Avokadoen (Persea americana) er eit tre som høyrer til laurbærfamilien (Lauraceae). Planten kjem opphavleg frå sørlege Mexico og Mellom-Amerika. Han er blitt dyrka i fleire tusen år, og truleg hausta vilt før dette.[1] I dag blir det dyrka over 400 sortar i tropiske område over heile verda, til dømes i Brasil, Indonesia, Israel, Sør-Afrika, USA og Australia.[1]
Ordet «avokado» stammar frå nahuatl-ordet ahuacatl som også tyder ‘testikkel’. Spanjolane gjorde det om til avocado – eit uttrykk dei var vande med, sidan det var eit gammalt ord for ‘advokat’. Tidlegare blei avokadoen også kalla abacata (frå portugisisk).
Ordet «guacamole», som er eit meksikansk ord for ein dipp laga av avokado, kjem frå nahuatl-ordet ahuacamolli (‘avokadosuppe’, ‘avokadosaus’).
Frukta vart første gong nemnd i ei bok i 1519.
Avokadotreet kan veksa seg opp til 20 meter høgt. Det er eviggrønt og veks raskt i varme og relativt tørre område. Treet har mørkegrøne, opp til 40 cm lange blad. Dei små blomane er gulgrøne. Etter omtrent 10 år byrjar treet å bere frukt. Dei fleste sortane ber frukt to gonger årleg. Den mest kjende avokadosorten er hass-avokado med sitt mørkegrøne, knudrete skal. Andre sortar som blir brukt til dyrking er bacon-avokado (sjå bilete), fuerte-avokado og zutano-avokado. Den minste er cocktail-avokado. Avokadofrukta inneheld mykje umetta feittsyre. Nokon sortar har vore i bruk i medisinske samanhengar til dømes som bakterisid og mot diare.
Avokadofrukta, som opphavleg er eit bær, er rund til pæreaktig i fasongen og har ein nøtteaktig smak. Det lêraktige skalet varierer med sortane frå grøn til mørkegrøn. Steinen inni ein vaksen frukt er om lag så stor som ein golfball. Fruktkjøtet er gulgrønt til gullgult, men fargar seg mørkt dersom det blir utsett for luft (pga. oksidering).
Fruktene som ein får i butikk er ofte framleis harde, og modnar etter kvart. Når skalet gir etter for lett trykk, er avokadoen moden nok til matbruk.
Avokadofrukter modnar aldri fullstendig på treet, men dett ned på bakken i hard tilstand der dei modnar fort. Under dyrkinga blir dei harde fruktene plukka så fort dei er store nok. Ved å la dei vera på treet kan ein lagra dei lengre.[1]
Medan skalet ikkje er etande, er fruktkjøtet rundt steinen veldig næringsrikt. Kjøtet er mjukt, kremaktig og ikkje søtt. Før ein et frukta vert den normalt delt i to. Steinen kan fjernast til dømes ved hjelp av ei skei, slik at ein kan ta ut det smøraktige fruktkjøtet. Kjøtet kan etast ublanda. Krydra med litt sitron- eller limesaft og salt, kan avokadomos brukast som pålegg på brødskiver eller som saus til dømes på maispannekakeer (tortilla). Sitron- eller limesaft hindrar oksidering og dermed at fruktkjøtet fargar seg brunt.
Avokado blir ofte brukt til vegetarisk sushi. I det brasilianske kjøkkenet vert avokado brukt i milkshake (såkalla: «vitamina de abacate») og iskrem. Det vegetare kjøkkenet sett pris på avokadoen som erstatning for kjøt eller ost.
Ei kjend oppskrift er den meksikanske guacomolen, som er ein dipp laga av most avokado, tomatar, chili og fersk koriander.
Per 100 gram:
Energi: 221 kcal Fiber: 6,3 g Karbohydrat: 0,4 g Feitt: 23,5 g Protein: 1,9 g Vatn: 66 %Avokadoen er rik på kalium, folsyre og vitamin B6. I tillegg inneheld frukta pantothensyre, A- og C-vitaminar, magnesium, kopar, nikotinsyre, jern og sink.
Aztekarane brukte avokadoolje og andre delar av planta. I dag bruker ein også avokadoen til kosmetikk og medikament. Det blir dessutan laga møblar av trevyrket.
