Common Dandelion

Die perdeblom (Taraxacum officinale) is 'n spesie uit die komposietefamilie Asteraceae. In hierdie familie is die blommetjies baie gereduseer en staan dig op mekaar in blomhofies. In perdeblomme is die blomhofies geel en hulle kan 'n hele veld geel kleur. Perdeblomme is uitheems aan Suid-Afrika. Hulle stam oorspronklik uit Europa en Asië maar deur die mens het hulle oor die hele wêreld verspreid geraak. In tuine is dit 'n bekende onkruid.

Die blare vorm 'n roset en indien hulle gekneus word vloei daar 'n wit, melkagtige sap wat bruin vlekke veroorsaak. Die plant het 'n penwortel wat desimeters diep kan groei. Indien dit afbreek kan dit nuwe rosette veroorsaak. Die voortplanting verloop dikwels sonder bevrugting, deur apomiksie. Dit veroorsaak groepe plante wat min verskil in genetiese en morfologiese eienskappe en wat mikrospesies genoem word. Net in Nederland is daar reeds 250 van hierdie mikrospesies aangetref.

Die vrug is eintlik 'n nootjie en dit word met sy vrugpluis deur die wind verspreid.

Stowwe

Die plant bevat talle stowwe, soos

• Inulien
• Cholien
• Looisuur
• Bitterstowwe

Die melksap bevat proteïen, hars en taraksien.

Gebruik

Molslaai

Perdeblomme is eetbaar vir die mens. Die jong blare is minder bitter as volwasse blare. Indien die plant met grond bedek word, soos dit in 'n molshoop kan gebeur, groei die blare sonder om groen te word en dit is die minste bitter van smaak. Hierdie weergawe word molslaai genoem. Molslaai met framboos-Vinaigrette is 'n heerlike lentekos.^[1]

Die blomme is ook eetbaar tot dit saad vorm.

Fotogalery

• Uitgebloeide hofie

• Hol stingel met melksap

• Vrugte met vrugpluisies

• Vrugte

• Hofie met ryp vruggies

• Botaniese tekening

Verwysings

Hierdie artikel is (gedeeltelik) vertaal uit die Nederlandse Wikipedia. Sien bron.

• Sterk, A.A., met bijdragen van C.H. Hommels e.a. (1987) - Paardebloemen planten zonder vader variatie, evolutie van het geslacht paardebloem (Taraxacum). Utrecht. ISBN 90-5011-009-6

Taraxacum officinale, la achicoria amargoso, tamién conocida como diente de lleón, hadubellmout y meacamas,^[4] ye una especie de planta con flor de la familia de les asteracees.

Considerada xeneralmente como una "meruxa", les sos fueyes peracabar n'ensalada y atribuyéronse-y numberoses propiedaes medicina-yos.

Descripción

Esta planta perenne con raigañu primariu llarga y roseta basal, suel algamar 40 cm d'altor.^[5] Tien hoja alternes llanceolaes con una nervadura central, ensin peciolu estremáu, pinnatipartidas con lóbulos en forma triangular de marxes dentaos y agudos, dacuando presenta microvellosidaes. El tarmu permanez siempres nun estáu desaxeradamente encurtiáu, ye por esto que se denominen plantes acaules. Amás son capaces de producir un entrenudo allargáu con una inflorescencia denomináu escapo. Pedúnculos de la inflorescencia buecos, que al rompese emana un zusmiu llechiento amargosu. Flores hermafrodites d'un color mariellu doráu que la faen fácilmente identificable. Corola en lígules terminada en cinco pequeños dientes, floria en primavera a hasta fines de branu. El frutu ye un aqueniu con llargu picu y miriguanu.

Distribución y hábitat

Hai nicios serios sobre una procedencia europea.^[6] Na actualidá estendióse práuticamente por tolos continentes. Alcuéntrase fácilmente nos caminos, pacionales, praos, llantadera direuta, y sobremanera en xardinos, tantu que ye considerada meruxa o "maleza", polos xardineros.

Usos

Ye una planta depurativa, indicada pa purificar l'organismu d'elementos tóxicos. Puede actuar nel fégadu, reñón y la vesícula, y col so efeutu diuréticu evita l'apaición de piedres nel reñón. Tamién ye un tónicu dixestivu contra'l estriñimientu y la matinada d'alcohol. Pa usu tópicu ye eficaz pa llimpiar la impureces de la piel, acné, urticaria. Estes propiedaes son pol so conteníu d'inulina, acedos fenólicos, sales minerales, ente otres sustances qu'apurren beneficios na piel.^[7] En dellos periodos d'escasez, el raigañu secu utilizóse como sustitutu de l'achicoria, que de la mesma yera sustitutu del café. Les sos fueyes monteses o cultivaes son comestibles, prefiérense les que son nueves y tienres pa ensalaes ente que les madures al ser más amargoses peracábense cocíes anque ta ensin confirmase la esistencia de cultivos pa esti fin.

Sicasí, Font Quer nel so Dioscórides anováu comenta de la esistencia de cultivos en Llión pol látex del raigañu, ricu en cauchu (ensin especificar la especie de Taraxacum de que se tratara).

Ye una de les principales especies de flora d'interés apícola nes praderíes, les abeyes visiten les sos flores indefectiblemente, apurriendo bien bona cantidá de néctar y polen. Pola so distribución práuticamente cosmopolita ye conocíu en tol mundu polos apicultores.

Capítulu en flor.

Receptáculu con toles cipselas.

Receptáculu y cipselas: detalle.

Cipselas.

Usu en medicina popular

Llegar a falar d'una taraxoterapia en cuanto al usu melecinal d'esta planta; en medicina popular ye usáu pa diverses recetes y composiciones con otros fitoremedios, principalmente como:

• hepáticu / biliar
• antirreumático, espasmolítico, anaflogístico, diuréticu
• antidiscrático

Usu en fitoterapia

En fitoterapia (yerbolera) úsase tamién los principios activos puros por aciu infusión o decoctos, principalmente pa inapetencia, indixestión y disturbios hepáticos.

Les sos fueyes contienen gran cantidá de vitamina A, C, fierro, llevando más fierro y calciu que les espinaques o otres hortolices.^[8]

Usu culinariu

Nes artes culinaries de países del Mediterraneu ye apreciada la ensalada primaveral depurativa fecha yá sía namái cola fueyes de taraxacum o entemecida con otres verdures.
Tamién los pétalos de les flores pueden contribuyir a dar sabor y color a ensalaes mistes. Los botones de les flores son apreciaos si preparar con aceite d'oliva. Les flores tamién pueden preparar en pastel ya inclusive frites (rehogadas). Los tienros biltos basales pueden consumise al natural o con aceite d'oliva extravirgen o salteaos nun sartén con ayu (o entá meyor con ayu ursino).

En munches rexones d'Europa preparaba una mermelada d'estes flores.

Ferver en cazu abiertu mientres aprosimao 20 minutos; penerar y caltener el líquidu; añedir 1 kg d'azucre; ferver en cazu abiertu hasta llograr la densidá deseyada; vertir (hirviente) el líquidu llográu, trupu, en vasos bien llimpios (esterilizaos) y cerralos herméticamente.

Tamién se preparar un vinu de diente de lleón.

Les fueyes d'esta planta son unu de los ingredientes del preboggion, amiestu de yerbes típica de la cocina de Liguria.

Taxonomía

Taraxacum officinale describióse por L.) Weber ex F.H.Wigg. y espublizóse en Primitiae Florae Holsaticae 56. 1780.^[9]

Citoloxía

Númberu de cromosomes de Taraxacum officinale (Fam. Compositae) y taxones infraespecíficos: 2n=24, 26.^[10]

Etimoloxía

• Taraxacum: nome xenéricu llatínizáu que procede del árabe tharakhchakon, aplicáu a les plantes d'esti xéneru.^[11]
• officinale: epítetu llatín que significa "de vienta en herbarios".

Taxones infra-específicos aceptaos

• • Taraxacum officinale subsp. ceratophorum (Ledeb.) Schinz ex Thell.

Tolos demás seríen meros sinónimos de la especie o d'otres especies del xéneru.^[12]

Nome común

América del Sur: Diente de lleón, amargón, radicha, radicheta, panaderu, peeta. América Central: Achicoria, amargón, botón d'oru, lechuguilla, pelusilla, peeta. España: Peeta, taraxacón, achicoria amargoso, bulanico, amargón, almirón.^[13] Tamién pelosilla, corona de flaire, achicoria mariello, achicoria montés, bufes de llobu, chinita de campu, flor de machu, frango, lechiriega, taraxaco y tatusia.^[14]

Ver tamién

• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Carauterístiques de les asteracees

Notes y referencies

Bibliografía

• (N'italianu) Della Loggia, R (cur) Piante officinali per infusi y tisane. Manuale per farmacisti y medici (Plantes oficinales pa fervinchos y tisanas. Manual pa farmacéuticos y médicos), OEMF 1993; ISBN 88-7076-132-0
• (N'alemán) Fintelman V. Weiss R. Lehrbuch der Phytotherapie, Hippokrates 2002 ISBN 3-8304-5243-8
• (N'alemán) Hiller K. Melzig M.F. Lexikon der Arzneipflanzen und Drogen, Spektrum akademischer Verlag 2003 ISBN 3-82174-1499-7

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Taraxacum officinale .

• Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a diente de lleón.
• Hans Ø llgaard, New species of Taraxacum, sect. Ruderalia, found in Central and Northern Europe. Preslia 75, p. 137-164, 2003

Dərman zəncirotu (lat. Taraxacum officinale) - mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin zəncirotu cinsinə aid bitki növü.

Dərman zəncirotu hündürlüyü 30 sm-ə çatan çoxillik ot bitkisidir. Kökləri yuxarı hissədə şaxələnən kökümsovdan ibarət, kiçik şaxəli olub, qalınlığı 2 sm, uzunluğu 60 sm-ə çatır.

Yarpaq

Yarpaqları çılpaq və ya orta damarla aşağı tərəfdə az toraoxşar tüklüdür, uzunsov, əksinə, yumurtaşəkilli, küttəhər, oyuqlu-dişlidir və yaxud enli və ya dar, üçkünc, sivriləşmiş, tamkənarlı və ya uzun dişli, arxaya yönəlmiş dilimlərə qismən dərin qayıqşəkilli kəsilmişdir.

Çiçək

Çiçək oxu yarpaqlardan uzundur, düz, çılpaq və ya çiçəkləmə dövründə tüklüdür. Qın yarpaqları təpə hissədə qabarıq deyil, xaricdə yerləşənlər qismən enli xətvaridir, aşağı qatlanmışdır, daxildə yerləşənlər isə xətvaridir. Dilcikşəkilli çiçəklər açıq və ya tutqun-sarı rəngdədir, bir qədər qın yarpaqlarından uzundur.

Meyvə

Toxumları açıq-qəhvəyi rənglidir, uzunluğu 3-3,5 mm-dir, yalnız təpə hissəsində qısa piramidalı olub, sivri-qabarıqdır; buruncuğu nazikdir, 3-4 dəfə toxumdan uzundur; kəkili ağ rəngdədir, 2-2,5 dəfə buruncuqdan qısadır.

Çiçəkləməsi

Aprel-İyun

Meyvə verməsi

May-İyun

Azərbaycanda yayılması

BQ (Quba), BQ qərb, KQ mərkəzi. Orta və subalp qurşaqlarında.

Yaşayış mühiti

Meşələrdə, talalarda, çəmənlərdə rast gəlinir.

Təbabətdə

Dərman zəncirotunun qurudulmuş kökləri iştahasızlığı, qəbizliyi aradan qaldırır və ödqovucu dərman kimi işlədilir. Köklərindən alınan qatı cövhərdən həb hazırlanır.

Sinonimləri

• Leontodon taraxacum L.
• Taraxacum dens-leonis Desf.
• Taraxacum vulgare Schrank

Almindelig Mælkebøtte (Taraxacum officinale) - også kaldt løvetand eller Fandens mælkebøtte - er en 15-45 cm høj urt med grundstillede blade og flere centimeter brede, enlige, gule blomsterkurve, der sidder på hule stængler uden blade. Alle dele af planten rummer en hvid, mælkeagtig, latexholdig saft. Den er meget almindelig i hele Danmark på lysåbne steder.

Mælkebøtte formerer sig uden forudgående befrugtning (apomixis), hvilket betyder at Mælkebøtte kan opdeles i en lang række såkaldte småarter. De omkring 400 småarter i Danmark opdeles i 9 sektioner. Alm. Mælkebøtte er navnet på en af disse sektioner. Den kaldes også Vej-Mælkebøtte (Taraxacum sect. Taraxacum eller Taraxacum sect. Ruderalia). Sektionens småarter kendes blandt andet på deres omkring 5 cm brede blomsterkurve.

infructescence

Beskrivelse

Mælkebøtte er en to- eller flerårig urt, som danner en grundstillet roset af blade det første år. Bladene er elliptiske med dybe, høvlformede lapper og hel rand. Oversiden er friskgrøn, mens undersiden er mat lysegrøn.

Blomstringen sker normalt i april-maj, men græssede eller klippede planter kan blomstre helt frem til september. De gule, tungeformede blomster er samlet i en endestillet kurv, der sidder på en opret, hul stængel. Frugterne er en nød med paraplyformet fnok.

Rodnettet består af en kort, lodret rodstok, en kraftig og dybtgående pælerod med tynde siderødder. Den kraftige, næringsrige rod og de mange flyvende frø gør arten til et ofte set ukrudt.

Højde x bredde og årlig tilvækst: 0,35 x 0,30 m (35 x 30 cm/år).

Voksested

Planten er hjemmehørende i Europa og Asien, men den er udbredt og naturaliseret i alle klodens tempererede egne. Den optræder på udyrkede arealer, på græssede marker, i haver og langs vejkanter – altså overalt hvor der er en kort vegetation, som tillader planten at spire i lys.

Anvendelse

Roden kan anvendes som kaffeerstatning. Bladene kan anvendes som foder til mindre husdyr, og i salat, hvis bladene er unge, eller hvis de bleges som julesalat. Mælkebøtte er rig på A-vitamin, og er også en god kilde til C-vitamin.

