Ang karot, kerot, remolatsa, asintorya, asanorya, asonorya o asinorya (Ingles: carrot, Kastila: zanahoria) isang uri ng mahabang gulay na karaniwang kulay narangha,[2] subalit lumilitaw rin ito sa iba't ibang kulay.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Gulay ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang karot, kerot, remolatsa, asintorya, asanorya, asonorya o asinorya (Ingles: carrot, Kastila: zanahoria) isang uri ng mahabang gulay na karaniwang kulay narangha, subalit lumilitaw rin ito sa iba't ibang kulay.
Carotte batarde , quérote batèrde
(Daucus carota subsp. carota)
El Carotte seuvache (Daucus carota) (in frinsé Carotte sauvage) ch'est eune plante bisannuelle deul famille des apiacées (avant o disoait ombellifères)
Édseur chés eutes prodjés Wikimédia :
La carota (Daucus carota L.) è na chianta erbacia appartinenti â famigghia dî Umbelliferae; è macari unu di l'urtaggi cchiù cumuni; lu sò nomu diriva dû Grecu Karotón.
La carota spuntania è diffusa n Europa, Asia e nti l'Africa dû Nord. Ni esistunu assai tipi chi sunnu curtivati nti tutti li arii timpirat dû munnu.
La pastanaga o la carròta (Daucus carota) es una planta, cultivada o pas, que se'n consumís la raiç quand es cultivada. Fa partida de la familha de las Apiaceae, abans coneguda amb lo nom d'ombellifèras.
Aquesta planta biennala es cultivada coma annala. I a tanben de varietats silvèstras. De varietats cultivadas son atestadas tre l'antiquitat ; al sègle XVII los olandeses ne seleccionèron d'autras de color iranjada e rogenca (de per abans èran negras o violacèas). La germinacion es dificila pr'amor que fòrça granas son pas viablas e la creissença es fòrça lenta. An besonh d'èsser deserbadas de manièra eficaça per que las plantulas se desvolòpan en primièr dapasset. Son cultivadas en rengada dins d'òrts o ben en cultura extensiva. An besonh de tèrras moflas e sablonencas per que la racina cresca coma cal. Lo terren pòt pas èsser peirós ni pòt i aver fòrça fems pr'amor qu'alavetz las raices forcan.
Del punt de vista nutritiu son importantas per lor contengut ric en betacarotèn, precursor de la vitamina A e contenon pauc de lipids e de proteïnas. Provesisson una energia de 40 calorias per cada cent gramas.
A zafanoria u azanoria (scientificament Daucus carota L., 1753), tamién conoixida en bells puestos d'a comarca de Sobrarbe como carota u garrota[1], ye una planta dicotiledonia apial d'a familia d'as apiacias, de port herbacio, que se cautiva por a suya radiz.
A zanoria ye una planta bianyal, que de forma natural completa o suyo ciclo vital en dos anyos. Manimenos os exemplars domesticos se gosan culler antes, quan cumplen a primer anyada de creixer, pus ye o momento quan a radiz contiene mas nutrients.
A zanoria creix como una hierba de fuellas en roseta, sin tallos aerios en o primer anyo, de color verde intensa. As follas son simples anque fuertement lobuladas, como les pasa a muitas apiacias, dica o punto que gosa pareixer que cadagún d'os lobulos foliars que arrodeyan a'l niervo sia, en realidat, un foliolo.
A radiz ye muit caracteristica, y a planta la emplega como reservorio de nutrients que emplega en o segundo anyo, quan fa florada, ta la construcción d'o tallo floral. Ye una radiz pivotant, muit carnosa, que almagazena grans cantidatz de glucidos, y ye de color narancha.
As flors son diminutas, d'entre 1 y 3 mm d'amplo, blancas, y s'aglutinan en una inflorescencia en forma d'umbela sustentada sobre un tallo floral muit largo, que gosa fer encara 1 metro d'altaria.
As simients son muit chicorronas y se presentan como aquenios (granetz) dotadas de garfios, por o que se comportan como un cachorro, en apegando-se a la ropa d'as personas y a o pelo d'os animals, o que en fa mas fácil a dispersión.
Ilustración
Florada.
Daucus carota subsp. maximus - Museum specimen
En aragonés a planta y a suya radiz conoixen diferents denominacions, que pueden agrupar-se en dos familias de fitonimos: a familia de carota y belatras formas relacionadas y a familia de zanoria y relativas.
As formas mas extendidas en Aragón y en o dominio lingüistico de l'aragonés son as relacionadas con «zanoria». S'ha documentau «zanoria» en Tardienta, en a comarca d'os Monegros, «azanoria» en Exeya d'os Caballers y en Uncastiello en as Cinco Villas y en Morillo de Galligo y en a ciudat de Uesca en a Plana de Uesca, pero tamién en puestos tan luent de l'Alto Aragón como Calatorau y en l'Almunia de Donya Godina[1] en a Val de Xalón, a Puebla d'Íxar[1] en o Baixo Aragón y dica en Sarrión,[1] en a comarca de Gúdar-Chabalambre, en o extremo sud de a Comunidat Autonoma, o que implica una distribución muit ampla en o territorio aragonés.
Unatra forma estreitament relacionada con as dos anteriors, posiblement una variant, ye «azenoria», que s'ha documentau en Uncastiello,[1] en as Cinco Villas. A forma desviada a partir d'ista «azenoira» s'ha documentau exclusivament en a val d'Echo, en a villa d'Echo y en a suya pedanía Ciresa.[1]
A parola «zafanoria» y belatras relacionadas que incluyen a -f- tienen tamién una distribución muit ampla en Aragón. S'ha documentau «zafanoria» en Urreya de Gayén[1], en a comarca d'o Baixo Martín, y en Torralba, Villamalur y Ayódar[2], en a comarca de l'Alto Millars. A pronunciación d'esta mesma parola con seseyo safanoria se siente en a parla churra d'Almedíxar y L'Alcudia de Veyo[3]. A variant «fafanoria» se documenta en Torrociella d'Alcanyiz, en o Baixo Aragón. Formas con o grupo -nd- por cuentas d'-n- s'ha trobau tamién, anque podrían haber-se formau por etimolochía popular, tot comparando as formas mas antigas y autoctonas con belatras parolas que, en castellán, lievan -nd: «zafandoria» y «fafandoria» amaneixen en bells lexicos sobre castellano dialectal d'o Baixo Aragón historico, como en a obra de don José Pardo Sastrón (1822-1907), que yera de Torrociella d'Alcanyiz, y en os dialectos d'o catalán que charran en as comarcas adchacents, en municipios catalanofonos d'Aragón como La Fraixneda (Matarranya) u Tamarite de Litera (a Litera). Una forma peculiar, tamién portadera d'una -f-, ye «chafanoria», que s'ha documentau en Alloza (comarca d'Andorra-Sierra d'Arcos).[1]
«Zafanoria» amaneix en bells textos historicos, como en o Capbreu d'el peache que se culle en el Real, d'o entorno d'as Cinco Villas y datau en o sieglo XV:
Una forma muit relacionada, «zafanoiria», se documenta en romance navarro d'ixes mesmos tiempos.[4]
En a Carta Puebla de Bellestar que os templers de Villel concedioron a los suyos moros trobamos a variant relacionada «çanyaforia»:[5]
Por contra, l'atra familia de formas, con «carota», pereix que tienen una distribución mas reducida y se'n documenta exemplos solo que en as comarcas de Sobrarbe y Ribagorza en l'Alto Aragón.
