Chordates

Tsit-sok-thûng-vu̍t-mùn (脊索動物門, Chordate) he Thûng-vu̍t-kie chui kô-tén ke mùn. Thûng-vu̍t poi chet yû yit-thiàu tsit sok, fûn-vì sâm-ke Â-mùn, khì-chûng mî sok thûng-vu̍t Â-mùn lâu thèu sok thûng-vu̍t Â-mùn cho-tet ha̍p-chhṳ̂n-vì “ ngièn sok thûng-vu̍t ”. Kì-têu khiung-thùng thi̍t-chṳ̂n pâu-koat: chhai sâng-fa̍t sṳ́ chûng ke mêu ke kiê-thon khí-yû Tsit-sok, chûng khûng ke poi sṳ̀n-kîn kón, Yen-soi-lie̍t yî-khi̍p kong heu mî. Séu-sú Ho̍k-chá thì-chhut chiông Pan-sok thûng-vu̍t-mùn ya tsì yî Tsit-sok-thûng-vu̍t-mùn hâ, pin miang-miàng vì khiéu sok thûng-vu̍t â mùn.

Tsit-sok-thûng-vu̍t-mùn Chordata cho-tet fûn-vì sâm-ke â mùn: mî sok thûng-vu̍t â mùn, thèu sok thûng-vu̍t â mùn fò Tsit-tshûi thûng-vu̍t â mùn. Mî sok thûng-vu̍t yu-chhùng khì khí-yû tsit sok fò sṳ̀n-kîn sok, than chhai sṳ̀n thí sêu sṳt. Thèu sok thûng-vu̍t chûng sâng pó-liù tsit sok fò sṳ̀n-kîn sok, than mò tsit chhû. Chhai Tsit-tshûi thûng-vu̍t chûng, tsit sok ke chok-yung yù kut chṳt tsit chhû thoi thoi. Thûng-sòng sot ke Tsit-tshûi thûng-vu̍t-ho̍k he chṳ́ ngièn-kiu tsit sok thûng-vu̍t ke yit-ke Thûng-vu̍t-ho̍k fûn-kî, yì fî kiùn ngièn-kiu Tsit-tshûi thûng-vu̍t â mùn. Hien-chhùn ke tsit sok thûng-vu̍t chṳ̂-kiên ke kôan-he yì hâ-mien ke hì-thúng fat-sâng su só sṳ. Kì fò chhòn-thúng ke fûn-lui lui-khiùn mò chṳ̂n-hó ke vut ha̍p, só-yî tui Tsit-tshûi thûng-vu̍t ke fûn-lui hàn chhùn-chhai châng lun, chhìn-kón kì-têu kiên ke kôan-he yí-kîn káu tet hàn chhîn-chhú liáu.

Chordabeêsten (Latiens Chordata) bin'n een stamme van zoô'n 60.000 beêsten mie 'n chorda dorsalis, een elastiesche strienge van een soôrt weefsel die a over den aele rik van 't beêst lop. Dezen chorda dorsalis heef 't beêst 'n steveg'eid en is de primitiefste vurm van 'n inwendeg skelet. De allerprimitiefste beêsten missen 'n schedel.

Indeêlienge

Stamme chordabeêsten (Chordata)

• Onderstamme Mantelbeêsten (Urochordata; 3000 soôrten)
• Onderstamme Schedelloôz'n (Cephalochordata; 30 soôrten)
• Onderstamme Gewurvelde beêsten (Vertebrata; 58.000 soôrten)
  • Infrastamme Kaeklozen (Agnatha;>100 soôrten)
    • Klasse Sliemprikken (Myxini; 65 soôrten)
    • Klasse Conodonta
    • Klasse Cephalaspidomorphi
      • Hyperoartia
  • Infrastamme Gekaekten (Gnathostomata)
    • Klasse Kraekbeênvissen (Chondrichthyes)
    • Superklasse Beênvissen (Osteichthyes;>30.000 soôrten)
      • Klasse Straelvinnigen (Actinopterygii; 30.000 soôrten)
      • Klasse Kwastvinnigen (Sarcopterygii)
    • Superklasse Vierpoôters (Tetrapoda;>18.000 soôrten)
      • Klasse Amfibieën (Amphibia; 6.000 soôrten)
      • Claode Amniota
        • Klasse Reptielen (Sauropsida;>8.000 soôrten)
        • Klasse Veugels (Aves; 8800 - 10.000 soôrten)
        • Klasse Zoogdieren (Mammalia; 5.800 soôrten)