Mælkebøttens saft kan smøres på før eller efter berøring af brændenælder, og fungerer som et let smertestillende middel.

Navn

"Løvetand" kommer fra gammelfransk dent-de-lion, der bogstaveligt oversat betyder "tand-af-løve». På engelsk hedder mælkebøtte dandelion, en anglifisering av dent-de-lion. Det moderne franske navn på mælkebøtte er pissenlit (= pis-i-seng), fordi planten virker vanddrivende. Linné understregede bivirkningerne af at spise mælkebøttesalat, "hvorfor Hollenderne ey gierne giver sine Børn den om Aftenen, paa det de ey maae pisse i sengen." Det latinske navn Taraxacum skal stamme fra et arabisk ord for cikorie. På norsk hedder mælkebøtte løvetann, på svensk maskros. ^[1]

Henvisninger

1. ^ Johan Hammond Rosbach: Polydoras bok (s. 72), forlaget Pax, Oslo 1997, ISBN 82-530-1862-2

Kilder

• Signe Frederiksen et al., Dansk flora, 2. udgave, Gyldendal 2012. ISBN 8702112191.

Bakbatai (latin.: Taraxacum officinale) om äivozne heinäsine kazmuz. Mülüb Puzuänikoižed-sugukundan Rodnikhein-heimho, sen tipine erik.

Leviganduz

Kazmusen augotižlibund om Evrop da Azii, om importiruidud Pohjoižamerikha, nügüd' levganzi kaikedme mail'madme. Kazvab venon vönen nepsoiš tahondoiš: nituil, pallištoil, luhtoil, teveril, saduiš kuti rujohein.

Ümbrikirjutand

Bakbatai kazvab 30 santimetrhasai kortte. Jur' om värtmudenvuitte 60 sm pitte i läz 2 sm sankte, juruseks üläpalas. Lehtesed oma pal'had pit'kad šorpakahad 5..45 sm pitte, 1..10 sm levette, kaik kazdas jurespäi. Änik oleleb 5 sm surtte cilindrižel seikhel.

Änikoičeb semendkus-kezakus, mugažo toižen kerdan sügüzel paksus. Tullei tob värtmudenvuiččid semnid vauktoil alahöunhuzil kebnas. Ned semned idüdas siš-žo nedališ, ezmäižel vodel kazvab änikoita i semnita. Kazmusen kaik palad mülütadas karktad sagedad vauktad südäivet.

Kävutand

Ottas kävutamižhe bakbatajan kaikid paloid zelläks i sömkazmuseks. Varhapandas jurid (latin.: Radix Taraxaci) aigaližel kevädel vai möhäižel sügüzel, kävutadas tonizirujaks abutuseks, paremboičemha sömänsulatust, vemha travindsubstancijoid organizmaspäi poiš.

Mezjäižed kogotas heid'omad tobjimalaz änikoičendan aigan.

Homaičendad

Di Böderkrölen (Taraxacum sect. Ruderalia) sen hok Plantenaarten, diar ek olter forskelig sen. Dit Taraxaticum jit da uk Böderkrölen. Di Famiilii sen di Korevblostrern.

Biskriiwing

Di Böderkrölen stuun ek bluat jen Jaar, di haa diip Röten en kum aliweegen weđer üt di Grün'. Böderkrölen uur 10 bit 30 cm gurt. Di Röten gung fuar't Miist jen Meeter diip, dit ken uk jens tau Meetern uur.
Wan di Röt fan en Gluuv of sawat ön Steken es, da wukset en Böderkröl üt di Röt weđer āp. Fuar't Miist haa regeneriareti Planten muar Bleeren.

• Böderkröl

• Blostring iipen maaket. Planti es bal rip (Lefts) Ütblosterti Blosternfeken üt Flochtskiremern tain (Rochts).

• Wan di Böderkrölen rip sen, da uur dit "Püsterbloomen".

Weblinks

Wiktionary Böderkrölen (Dütsk)

– Saamling fan Skelter en Videos

• Böderkrölen üs Hiiliplanti
• zauber-pflanzen.de – Di Böderkröl
• Böderkrölen-Sir fan di Informatsjoonszentrāli töögen Forgiftingen bi di Uniwersiteet Bonn
• Böderkrölen ön di Folks-Hiilkundi

Chikória morotĩ (karaiñe'ẽ: Amargon, lasioñe'ẽ: Taraxacum officinale) peteĩ ñana Europagua.

Hogue ha hapo oreko mba'épa ojapo omboha’eve ha omboguapy ñande py’a, ñanemonguaru, ñanemoñeĩ hu’ũ kangymi, omopotĩ ñande ruguy, omomba’apo kyre’ÿve ñande py’a.

Hogue ha hykuere hi’upy porã ha avei pohã iporãva py’ápe guarã, mba’asy ictericia héravape (“tiricia”: mba’asy ñanembosa’yjúva). Avei iporã ñeĩ atãme guarã ha omohesãi hag̃ua ñande ryekue ani ituju. Iporã avei kanguerasy ha kangue juajuha rasýpe guarã, “artritis” heiha, po ha py ruru, kyra rekópe guarã. Iporã ikatukue javeve ja’u ensaládape^[1].

Enlaces

1. ↑ http://www.unesco.org.uy/educacion/fileadmin/templates/educacion/archivos/ManualdeUsodeHierbas-Py.pdf

The dentylion (Taraxacum officinale) an pairt o the Asteraceae faimily, is kent as the dandillie or witch gowan an aw. Acause o its diuretic naitur, the dentylion is aft cried pish-the-bed or pee-the-bed. The sap is cried witches' or deil's milk. It is aft said that the dentilion is an antidote for hert-fiver.

The dentylion haes yellae flouers.

Bairns whiles play whit o clock is it? wi the seed-heids, kent as doun-heid-clocks, by blawin on them. The nummer o seeds that bides on the flouer-heid is syne coontit for tae gie the oor o the day.

Dentylions can be makkit intil a wine cried dentylion Wine.

Hondebloemen

Hondebloemen

Pluizekoppen

Hondebloem

De hondebloeme (Latien: Taraxacum officinale) is een soorte uut de compesietenfemilie (Asteraceae). In disse femilie bin bloemen stark ekrompen en klein en de bloemblaojen staon dronge op mekaar in de bloemkop. Hondebloemen koemen iezelig vake veur. In april kunnen hondebloemen hele weilanen geel kleuren, mar dat betekent neet dat bepaolde microsoorten en secties neet zeldzaam kunnen ween. De wortel van de hondebloeme wonnen oek wel in edreugen vorm tegen nier- en galkwaolen gebruuk.

De hondebloeme kump van oorsprong veur in Afrika, Azië en Europa en is deur de meens over veule aandere plaosen verspreid.

Gebruuk

Hondebloeme wonnen oek wel egeten. De blaojen wonnen hierveur overdek mit zaand, waordeur ze verbleken. 't Wonnen dan molleslaod eneumd. Dit is 't jonge blad van de hondebloeme. Vrogger wönnen der 's lentes in mollebulten ezoch naor ebleken hondebloemen, hierdeur kreeg 't de naam molleslaod.

Deur veredeling is een verbeteren, bladrieke molleslaod verkregen. Molleslaod wonnen op verschillende marken in Europa as malse veurjaorsgreunte an-ebeujen. In Nederlaand en België is 't neet ruum verkriegbaor. De blaojen wonnen oek wel egeten deur knienen en cavia's.

Micro-soorten

In Nederlaand bin minsens 250 micro-soorten bekend. Een micro-soorte is een kloon of mengelmoes van klonen, dee morfelogisch onderscheidbaor bin van mekaar. Umdat der iezelig veule kruzingen tussen de micro-soorten veurkoemen, wonnen ze deur de Heukels' flora van Nederlaand neet meer as amparte micro-soorten ezien en bin de volgende secties en soorten van de hondebloeme samen-edaon:

• sect. Taraxacum
• sect. Ruderalia
• sect. Vulgaria
• Taraxacum vulgare
• Taraxacum palustre
• Taraxacum laevigatum
• Taraxacum obliquum
• Taraxacum celticum
• Taraxacum hamatum
• Leontodon taraxacum

Botanische beschrieving

De bloemkop wonnen deur veul luui an-ezien veur een bloeme, mar is eigenlijks een hele verzameling kleine bloemetjes. De bloemkop van een hondebloeme besteet uut allinnig gele lientbloemen. De pappus (ekrompen kelke) besteet uut haoren. De steel is altied holle en hef nooit blad. De blaojen staon as een kranse bie mekaar. Ze bin diep in-esnejen tot bochtig etaand. Bie kneuzing vleuit uut de plaante een witte vleuistof, dee hondebloememelk eneumd wonnen. Disse melk laot brune vlekken achter.

De wortel is een pennewortel dee decimeters diep de grond in kan dringen. As e ofbreek op een aorige diepte kan e zich verniejen en meerdere kransen geven.

De voortplaanting van hondebloemen besteet veur een groot deel uut agamospermie, dit betekent dat 't vruchbegin uut kan greuien tot een zaod zonder dat de eicelle bevruch is ewes. De hondebloeme kloont zien eigen op disse meniere. Daordeur bin der grote groepen hondebloemen dee min van mekaar verschillen en dat wonnen micro-soorten eneumd. In Nederlaand bin minsens 250 micro-soorten evunnen. Disse micro-soorten wonnen bie mekaar edaon in secties. Disse secties wonnen in verschillende flora's beschreven in plaose van de soorten. De hondebloeme kan zich oek veurtplaanten deur middel van bevruchting.

De zaojen wonnen deur de wiend verspreid deurdat an 't zaod een soort parrepluutjen, 't vruchtpluize zit. De pappus (vruchpluize) is in feite de bloemkelke. 't Vruchpluize zit vas op een steeltjen ('t rostrum), daoronder zit de piremide en 't vruchlichaam. Dit leste hef ribben en meestentieds stekels an de bovenkaante. De kleur van 't vruchlichaam is een bepaolingskenmark.

Warkzame stoffen

• inuline
• choline
• looizuur
• bitterstoffen

't Melksap hef eiwit, hars, taraxarine en taraxine.

Aandere namen

De hondebloeme (in 't Nederlaans: paardenbloem) steet in 't Nedersaksisch bekend as de hondstong, hondebloeme, peerdebloeme en varianten (kiek bie Nedersaksisch). In 't Nederlaans is hondstong oek de benaming veur een aandere plaantesoorte. In 't zujen (Limburg) en in Vlaanderen (België) wonnen de hondebloeme oek wel pisbloem eneumd.

De Duutse benaming Löwenzahn en de Noorse benaming løvetann, ofwel leeuwentaand, bin of-eleid van de blaojen dee ekarteld bin en doon denken an scharpe leeuwentanen.

Nedersaksisch

• Drèents:
  • hondebloem(e), hondebloum
  • hondefoeke (Ni'jlusen)
  • hond(s)tong, ontong
  • peerdebloem(e)
• Graafschopper Platt: Houndeblome
• Grunnegs:
  • hondebloum(e)
  • peerdenbloum(e)
• Sallaans:
  • hondebloeme (Ommen)
• Stellingwarfs: peerdebloeme
• Urks: peardebloem
• Veluws:
  • honde(n)bloem(e), honde(n)blom(me)
  • peerde(n)bloem(e), peerde(n)blom(me)
  • hondigeblom (Harderwiek, Hierden)
  • hoensbloem (Niekark)
  • hondepolle (Apeldoorne)
• Opzeuken: http://www.meertens.nl/pland/woordenboekartikel.php?term=Gewone%20paardenbloem

Citaot

Maar de Grote Schepper van alle ding'n,

bracht ok ow voort op de darde dag.

Wie zol dan toch onder de starveling'n

ow achteruut zetten en met welk gezag?

Uut Hondebloeme, gedicht deur Dieks Makkinga
Evunden in: Harrie Scholtmeijer (2006). Woordenboek van de Overijsselse Dialecten. De Wereld-B. Kampen.

Ofbeeldingen

De hynsteblom (Taraxacum officinale) is in soarte út de kompositenfamylje (Asteraceae). Yn dizze famylje binne blommen tige redusearre en lyts en steane ticht by elkoar yn in blomkopke. Hynsteblommen binne tige algemien. Yn april kinne se hiele greiden giel kleurje. Dochs kinne bepaalde mikro-soarten en seksjes seldsum wêze.

Do kiaulpėinės žėido

Kiaulpėinė (luotīnėškā: Taraxacum officinale) tas īr gražiežėidiu šeimuos augals. Žīdi labā gausē balondė-gegožė mieniesēs. Žėidā geltuoni, nožīdiejė̄ patomp sieklom so skristokās. Kiaulpėinė īr ikīrė piktžuolė, aug bavēk vėsor: pėivūs, ganīklūs, daržūs, pakelies.

Mlac^[1][2] (Taraxacum officinale) jo rostlina ze swójźby kóšowych kwětarjow (Asteraceae).

Wopis

Mlac jo naga, słabje kósmata rostlina, kótaraž dośěgnjo wusokosć wót 50 cm. Wón ma rěpojty, měsny korjeń.

Kijaški su prozne, nage, blěde a wopśimjeju mlocnu mězgu.

Łopjena

Łopjena su spódkostejace, nawopacnje lancetojte,

Kwiśonki

Wón kwiśo wót apryla až do julije abo decembra. Kwiśonkowe głowki sejźe jadnory na dłujkem, bźezłopjenowym kijašku. Kwiśonki su žołte a jězykojte.

Płody

Płody maju dłujki, śańki cypk a mnogolicbne běłe pjerjojte keluchowe šćeśiny.

Stojnišćo

Wón rosće na łukach, zelowych gónach, pastwach, rolach a kopicach wótpadankow.

Rozšyrjenje

Mlac jo w Europje a pódwjacornej Aziji rozšyrjany kaž śěžko rozeznobne formy.