Asinas, «carota» s'ha documentau en a val de Chistau[1] y puede sentir-se, puntualment, en nuclios de belatros puestos d'a comarca de Sobrarbe, como a Buerda u es d'o Toledo d'a Nata. «Carrota» s'ha documentau en Oto y en Broto, en o costau nort-occidental d'ista mesma comarca, y una forma variant, «garrota», en a villa de Bielsa y unatra vegada en Broto.[1] En muitos casos, istas formas coexisten y encara s'alternan en a parla de bellas personas con formas de l'atra familia etimolochica, como zafanoria u azanoria, como pasa en a Espunya.[1]
Curiosament, o solo lugar de fuera de l'Alto Aragón a on que se diz una froma relacionada con ista familia lexica ye Alfambra, en a Comunidat de Teruel, a on que s'ha documentau a voz «carlota».[1]
Sobre a orichen de a familia de zanoria i ha dos hipotesis diferents: una que postula que zanoria, zafanoria y as formas relacionadas vendrían d'o griego <staphylînos, y l'atra que postula que vienen de l'arabe اِسفاناريجا ['Isfannārỉya]. Bells autors creyen que la una y l'atra no son incompatibles d'entre si, pus os arabes podeban haber tomau ista hierba, que ye d'oríchens europeas, en chunto con a parola que a identifica en belatra luenga de o norte d'a Mediterrania, entre ellas o griego u talment o latín.
L'arabe tiene diferents voces ta decir-le a ista radiz alimenticia, belunas d'as quals podrían estar efectivament helenismos. En l'arabe actual d'os países d'o Magreb, en o norte d'Africa, se fan servir as parolas [sefnnāriya] y [sennāriya], que podrían estar una base plausible d'a on que podría haber evolucionau as formas aragonesas de a familia «zanoria» y «zafanoria», y tamién o castellán «zanahoria».
A pronunciación [sennāriya] encaixa con as formas «acenoira», «acenoria», «azanoria», «zanoria» y «cenoria». Manimenos, y d'alcuerdo con a "viella escuela" de filologos que minimizaban a influencia de l'aragonés en a formación d'o vocabulario dialectal propio d'o castellano d'Aragón, Tomás Buesa Oliver reculló a forma «azanoria» pero a identificó con una forma popular evolucionada dende o castellano antigo «zahanoria», que se troba p. ex. en o Libro del Buen Amor (Reino de Toledo, s. XIV), que dimanaría de l'arabe vulgar [safunâriya].
Manimenos, i ha una hipotesi que diz que as parolas d'o grupo evolutivo de «zanoria» vendrían d'o vasco aza horia, que significa «piel amariella». Ista hipotesi a mantienen qualques sectors pro-vasquistas de a etimolochía de muitas parolas, anque a mayoría de filologos consideran que o proceso habría estau l'inverso: primero se formó a parola en as luengas romances (posiblement, como s'ha explicau, por contacto con l'arabe, como arabismo) y dimpués l'habría adoptau o vasco tot asimilando-la a formulas (como Aza horia) que tendrían sentiu ta os suyos parladors.
En favor d'ista hipotesi, se cuenta que en vasco moderno s'emplega belatras voces mas que no aza horia ta dicir a ista hortalicia: As formas vascas chenuínas son arbigorri ("napo royo") y erregenbedar ("hierba d'a reina").
En vasco se dicen tamién as formas zanhori, zain hori, azanario, azenario y zanayo, que se pareixen a las formas navarro-aragonesas y a las formas castellanas populars, por o que o navarro-aragonés y o castellán habrían puesto transmitir-le-ne. Por o que pareix as formas vascas zanhori y zain hori son adaptacions por etimolochía popular.
A forma carota y as relacionadas s'emparentan con belatras luengas romances, especialment as d'o grupo galo-romance que se charra en norte d'os Pireneus (francés carotte, occitán gascón carota, italiano carota, etc.). A etimolochía ye confusa, pero se considera mayoritariament que vienen d'o latín <CAROTA, parola que en ista luenga podría haber estau amprada d'una luenga celta, como o galo, u talment d'o griego antigo
A zafanoria u azanoria (scientificament Daucus carota L., 1753), tamién conoixida en bells puestos d'a comarca de Sobrarbe como carota u garrota, ye una planta dicotiledonia apial d'a familia d'as apiacias, de port herbacio, que se cautiva por a suya radiz.
A zanoria ye una planta bianyal, que de forma natural completa o suyo ciclo vital en dos anyos. Manimenos os exemplars domesticos se gosan culler antes, quan cumplen a primer anyada de creixer, pus ye o momento quan a radiz contiene mas nutrients.
La pastanaga o la carròta (Daucus carota) es una planta, cultivada o pas, que se'n consumís la raiç quand es cultivada. Fa partida de la familha de las Apiaceae, abans coneguda amb lo nom d'ombellifèras.
Aquesta planta biennala es cultivada coma annala. I a tanben de varietats silvèstras. De varietats cultivadas son atestadas tre l'antiquitat ; al sègle XVII los olandeses ne seleccionèron d'autras de color iranjada e rogenca (de per abans èran negras o violacèas). La germinacion es dificila pr'amor que fòrça granas son pas viablas e la creissença es fòrça lenta. An besonh d'èsser deserbadas de manièra eficaça per que las plantulas se desvolòpan en primièr dapasset. Son cultivadas en rengada dins d'òrts o ben en cultura extensiva. An besonh de tèrras moflas e sablonencas per que la racina cresca coma cal. Lo terren pòt pas èsser peirós ni pòt i aver fòrça fems pr'amor qu'alavetz las raices forcan.