An fylum Chordata yw onan a'n brassa fyla a enevales, ow komprehendya a-dro dhe 65,000 a ehennow.^[1] An mellkeynogyon (puskes, diwelvenogyon, kramviles, ydhyn ha bronnviles) yw eseli a'n Chordata. Yma dew vagas a enevales heb mellow keyn, Tunicata (skitviles hag erel) ha Cephalochordata, y'n fylum ynwedh. An kynsa eseli a'n Chordata a omdhiskwedhas nans yw 550 milyon bledhen.^[2]

Devynnow

1. ↑ Chapman, Arthur D. (2009) Numbers of Living Species in Australia and the World. Drehedhys 16 Ebrel 2013.
2. ↑ Hennessey, Kathryn & Victoria Wiggins (2010) The Natural History Book, Dorling Kindersley, Loundres.

Kevrennow a-ves

• (Sowsnek) Tree of Life: Chordata

Taxonavigaçion

Hemichordata

Superregno: Eukarya

Regno: Animalia (Metazoa)

Subregno: Eumetazoa

Superphylum: Bilateria: Deuterostomia

Phylum: Chordata

Subphylum: Cephalochordata - Urochordata - Vertebrata (Vertebræ)

Monz Doenghduz Ndoencag dwg aen monz, youq Gaiq doenghduz ceiq gauhgiz. Gij doenghduz youq raeblaeng miz diuz ndoencag ndeu, baen guh sam aen monznga：monznga doenghduz riengcak, monznga doenghduz daeuzcak, monznga doenghduz riengcak, monznga doenghduz ndoenndok.

Хүбшэтэн (латаар 'Chordata') — дахин аматан амитадай хүрээ. Хүбшэтэн амитад хүбшэн нэрэтэй мезодермаль тэнхэлэгэй араг яһанай дэргэдэһээ тодорхойлогдоно, дээдэ хэлбэри һээр нюргань һолино. Хүбшэтэн түрэлһээ дагуу мэдэрэлэй тогтолсооной бүтэсэ, үйлэ ажалалгаа амитадта хамагай үндэр байра һуури эзэлжэ байна. Энэ Дэлхэйдэ хүбшэтэнһээ дээшэ 60,000 зүйл, Россида 4300 зүйл байдаг.^[1].

Үзэл баримталал

Хүбшэтэн үзэл баримталал һээр нюргатан амитадые, зарим һээр нюргагүй амитадые нэгэдхэдэг. Тэдэнэй амидаралай циклэй наад захань тодорхой хугасаанда бүхы хүбшэтэн хүбшэтэй, хүнды нюрганай мэдэрэлэй сошортой, загаһанай хэрээһэнэй илгаатай, эндостильтай болон гургалдай дараа байрлуулһан һүүлтэй байна. Хүбшэтэн түрэл гурбан дэд хэбшэлэй хубаажа болоно: толгой хүбшэтэн (Cephalochordata), туникадууд (Tunicata), һээр нюргатан (Vertebrata) — габалай яһаниинь сорын ганса дэд хэбшэл.

Бүтэсын онсолигууд

Ланцетник жээшэгээр Cephalochordata бүридэлэй зураг: 1 — Мэдэрэлэй хоолойн урда хэһэгтээ бүдүүн («уураг тархи»); 2 — хүбшэн; 3 — мэдэрэлэй таталга («нугарһан»); 4 — һүүлэй һэрбээ; 5 — хонзооһон; 6 — гэдэһэ дотор; 7 — һудаһан; 8 — зангалайн хүндын нүхэн (атриопор); 9 — зангалайн хүнды; 10 — бахалуурай (зангалайн) забһар; 11 — бахалуур; 12 — аманай хүнды; 13 — аман хажуудын тэмтэрүүл; 14 — аманай нүхэн; 15 — бэлгын булшархай (хибһэн гү, али үндэгэбшэ); 16 — нюудэн; 17 — мэдэрэл; 18 — метаплевраль эбхэлеэ; 19 — мухар эльгэнэй һалаа. Амисхал (хиин андалдалга): хүхэ һуршань хүшэлтүрэгшэ баянтай уһанай оролгые тэмдэглэдэг, улаан һуршань — нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл баянтай уһанай гаралга.