Wobraz

• Semjenja

• Rostlina

• Łopjenko

• Mlac krotko pśed wokwitanim

Wužywanje

Łopjena mlaca se wótergi za salate wužywaju. Ale se teke za picy rozdźělnych domjacych zwěrjetow wužywaju. Na pś. za karnikle a za wujki.

Nožki

1. ↑ ^{1,0 1,1} Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 235
2. ↑ ^{2,0 2,1} W internetowem słowniku: Löwenzahn

Žrědła

• GU Maxi-Kompaß Blumen, ISBN 3-7742-3852-9, bok 82 (nim.)
• GU Naturführer Blumen, ISBN 3-7742-1507-3, bok 88 (nim.)

Mlécz

Mlécz (Taraxacum officinale F. H. Wigg.) – to je wielelatnô (nié za baro wiednorostnô) roscëna z rodzëznë astrowatëch (Asteraceae). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach. Swiéżi mlécz mòże dawac trusóm.

Rohtuvoikku

Rohtuvoikukku (ven. одуванчик лекарственный, lat. Taráxacum officinále) on Voikukkien roduu tundiettu kazvi. Se kuuluu astroin kazvipereheh.

Ulgonägö

Rohtuvoikukku on monivuodine heinykazvi kukkuvarrenke, kudai voi kazvua 30 sentissäh. Kukan juuri ei ole šuarakas, se on läs 2 sentii järevytty. Lehtet ollah siliet, piduličat, 10-25 sentii pitkät. Joga kukan ozas on valgiedu sagiedu maiduo, kudamal on kargei magu. Rohtuvoikukku kukkiu oraskuus-heinykuus, andimet kypsetäh kezäkuus-heinykuus. Rohtuvoikukkua istutetah siemenil da vezoil.

Kazvandu

Rohtuvoikukku on eräs kaikkiel kazvajis kukis, semmite äijän sidä kazvau heinikkötazangol. Se kazvau niittylöil, aholoil, dorogupieles, kujoloil da kodiloin rinnal. Puaksuh kazvau rikkuheinänny peldoloil, sadulois da ogrodois. Rohtuvoikukkua kazvau Ven’an Jevroupan ozas, Kavkuazal, Siberis, Loittozes Päivännouzupuoles, Sahalinal da Kamčatkal.

Käyttö

Tervehyön parandukses käytetäh rohtuvoikukan juurdu, lehtie, heiniä, mehuu. Lehtie, heiniä da mehuu kerätäh kezäkuus, juuriloi – aijoi keviäl libo myöhä sygyzyl. Niidy kuivatah. Kazvi on hyvä sappitaudiloih, žuaruu alendajes, vačan notkendukseh, rygimizeh, rauhoittumizeh, kibuu alendajes da on kebjei unirohtu.

Syöndy

Äijät kanzat syvväh tädä kazvii. Nuoris lehtis luajitah saluattua, ližätäh sidä borščih, keitetäh sit varen’n’ua da luajitah viinua. Erähis mualois kazvin lehtilöi suolatah ihan kui kapustua.

Kosmetiekku

Rohtuvoikukkua puaksuh käytetäh rahvahan kosmetiekas. Voije nuoris lehtilöis on ylen hyvä hibjale. Se rodieu luja, kostei da nuori. Kukkazis keitetty keitos hävittäy kurmiččuloi da pigmentutačmoi.

Llanka pilli,^[1] Saqa-saqa,^[2] Charanpilli,^[3] Pilli-pilli^[4][5] icha Leche-leche^[6] (Taraxacum officinale syn. Leontodon taraxacum)^[7] nisqaqa huk Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu, q'illu waytaq, lichi hillisapa quram, hampi yuram.

Hawa t'inkikuna

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Saqa-saqa.

Pukyukuna

1. ↑ Louis Girault: Kallawaya - guérisseurs itinérants des Andes. Recherches sur les pratiques médicinales et magiques. Paris 1984. p. 71, 90. Leontodon taraxacum.
2. ↑ Philip S. Lott: Bolivian Quechua-English Dictionary. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, Potosí 1979.
3. ↑ Christine Franquemont, Timothy Plowman, Edward Franquemont, Steven R. King, Christine Niezgoda, Wade Davis, Calvin R. Sperling (1990): The Ethnobotany of Chinchero, an Andean Community in Southern Peru. Fieldiana Botany, New Series No. 24, 1-126. p. 61.
4. ↑ Louis Girault: Kallawaya - guérisseurs itinérants des Andes. Recherches sur les pratiques médicinales et magiques. Paris 1984. p. 90, 449. Taraxacum officinale.
5. ↑ Hugo E. Delgado Sumar: Los recursos curativos vegetales en la medicina tradicional peruana. p. 19.
6. ↑ Jeffery W. Bentley, Silvio Nina & Salomón Pérez (2001): Ethnobotany of Weeds in Cochabamba. (en) (es).
7. ↑ The Plant List: Leontodon taraxacum L. is a synonym of Taraxacum officinale (L.) Weber ex F.H.Wigg.

Adjinçna del såvadje cécoreye

Li såvadje cécoreye u salåde des tchamps, c' est ene plante, foirt corante, ki crexhe ene des prumires å bontins, el Walonreye.

No d' l' indje e sincieus latén : Taraxacum vulgare u Taraxacum officinale. Mins sincieuzmint, ci n' est nén ene seule plante, mins sawantès plantes foirt vijhenes.

Famile : sitoelacêyes

Motlî

e walon

a djaenes florins

Li plante a sacwants "idintités":

• pixhelét (pichoulit), pixhåde-e-lét
• crås-lård
• florin-d'-ôr, florion-d'-ôr (come li manoye olandesse).
• dint-d'-liyon
• salåde des tchamps, salåde di tchén, salåde di fougnant
• tiesse-di-pierot
• corone-di-moenne^[1]

dins les lingaedjes vijhéns

• francès : pissenlit (mins "pixhelét", e walon, c' est sovint ene ôte plante).
• inglès : common dandelion (calcaedje di «dint-d'-liyon»).
• ripouwaryin et lussimbordjwès des Redîmés payis : Latzen Butgenbach, Hondsbloûm (Montenau, come nosse «salåde di tchén»), Soûrmelk (al Bôr, ca ele fwait suri l' laecea), Ossetern (Rete).
• lussimbordjwès : Tsikriyen (Sint-Vi).^[2], Pissblume (come nosse «pixhelét») et des ôtes nos.^[3].

Salåde des tchamps crexhowe so on hourlea d' grand-rote

Discrijhaedje

Ele florixh djaene, avou l' montant del fleur come ene buze, avou on laecea dvins. Cwand les fleurs souwèt, ele fijhèt ene ronde bole avou tos ploumions ki volnut evoye.

Uzaedjes

ene ki crexhe dins les meurs, et lzès disbrôler

Amagnî

Les salådes des tchamps si magnnut come salåde cwand ele sont totes pitites, dj' ô bén divant ki l' montant al fleur ni vegne. Va bén avou des oûs cûts deurs (î radjouter on filet d' vinaigue).

On ndè pout fé eto del sope, avou des djonnès cxhådes, metans.

Si magne ossu e djotlêye come dins l' toufaye gåmesse.

Ele est ritche e vitamene A, vitamene B eyet vitamene C.

Come yebe ås maladeyes

• On dit ele fwait "rnovler l' sonk".
• Fwait pixhî, did la si no e francès. Adon, ele sogne les rnos eyet l' vexheye.

Come måle yebe

Li salåde des tchamps, c' est ene plante foirt voltrûle. Ele pout crexhe so les hourleas, dins les pavêyes, dins les craeyes des meurs. Ele pout dismantchî les pavés. Adon, el fåt fé crever. Dins les cortis et so les rmouyes, elle est rwaiteye come on crouwå.

Dins les floricontes

on ploumion

Gn aveut ene djonne feye ki s' pormoennéve dins les tchamps, disbåtcheye. Paski pocwè ? Leye, ele veyeut voltî on djonnome, mins lu n' l' acontéve nén.

Ele prinda e ses mwins ene bole di pixhelét e sminces. C' est ene tote ledjire sacwè, come ene bouyete di såvlon, k' on voet houte. Li djonnete somadje on grand côp, et les sminces si dislaxhnut. On måvi, temoen del sinne, lyi dit :

- I n' dimeure k' ene simince : vos vs mareyroz dins l' anêye.

Et l' miråke s' a fwait.^[4]

Sourdants

1. ↑ Li Chwès avri 2015
2. ↑ Live so les plantes do Payis d' Måmdey.
3. ↑ Wiki almand.
4. ↑ Li Chwès avri 2015

El Taraxacum officinale Weber ex F.H.Wigg. (en Bresà: sicória o segórgia o pisacà) l'è 'na piànta erbàcea de la famìa de le Asteraceae. L'è 'na èrba de ciós che se tróa facilmènt e che la vé catàda sö suratöt en primaéra per dopràla 'n cuzìna come èrba còta o crüda 'ndèle 'nsalàte.

Descrisiù

L'è 'na piànta anöàla i perène condèna raìs primària e 'na rozèta bazàl, de altèsa rar la rìa a 40-50 ghèi. La g'ha fòie altèrne, sènsa gambì diferensiàt, pinnapartìde coi lòbi a fùrma triangolàr e òrli dentàcc e acùti. El gamp del fiùr l'è öt. I fiùr, ermafrudìcc, de culùr zalt doràt i la rènt fàcil de conóser. La coròla la prezènta dèle lìgule (tìpiche de sèrte categurìe de asteraceae) che le fenés con sich dintì picinì. El fröt l'è 'n achénio dotàt de pàpo.

El Taraxacum officinale l'è difundìt en töcc i cuntinèncc e se 'l tróa facilmènt en bànda ai sentér, endèi pràcc, ma apò a 'ndèi giardì, tat che i giardiniér de spès i la cunsìdera 'n èrba 'nfestànta.

Apicültüra

L'è giöna de le spéci principài de la flòra de 'nterès apìcol endèle praterìe. le àe le ghe fà vìzita ontéra ai sò fiùr che i dà 'na bùna quantità de nètare e pòline. Per vìa de la sò distribusiù cosmopolìta, l'è cunusìda dei apicultùr de töt el mónt.

Detài dei achéni de la segórgia

Achéni tacàcc chèl che rèsta del capulì

Varietà

• Taraxacum officinale var. alpinum Koch
• Taraxacum officinale subvar. dissectissimum Koidz.
• Taraxacum officinale var. dissectum Schinz & Thell.
• Taraxacum officinale var. kalbfussi Sch.Bip.
• Taraxacum officinale var. lividum Koch ex A.Gray
• Taraxacum officinale subsp. paludosum Schinz & R.Keller
• Taraxacum officinale var. paludosum F.W.Schultz
• Taraxacum officinale var. palustre Benth.
• Taraxacum officinale var. parvula Hook.f.

Sinònim botànich

• Leontodon taraxacum L.
• Taraxacum dens-leonis Desf.
• Taraxacum retroflexum Lindl.

Colegamèncc estèrni

• Preslia 75, 137, 2003

In Sidtiról isch Zigori oft die Pezeichnung firn „Löwenzahn“. Der hoachtaitsche Nåmen isch nét eindaitig; mit der Pezeichnung kénnen zwoa Gåttungen mit jeweils mehrere Årtn gmoant sein:

• Löwenzahn = Leuenzahn (Leontodon)
• Löwenzahn = Kuhblume (Taraxacum)

Gmoant isch mit Zigori normalerweis Taraxacum officinale, der weltweit verproatet, unt aa in Mittleurópa der haifigste isch. Die Pflånz håt laut Hegi in deitschn Språchraum zåhlreiche Dialektnamen. In sidpoarischn Språchraum isch’i unter Maiblume, Röhrlsalat, Milchpluime, Fåknploam, Hundsålet ... pekånnt. Wegnen psundern Fruchtstånt håt sie in Nåmen „Pusteblume“, unt aa die kloan Kinder kénnen sie. Der Nåmen Zigori isch va der Zichorie (Wegwarte) ågleitet, dé éhnliche Laber håt. Weil er va éhnliche Artn nét leicht unterscheidpår isch, wern aa dé éfter mit’n gleichn Nåmen petitlt.

Peschreibung

Taraxacum officinale håt af Pódn a Rosettn va Plattlen unt a dicke, långe, senkrechte Wurz, der Stingl isch hóhl unt enthåltet an milchign Såft. Die Pluah, de af Kérblen sitzn, sein góldgelb. A Verwéxlung mit åndre Taraxacum - Årtn isch nét gfahrlich.

Verwéndung

In Sidtiról geahn in Langes (Friahjahr) viel Lait „Zigori stéchn“; mån verwéndet die jungen Pflanzlen als Sålet. Aus die Pliatnsténd kånn man a hónigårtige Flissigkeit måchn. Plattlen unt Wurzlen håm appetitånrégende, pluatreinigende unt harntreibende Wirkung. Die Wurzn kannt man reastn unt wia Kaffee zuapereitn. Die Bezeichnung „dens leonis“ (Löwenzahn) isch schón in der „Schule von Salerno“ (11. pis 13. Jåhrhundert) pekånnt gwésn. Der wissnschåftliche Nåmen Taraxacum kimmp ausn Arabischn unt pedaitet „hantige (pittre) Wurzl“. Tåtsächlich enthaltet die Pflånz Pitterstóffe, dé die Verdaung ginstig peeinflussn.

Το Ταράξακος ο φαρμακευτικός (Taraxacum officinale),^[1] ο κοινός δανδελίων (συνήθως αποκαλείται απλά "δανδελίων" [dandelion] ή πικραλίδα), είναι ανθοφόρο ποώδες^{[Σημ. 1]} πολυετές φυτό^{[Σημ. 2]} της οικογένειας των Αστερίδων ή Συνθέτων (Asteraceae ή Compositae).