Del punt de vista nutritiu son importantas per lor contengut ric en betacarotèn, precursor de la vitamina A e contenon pauc de lipids e de proteïnas. Provesisson una energia de 40 calorias per cada cent gramas.
Gêzer (latînî:Daucus Carrota) (navên din ên bi kurdî: gizêr, gîzêr, gizêrk) pincareke weke tiviran ku rayê xwe weke singan di erdê re berdide.
Iá-âng-chhài-thâu (ha̍k-miâ: Daucus carota), 1 chióng si̍t-bu̍t. Ī ū chi̍t chióng á-chéng: âng-chhài-thâu, sī ē-tàng chia̍h ê chhài-se.
De karote, krote, wortel of workel es e groensel die in West-Vloandern vele gekwikt wordt. Allêne de wortel wird ipgeetn, de groenze es vô de keuns of de kiekens.
De Latynse noame es Daucus carota, de Fransken carotte etgêne dat den ôorsproung van 't word verkloart.
Der bestoat ôok een uutdrukkienge "je lacht em e karote" vergelykboar met 't AN zich een breuk lachen.
J'èt verschillende variantn van de karote: mêest gekend zyn vaneigens d'oranje, moar der bestoan ôok gele, witte, en zelfs zworte! De oranje kleur weird verôorzoakt deur êen chemische stoffe: β-caroteen.
D'êeste oranje karoten zoen in Vloandern ol in de 15e êeuwe gekwikt zyn.
Karootn zyn gezound vo t' eetn. Ze bevattn dus β-caroteen, dat in 't lichoam wordt ommegezet toet vitamine A.
Volgens d'overleveringe zoe je ôok scherper keunn zyn deur veel karootn t'eetn, moar der es doar gin weetnschappelik bewys vôorn.
Sommigte menschn vertelln ôok e flauw kluchtje om da an te tônen: "E j'ol e keun gezien met e bril?".
Een ander kluchtje is et gekende "Wit je oe da je 'n keun moe vang'n?" "Je kruupt achter een boom en je schufelt lik een karote!"
De karote, krote, wortel of workel es e groensel die in West-Vloandern vele gekwikt wordt. Allêne de wortel wird ipgeetn, de groenze es vô de keuns of de kiekens.
De Latynse noame es Daucus carota, de Fransken carotte etgêne dat den ôorsproung van 't word verkloart.
Der bestoat ôok een uutdrukkienge "je lacht em e karote" vergelykboar met 't AN zich een breuk lachen.
J'èt verschillende variantn van de karote: mêest gekend zyn vaneigens d'oranje, moar der bestoan ôok gele, witte, en zelfs zworte! De oranje kleur weird verôorzoakt deur êen chemische stoffe: β-caroteen.
D'êeste oranje karoten zoen in Vloandern ol in de 15e êeuwe gekwikt zyn.
Karoto esas planto ek la familio "umbeliferi", di qua la radiko (pulpoza) esas manjebla. (L. daucus carota)
Karrota ( lat. Daucus carota L. ) është një perime rrënjë, zakonisht në ngjyrë portokalli. Ekzistojnë edhe varietete në ngjyrë të purpurt, të kuqe, të bardhë dhe të verdhë. Pjesa që hahet e karrotës është rrënja.
Njihet edhe si : - lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat) është bimë që hynë në familjen Apiaceae.
Ilustrim i karotes nga India
Daucus carota subsp. maximus - Museum
Prodhimtaria botrore në tonelata, gjatë sezonës 2003-2004
sipas orgaizates botrore për ushqim dhe agrokulturë
Karota luan një rol vendimtar në sistemin tonë imunitar. Ajo nuk ka kolesterol dhe ka fuqi të madhe për të shkatërruar qelizat e para kanceroze te njerëzit.
Një burim i pasur i acidit pantothenic, mangan, beta-carotene, fibra dietike, vitamina (B6, K, C) dhe bakër.
Karota të ndihmon gjithashtu në rritje. Përveç kësaj, ajo lufton kundër kacerëve të ndryshme si mushkërive, lëkurës dhe gojës. Hahet e gatuar ose e papërpunuar. Duhet të konsumohet çdo ditë.
Karrota ( lat. Daucus carota L. ) është një perime rrënjë, zakonisht në ngjyrë portokalli. Ekzistojnë edhe varietete në ngjyrë të purpurt, të kuqe, të bardhë dhe të verdhë. Pjesa që hahet e karrotës është rrënja.
Njihet edhe si : - lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat) është bimë që hynë në familjen Apiaceae.
Ilustrim i karotes nga India
Daucus carota subsp. maximus - Museum
Makychĩ guasu (karaiñe'ẽ: zanahoria, lasioñe'ẽ: Daucus carota) herava avei sanaória, ka'avo karape, rakã rovyũ, hogue sa'isa'i, isarembi ha ikangýva, yvýpe oñemoña ha'ỹigui. Ipoty morotĩ apu'a'i mimi hu'ãre iñapesã guasu. Hapo pytãngy, ijapyte morotĩ, hague mimi, ipuku ha ndaipoguasuetéi, okakuaa yvy guýpe. Ja'u tembi'úpe, ñemboy'urã he'ẽ ha ha'eño omomóipyre térã ipýra.
Yvypóra oñemitỹ ymaguare guive, hembi'u hag̃ua.
Ko ka'avo porãeterei, opytyvõ yvypóra hesa ha ipire, omoporãva.
Morkofk vai Mecmorkofk (latin.: Daucus carota) om kaks'vozne, harvas üks'vozne heinäsine kazmuz. Mülütadas Sel'derejižed-sugukundha. Om Daucus-heimon tipine erik. Pöudoline morkofk (latin.: Daucus carota subsp. sativus) om sen alaerikoks-maižanduzkul'turaks.
Meckazmuz putub Evropas, Afrikan pohjoižes, Päivlaskmaižes i Keskuzazijas. Kazvab Venäman evropižen palan suves. Om ottud kul'turha nell' tuhad vozid tagaz, sädihe pöudmorkofkan äi toižendoid i sortuid (kul'tivarid).
Mecmorkofk navedib kazda pöudoiden röunoidme, teveril, pustolänil, kuivil nituil, penzhištos, saduiš i linmaiš.
Jur' om sanged pit'k, erazvuiččen mujun (vauged, ruskedpakuine, muzarusked), terav magul. Lehtesed oma koumesaumnikan kartte, 14..20 sm pitte i 4..6 sm levette. Seikh šingotase elon kahtel vodel, se oleleb 25..100 sm kortte, üläpala voib sarakoitas.
