ್ಣ ರೀತಿಯವು. ಕುಡಿಮೀಸೆಗಳು ಬಹು ಉದ್ದ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮುಂಡದ ಎಲ್ಲ ಖಂಡಗಳ ಬೆನ್ನ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದೊಂದು ಸ್ಪೈರಕಲ್ಗಳಿವೆ. ತಲೆಯ ಮೇಲ್ಭಾಗ ಕಮಾನಿನ ಆಕಾರದ್ದಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸ್ಕುಟಿಗೆರ.
2 ಲಿಥೊಬಿಯೊಮಾರ್ಫ : ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊಟಕಾದ 15 ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳಿವೆ. ತಲೆ ಮತ್ತು ಮುಂಡದ ಮೇಲ್ಭಾಗ ಚಪ್ಪಟೆಯಾಗಿದೆ. ಸ್ಪೈರಕಲ್ಗಳು ಪಾಶ್ರ್ವಗಳಲ್ಲಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಲಿಥೊಬಿಯಸ್.
3 ಸ್ಕೊಲೊಪೆಂಡ್ರೊಮಾರ್ಫ : ಈ ಗಣದ ಜರಿಗಳು ಬಲವಾದ ದೇಹವುಳ್ಳ ಪ್ರಾಣಿಗಳು. 21-23 ಜೊತೆ ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿವೆ. ಮುಂಡದ ಅಗ್ರಭಾಗದ ಪಾಶ್ರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸ್ಪೈರಕಲುಗಳು ಇವೆ. ಮುಂಡದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಫಲಕಗಳು ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಫಲಕಗಳು ಒಂದಾದ ಮೇಲೆ ಮತ್ತೊಂದು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಅಳವಡಿಕೆಯಾಗಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸ್ಕೊಲೊಪೆಂಡ್ರ.
4 ಜಿಯೊಫೈಲೊಮಾರ್ಫ : ದೇಹವು ನೀಳವಾಗಿ ಹುಳುವಿನ ಹಾಗಿದೆ. ಕಾಲುಗಳು 35 ರಿಂದ 181ರವರೆಗೆ ಇರಬಹುದು. ಕಾಲುಗಳು ಸಣ್ಣವು. ಕಣ್ಣುಗಳಿಲ್ಲ. ಸ್ಪೈರಕಲುಗಳು ಪಾಶ್ರ್ವಗಳಲ್ಲಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಜಿಯೊಫೈಲಸ್.
_1.jpg)