Μπορεί να βρεθεί να αναπτύσσεται στις εύκρατες περιοχές του κόσμου, στους χλοοτάπητες, τις παρυφές των δρόμων, τις διαταραγμένες όχθες, στις ακτές των υδάτινων δρόμων και άλλες περιοχές με υγρά εδάφη. Το T. officinale θεωρείται αγριόχορτο, ιδίως σε χλοοτάπητες και κατά μήκος των δρόμων, αλλά μερικές φορές χρησιμοποιείται ως ιατρικό βότανο και στην προετοιμασία τροφίμων. Το ταραξάκο, είναι γνωστό για τις κίτρινες κεφαλές του, με άνθη που μετατρέπονται σε στρογγυλά μπαλάκια από ασημί χρώματος θυσανωτούς καρπούς, οι οποίοι διασκορπίζονται στον άνεμο και που ονομάζονται τόσο στα Βρετανικά όσο και στα Αμερικανικά, "blowballs"^[5] ή "clocks".^[6][7][8][9]

Επιπρόσθετες ονομασίες

Άλλες ονομασίες του στην Ελλάδα είναι: ταραξάκο, ταράξακος,^[1] πικραλίδα,^[1] ραδίκι του βουνού, αγριοράδικο,^[1][2] μαρουλίδα, αγριομάρουλο,^[1][10] πικραφάνα^[1] ή πικραφάκη.^[1][11]

Στα Αγγλικά το Taraxacum officinale, έχει πολλές κοινές ονομασίες (εκ των οποίων, ορισμένες δεν είναι πλέον σε χρήση), όπως blowball, lion's-tooth (δόντι-λιονταριού), cankerwort, milk-witch, yellow-gowan, Irish daisy, monks-head, priest's-crown και puff-ball·^[12] άλλες κοινές ονομασίες περιλαμβάνουν, faceclock, pee-a-bed, wet-a-bed,^[13] swine's snout,^[14] white endive (λευκό αντίδι) και wild endive (άγριο αντίδι).^[15]

Ετυμολογία

Φύλλο πικραλίδας (Taraxacum officinale).

Το 1753 ο Κάρολος Λινναίος, ονόμασε το είδος «Leontodon taraxacum». Το όνομα του γένους Taraxacum, πιθανώς προέρχεται από την Αραβική λέξη Tharakhchakon,^[16] το οποίο αναφέρει και ο Πέρσης μουσουλμάνος ιατροφιλόσοφος του 11ου αιώνα Αβικέννας^[17] ή από την Ελληνική λέξη «Ταρραξος» (Tarraxos),^[18] όπου και ήταν γνωστό κατά την αρχαιότητα.

Η ειδική ονομασία officinalis, αναφέρεται στην αξία του ως φαρμακευτικό φυτό και προέρχεται από τη λέξη opificina, αργότερα officina, που σημαίνει «εργαστήρι» ή «φαρμακείο».^[19]

Η κοινή ονομασία «δανδελίων» (dandelion), προέρχεται από την Γαλλική φράση dent de lion που σημαίνει «δόντι λιονταριού», το οποίο με τη σειρά του έχει την αφετηρία του στο Λατινικό leontodon («λεοντόδους»), αναφορικά με το πριονωτού σχήματος φύλλωμα.^[18]

Το φυτό αναφέρεται επίσης και στο διάσημο βιβλίο βοτάνων Shennong pen Ts’ao (2700 π.Χ.), όπως και στο Tang Materia Medica, καθώς οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν το ταραξάκο τόσο ως τροφή όσο και ως φαρμακευτικό βότανο.^[20]

Περιγραφή

Κεφαλή σε πλήρη άνθιση.

Το ταραξάκον το φαρμακευτικόν (Taraxacum officinale), φύεται από γενικά μη διακλαδισμένες κεντρικές ρίζες^{[Σημ. 3]} και παράγει ένα έως πάνω από δέκα μίσχους, οι οποίοι συνήθως είναι ύψους 5–40 εκ. (2,0–15,7 ίντσες), αλλά ορισμένες φορές έως και 70 εκ. (28 ίντσες) υψηλοί. Οι μίσχοι μπορεί να χρωματιστούν μωβ, είναι σε όρθια θέση ή χαλαροί και παράγουν κεφαλές ανθέων, που κατέχονται ως υψηλοί ή υψηλότεροι από το φύλλωμα. Το φύλλωμα, μπορεί να αυξάνεται σε όρθια θέση ή να εξαπλούται οριζοντίως· τα φύλλα έχουν μίσχους οι οποίοι είναι είτε αφτέρωτοι είτε στενο-φτέρωτοι. Οι μίσχοι, μπορεί να είναι λείοι ή αραιά καλυμμένοι με κοντές τρίχες. Τα φυτά έχουν γαλακτώδες λατέξ^{[Σημ. 4]} και τα φύλλα, είναι όλα βασικά· κάθε ανθοφόρο στέλεχος, στερείται βρακτίων^{[Σημ. 5]} και έχει μια ενιαία κεφαλή άνθους. Οι κίτρινες κεφαλές των ανθέων, στερούνται δοχείου βρακτίων και όλα τα άνθη, τα οποία ονομάζονται ανθύλλια,^{[Σημ. 6]} είναι ταινιόστενα και αμφιφυλόφιλα. Σε πολλές γενεαλογίες, οι καρποί παράγονται κυρίως από απόμιξη,^{[16][Σημ. 7]} παρά το γεγονός, ότι τα άνθη του τα επισκέπτονται πολλά είδη εντόμων.^[21]

Τα φύλλα έχουν μήκος 5-45 εκ. (2,0 έως 17,7 ίντσες) και πλάτος 1-10 εκ. (0,39 έως 3,94 ίντσες) και λογχοειδή στη βάση, επιμήκη ή αντωοειδούς σχήματος, με τις βάσεις σταδιακά να στενεύουν προς τον μίσχο. Τα περιθώρια των φύλλων είναι συνήθως αβαθή λοβοειδή έως βαθιά λοβοειδή και συχνά σκισμένα ή οδοντωτά με αιχμηρά ή αμβλύς οδόντες.^[16]

Οι επικάλυκες (calyculi) (βράκτια δομής, σχήματος κυαθίου [κυπέλλου], τα οποία συγκρατούν τα ανθύλλια), αποτελούνται από 12 έως 18 τμήματα: κάθε τμήμα είναι αντανακλώμενο και ενίοτε γλαυκά. Τα λογχοειδούς σχήματος βράκτια είναι σε δύο σειρές, με τις κορυφές σε σχήμα να στενεύουν σε ένα σημείο (acuminate). Τα πλάτους 14-25 χιλ. (0,55 έως 0,98 ίντσες) involucres (ένα σπονδύλωμα ή ρόδακας των βρακτίων που περιβάλλουν μια ταξιανθία (ειδικά ένα capitulum)^{[Σημ. 8]} ή στη βάση του σκιάδιου), είναι πράσινα σε σκούρο πράσινα ή καφέ-πράσινα, με τις άκρες σκούρες γκρι ή μωβ. Τα ανθύλλια αριθμούν 40 έως πάνω από 100 ανά κεφαλή, που έχουν στεφάνες άνθους που είναι κίτρινες ή πορτοκαλί-κίτρινου χρώματος.

Οι καρποί καλούνται κυψέλαι,^{[Σημ. 9]} κυμαίνονται στο χρώμα από πράσινο λαδί ή καφέ λαδί έως κιτρινωπό έως γκριζωπό, είναι λογχοειδούς σχήματος στη βάση και μήκους 2-3 χιλ. (0,079 έως 0,118 ίντσες) με λεπτές μύτες. Οι καρποί έχουν 4 έως 12 νευρώσεις οι οποίες έχουν αιχμηρές ακμές. Το μεταξένιο χνούδι φυτών,^{[Σημ. 10]} που σχηματίζει τα αλεξίπτωτα, είναι λευκά έως ασημί-λευκού χρώματος και πλάτους γύρω στα 6 χιλ. Τα φυτά έχουν συνήθως 24 ή 40 ζεύγη χρωμοσωμάτων, αλλά ορισμένα φυτά έχουν 16 ή 32 χρωμοσώματα.^[22]

Ταξινομική

Ώριμος καρπός.

Πικραλίδες της Βόρειας Αμερικής

Η ταξινομική του γένους Taraxacum, είναι περίπλοκη λόγω απομικτών και πολυπλοειδών γενεαλογιών,^[23][24] όπου η ταξινομία και ονοματολογική κατάσταση του Ταραξάκου του φαρμακευτικού (Taraxacum officinale), δεν έχει ακόμη επιλυθεί πλήρως.^[25] Η ταξινομική του γένους αυτού, έχει περιπλακεί από την αναγνώριση των πολυάριθμων ειδών,^[26] υποειδών και μικροειδών. Π.χ. Η χλωρίδα της Γερμανίας του Rothmaler, αναγνωρίζει περίπου 70 μικροείδη.^[27] Τα φυτά που εισήχθησαν στη Βόρεια Αμερική, είναι τριπλοειδή τα οποία αναπαράγονται με υποχρεωτική γαμετοφυτική απόμιξη.^[25][28] Ορισμένες αρχές, αναγνωρίζουν τρία υποείδη, του Ταραξάκου του φαρμακευτικού (Taraxacum officinale) συμπεριλαμβανομένου:^[29][30]

• Taraxacum officinale υποείδος ceratophorum (Ledeb.) Schinz πρώην Thellung, το οποίο συνήθως αποκαλείται «κοινή πικραλίδα» (common dandelion), «σαρκώδης πικραλίδα» (fleshy dandelion), «κερατώδης πικραλίδα» (horned dandelion) ή «τραχύα πικραλίδα» (rough dandelion). Είναι εγγενές στον Καναδά και τις δυτικές ΗΠΑ.^[31] Ορισμένες πηγές το κατατάσσουν ως το είδος, Taraxacum ceratophorum.^[32][22]
• Taraxacum officinale υποείδος officinale, το οποίο συνήθως αποκαλείται «κοινή πικραλίδα» (common dandelion) ή «περιπλανώμενη πικραλίδα» (wandering dandelion).
• Taraxacum officinale υποείδος vulgare (Lam.) Schinz & R. Keller, το οποίο συνήθως αποκαλείται «κοινή πικραλίδα» (common dandelion).

Τα δύο από αυτά, έχουν εισαχθεί και καθιερωθεί στην Αλάσκα και το τρίτο (υποείδος ceratophorum) είναι ιθαγενές εκεί.^[33]

Ευρωπαϊκές πικραλίδες

Διασπορά δια του ανέμου, των σπόρων της πικραλίδας.

Η πικραλίδα (Taraxacum officinale, (dandelion)) είναι ένα δυναμικό ζιζάνιο στην Ευρώπη, με διπλοειδείς σεξουαλικούς πληθυσμούς στις νότιες περιοχές και μερικώς επικαλυπτόμενους πληθυσμούς διπλοειδών φύλων και τριπλοειδών ή τετραπλοειδών απομικτών στις κεντρικές και βόρειες περιοχές. Αυτές οι Ευρωπαϊκές πικραλίδες, μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα αναπαράγεται σεξουαλικά, όπως κάνουν τα περισσότερα σπορόφυτα. Αυτή η ομάδα αποτελείται από πικραλίδες, οι οποίες έχουν διπλοειδές σύνολο χρωμοσωμάτων και είναι σεξουαλικά αυτο-ασυμβίβαστες. Η σεξουαλική αναπαραγωγή, συνεπάγεται μείωση του αριθμού σωματικών χρωμοσωμάτων, με μειωτική διαδικασία ακολουθούμενη από μια αποκατάσταση του σωματικού αριθμού των χρωμοσωμάτων με την γονιμοποίηση. Οι διπλοειδείς πικραλίδες, έχουν οκτώ ζεύγη χρωμοσωμάτων και η μειωτική διαδικασία είναι τακτική, με το φυσιολογικό ζευγάρωμα των ομόλογων χρωμοσωμάτων κατά το στάδιο μετάφασης Ι, της μειωτικής διαδικασίας.^[34]

Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από πολυπλοειδείς (ως επί το πλείστον τριπλοειδείς) απομίκτες, πράγμα που σημαίνει ότι αμφότερα ένα βιώσιμο έμβρυο, καθώς και ένα λειτουργικό ενδοσπέρμιο, σχηματίζονται χωρίς προηγούμενη γονιμοποίηση. Σε αντίθεση με τα σεξουαλικά διπλοειδή, η αντιστοίχιση των χρωματοσωμάτων στη μετάφαση Ι σε τριπλοειδείς απομίκτες, είναι έντονα μειωμένος. Ωστόσο, η αντιστοίχιση εξακολουθεί να είναι επαρκής, ώστε να επιτρέπει κάποιο ανασυνδυασμό μεταξύ ομόλογων χρωμοσωμάτων.^[34]

Οικολογία

Αγρός με πικραλίδες (Βαυαρία).