Änikuz om vihmankatusenvuitte, 4..10 sm diametral, äiluguižed änikod oma vauktad vai pakuižed mujul, harvoin ruskedvauvhad vai purpurižed. Änikoičeb kezakus-heinkus. Plodud küpsnedas elokus, ned oma ellipsanvuiččed ogakahad, kogotas kahtes pol'ploduspäi.
Morkofk vai Mecmorkofk (latin.: Daucus carota) om kaks'vozne, harvas üks'vozne heinäsine kazmuz. Mülütadas Sel'derejižed-sugukundha. Om Daucus-heimon tipine erik. Pöudoline morkofk (latin.: Daucus carota subsp. sativus) om sen alaerikoks-maižanduzkul'turaks.
U Rundonu (o Rundone) (daucus carota) hè una pianta chì faci partita di a famiglia di l'Apiaceae (o Umbelliferae). U nomu corsu "rundonu" veni da a forma ronda di u fiori. U rundonu hè altu sin'à un metru.
U rundonu fiurisci da maghju à uttrovi. I so fiori sò bianchi o rusulini.
U rundonu hè a varietà salvatica di a carotta.
Ci sò parechji sottuspezii di rundonu in Corsica:
U Rundonu (o Rundone) (daucus carota) hè una pianta chì faci partita di a famiglia di l'Apiaceae (o Umbelliferae). U nomu corsu "rundonu" veni da a forma ronda di u fiori. U rundonu hè altu sin'à un metru.
U rundonu fiurisci da maghju à uttrovi. I so fiori sò bianchi o rusulini.
U rundonu hè a varietà salvatica di a carotta.
Sanurya (Daucus carota) nisqaqa huk allpapi puquq chakra yuram. Saphintam mikhunchik.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Sanurya
Sanurya (Daucus carota) nisqaqa huk allpapi puquq chakra yuram. Saphintam mikhunchik.
Tifesnext (Isem usnan: Daucus carota) d talmest n yemɣi seg twacult n wapiaceae 
. Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Tifesnext (Isem usnan: Daucus carota) d talmest n yemɣi seg twacult n wapiaceae . Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Tekst üüb Öömrang At wil wochel (Daucus carota) as en plaant faan det famile Apiaceae. At guardwochel (Daucus carota sativus) as diar en onerslach faan.
bloos
At wil wochel (Daucus carota) as en plaant faan det famile Apiaceae. At guardwochel (Daucus carota sativus) as diar en onerslach faan.
Wortel iku salah sijiné tetuwuhan kang duwé akèh baget vitamin c lan karokèn.[1] Salah sijiné jinis antioksidan kang banget wigatiné kanggo sèhaté mripat.[1] Saliayané iku uga bisa kanggo njaga-jaga saka lara jantung sarta sapérangan jinisé kangker.[1] Siji wortel mentah kang aboté sedeng iku kira-kira bisa nyukupi kabutuhan vitamin A awaké dhéwé.[2] Amarga ana zat kang jenengé bétarotén kang banget dhuwuré, apik banget kanggo kesarasan mripat kita.[2] Saliyané iku uga duwé kalori kang saben tugelané wortel kira-kira 10 cm, duwé 52 kalori, lan 12 gram karbohidrat.[2] Rasa legi kang ana ing wortel ora marahi awakè dhèwè dadi lemu.[2] Amarga iku saka gula asli kang digawé saka serat lan karbohidrat kang jangkep.[2] Ing gula asli iki uga duwé manéka warna vitamin lan mineral.[2] Mupangat kang bisa dijupuk saka wortel ya iku bisa dadékaké séhat pencernaané awaké dhéwé.[2] Wortel iki nduwé zat fakarinol kang bisa biyantu kanggo jaga-jaga saka kangker usus.[2] Wortel uga bisa dadi sarana ngresiki lan nguwataké ati awaké dhéwé, mula bisa gawé ndhuwuraké kabéh fungsiné sitemé awak.[3] Dr. Kirsten Brandt nuturakĮ yèn ta mupangaté wortel iku bisa ilang yèn ta ora ngerti kepriyé carané ngolah kang apik.[3] sapérangan wong peneliti saka Newcastel, Inggris nuturaké yèn ta cara ngolah wortel kang apik ya iku ora dikethok-kethok dadi cilik-cilik.[3]
Prof Kendhal Hirschi, ya iku salah sijiné wong kang dadi peneliti ana Baylor Collage of Medicine AS, wara-warakaké manawa kasil tuwuhan wortel kang diolah kanthi rekayasa génétik ndadèkaké tambahing zat kalisium.[4] Wong kang seneng madhang wortel anyar iki bakal bisa duwé luwih 41% kalsium yèn ta dibandingaké karo wortel sing racaké.[4] Saka wara-wara iki muga-muga bisa biyantu jaga kesarasan, kaya ta lara balung lan osteoporosis.[4] Tetuwuhan iki apik banget yèn dikanggoké diet kang bisa mudhunké aboté awak wong sing kelemon.[5] Amarga wortel iku duwé kalori kang cendhèk, nanging akèh seraté lan banyuné.[5] Mula bisa mbiyantu maregaké weteng kang bisa ngedhemké rasa luwé kang rada suwé.[5] Apiké manèh saka prakara iku bisa ngilangi rasa kepèngin ngemil panganan kang ora apik kanggo awak.[5]
Wortel iku salah sijiné tetuwuhan kang duwé akèh baget vitamin c lan karokèn. Salah sijiné jinis antioksidan kang banget wigatiné kanggo sèhaté mripat. Saliayané iku uga bisa kanggo njaga-jaga saka lara jantung sarta sapérangan jinisé kangker. Siji wortel mentah kang aboté sedeng iku kira-kira bisa nyukupi kabutuhan vitamin A awaké dhéwé. Amarga ana zat kang jenengé bétarotén kang banget dhuwuré, apik banget kanggo kesarasan mripat kita. Saliyané iku uga duwé kalori kang saben tugelané wortel kira-kira 10 cm, duwé 52 kalori, lan 12 gram karbohidrat. Rasa legi kang ana ing wortel ora marahi awakè dhèwè dadi lemu. Amarga iku saka gula asli kang digawé saka serat lan karbohidrat kang jangkep. Ing gula asli iki uga duwé manéka warna vitamin lan mineral. Mupangat kang bisa dijupuk saka wortel ya iku bisa dadékaké séhat pencernaané awaké dhéwé. Wortel iki nduwé zat fakarinol kang bisa biyantu kanggo jaga-jaga saka kangker usus. Wortel uga bisa dadi sarana ngresiki lan nguwataké ati awaké dhéwé, mula bisa gawé ndhuwuraké kabéh fungsiné sitemé awak. Dr. Kirsten Brandt nuturakĮ yèn ta mupangaté wortel iku bisa ilang yèn ta ora ngerti kepriyé carané ngolah kang apik. sapérangan wong peneliti saka Newcastel, Inggris nuturaké yèn ta cara ngolah wortel kang apik ya iku ora dikethok-kethok dadi cilik-cilik.