Barlow og Martin har funne ut at avokadoplanta har utvikla seg i økologisk samband med store pattedyr som no er utdøydd (til dømes bakkdovendyr og sør-amerikanske gomphotheriidar). Dyra åt avokadofrukter med den svakt giftige steinen som seinare kom ut med avføringa langt frå morplanta. I dag er det berre menneske som spreier avokadosteinane.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Avokado Avokadoen (Persea americana) er eit tre som høyrer til laurbærfamilien (Lauraceae). Planten kjem opphavleg frå sørlege Mexico og Mellom-Amerika. Han er blitt dyrka i fleire tusen år, og truleg hausta vilt før dette. I dag blir det dyrka over 400 sortar i tropiske område over heile verda, til dømes i Brasil, Indonesia, Israel, Sør-Afrika, USA og Australia.
Avokado er et tre som kan bli opp til 20 meter høyt, med spiselig frukt. Aztekerne dyrket planten. I dag dyrkes avokado både i tropiske områder og andre steder over hele verden.
Ordet avokado stammer fra nahuatl-ordet ahuacatl (som også betyr testikkel). Spanjolene endret det til «avocado», et gammelt ord for advokat, men det heter i dag «aguacate» på spansk.
Uttrykket «guacamole» (et meksikansk ord for en avokadobasert dipp) kommer fra nahuatl-ordet «ahuacamolli», som betyr avokadosuppe eller avokadosaus.
I 1519 nevnte spanjolene frukten for første gang i en bok.
Avokadotreet er eviggrønt og vokser raskt i varme og relativt tørre områder. Treet har mørkegrønne, opptil 40 cm lange blader. De små blomstene er gulgrønne. Etter om lag 10 år begynner treet å bære frukter. De fleste sortene bærer frukt to ganger i året.
Avokadofrukten, som botanisk sett er et bær med bare ett frø, er rund til pæreformet, og har en nøtteaktig smak. Det læraktige skallet varierer i farge fra grønt til mørkegrønt. Modne frukter inneholder en stein på størrelse med en golfball. Fruktkjøttet er gulgrønt til gullgult, men fargen endres raskt når fruktkjøttet kommer i kontakt med luft (oksidering).
Frukten man får i butikken er fremdeles hard, og modner etter hvert. Når skallet gir etter for lett trykk, er avokadoen moden nok til videre bruk.
Avokadofrukter modner aldri fullstendig på treet, men faller i hard tilstand ned på bakken, der de raskt modner. Under dyrking blir de harde fruktene høstet så snart de er store nok.
Skallet er ikke spiselig, men fruktkjøttet rundt steinen er svært næringsrikt. Før frukten spises, deles den i to. Fruktkjøttet kan spises ublandet. Avokado er hovedingrediensen i guacamole.
En hel middels stor avokado inneholder ca. 21 gram fett. Det meste av dette er imidlertid enumettet fett. Avokado inneholder også 60% mer kalium enn bananer. Den er også rik på B-vitamin, E-vitamin og K-vitamin.[1] Avokadoen har også et høyere fiberinnhold enn noen annen frukt - hvorav 75% uoppløselige og 25% oppløselige fibre.[2]
Avokadoen er rik på kalium, folsyre og vitamin B6.[3] I tillegg inneholder frukten pantotensyre, A- og C-vitaminer, magnesium, kobber, nikotinsyre, jern og sink[4].
Allerede aztekerne brukte avokadoolje og andre deler av planten, og i dag brukes avokadoen også til kosmetikk og medikamenter.[5] Avokadotreet brukes også til møbelproduksjon.
Barlow og Martin har funnet ut at avokadoplanten har utviklet seg i økologisk forbindelse med store pattedyr (noen av disse er utdødd). Dyra spiste avokadofrukter med den svakt giftige steinen, som senere kom ut med avføringen langt fra morplanten. I dag er det bare menneskene som sprer avokadosteinene.
Wiktionary: avokado – ordbokoppføring Avokado er et tre som kan bli opp til 20 meter høyt, med spiselig frukt. Aztekerne dyrket planten. I dag dyrkes avokado både i tropiske områder og andre steder over hele verden.