Το Taraxacum officinale είναι ιθαγενές στην Ευρώπη και την Ασία^[35] και αρχικά είχε εισαχθεί στην Αμερική ως καλλιεργούμενη τροφή.^[36] Έχει πλέον εγκλιματιστεί σε όλη τη Βόρεια Αμερική, Νότια Αφρική, Νότια Αμερική, Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία και την Ινδία. Εμφανίζεται και στις 50 πολιτείες των ΗΠΑ όπως και στις περισσότερες επαρχίες του Καναδά.^[33] Σε ορισμένες περιοχές, όπως π.χ. στη Νότια Αφρική θεωρείται βλαβερό ζιζάνιο,^[37][38] και στη Βόρεια Αμερική, θεωρείται ότι είναι ενοχλητικό τόσο στα γκαζόν όπου υπάρχουν κατοικίες, όσο και στα γκαζόν τα οποία χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγικούς λόγους.^[39] Είναι επίσης ένα σημαντικό ζιζάνιο στην γεωργία και προκαλεί σημαντική οικονομική ζημία λόγω της μόλυνσής του σε πολλές καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα.^[37]

Η πικραλίδα είναι ένας κοινός αποικιστής των διαταραγμένων οικοτόπων, τόσο από τους άνεμο-εμφυσούμενους σπόρους και βλάστηση των σπόρων από την τράπεζα σπόρων.^[40] Οι σπόροι παραμένουν ζωντανοί στην τράπεζα σπόρων για πολλά έτη, με μια μελέτη να δείχνει την βλάστηση ύστερα από εννέα χρόνια. Αυτό το είδος, είναι ένας κάπως εύκαρπος παραγωγός σπόρων, με 54 έως 172 σπόρους να παράγονται ανά κεφαλή και μόνο ένα φυτό, μπορεί να παράγει περισσότερους από 5.000 σπόρους ανά έτος. Εκτιμάται ότι περισσότεροι από 97.000.000 σπόροι/εκτάριο θα μπορούσαν να παράγονται ετησίως από ένα πυκνό βάθρο πικραλίδων. Όταν απελευθερώνονται, οι σπόροι μπορεί να εξαπλωθούν από τον άνεμο έως και αρκετές εκατοντάδες μέτρα μακριά από την πηγή τους. Οι σπόροι είναι επίσης ένας κοινός μολυντής στους σπόρους σοδειάς και κτηνοτροφικής. Τα φυτά προσαρμόζονται στα περισσότερα εδάφη και οι σπόροι, δεν εξαρτώνται από τις χαμηλές θερμοκρασίες πριν βλαστήσουν, αλλά δεν θα πρέπει να είναι σε βάθος μεγαλύτερο των 2,5 εκ. (1 ίντσα) εντός του εδάφους.^[33]

Αν δεν είναι στην άνθιση, το είδος αυτό ενίοτε συγχέεται με άλλα, όπως τη Chondrilla juncea, η οποία έχει παρόμοιους βασικούς ρόδακες φυλλωμάτων.^[41] Ένα άλλο φυτό, το οποίο μερικές φορές αναφέρεται ως πικραλίδα φθινοπώρου (fall dandelion - Scorzoneroides autumnalis), είναι πολύ παρόμοιο με την πικραλίδα, αλλά, αργότερα παράγει «κίτρινους αγρούς».

Αρχείο απολιθωμάτων

Το T. officinale, έχει ένα αρχείο απολιθωμάτων το οποίο στην Ευρώπη, μας πηγαίνει πίσω στην εποχή των παγετώνων και την μεσοπαγετωνική εποχή.^[43]

Χρήσεις

Ενώ η πικραλίδα θεωρείται από πολλούς κηπουρούς και ιδιοκτήτες γκαζόν, ως ένα αγριόχορτο,^[38] το φυτό έχει πολλές μαγειρικές και φαρμακευτικές χρήσεις. Τα άνθη του χρησιμοποιούνται για να φτιάξουν κρασί πικραλίδας,^[44] τα χόρτα χρησιμοποιούνται στις σαλάτες, οι ρίζες έχουν χρησιμοποιηθεί για να κάνουν ένα υποκατάστατο του καφέ (όταν ψήνονται και αλέθονται σε σκόνη) και το φυτό χρησιμοποιήθηκε από τους ιθαγενείς Αμερικανούς ως τροφή και φάρμακο.^[45]

Μαγειρική

Πιάτο από σοταρισμένα χόρτα πικραλίδας, με ρύζι Wehani.

Οι πικραλίδες συλλέγονται είτε άγριες είτε καλλιεργούνται σε μικρή κλίμακα, ως φυλλώδες λαχανικό. Τα φύλλα, μπορούν να καταναλωθούν είτε μαγειρεμένα είτε ωμά σε διάφορες μορφές, όπως σε σούπα ή σαλάτα. Είναι ίσως πιο κοντά σε χαρακτήρα, με τα πράσινα της μουστάρδας. Συνήθως τα νεαρά φύλλα και οι ανθοφόροι οφθαλμοί (τα μπουμπούκια) τρώγονται ωμά σε σαλάτες, ενώ τα μεγαλύτερης ηλικίας φύλλα μαγειρεύονται. Τα ακατέργαστα φύλλα έχουν μια ελαφρώς πικρή γεύση. Η σαλάτα πικραλίδας, συχνά συνοδεύεται με βραστά αυγά. Τα φύλλα είναι πλούσια σε βήτα-καροτένιο, βιταμίνη C και σίδηρο, περιέχοντας περισσότερο σίδηρο και ασβέστιο απ'ότι το σπανάκι.^[46]

Τα άνθη πικραλίδας, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παρασκευάσουν κρασί πικραλίδας, για το οποίο υπάρχουν πολλές συνταγές.^[47] Τα περισσότερα από αυτά περιγράφονται με μεγαλύτερη ακρίβεια ως «πικραλιδαρωματισμένος οίνος», όπως κάποιο άλλο είδος χυμού ή εκχυλίσματος το οποίο χρησιμεύει ως το κύριο συστατικό.^[48] Επίσης, έχει χρησιμοποιηθεί σε ένα εποχικό είδος μπύρας η οποία ονομάζεται Pissenlit (η Γαλλική λέξη για την πικραλίδα, που κυριολεκτικά σημαίνει «βρέξε το κρεβάτι») και η οποία παρασκευάζεται από την «Brasserie Fantôme» στο Βέλγιο. Το «Dandelion and burdock» («Πικραλίδα και τρίβολος») είναι ένα ανθρακούχο αναψυκτικό, το οποίο είναι από καιρό δημοφιλές στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Άλλη μια συνταγή χρήσης του φυτού, είναι η μαρμελάδα από άνθη πικραλίδας. Στη Σιλεσία καθώς επίσης και σε άλλα μέρη της Πολωνίας και του κόσμου. Επίσης, τα άνθη πικραλίδας, χρησιμοποιούνται για να κάνουν ένα σιρόπι υποκατάστατο του μελιού, με την προσθήκη λεμονιού (αποκαλούμενο Μαϊό-μελο (May-honey)). Η ρίζα της φρυγμένης (ψημένης) και αλεσμένης πικραλίδας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα μη καφεϊνούχο υποκατάστατο του καφέ.^[49]

Βοτανική ιατρική

Όταν εκριζωθεί η πικραλίδα, η ρίζα της μπορεί να παραμείνει στο έδαφος και έτσι να δημιουργηθεί ένα νέο φυτό.

Ιστορικά, η πικραλίδα ήταν περιζήτητη για μια ποικιλία από φαρμακευτικές ιδιότητες, καθώς περιέχει ένα μεγάλο αριθμό φαρμακολογικά δραστικών ενώσεων.^[50] Η πικραλίδα περιέχει φλαβονοειδή όπως λουτεολίνη, απιγενίνη και isoquercitrin (μια σαν την κουερσετίνη ένωση), καθώς επίσης καφεϊκό και χλωρογενικό οξύ. Η πικραλίδα περιέχει επίσης τερπενοειδή, τριτερπένια και σεσκιτερπένια. Η πικραλίδα έχει χρησιμοποιηθεί ως βοτανική θεραπεία στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Κίνα.^[50] «Εμπειρική παραδοσιακή εφαρμογή της πικραλίδας σε ανθρώπους, ιδίως για τη θεραπεία πεπτικών διαταραχών, υποστηρίζεται από φαρμακολογικές έρευνες. Ορισμένα αποτελέσματα π.χ. σχετικά με πιθανή διουρητική δράση, είναι ακόμη αντιφατικά και απαιτούν ενδελεχή επανέρευνα».^[50]

Έχει χρησιμοποιηθεί στη βοτανική ιατρική για τη θεραπεία λοιμώξεων, προβλημάτων χολής (ως χολαγωγό)^[51] καθώς διεγείρει τις εκκρίσεις της χολής και κρατά τη χοληστερίνη σε χαμηλά επίπεδα.^[52] Τονώνει τις λειτουργίες του ήπατος,^[50][52][51] καθώς και ως ευστόμαχο τονωτικό.^[50][51] Το ταραξάκο έχει δύο ιδιαίτερα σημαντικές χρήσεις: να προάγει το σχηματισμό της χολής και να απομακρύνει από το σώμα το περίσσειο ύδωρ, σε οιδηματώδεις συνθήκες που προκύπτουν από προβλήματα στο ήπαρ.^[51] Ειδικότερα η ρίζα, επηρεάζει όλες τις μορφές των εκκρίσεων από το σώμα.^[51] Ενεργώντας στην αφαίρεση των δηλητηρίων από το σώμα, δρα ως τονωτικό καθώς επίσης και ως διεγερτικό.^[51]

Η ρίζα της πικραλίδας είναι ένα καταχωρημένο φάρμακο στον Καναδά, πωλούμενο κυρίως ως διουρητικό.^[50][51] Η πικραλίδα χρησιμοποιείται στη βοτανική ιατρική, ως ένα ήπιο καθαρτικό^[51] για την αύξηση της όρεξης και ως ένα πικρό φυτό για τη βελτίωση της πέψης.^[53][51] Το γαλακτώδες λατέξ του έχει χρησιμοποιηθεί ως κουνουπο-απωθητικό^[54] και ως λαϊκό φάρμακο, για τη θεραπεία των κρεατοελιών.^[55]

Με πολλή χαμηλή ή και καθόλου τοξικότητα, το T. officinale μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καθημερινή βάση, ως αφέψημα όπως το τσάι.

Σαν αφέψημα, το ταραξάκο καταπολεμά τη δυσκοιλιότητα, είναι εξαιρετικό τονωτικό γιά το συκώτι και το βοηθά να απομακρύνει τις κάθε προέλευσης τοξίνες.^[52]

Γι'αυτό το λόγο το ταραξάκο βοηθάει αποτελεσματικά, ενώ συντελεί δραστικά και στην καύση των λιπών.^[52] Πρόκειται για φυτό με διουρητικές ιδιότητες που όμως δεν δημιουργεί απώλειες καλίου, όπως συμβαίνει με κάποια διουρητικά, καθώς περιέχει άφθονη ποσότητα και όσο το καταναλώνουμε, άλλο τόσο τροφοδοτεί τον οργανισμό μας.^[52]

Προετοιμασία - δοσολογία

Χρησιμοποιείται ολόκληρο το φυτό, πριν την ανθοφορία του, τα φύλλα κατά την ανθοφορία και η ρίζα μόνη της, το φθινόπωρο.^[51]

• Έγχυση: Σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό, εμβρέχονται 2 κτγ. από το φυτό ή τη ρίζα και πίνονται ημερησίως ½ έως 1 χλιαρό ή κρύο φλιτζάνι.^[51]
• Αφέψημα: Λαμβάνονται 4 oz (113 γρ) και 2 pt. (1.140 ml)· σιγοβράζουν έως ότου μείνουν 570 ml και σουρώνονται. Λαμβάνονται 3 κτσ. έξη φορές ημερησίως.^[51]
• Κρύο εκχύλισμα: Λαμβάνονται 2 κτγ. από το φυτό με 1 φλιτζάνι νερό· και αφήνονται για 8 ώρες.^[51]
• Χυμός: Ως εαρινό τονωτικό, 1 κτγ. πιεσμένο χυμό από τα γαλακτοφόρα φύλλα. Μια έως τρεις φορές ημερησίως.^[51]
• Θεραπεία ταραξάκο: Χρησιμοποιούνται 2 κτγ. φρέσκια ρίζα και φύλλα με ½ φλιτζάνι νερό· βράζονται σύντομα και κατόπιν σουρώνονται για 15 λεπτά. Λαμβάνεται ½ φλιτζάνι, πρωί και βράδυ. Επιπλέον, λαμβάνονται 1 έως 2 ποτήρια με νερό με 3 κτσ. (πιεσμένα από τη ρίζα και τα φύλλα) ανά ποτήρι. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται για σαλάτα.^[51]

Λοιπά

Από τα άνθη, μπορούν να ληφθούν κίτρινα ή πράσινα χρώματα βαφής, αλλά, από τις ρίζες του φυτού, μπορεί να ληφθεί λίγο χρώμα.^[56]

Το T. officinale είναι τροφή για τις κάμπιες αρκετών λεπιδοπτέρων (πεταλούδες και νυχτοπυταλούδες), όπως η tortrix moth Celypha rufana.

Στη λαϊκή δεισιδαιμονία, λέγεται ότι αν κάποιος δει ταραξάκον στον ύπνο του, θα έχει κακοτυχία.^[57]

Τοξικότητα

Το Ταραξάκον το φαρμακευτικόν (Taraxacum officinale), έχει συνδεθεί με κρούσματα της ασθένειας των ίππων.^{[58][Σημ. 11]}

«Dandelion Root Project»

Το «Dandelion Root Project» ξεκίνησε το 2009, σε μια προσπάθεια να διερευνηθεί η αντικαρκινική δράση του εκχυλίσματος της ρίζας της πικραλίδας κατά των καρκινικών κυττάρων στο εργαστήριο (σε κύτταρα και σε ζωικά μοντέλα).^[59]

Δείτε επίσης

• Κιχώριον
• Αντίδι

Πρόσθετη ανάγνωση

• (Αγγλικά) Neltje Blanchan (2005). Wild Flowers Worth Knowing. Project Gutenberg Literary Archive Foundation. ISBN 0-665-98934-2.
• (Αγγλικά) Everitt, J.H.; Lonard, R.L.; Little, C.R. (2007). Weeds in South Texas and Northern Mexico. Lubbock: Texas Tech University Press. ISBN 0-89672-614-2. ISBN 0-89672-614-2
• (Αγγλικά) Franz Eugen Köhler (1887). Köhler's Medicinal Plants. Gustav Pabst.
• (Αγγλικά) Vorobyev, G.; Alyabyev, A.; Ogorodnikova, T.; Khamidullin, A.; Vorobyev, V. (April 5, 2014). «Adaptive properties of the dandelion (Taraxacum officinale Wigg. s.l.) under conditions of air pollution by motor vehicle exhausts». Russian Journal of Ecology 45 (2): 90–94. doi:10.1134/S1067413614020106.
• (Αγγλικά) Kenny, O.; Brunton, N. P.; Walsh, D. (April 2015). «Characterisation of Antimicrobial Extracts from Dandelion Root (Taraxacum officinale)». PTR. Phytotherapy research (2015) 29 (4): 526–532. doi:10.1002/ptr.5276.

Εικόνες

• Φάσεις πικραλίδας (Taraxacum officinale).

• Πικραλίδες (Φινλανδία).