Prof Kendhal Hirschi, ya iku salah sijiné wong kang dadi peneliti ana Baylor Collage of Medicine AS, wara-warakaké manawa kasil tuwuhan wortel kang diolah kanthi rekayasa génétik ndadèkaké tambahing zat kalisium. Wong kang seneng madhang wortel anyar iki bakal bisa duwé luwih 41% kalsium yèn ta dibandingaké karo wortel sing racaké. Saka wara-wara iki muga-muga bisa biyantu jaga kesarasan, kaya ta lara balung lan osteoporosis. Tetuwuhan iki apik banget yèn dikanggoké diet kang bisa mudhunké aboté awak wong sing kelemon. Amarga wortel iku duwé kalori kang cendhèk, nanging akèh seraté lan banyuné. Mula bisa mbiyantu maregaké weteng kang bisa ngedhemké rasa luwé kang rada suwé. Apiké manèh saka prakara iku bisa ngilangi rasa kepèngin ngemil panganan kang ora apik kanggo awak.
Xōchicamohtli ahnozo Caxtillān camohtli[1] [2]. (Daucus carota, caxtillāntlahtōlli: zanahoria).
Xōchicamohtli ahnozo Caxtillān camohtli . (Daucus carota, caxtillāntlahtōlli: zanahoria).
Сабзӣ, бехӣ, зардак ё газар (лот. Dáucus caróta) — пӯсташро ҳамчун хӯроки чорво истифода мебаранд.
Сабзӣ, бехӣ, зардак ё газар (лот. Dáucus caróta) — пӯсташро ҳамчун хӯроки чорво истифода мебаранд.
गाजर जमीनमुनि रहेको जरा रूपान्तरित भई केही मोटो हुने वनस्पति हो । यसको जरा खाद्यपदार्थको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । गाजर खानाले दाँतको दोहोरो बचाव हुन्छ । जसका कारण गाजरलाई धेरैबेला सम्म चपाउने गरिन्छ मुखमा प्रसस्त मात्रामा र्याल निस्किन्छ । यसका साथै गाजर खानाले गिजा तथा दाँतको भित्रि भागहरुमा मसाज हुनुका साथै उक्त स्थानमा रगत संचार नियमित रुपले हुनथाल्छ । दैनिक एउटा गाजर खानाले दाँतको आयु बढ्ने तथा दाँत स्वस्थ तथा सुन्दर देखिन्छ । खाना खाएपछि एउटा गाजर खानाले हाम्रो दाँतलाई मजबुत बनाउनुका साथै[१] दात चम्किलो बनाउने कामपनि गाजरले गर्दछ ।
गाजर जमीनमुनि रहेको जरा रूपान्तरित भई केही मोटो हुने वनस्पति हो । यसको जरा खाद्यपदार्थको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । गाजर खानाले दाँतको दोहोरो बचाव हुन्छ । जसका कारण गाजरलाई धेरैबेला सम्म चपाउने गरिन्छ मुखमा प्रसस्त मात्रामा र्याल निस्किन्छ । यसका साथै गाजर खानाले गिजा तथा दाँतको भित्रि भागहरुमा मसाज हुनुका साथै उक्त स्थानमा रगत संचार नियमित रुपले हुनथाल्छ । दैनिक एउटा गाजर खानाले दाँतको आयु बढ्ने तथा दाँत स्वस्थ तथा सुन्दर देखिन्छ । खाना खाएपछि एउटा गाजर खानाले हाम्रो दाँतलाई मजबुत बनाउनुका साथै दात चम्किलो बनाउने कामपनि गाजरले गर्दछ ।
மஞ்சள் முள்ளங்கி (காரட், கரட், கேரட்) எனப்படுவது சிவப்பு அல்லது ஆரஞ்சு நிறத்தில் நீளமான கூம்பு வடிவில் கிழங்கு போல் வேரில் திரண்டு பருத்து வளரும் ஒரு வேர்க்காய் வகை ஆகும். அது முதலில் ஆப்கானிசுத்தானின் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது. பிறகு நடுத்தரைக்கடல் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது.
மஞ்சள் முள்ளங்கியில் பீட்டாக்காரோட்டீன் எனப்படும் சத்து உள்ளது. இது உடலில் உயிர்ச்சத்து A-வாக (vitamin A) மாற்றப்படுகிறது. அதன் சாறு ஒரு உடல்நல அருந்தாக பயன்படுத்தப்படுகிறது. மஞ்சள் முள்ளங்கி உட்கொள்ளுதல் கண்பார்வையை மேம்படுத்தும். புற்றுநோய்த் தடுப்புப் பண்புகள் உடையதாக மருத்துவ ஆய்வுகளில் கண்டறியப்பட்டுள்ளது.
செடியுடன் பல வண்ணங்களில் கேரட் கிழங்குகள்
கேரட் செடியின் பாகங்கள்
கேரட் கிழங்குகள் விளையும் தோட்டம்
காரட் செடியின் பூக்கள்
கேரட்டின் விதை
கேரட் பூக்கள்
துறுவி வைக்கப்பட்ட மஞ்சள் முள்ளங்கி
நறுக்கி வைக்கப்பட்ட மஞ்சள் முள்ளங்கி
மஞ்சள் முள்ளங்கி (காரட், கரட், கேரட்) எனப்படுவது சிவப்பு அல்லது ஆரஞ்சு நிறத்தில் நீளமான கூம்பு வடிவில் கிழங்கு போல் வேரில் திரண்டு பருத்து வளரும் ஒரு வேர்க்காய் வகை ஆகும். அது முதலில் ஆப்கானிசுத்தானின் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது. பிறகு நடுத்தரைக்கடல் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது.
மஞ்சள் முள்ளங்கியில் பீட்டாக்காரோட்டீன் எனப்படும் சத்து உள்ளது. இது உடலில் உயிர்ச்சத்து A-வாக (vitamin A) மாற்றப்படுகிறது. அதன் சாறு ஒரு உடல்நல அருந்தாக பயன்படுத்தப்படுகிறது. மஞ்சள் முள்ளங்கி உட்கொள்ளுதல் கண்பார்வையை மேம்படுத்தும். புற்றுநோய்த் தடுப்புப் பண்புகள் உடையதாக மருத்துவ ஆய்வுகளில் கண்டறியப்பட்டுள்ளது.
[ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿ]
ಗಜ್ಜರಿಯು (ಕ್ಯಾರಟ್) (ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾ ಉಪಜಾತಿ. ಸಟೈವಸ್) ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಿತ್ತಳೆ, ನೇರಳೆ, ಕೆಂಪು, ಬಿಳಿ, ಅಥವಾ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣವುಳ್ಳ, ತಾಜಾ ಇದ್ದಾಗ ಗರಿಗರಿ ರಚನೆ ಹೊಂದಿರುವ ಒಂದು ಗಡ್ಡೆ ತರಕಾರಿ. ಗಜ್ಜರಿಯ ತಿನ್ನಲರ್ಹವಾದ ಭಾಗವು ಒಂದು ತಾಯಿಬೇರಾಗಿದೆ. ಅದು ಯೂರಪ್ ಮತ್ತು ನೈಋತ್ಯ ಏಷ್ಯಾಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳೀಯವಾದ ಕಾಡು ಗಜ್ಜರಿ ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾದ ಒಂದು ದೇಶೀಯ ಪ್ರಕಾರ. ಪರ್ಷಿಯಾದಲ್ಲಿ ಮೂಲತಃ ಇದರ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಅದರ ಎಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇದರ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಇದರ ಹಸಿರೆಲೆಗಳನ್ನೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.
ಅಪಿಯಾಸಿಯೆ (Apiaceae) ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಒಂದು ದ್ವೈವಾರ್ಷಿಕ ಸಸ್ಯ. ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಮೊದಲು ನೆಲಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿಯೇ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಎಲೆಗಳನ್ನು ಹೋಲುವ ರಚನೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಬೇಗನೆ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ಬೀಜವನ್ನು ಬಿತ್ತಿದ ೯೦ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಕಟಾವಿಗೆ ಬಂದರೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ೧೨೦ ದಿನಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಇದರ ಗಡ್ಡೆಗಳು ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾದ ಆಲ್ಫಾ ಮತ್ತು ಬೀಟಾ ಕ್ಯಾರೋಟೀನ್ ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಇವು ವಿಟಮಿನ್ ಕೆ ಮತ್ತು ವಿಟಮಿನ್ ಬಿ೬ ಗಳ ಉತ್ತಮವಾದ ಮೂಲವಾಗಿವೆ.
ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಪದವನ್ನು ೧೫೩೦ರಲ್ಲಿ ಬಳಸಿರುವುದು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಮಧ್ಯ ಫ್ರೆಂಚ್ ನಿಂದ ಎರವಲು ಪಡೆದಿರಬಹುದು.[೧] ಇದಕ್ಕೆ ಸಂವಾದಿಯಾದ ಪದಗಳನ್ನು ಲ್ಯಾಟಿನ್ ಮತ್ತು ಗ್ರೀಕ್ ಪದಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಇಂಡೋ-ಯುರೋಪಿಯನ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಕೊಂಬಿನಂತಹ ರಚನೆಯ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಕೊಂಬು ಎಂಬ ಅರ್ಥವುಳ್ಳ ಕೆರ್ (*ker) ಎಂಬ ಶಬ್ದದಿಂದ ಇದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
ಲಿಖಿತ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಆಣ್ವಿಕ ಆನುವಂಶಿಕ ಅಧ್ಯಯನಗಳು ದೇಶೀಯ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದ ಮೂಲದ್ದೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ.[೨] ಇದರ ಕಚ್ಚಾಸ್ವರೂಪದ ಮೂಲ ಬಹುಶಃ ಪರ್ಷಿಯಾ ಇರಬಹುದು. ನಂತರದ ಶತಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಇದರ ಸಿಹಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಇದರ ವನ್ಯಗುಣಗಳನ್ನು ಕಡಿಮೆಗೊಳಿಸುವ ಆಯ್ದ ತಳಿಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸುತ್ತಾ ಈಗಿನ ರೂಪದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರಬಹುದು.
ಮೊದಮೊದಲು ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಅದರ ಸುವಾಸಿತ ಎಲೆಗಳಿಗಾಗಿ ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಬೀಜಗಳು ಕ್ರಿ.ಪೂ.೨೦೦೦-೩೦೦೦ ಹೊತ್ತಿಗೇ ಸ್ವಿಟ್ಜರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಜರ್ಮನಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿವೆ.[೪] ಪಾರ್ಸ್ಲಿ, ಕೊತ್ತಂಬರಿ ಸೊಪ್ಪು, ಕೊತ್ತಂಬರಿ, ಜೀರಿಗೆ, ಅನಿಸ್, ಸಬ್ಬಸಿಗೆ ಮತ್ತು ಜೀರಿಗೆ ಮೊದಲಾದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ನ ಹತ್ತಿರದ ಸಂಬಂಧಿ ತಳಿಗಳು ಈಗಲೂ ಸುವಾಸನೆ ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಬೆಳೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಿವೆ. ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಮೂಲಗಳ ಮೊದಲ ಉಲ್ಲೇಖದ ಪ್ರಕಾರ 1 ನೇ ಶತಮಾನದ ರೋಮನ್ನರು ಸೇವಿಸಿದ ಒಂದು ಗೆಡ್ಡೆ ತರಕಾರಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿರುವ ಪ್ಯಾಸ್ಟಿನಾಕ (pastinaca),[೫] ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪಾರ್ಸ್ನಿಪ್[೬][೭] ಆಗಿರಬೇಕೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಡಿಸ್ಕಾರೈಡನ ಒಂದನೇ ಶತಮಾನದ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆ ಮತ್ತು ಔಷಧಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವೈದ್ಯಸಮಹಿತೆಯಾದ ಡೆ ಮಅಟೀರಿಯ ಮೆಡಿಕಾ (De Materia Medica) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದ ಕಾಂಸ್ಟಾಂಟಿನೋಪಾಲಿಟನ್ನ ನಕಲಾದ ಕ್ರಿ.ಶ. ೬ನೇ ಶತಮಾನದ ಪೂರ್ವ ರೋಮನ್ನಿನ ಜೂಲಿಯಾನ ಅನಿಸಿಯಾ ಕೊಡೆಕ್ಸ (Juliana Anicia Codex) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಈ ಸಸ್ಯವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೂರು ವಿಧದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಗೆಡ್ಡೆಗಳನ್ನು ಬೇಯಿಸಿ ತಿನ್ನಬಹುದೆಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೮]