Хүбшэтэн — хоёр талын симметрида тодорхойлогдоһон амитадай хүрээ, хүгжэлэй тодорхойн үе шатанда дарааха шэнжэ тэмдэгтэй:

• Хүбшэн — гэдэһэнэй хоолойн нюрганай талын хүрхылгэлгээр байгуулһан энтодермын гаралһан уян хатан барюул. Һээр нюргатадай хүбшэн үрэ хүбрэлэй хүгжэлэй ябасада бүрэн гү, али хэһэгшэлэн һээр нюрга байгуулһан мэнгээрһэнэй, яһанай эдээр һолигдоно.
• Мэдэрэлэй хоолой, дорсаль байрладаг. Һээр нюргатадта уураг тархида, нугарһанда хүгжэлнэ.
• Зангалайн забһар — бахалуурай хоолойдо хоһолһон нүхэн. Доодо хүбшэтэд шүүлтэ уһан хангамжа оролсоһон. Газарай һээр нюргатадта зангалайн забһар үрэ хүбрэлэй шатада хэрээһэн уутаар байгуулгана.
• Булшанай һүүл — бэеын хонзооһон дараа хэһэг.
• Эндостиль — бахалуурай хэблын талада хобол. Доодо хүбшэтэд (фильтратор) энэ хэһэгдэ хоолой хэһэг шуглуулха, улаан хоолой руу тэдэные сүлөөлжэ туһалха саляа үйлэдбэрилһэн.

Ангилал

Хүбшэтэн хүрээ, Chordata

• Дэд хүреэн Tunicata гү, али Urochordata (туникат, гү, али урохордат)
  • • • Анги Ascidiacea (асциди)
      • Анги Thaliacea
      • Анги Appendicularia (аппендикуляри)
      • Анги Sorberacea
• Дэд хүреэн Cephalochordata гү, али Acraniata (толгойн хүбшэтэн гү, али цефалохордовые)
  • • • Анги Leptocardii (ланцетник)
• Дэд хүреэн Vertebrata гү, али Craniata (һээр нюргатан)
  • • • Анги Agnatha (хасартагүй)
        • Дэд анги Myxinoidea (миксиноид)
        • Дэд анги Petromyzontida
        • Дэд анги Conodonta †
        • Дэд анги Pteraspidomorphi †
  • Инфратип Gnathostomata
    • • Анги Placodermi (плакодерма) †
      • Анги Acanthodii (акантода) †
      • Анги Chondrichthyes (мэнгээрһэнэй загаһан)
        • Дэд анги Elasmobranchii (хабтагай зангалайтан): абарга загаһан, скат
        • Дэд анги Holocephali
      • Анги Osteichthyes (яһатай загаһан)
        • Дэд анги Actinopterygii (туяа үдэтэй загаһан)
        • Дэд анги Sarcopterygii (һэлюур үдэтэй загаһан)
    • Баг Tetrapoda (дүрбэн хүлтэн)
      • Анги Amphibia (газар уһанай амитан гү, али амфиби),
      • Анги Reptilia (мүлхигшэд гү, али рептили)
        • Дэд анги Anapsida (анапсида)
        • Дэд анги Diapsida (диапсида)
      • Анги Aves (шубуун)
      • Анги Mammalia (хүхэтэн)

Зүүлтэ

Мүн үзэхэ

• Һээр нюргагүй
• Амитад
• Хүхэтэн

Ном зохёол

• Н. Н. Гуртовой, Б. С. Матвеев, Ф. Я. Дзержинский. Практическая зоотомия позвоночных (низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы). — М.: Высшая школа, 1976. — С. 351.
• Биологический энциклопедический словарь под редакцией М. С. Гилярова и др., М., изд. Советская Энциклопедия, 1989.