• Βράκεια στο άνθος πικραλίδας.

• Αγρός από πικραλίδες στη Μασοβία, Πολωνίας.

Σημειώσεις

Παραπομπές σημειώσεων

Παραπομπές

Дарбан баппа (лат: Taráxacum officinále, эрс: Одува́нчик лека́рственный) — астрай (Asteraceae) дезала баппа тайпара эггара цIихеза йола баьцовгIай вид я.

Каакым-кукум.

Каакым-кукум (Одуванчик), (лат. Taraxacum officinale wigg) - татаал гүлдүүлөр тукумундагы бир же көп жылдык чөп өсүмдүк.

Сабагы көндөй, тик өсөт. Сабагы, жалбырагы сүттөй ширелүү, жалбырагы тамыр моюнчасына тегеректешип жайгашат. Ton гүлү - себетче, өңү сары. Мөмөсү - үпүлүү урукча.

Ал жол боюнда, суу жээгинде, огород, бак, талаа, шалбааларда өсөт. Ашказан, бөйрөк, жүрөк,нерв ооруларына колдонулат. Унутчаактыкка да таасир берет.

Анын гүлүн (жалпы) жулуп салып, ширесин кошуп, күнүнө 2-3 маал жарым стакаңдан тамактанаардын алдында ичет. Кургатылганынын бир аш кашыгын 1 стакан сууга кайнатып, тундурмасын тамактын алдында 30 мүнөт мурун ичсе болот. Кургатылган тамырын же өзүн демдеп өт баштыкчасынын оорусуна жана тамакка табитин жогорулатуучу дары катары, ошондой эле тамак синирүү бездеринин секрециясын ылдамдатуу үчүн да колдонулат.

Анын 10 г сабагын же тамырын 1 стакан кайнак сууга демдеп, чыпкалап, тундуруп, күнүнө 5-6 жолу бир кашыктан ичилет.

Колдонулган адабияттар

• Суусамыр: Энциклопедия /Башкы ред. Ү. Асанов. - Б.: Энцик. борбору, 2010. - 312 б., илл. ISBN 978-9967-14-076-9

Ньээм от

Ньээм эбэтэр Алтан төбө (лат. Taraxácum officinále) (нууч. одуванчик лекарственный) — Саха Сиригэр араас көрүҥэ киэҥник үүнэр, сайыны быһа сибэккилэнэр от.

Эмтэнэргэ туттуллуута

Эмтэнэргэ үксүн силиһэ туттуллар. Силиһэ синньигэс эрээри сиргэ дириҥник тобулу үүммүт буолан, анаан тэриллээх эрэ сылдьан, күһүн эбэтэр саас сибэккилэниэн иннинэ хостоон хомуйаҕын. Сибэккитин ыраас күн сарсыарда аҕыс чаастан тоҕус чааска диэри хомуйар табыгастаах.

Эмчит Куома Чааскын куртахтара баастаах (язвалаах) дьону, бороҥ лоһуорга ньээм от силиһин эбэн, оргутан иһэрдэн үтүөрдэрэ биллэр. Ити курдук, билигин даҕаны ньээм от силиһин аһыыр баҕаны көбүтэргэ, ас буһарар орган үлэтин тупсарарга, ыарыыны мүлүрүтэн оһорорго, үөс туолбутун таһаарарга, сөтөлгө, хойуу хаайтарыытыгар туттуллар.

Туһаныллыбыт сирдэр

• К. Токумова, П. Токумов, Төрөөбүт дойдубут эмтээх үүнээйилэрэ. — Дь.: «Бичик», 2008. — ISBN 978-5-7696-2947-1

Қоқӯ, ё гули қаҳқаҳ, ё дегкафонак, ё ширгулак (лот. Taráxacum officinále) — навъе аз гиёҳҳои бисёрсола.

Тавсифоти биологӣ

Пояаш 5 – 30 см, баъзан то 50 см қад мекашад. Дар нӯги поя «сабадак»-и зард ҳосил шуда, дар ҳар кадоми он то 200 гули тиллоранг мешукуфад. Ду маротиба (баҳор ва тирамоҳ) гул мекунад. Барги қоқу дар бехи поя месабзад. Қоқу дар ҳама ноҳияҳои Тоҷикистон фаровон аст. Одатан дар лаби ҷӯй, соҳили рӯдҳо, марғзор, талу теппаҳо, ҷангалзор, дашту саҳро, боғ, канори роҳу назди иқоматгоҳҳо ва ғайра месабзад. Қоқу гиёҳи қадимии ғизоист. Барги онро юнониҳо ва румиҳои қадим чун сабзавот истеъмол мекарданд. Тоҷикон аз барги қоқу ва гиёҳҳои дигар самбусаи алафӣ мепазанд, бехи онро тару тоза истеъмол мекунанд. Барои рафтани талхӣ қоқуро дар намакоб 30 дақиқа тар карда мондан лозим аст.

Хосияти шифоӣ

Қоқу гиёҳи маъмули доруист. Бино ба маълумоти Теофраст (372 – 287 то м.) қоқу доғи кунҷитакро барҳам медиҳад. Абӯалии Сино бо оби қоқуи тару тоза истисқоро табобат мекард. Бо «шир»-и қоқу «гул»-и чашмро меравонд. Аз баргу пояи он марҳаме тайёр намуда, ба ҷои каждумгазида мебаст, қоқуро позаҳр меҳисобид. Бино ба маълумоти «Махзану-л-адвия»-и Муҳаммад Ҳусайн хосияти қоқу асосан ба хосияти коснӣ монанд аст, вале нисбат ба он таъсири сахттар дорад. Қоқу хунпартоиро бозмедорад, меъдаро қувват мебахшад. Хокаи решаи қоқуро ба ҷои газидаи ҳашарот ва ҳайвоноти заҳрнок мебанданд. Табибони халқӣ қоқуро барои табобати илтиҳоби ҷигар, заъфарма, иллати заҳрадон, дарди санги гурдаву масона, диабети қандӣ, бавосир, қабзияти меъдаву рӯда, касалиҳои пӯст, инчунин ба сифати доруи заҳрарон, мушаҳҳӣ (иштиҳоовар), исҳоловар ва пешоброн истифода мебаранд. Аз барги тару тозаи қоқу хӯрише тайёр мекунанд, ки кори узвҳои ҳозимаро тақвият мебахшад. Дар тибби илмӣ ҷӯшоби қоқуро барои кушодани иштиҳо, қабзият ва чун давои зардарон кор мефармоянд. Барои ин 1 чумча решаи майдакардаи қоқуро дар як истакон об 20 дақиқа меҷӯшонанд ва баъди хунук шудан полида, рӯзе 2 – 4 маротиба пеш аз хӯрок ¼ истакон менӯшанд. Қиёми равғании қоқу давои хубест барои ҷароҳатҳои сӯхтагӣ. Ҷӯшоби решаи онро ба сифати доруи зардарон ва иштиҳоовар таъйин мекунанд. Бо ин мақсад 3 чумча (40 г) решаи қоқуро дар 1 истакон об 20 дақиқа ҷӯшонда, дар як рӯз 2 маротиба пеш аз хӯрок як истаконӣ меошоманд. Доруҳои қоқуро дар амалияи тибби муосир асосан чун омили тақвиятбахши узвҳои ҳозима, иштиҳоовар ва заҳрарон истифода мебаранд. Солҳои охир муайян кардаанд, ки бехи қоқу барои шахсони гирифтори атеросклероз хеле муфид аст. Барои ин хокаи бехи хушки онро истеъмол кардан лозим (дар як шаборӯз пеш аз хӯрок 5 г).

Эзоҳ

Адабиёт

• Мацку Я., Крейча И., Атлас лекарственных растений, Братислава, 1972;
• Турова А. Д., Лекарственные растения СССР и их приминение, М., 1974;
• Ходжиматов М., Дикорастущие лекарственные растения Таджикистана, Д., 1989.

दुधाल भा डैंडलायन के फूल (बायें) आ पाकल फर (दहिने)

टॅराक्सॅकम ऑफिशिनाले^[1] (Taraxacum officinale) जेकरा के आम दुधाल भा अंगरेजी में डैंडलायन कहल जाला, एगो फूलदार पौधा हवे। ई दुधाल जाति के पौधा सभ के एगो प्रजाति हवे जे सभसे बहुतायत से पावल जाला। एकर फूल छोट-छोट आ पीयर रंग के होलें।

अंगरेजी नाँव डैंडलायन के बारे में बतावल जाला कि ई डेंट ऑफ लायन (शेर के दाँत) के बदलल रूप हवे; संस्कृत में एकरा के सिंहपर्णी भी कहल जाला,^[2] काहें से कि एकर पतई के दुनों किनारा टेढ़-टाढ़ दांत नियर होखे लीं। अंगरेजी में एकर एगो अउरी नाँव ब्लोबाल हवे^[3] काहें से कि एक्ट पाकल गोल फर छुअले पर, या फिर एकदम पाक जाए पर अपने आप, कई छोट भुनगा नियर हिस्सा में फूट के उधिया जाला।

आयुर्वेद में एह पौधा के इस्तेमाल पित्त, पथरी आ अउरी लीवर संबंधी समस्या के इलाज करे में आ गठिया में लाभदायक बतावल गइल बा।^[2]

संदर्भ

El pisacàn (o radìcio de can) (nome sientifego Taraxacum officinale) el xe na pianta deła fameja dełe Compositae, pi de preciso dełe Asteraceae.

In todesco el se ciama Loewenzahn, in inglese dandelion, in taljàn tarassaco, dente di leone o soffione. El ga dełe fojete coi bordi tuti tajà a formar come dei "denti" a punta (da qua el nome in taljàn e todesco). Ste foje łe vien su tute insieme dała tera e łe fa dełe rosete. In sima al pecol, da apriłe a otobre, sbocia el fiore tipico zało, ke ała fine el se trasforma in na bala tonda e bianca de pełuki: basta sofiarghe sora e i scapa via tuti (da qua l'altro nome in taljàn).

Łe foje łe ga tanti sałi minerałi e vitamine. El pisacàn el se ciama cusì parchè el ga anca na bona atività diuretica.

In cusina se dopara łe foje tenare deła primavera, mejo se prima ke vegna su i fiori. Se pol magnarle crue in sałata o cote con toketi de łardo o metarle 'ntel risoto (risi e radici). I buti, prima ke se verza i fiori, i se mete via sotaxeo, come i càpari.

Ła bała de pełuki del pisacàn

Да́рбане ба́ппа (лат. Taráxacum officinále) — Седа-зезагийн (Asteraceae) доьзалера уггаре евза Баппан тайпанара кеп.

«Köhler’s Medizinal-Pflanzen» жайнин тӀиера ботаникан сурт, 1887

Ботаникан сурт

Дарбане баппа — дукха шерийн бецан орамат ду, локхаллехь 30 см а долуш, кӀезиг геннаш долу 2 см стомма, 60 см беха чӀу кепара орамца, лакхарчу декъехь хуьлу боца, масех корта болу орам.

Баппан гӀаш дерзина ду, пелаган-хедийна я дийна, ланцетан я уозийна деха-ланцетан, цергаш йолуш, дохаллехь 10—25 см, шораллехь 1,5—5 см, гулдина ораман бошхӀапе.

МаргӀалан цамза мутт йолуш, цилиндркепара, юкъахь яьсса, чеккхенгахь цхьала тускарца меттан стие а, боьрша а 5 см диаметр йолу къегина-можа зезагца. Зезаган кедалг берзина, экъа, кӀаьгнаш долуш.

Зезаган формула: ↑ K ∞ C ( 5 ) A ( 5 ) G ( 2 ¯ ) {displaystyle uparrow K_{infty };C_{(5)};A_{(5)};G_{({overline {2}})}} ^[2].

ХӀу — лаьтта сира-боьра урчакх кепара, геннаш доцу кӀайн месийн кӀужалца болу буьртигах. ХӀун буьртиг гӀийла тӀелатийна бу зезаган кедалган, цундела атта мохо дӀасахьо.

Ораматан дерриг дакъошкахь ю юькъа кӀайн чомана къаьхьа шурийн мутта.

Заза доккху баппо майхь—июнехь, наггахь хаало гуьйренан заза даккхар а, хӀу доккху — май чеккхенгара июль кхаччалц.

Ареал

Дарбане баппа — чӀогӀа яьржинчех цхьа орамат ю, ша-кепара хьун-аренан зонехь. Кхуьу байн тӀехь, анашкахь, некъан йисташкахула, дежийлашкахь, хӀусамашна гергахь, дукха хьолахь асар кепара арахь, бошмашкахь, хас-бошмашкахь, паркашкахь, Российн европан декъехь, Украинехь, Белоруссехь, Кавказехь, Молдавехь, Днестрйистехь, Юккъерчу Азехь, Сибрехахь, Генарчу Малхбузехь, Сахалинехь, Камчаткехь.

Южно-Сахалинскера дукха хӀусамийн цӀийнан кертара баппан зезаг.

Химин хӀоттам

Ораматан шурийн муттаца ду тараксацин а, тараксацерин, 2—3 % каучукан хӀуманаш а, ткъа баппан зазаца а, гӀашца а — тараксантин, флавоксантин, витаминаш С, А, В2, Е, РР, холин, сапонинаш, силмаш, туьханаш марганцан, эчиган, кальцийн, фосфоран, 5 % кхаччалц иза яа магош йолу белок. Баппан орамашца ю^[3][4][5][6] тритерпенин зӀенаш: тараксастерол, тараксерол, псевдотараксастерол, β-амирин; стеринаш: β-ситостерин, стигмастерин, тараксол; углеводаш: 40 % кхаччалц инулин; хьена даьтта, шена юкъахь глицеридаш пальмитинан, мелиссан, линолан, олеинан, церотинан мусталлаллаш долу; каучук, белок, мазанаш, силмаш, кхина а. Зазан тускарш чохь карийна тараксантин, флавоксантин, лютеин, тритерпенин спирташ, арнидиол, фарадиол.

Пайда иэцар

Дарбанан Ӏалашонна леладо орамаш (лат. Radix Taraxaci), гӀаш, буц, мутта. ГӀаш а, буц а, мутта а гулдо июнехь, орамаш — хьалхха бӀаьста я тӀаьхьа гурахь гӀаш дакъалучу муьрехь, дакъадо дакъоргашкахь температура 40—50 °С йолуш.

БӀаьста заза доккхучу хенахь накхаршна ло дукха дургал-обножкаш, шена чохь алсама шекар, белок, даьттанаш долу. Баппан тӀиера дургал накхарш лахьадо кӀезиг а, муьлххачу хенахь а ца лахьадо^[7].

Ӏаткъам

Орамато стим тотту, дагар охьадоккху, чоьна до, шет йоккху, са паргӀат доккху, тӀехебарш дӀадоху, гӀеххьа набаран Ӏаткъам а бо.

Орамийн а, гӀашшан а басаро кхача ахьар, юург яа дог дар, юкъара метаболизм тайо, бер дакхочу зудчунна шура йоссайо, организме гӀора доуьйту.

Биологин жигара хӀуманаш хилар бахьнехь баппан дуарган худар сиха чекхдолу чуьйраш чухула, цуо гӀодо чуо юкъйелчи совсаран процессаш лагӀъеш.

Баппа Ӏамош химин-фармакологин эксперименташца чӀагдина йовхарийн цамгарна, вирусашна, фунгицидашна, гельминташна, канцерогенашна, диабетан дуьхьала хьолаш хилар.

Баппа дика ду диабетан, гӀийлачун гӀора доуьйту, анемин дарба ду.

Баппан дакъийначу орамех яьккхина хӀур лелайо организмера зуламе хӀуманаш хьацарца а, хьатӀца а араяхар чӀагӀдеш, склерозан, энийн цамгарна, энашна дуьхьала.

Чорпа, юькъа экстракт ю, лелайо зорхан екхоан секрецин къахьо чӀагӀъеш а, стимтаттаран молха^[8] санна а.

Халкъан медицина

Баппа леладо гепатитан, холециститан, стимтӀулгийн цамгаран, маждаран, гастритан, колитан, циститан дарбанна, аппетит а, кхача ахьар а тодеш, чуо юкъйаларна, метеоризман, ткъа иштта кийрахь нӀаьна барна а дуьхьала.

Керла гӀаш а, гӀашшах даьккхина мут а лелийча дика хуьлу атеросклерозан, чкъоьран цамгаршна, С авитаминозна, анемин. Бецан орамашца цхьаьна даьккхина басар леладо доӀахан, стиман ахкарган, дестаран, хи хӀоттаран, хьоткъан ахкарган цамгаран, гоьта-лазаран тайп-тайпанчу цамгаршна. Бецан басар леладо авитаминозехь, ткъа кхин а тайп-тайпанчу дегӀан чкъоьран лазаршна леладо: кхартан, босбуурган, ӀаьржбӀаьрган.

Цийн халкъан медицинехь ораматан дерриг дакъош леладо дагар охьадоккхуш, хьацар доккхуш, юкъара гӀора доуьйту гӀирс санна, ткъа юург ца езачун, лаьхьуо катоьхначун, бер дакхочу зударшна шура йоссийтархьама, екхоаш шелъярна, ӀаьржбӀаьргашна, кхин чкъоьран цамгаршна а леладо.

Баппа иштта леладо молуш а, тӀехула хьокхуш ӀаьржбӀаьргашна, даӀна, чкъоьран кхартана. Баппан орамийн даьттан настойка лелайо вагорна, ткъа чхьинташна а, ахкаргашна а меттиг тӀе ораматан шуран мут хьокху.

Наггахь даьӀнашна хьакхар кечдо баппан орамийн хӀурах а, мозах а, 1:2 барамца.

Кхачанехь

Баппа дукха генара дуьйна кхачан леладо тайп-тайпанчу къаьмнаша, иза дуура ширачу цийхоша а, Американн континент тӀе дуьххьара хевшинчара а.

Цуьнан къуона гӀаш леладо борщах а, салатах а тухуш, Европехь юхку французийн цӀе йолуш «писанли»^[9] (цу тӀе гӀаш 30—40 минотан туьхан берамал духку, церан къохьалла дӀаяккхархьама), баппан зезагех варени кхехкайо, чагӀар доккху, делладеллачу зезагах кечдо «баппан моз», ткъа кхаьрзинчу ороамех — кофен суррогат. Кхехкийна гӀаш леладо шпинат санна^[9].

Британин гӀайренаш генарчу заманара дуьйна кечдо гӀарадаьлла ингалсахь баппан зезагах даьккхина. Оцу чагӀарна эшар яьккхина Р. Брэдберис шен повестехь «Баппах даьккхин».

Цхьацца пачхьалкхашкахь гӀаш чудухка, копaста санна, берамал духку бӀаьстенан гӀаш.

Косметика

Баппа шуьйра гӀарадаьлла леладо халкъан косметикехь а: цуьнан керла гӀашшах йина маскано тӀунйо, къонйо, оьшу даар латтадо чкъоьран, ткъа зезагийн басаро кӀайн до тӀедарчий а, пигментийн кӀайдаргаш а.

Кхин хаамаш

• Баппо горгали къевлачи — догӀане. Халкъан терго.^[10]
• Дешин бӀаьрг мелхан тӀехьоьжу, малх оьгӀазе хьаьжчи — бӀаьрг къовлало. (хӀетал-метал)

Билгалдахарш

Литература

• 164. Одуванчик лекарственный (одуванчик обыкновенный) — Taraxacum officinale Web. s.l. (Taraxacum vulgare Schrank) // Атлас лекарственных растений СССР / Гл. ред. акад. Н. В. Цицин. — М.: Гос. изд-во мед. лит, 1962. — С. 392—393.
• Чиков П. С. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. — М.: Картография, 1983. — 340 с.
• Губанов И. А. и др. 1432. Taraxacum officinale Webb. s.l. — Одуванчик лекарственный // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 496. — ISBN 5-87317-163-7

Taraxacum officinale, the dandelion or common dandelion,^[5] is a herbaceous perennial flowering plant in the daisy family Asteraceae (syn. Compositae). The common dandelion is well known for its yellow flower heads that turn into round balls of many silver-tufted fruits that disperse in the wind. These balls are called "clocks" in both British and American English.^[6][7][8][9] The name "blowball" is also used.^[10]

The common dandelion grows in temperate regions of the world in areas with moist soils. It is most often considered a weed, especially in lawns and along roadsides, but the leaves, flowers, and roots are sometimes used in herbal medicine and as food.

Description

Dandelion clocks showing among the grass

Taraxacum officinale grows from (generally unbranched) taproots and produces several hollow, leafless flower stems^[11]: 470 that are typically 5–40 centimetres (2–15+3⁄4 inches) tall, but sometimes up to 70 cm (28 in) tall. The stems can be tinted purplish, they are upright or lax, and produce flower heads that are held as tall or taller than the foliage. The foliage may be upright-growing or horizontally spreading; the leaves have petioles that are either unwinged or narrowly winged. The stems can be glabrous or sparsely covered with short hairs. Plants have milky latex and the leaves are all basal; each flowering stem lacks bracts and has one single flower head. The yellow flower heads lack receptacle bracts and all the flowers, which are called florets, are ligulate and bisexual. In many lineages, fruits are mostly produced by apomixis,^[12] notwithstanding the flowers are visited by many types of insects.^[13]

The leaves are 5–45 cm (2–17+3⁄4 in) long and 1–10 cm (1⁄2–4 in) wide, and are oblanceolate, oblong, or obovate in shape, with the bases gradually narrowing to the petiole. The leaf margins are typically shallowly lobed to deeply lobed and often lacerate or toothed with sharp or dull teeth.^[12]

The calyculi (the cuplike bracts that hold the florets) are composed of 12 to 18 segments: each segment is reflexed and sometimes glaucous. The lanceolate shaped bractlets are in two series, with the apices acuminate in shape. The 14–25 millimetres (1⁄2–1 in) wide involucres are green to dark green or brownish-green, with the tips dark gray or purplish. The florets number 40 to over 100 per head, having corollas that are yellow or orange-yellow in color.

The fruits, called cypselae,^[14] range in color from olive-green or olive-brown to straw-colored to grayish, they are oblanceoloid in shape and 2–3 mm (1⁄16–1⁄8 in) long with slender beaks. The fruits have 4 to 12 ribs that have sharp edges. The silky pappi, which form the parachutes, are white to silver-white in color and around 6 mm wide. Plants typically have 24 or 40 pairs of chromosomes, while some have 16 or 32 pairs.^[15]

Chemistry

Taraxalisin is a serine proteinase found in the latex of dandelion roots.^[16] Rudenskaya et al. (1998) found that taraxalisin hydrolyzes a chromogenic peptide substrate Glp-Ala-Ala-Leu-pNA optimally at pH 8.0.^[17] Maximal activity of the proteinase in the roots is attained in April, at the beginning of plant development after the winter period.^[17]

Taxonomy

Dandelion flower (left) and ripe fruits

Carl Linnaeus named the species Leontodon taraxacum in 1753. The current genus name Taraxacum derives possibly from the Arabic Tharakhchakon,^[12] or from the Greek Tarraxos.^[18] The specific name officinalis refers to its value as a medicinal herb, and is derived from the word opificina, later officina, meaning a workshop or pharmacy.^[19]

The taxonomy of the genus Taraxacum is complicated by apomictic and polyploid lineages,^[20][21] and the taxonomy and nomenclatural situation of T. officinale is not yet fully resolved.^[15] The taxonomy of this genus has been complicated by the recognition of numerous species,^[22] subspecies and microspecies. For example, Rothmaler's flora of Germany recognizes roughly 70 microspecies.^[23]

T. officinale has a fossil record that goes back to glacial and interglacial times in Europe.^[24]

North American dandelions

Saint-Prosper-de-Champlain, Quebec, Canada

The plants introduced to North America, originally as a food crop, are triploids that mainly reproduce by obligate gametophytic apomixis^[15][25] Though sexual dandelion plants are known in North America, almost all are clones that produce genetically identical seeds through apomixis.^[26]Some authorities recognize three subspecies of Taraxacum officinale, including:^[27][28]

• Taraxacum officinale subsp. ceratophorum (Ledeb.) Schinz ex Thellung which is commonly called common dandelion, fleshy dandelion, horned dandelion or rough dandelion. It is native to Canada and the western U.S.^[29] Some sources list it as a species, Taraxacum ceratophorum.^[30][31]
• Taraxacum officinale subsp. officinale, which is commonly called common dandelion or wandering dandelion.
• Taraxacum officinale subsp. vulgare (Lam.) Schinz & R. Keller, which is commonly called common dandelion.

Two of them have been introduced and established in Alaska and the third (subsp. ceratophorum) is native there.^[32]

European dandelions

Taraxacum officinale L. (dandelion) is a vigorous weed in Europe with diploid sexual populations in the southern regions and partially overlapping populations of diploid sexuals and triploid or tetraploid apomicts in the central and northern regions.

Dandelion in Toško Čelo, Slovenia

These European dandelions can be divided into two groups. The first group reproduces sexually, as do most seed plants. This group consists of dandelions that have a diploid set of chromosomes, and are sexually self-incompatible. Sexual reproduction involves a reduction of the somatic chromosome number by meiosis followed by a restoration of the somatic chromosome number by fertilization. Diploid dandelions have eight pairs of chromosomes, and meiosis is regular with normal pairing of homologous chromosomes at the metaphase I stage of meiosis.^[33]

The second group consists of polyploid (mostly triploid) apomicts, meaning that both a viable embryo as well as a functional endosperm is formed without prior fertilization. In contrast to the sexual diploids, the pairing of chromosomes at metaphase I in triploid apomicts is strongly reduced. However pairing is still sufficient to allow some recombination between homologous chromosomes.^[33]

Etymology

Taraxacum is derived from the Arabic word tarakhshagog (or tarakhshaqūn) for a bitter herb.^[34] It may be related to the Greek word ταρασσω (tarasso) meaning to disturb.^[34]

The Latin specific epithet officinale refers to the Latin word for 'medicinal' or 'of the apothecaries'.^[35]

T. officinale has many English common names (some of which are no longer in use), including blowball, lion's-tooth, cankerwort, milk-witch, yellow-gowan, Irish daisy, monks-head, priest's-crown and puff-ball;^[36] other common names include, faceclock, pee-a-bed, wet-a-bed,^[37] swine's snout,^[38] white endive, and wild endive.^[39]

The common name dandelion comes from the French dent de lion, or "lion's tooth", in reference to the plant's jagged-edged leaves.^[18] "Pee-a-bed" and "wet-a-bed" reflect the modern French term for the plant, pissenlit. This name and all those that imply ramped-up urine production refer to T. officinale's well-known diuretic properties.^[40]

Distribution and habitat

Dandelions provide both pollen and nectar for the insects

Taraxacum officinale is native to Europe and Asia,^[41] and was originally imported to America as a food crop.^[42] It is now naturalized throughout North America, southern Africa, South America, New Zealand, Australia, and India. It occurs in all 50 states of the US and most Canadian provinces.^[32]

The plant grows in temperate regions of the world in lawns, on roadsides, disturbed banks, shores of waterways, and other areas with moist soils.

The plant is coveted by collectors in regions where the plant is trickier to grow such as the tropics, where people would often resort to smuggling seeds from overseas.^[43]

Ecology

It is considered a noxious weed in some jurisdictions,^[44] and is considered to be a nuisance in residential and recreational lawns in North America.^[45] It is also an important weed in agriculture and causes significant economic damage because of its infestation in many crops worldwide.^[44]

T. officinale can serve as an indicator plant for soil potassium and calcium, as the plant favours soils with relatively low concentrations of calcium, but favours soils with relatively high concentrations of potassium.^[46]

A field of dandelions in Weiler, Austria

The dandelion is a common colonizer of disturbed habitats, both from wind blown seeds and seed germination from the seed bank.^[47] The seeds remain viable in the seed bank for many years, with one study showing germination after nine years. This species is a somewhat prolific seed producer, with 54 to 172 seeds produced per head, and a single plant can produce more than 5,000 seeds a year. It is estimated that more than 97,000,000 seeds/hectare could be produced yearly by a dense stand of dandelions.^[48] When released, the seeds can be spread by the wind up to several hundred meters from their source. The seeds are also a common contaminant in crop and forage seeds. The plants are adaptable to most soils and the seeds are not dependent on cold temperatures before they will germinate but they need to be within the top 2.5 cm (1 in) of soil.^[32] Dandelions can also regenerate themselves from fragments of taproot.^[49]

T. officinale is food for the caterpillars of several Lepidoptera (butterflies and moths), such as the tortrix moth Celypha rufana. See also List of Lepidoptera that feed on dandelions.

Even though dandelion pollen is of poor nutritional quality for honey bees, they readily consume it, and it can be an important source of nutritional diversity in heavily managed monocultures such as that of blueberries.^[50][51] Honey bees have not been shown to lower their pollination activity on nearby fruit crops when foraging on dandelions.^[52]

While not in bloom, this species is sometimes confused with others, such as Chondrilla juncea, that have similar basal rosettes of foliage.^[53] Another plant, sometimes referred to as fall dandelion, is very similar to dandelion, but produces "yellow fields" later. Its blooms resemble some of the species of Sonchus, but are larger.^[54]

Dandelion thrives in conditions of elevated carbon dioxide, growing to a higher biomass and producing a larger number of viable seeds. Therefore, it is anticipated that dandelion will become more competitive and widespread as atmospheric carbon dioxide levels increase.^[55]

Uses

The plant has several culinary uses: the flowers are used to make dandelion wine,^[56] the greens are used in salads, the roots have been used to make a coffee substitute (when baked and ground into powder) and the plant was used by Native Americans as a food and medicine.^[57]

Culinary

Plate of sauteed dandelion greens, with Wehani rice

Dandelions are harvested from the wild or grown on a small scale as a leaf vegetable. The leaves (called dandelion greens) can be eaten cooked or raw in various forms, such as in soup or salad. They are probably closest in character to mustard greens. Usually the young leaves and unopened buds are eaten raw in salads, while older leaves are cooked. Raw leaves have a slightly bitter taste. Dandelion salad is often accompanied with hard-boiled eggs. The leaves are high in vitamins A and C, as well as iron, phosphorus, and potassium.^[58]

Dandelion flowers can be used to make dandelion wine, for which there are many recipes.^[59] Most of these are more accurately described as "dandelion-flavored wine," as some other sort of fermented juice or extract serves as the main ingredient.^[60] It has also been used in a saison ale called Pissenlit (the French word for dandelion, literally meaning "wet the bed") made by Brasserie Fantôme in Belgium. Dandelion and burdock is a soft drink that has long been popular in the United Kingdom.

Another recipe using the plant is dandelion flower jam. In Silesia and other parts of Poland and the world, dandelion flowers are used to make a honey substitute syrup with added lemon (so-called May-honey). Ground roasted dandelion root can be used as a non-caffeinated coffee substitute.^[61]

Diuretic

T. officinale's diuretic properties - believed to be a result of the plant’s high potassium content^[62] - have been well described, with the leaves of this plant having been used for this purpose in traditional Chinese medicine for approximately 2,000 years, with other regions of the world using the plant in the same way; in French, a common name for T. officinale is pissenlit, 'a colorful description of its diuretic activity.' A study conducted in 2009 noted 'promising' results regarding these diuretic properties, but that further studies would need to be conducted into the plant's efficacy.^[63]

Herbal medicine

Dandelion has been used in traditional medicine in Europe, North America, and China.^[64]

Research

Since asexually-reproducing dandelions produce genetically identical offspring, they are often useful as subjects for scientific research. For example, dandelions are used in studies where genetic differences between subjects need to be minimized.^[65]

Education

Because of its worldwide distribution, familiarity, and presence in a wide variety of folkloric traditions, the dandelion has been highlighted as a valuable tool for educators seeking to help children of varying cultural and ethnic backgrounds connect to science through ethnobotany.^[66]

Other

Yellow dye colors can be obtained from the flowers but little color can be obtained from the roots of the plant.^[67] The latex can be used as a kind of glue.^[68]

In culture

Cultures worldwide tell stories about the dandelion and have culinary and medicinal uses for it. A Native American folktale tells the story of a golden haired girl who attracted the fancy of the South Wind. The South Wind was too lazy to pursue her, until one day he realized she had grown old and her hair had turned white. Supposedly, when the South Wind sighs over the loss of his chance to pursue the golden-haired girl, his breath sends the white-haired dandelion seeds scattering to propagate more golden-haired daughters.^[69]

See also

• Taraxacum erythrospermum

References

La oficina taraksako ^[1] aŭ ofta leontodo (Taraxacum officinale) estas herbeca staŭdo el la genro taraksako de la familio de la asteracoj. Kvankam ĝi precipe originas el la palearktisa ekozono, gi nuntempe troviĝas en plejmulto de la mezvarmaj regionoj de la mondo, en herbejoj, vojflankoj, ĉeriveraj areoj, kaj aliaj areoj kun humidaj grundoj. La oficina taraksako estas konsiderata kiel trudherbo, precipe en herbotapiŝoj, sed ĝi foje estas utiligata kiel kuracplanto kaj en kuirado. Kiel preskaŭ kosmopolita fiherbo, la oficina taraksako estas plej konata por siaj flavaj kapituloj, kiuj ŝanĝas sin en rondajn arĝentajn pilkojn kies fruktoj estas vente forblovitaj.

Priskribo

Kapituloj de oficina taraksako.

La oficina taraksako kreskas ekde ĝenerale senbranĉaj pivotradikoj kaj produktas unu aŭ pli ol dek tigojn kiuj estas tipe 5 ĝis 40 cm, sed foje ĝis 70 cm altaj. La tigoj povas esti nuancigataj purpurkoloraj, ili estas vertikalaj aŭ oblikvaj, kaj produktas kapitulojn kiuj staras tiel alte aŭ pli alte ol la foliaro. La foliaro estas vertikala elkreskanta aŭ horizontale orientigita, kun petioloj kiuj havas mallarĝajn stipulojn aŭ ili estas senstipulaj. La tigoj povas esti glataj aŭ esti malabunde kovrataj per mallongaj haroj. La 5-45 cm longaj kaj 1-10 cm larĝaj folioj estas lancetformaj, longformaj, aŭ inverse ovoformaj kun la bazoj kiuj iompostiome mallarĝiĝas al la petiolo. La foliomarĝenoj estas tipe malprofund-lobaj ĝis profund-lobaj kaj ofte disŝiraj aŭ dentaj kun akutaj aŭ obtuzaj dentoj. La kaliketoj (la trinkujo-similaj brakteoj kiuj subtenas la floretojn) konsistas el 12 ĝis 18 segmentoj: ĉiu segmento estas refleksita kaj foje bluverda. La lancetformaj brakteetoj estas duseriaj kun lancetformaj apeksoj. La 14 ĝis 25 mm larĝaj brakteoj estas verdaj ĝis malhelverdaj aŭ brun-verdaj kun la pintoj mallume grizaj aŭ purpurkoloraj. Estas 40 aŭ pli ol 100 da floretoj po kapitulo, havante korolojn kiuj kolore estas flavaj aŭ oranĝflavaj. La fruktoj, aŭ cypselae , kolore intervalas ekde oliv-verda aŭ oliv-bruna ĝis pajlo-kolora aŭ grizecaj. Ili estas longformaj kaj 2 to 3 mm longaj kun maldikaj bekoj. La akenoj havas 4 ĝis 12 ripojn kiuj havas akrajn randojn. La silkemolaj papusoj, kiuj formas la paraŝutojn, estas blankaj ĝis arĝentblankaj en koloro kaj ĉirkaŭ 6 mm larĝaj. Plantoj tipe havas 24 aŭ 40 parojn da kromosomoj sed kelkaj plantoj havas 16 aŭ 32 kromosomojn ^[2] . Plantoj havas laktecan sukon kaj la folioj estas ĉiuj bazaj. Ĉiu floranta tigo havas ununuran kapitulon. Al la flavaj kapuloj mankas ujo-brakteoj kaj ĉiuj floroj, kiu estas nomitaj floretoj, estas ligulataj kaj dukseksaj. La fruktoj estas plejparte apomikse ^[3] produktitaj. Oficina taraksako floras de marto ĝis oktobro ^[4].

Taksonomio

Maturaj fruktoj de oficina taraksako.

La taksonomio de la genro taraksako estas malfaciligata kaŭze de apomiksaj kaj poliploidaj filogenetikaj linioj ^[5][6], kaj la taksonomio kaj la nomenklatura situacio de Oficina taraksako ankoraŭ ne estas plene solvitaj. En la pasinteco la taksonomio de tiu specio estis komplikigita kaŭze de la agnosko de multaj specioj ^[7], subspecioj kaj mikrospecioj. Ekzemple la Germana Floraro de Rothmaler agnoskas proksimume 70 mikrospeciojn ^[8].

La enmetitaj plantoj al Nordameriko estas triploidoj kiuj reproduktiĝas per deviga gametofita apomikso ^[9] . Ekzistas tri subspecioj de Oficina taraksako, inkludante ^[10][11] :

• Taraxacum officinale ssp. ceratophorum (Ledeb.) Schinz Eksthellung. Ĝi troviĝas en Kanado kaj okcidenta Usono ^[12][13].
• Taraxacum officinale ssp. officinale G.H. Vebero Ekswiggers
• Taraxacum officinale ssp. vulgare (Fuĝo. ) Schinz & R. Keller.

Du el ili estis enmetataj en Alaskon kaj la tria (ssp. ceratophorum) estas tie ĉi indiĝena^[14].

Karolo Lineo nomis la specion Leontodon taraxacum en 1753. La genronomo Taraxacum, eble devenas de la araba vorto Tharakhchakon aŭ de la greka vorto Tarraxos ^[15]. La angla nomo dandelion, derivas de la franca esprimo dent de lion kiu signifas "denton de leono", aludante la dentrandan foliaron ^[15].

Disvastiĝo

Velkiginta infloresko.

La oficina taraksako estas indiĝena en Eŭrazio ^[16], sed nun estas naturigita ĝenerale en Nordameriko, Suda Afriko, Sudameriko, Novzelando, Aŭstralio, kaj Hindujo. Ĝi vegetas en ĉiuj 50 usonaj subŝtatoj kaj en la plej multaj kanadaj provincoj ^[14].

Trudherbo

La oficina taraksako estas ofta koloniigisto post fajroj, kaj per de ventoblovitaj semoj kaj per semoĝermado el la grunda semobanko ^[17]. La semoj restas viveblaj en la semobanko dum multaj jaroj, kiel montras studaĵoj.

Tiu specio estas iom trokreskanta semoproduktanto, kun 54 ĝis 172 semoj produktitaj po kapitulo, kaj unuopa planto povas produkti pli ol 5 000 semojn jare. Laŭtakse pli ol 97 000 000 da semoj po hektaro povus esti produktitaj ĉiujare per densa vegetaĵaro de taraksakoj. Se liberigitaj, la semoj povas esti disvastigataj per la vento ĝis plurajn cent metrojn de siaj fontoj. La semoj ankaŭ estas komunaj malpuraĵoj en paŝtejaj kaj furaĝaj semoj. La plantoj estas adaptiĝkapablaj al la plej multaj grundoj kaj la semoj ne estas dependantaj de malvarmaj temperaturoj antaŭ ol ili povas ĝermi sed ili devas troviĝi ene de la supraj 2,5 centimetroj de la grundo^[14].

La oficina taraksako estis ankaŭ ligita al ekaperoj de abrupta fleksiĝo de unu aŭ ambaŭ malantaŭaj kruroj ĉe ĉevaloj ^[18]. Dum ne en florado, tiu specio foje estas konfuzita kun aliaj, kiel ekzemple: Chondrilla juncea ^[19] kiu havas similajn bazajn rozetojn de foliaro.

Uzado

Plado de rapidrostitaj taraksakaj legomoj, kun Vehani-rizo.

Taraksaka salato kun larderoj

Kvankam la oficina taraksako estas konsiderata fiherbo, fare de la plej multaj ĝardenistoj kaj herbotapiŝo-posedantoj, la planto havas plurajn kuirartajn uzojn. La specionomo officinale aludas ĝian kuracherban valoron, kaj derivas de la vorto opificina, poste officina, signifante laborejon aŭ apotekon ^[20]. La floroj uzeblas por fari taraksakovinon ^[21] , la legomoj estas uzitaj en salatoj, la radikoj estas taŭgaj por prepari specon de kafo kiel trinkaĵo kaj la planto estis utiligita fare de la usonaj indianoj kiel manĝaĵo kaj medicinaĵo ^[22].

La oficina taraksako estas kultivata profesilaŭe en malgranda skalo kiel folia legomo. La folioj povas esti manĝataj kuiritaj aŭ krudaj en diversaj formoj, kiel ekzemple ene de supo aŭ salato. Ili estas verŝajne karaktere plej proksimiĝas brasikaj legomoj. Kutime la junaj folioj kaj nemalfermitaj burĝonoj estas manĝataj krudaj en salatoj, dum pli aĝaj folioj estas kuirataj. Krudaj folioj havas iomete amaran guston. Taraksakosalato ofte estas akompanata de malmole kuiritaj ovoj. La folioj havas gravan proporcion de vitamino A, vitamino C kaj fero, kunportante pli da fero kaj kalcio ol spinaco ^[23].

Se oni ŝirmas la foliojn de la sunlumo, la folioj havas malpli amaran guston. Tio ĉi estas malnova metodo ĝui la foliojn en salato evitante la amaran guston ^[24]

Referencoj

Taraxacum officinale, de nombre común diente de león o achicoria amarga, es una especie de la familia de las asteráceas.

Considerada generalmente como una mala hierba, aunque sería más correcto decir "hierba adventicia", sus hojas se consumen en ensalada y se le han atribuido numerosas propiedades medicinales.