ಸ್ಪೇನ್ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೂರ್ಸ್ (Moors) ೮ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಈ ಸಸ್ಯವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಪಶ್ಚಿಮ ಏಷ್ಯಾ, ಭಾರತ ಮತ್ತು ಯುರೋಪ್ ಗಳಲ್ಲಿನ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ನೇರಳೆ ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿದ್ದವು.[೯] ಸುಮಾರು ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಆಧುನಿಕ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು.[೧೦] ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಯಹೂದಿ ವಿದ್ವಾಂಸ ಸಿಮಿಯೋನ್ ಸೇಥ್ ಮತ್ತು ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದ ಅರಬ್-ಅಂಡಾಲೂಸಿಯ ಕೃಷಿಕ ಇಬ್ನ್ ಅಲ್ ಅವ್ವಮ್ ( Ibn al-'Awwam) ಕೆಂಪು ಮತ್ತು ಹಳದಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ.https://kn.wikipedia.org/wiki/Carrot#cite_note-Dalby_2003-16 ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಕೃಷಿ ಚೀನಾದಲ್ಲಿ ೧೪ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಮತ್ತು ಜಪಾನ್ ದಲ್ಲಿ ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ನೆದರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ಸ್ ದೇಶದಲ್ಲಿ ೧೭ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ,[೧೧] ಕಿತ್ತಳೆ ಬಣ್ಣದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಕಂಡುಬಂದಿತು. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಡಚ್ ಧ್ವಜ ಕಿತ್ತಳೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಆಧುನಿಕ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಾಹಕನಾದ ಜಾನ್ ಅಬ್ರೇ (೧೬೨೬-೧೬೯೭) ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ "ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಮೊದಲು ಸೊಮರ್ಸೆಟ್ಶೈರ್ ನ ಬೆಕ್ಕಿಂಗ್ಟನ್ ನಲ್ಲಿ ಬಿತ್ತಲಾಯಿತು. ತಾವು ಮೊದಲು(೧೬೬೮ರಲ್ಲಿ) ಇಲ್ಲಿಗೆ ಅದನ್ನು ತಂದಿರುವುದಾಗಿ ಬಹಳ ಹಳೆಯ ಮನುಷ್ಯನೊಬ್ಬ ನೆನಪುಮಾಡಿಕೊಂಡನು."[೧೨] ಯುರೋಪಿಯನ್ ವಸಾಹತುಗಾರರು ವಸಾಹತು ಅಮೆರಿಕಾದಲ್ಲಿ 17 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಅನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು.[೧೩]
ಹೊರನೋಟಕ್ಕೆ ಒಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಿತ್ತಳೆ ಬಣ್ಣದ ನೇರಳೆ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಂಗಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಾರಲು ೨೦೦೨ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು.
Daucus carota ಒಂದು ದ್ವೈವಾರ್ಷಿಕ ಸಸ್ಯ. ಮೊದಲ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ, ಅದರ ಎಲೆಗಳು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಕ್ಕರೆಯನ್ನು ತಯಾರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಎರಡನೆ ವರ್ಷ ಹೂಬಿಡಲು ಸಸ್ಯಕ್ಕೆ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಮೊಳಕೆ ಬಂದ ಕೂಡಲೇ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಬೀಜಗಳು ಗೆಡ್ಡೆ ಮತ್ತು ಕಾಂಡದ ನಡುವೆ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಭಿನ್ನತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ. ಪಾರ್ಶ್ವ ಬೇರುಗಳಿಲ್ಲದ ಕಾಂಡ ದಪ್ಪನಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಕಾಂಡದ ಮೇಲಿನ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಬೀಜದಿಂದ ಬಂದ ಎಲೆಯಿರುತ್ತದೆ. ಮೊಳಕೆಯೊಡೆದ ೧೦-೧೫ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ನಿಜವಾದ ಎಲೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ನಂತರದ ಎಲೆಗಳು ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ (ಒಂದು ತೊಟ್ಟಿಗೆ ಒಂದು ಎಲೆಯಂತೆ) ಸುರುಳಿಯಂತೆ ಅರಳಿನಿಂತು ಚಿಗುರುತ್ತವೆ. ಎಲೆಯ ತೊಟ್ಟುಗಳು ಕಾಂಡವನ್ನು ಆವರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಸಸ್ಯವು ಬೆಳೆದಂತೆ ಗೆಡ್ಡೆಯ ಬಳಿಯಿರುವ ಬೀಜದಿಂದ ಬಂದ ಎಲೆ ದೂರ ತಳ್ಳಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ನೆಲದ ಮೇಲಕ್ಕಿರುವ ಕಾಂಡ ಸಂಕುಚಿತಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಗೆಣ್ಣುಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಹೂಬಿಡಲೋಸುಗ ಬೀಜದ ಮೂಲ ವಿಸ್ತಾರಗೊಂಡಾಗ ಕಾಂಡದ ತುದಿ ಕಿರಿದಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಚೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆಗ ಕಾಂಡ ಮೇಲ್ಮುಖವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಂಡು ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಾಖೆಗಳ ಸುಮಾರು ೬೦-೨೦೦ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ಗಳ (೨೦-೮೦ಇಂಚು) ಎತ್ತರದ ಹೂಗೊಂಚಲುಗಳನ್ನು ಬಿಡುತ್ತದೆ.[೧೪]
ಹೆಚ್ಚಿನ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಮಾಂಸಲವಾದ ಹೊರಕವಚಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ಒಳಗಿನ ತಿರುಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತವೆ. ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಕ್ಯಾರಟ್ ಗಳು ಒಳಗಿನ ತಿರುಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ಹೊರಕವಚವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಒಳಗಿನ ತಿರುಳಿಲ್ಲದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳು ಇರಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವಾದರೂ, ಕೆಲವು ತಳಿಗಳು ಚಿಕ್ಕದಾದ ಹಾಗೂ ವರ್ಣದ್ರವ್ಯಗಳಿರುವ ತಿರುಳನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತವೆ. ಹೊರಕವಚ ಮತ್ತು ಒಳತಿರುಳಿನ ಬಣ್ಣದ ತೀವ್ರತೆ ಒಂದೇ ಇದ್ದಾಗ ಗೆಡ್ಡೆ ತಿರುಳಿಲ್ಲದ್ದಾಗಿ ಕಾಣಿಸಬಹುದು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಉದ್ದನೆಯ ಹಾಗೂ ಶಂಕುವಿನ ಆಕಾರದವಾಗಿರುತ್ತವೆಯಾದರೂ, ಕೆಲವು ತಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಲಿಂಡರ್ ಹಾಗೂ ಗೋಲಾಕಾರವನ್ನು ಹೋಲುವ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಕಾಣಸಿಗುತ್ತವೆ. ಬೇರಿನ ವ್ಯಾಸ ಒಂದರಿಂದ ೧೦ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ವರೆಗೂ ವ್ಯಾಪಿಸಿರುತ್ತವೆ. ಬೇರಿನ ಉದ್ದ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ೧೦-೨೫ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ಆಗಿದ್ದರೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ೫-೫೦ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ಕೂಡ ಇರಬಹುದು.
[ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿ]
ಗಜ್ಜರಿಯು (ಕ್ಯಾರಟ್) (ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾ ಉಪಜಾತಿ. ಸಟೈವಸ್) ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಿತ್ತಳೆ, ನೇರಳೆ, ಕೆಂಪು, ಬಿಳಿ, ಅಥವಾ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣವುಳ್ಳ, ತಾಜಾ ಇದ್ದಾಗ ಗರಿಗರಿ ರಚನೆ ಹೊಂದಿರುವ ಒಂದು ಗಡ್ಡೆ ತರಕಾರಿ. ಗಜ್ಜರಿಯ ತಿನ್ನಲರ್ಹವಾದ ಭಾಗವು ಒಂದು ತಾಯಿಬೇರಾಗಿದೆ. ಅದು ಯೂರಪ್ ಮತ್ತು ನೈಋತ್ಯ ಏಷ್ಯಾಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳೀಯವಾದ ಕಾಡು ಗಜ್ಜರಿ ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾದ ಒಂದು ದೇಶೀಯ ಪ್ರಕಾರ. ಪರ್ಷಿಯಾದಲ್ಲಿ ಮೂಲತಃ ಇದರ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಅದರ ಎಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇದರ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಇದರ ಹಸಿರೆಲೆಗಳನ್ನೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.
ಅಪಿಯಾಸಿಯೆ (Apiaceae) ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಒಂದು ದ್ವೈವಾರ್ಷಿಕ ಸಸ್ಯ. ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಮೊದಲು ನೆಲಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿಯೇ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಎಲೆಗಳನ್ನು ಹೋಲುವ ರಚನೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಬೇಗನೆ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ಬೀಜವನ್ನು ಬಿತ್ತಿದ ೯೦ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಕಟಾವಿಗೆ ಬಂದರೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ೧೨೦ ದಿನಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಇದರ ಗಡ್ಡೆಗಳು ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾದ ಆಲ್ಫಾ ಮತ್ತು ಬೀಟಾ ಕ್ಯಾರೋಟೀನ್ ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಇವು ವಿಟಮಿನ್ ಕೆ ಮತ್ತು ವಿಟಮಿನ್ ಬಿ೬ ಗಳ ಉತ್ತಮವಾದ ಮೂಲವಾಗಿವೆ.
မုန်လာ ဥဝါပင်သည် အမ်ဗယ်လီဖာရီး(Umbelliferae)[၁] မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်၍ ယင်း၏ ရုက္ခဗေဒအမည်မှာ ဒေါကပ် ကာရိုတာ(Daucus carota) ဖြစ်သည်။ မုန်လာဥဝါဟု ခေါ်သော်လည်း မုန်လာဥ၊ ဂေါ်ဘီထုပ်၊ ပန်းမုန်လာ၊ မုန်ညင်းစသည်တို့နှင့် မျိုးရင်းချင်း မတူချေ။ မုန်လာဥဝါ အမျိုး ပေါင်း ၂ဝ ခန့် ရှိရာ၊ အားလုံးလောက်၏ မူလပေါက်ရာ ဒေသည် မြေထဲပင်လယ် နိုင်ငံများဖြစ်သည်။ လူတို့အသုံးများသော မုန်လာ ဥဝါများသည် ၂ နှစ်ခံပင် ဖြစ်၍ ကမ္ဘာဟောင်း မြောက်သမပိုင်း ဒေသတို့တွင် အလေ့ကျပေါက်ကြသည်။ ထိုအလေ့ကျပေါက်မုန်လာ ဥဝါ အရိုင်း တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အယဉ်ဖြစ်အောင် ပြုပြင် စိုက်ပျိုး၍ ဥကို စားသုံးကြသည်။
အရိုင်းပင်များ၏ ဥများသည် သေးသွယ်၍ မာပြီးလျှင် အနံ့ အလွန်ပြင်းသည်။ ထိုအရိုင်းပင်ကို ယဉ်အောင်ပြုပြင်စိုက်ပျိုး၍ ရသောဥများမှာ တုတ်၍ အသားများပြီးလျှင် အနံ့မှာ အရိုင်းဥ လောက် မပြင်းချေ။ အရောင်မှာ ဝါ၏။ ဤမုန်လာမျိုးမှာ မြေဩဇာ များလွန်းလျှင် အမြစ်များ ခွတတ်သဖြင့် မစိုက်ပျိုးမီ မျိုးစေ့ကို ခြောက်သွေ့သော သဲနှင့်ဖြစ်စေ၊ ပြာနှင့် ဖြစ်စေ၊ ရောစပ်၍ စိုက်ပါက တစ်စေ့နှင့်တစ်စေ့ မပူးကပ်ဘဲ တညီတညာတည်း ပေါက်လာကြ သည်။ မုန်လာဥဝါပင် အယဉ်ထဲ၌လည်း ဥအရွယ်အစား၊ ပုံသဏ္ဌာန်၊ အရောင်အဆင်း အမျိုးမျိုးကွဲပြားလျက်ရှိသည်။ ဥအဖြူ မျိုးထက် အနီမျိုးနှင့် အဝါမျိုးများတွင်အာဟာရဓာတ် ပို၍ များ သည်။ အရွက်နှင့် ပင်စည်ကို အသားဟင်း ချက်သည့်အခါ အနံ့မွှေးအောင် အပေါ်မှ ဖြူးပေးလေ့ရှိသည်။ မုန်လာဥဝါသည် သကြားဓာတ် အလွန်ကြွယ်ဝသည့်ပြင်၊ သံဓာတ် လည်း များစွာ ပါဝင်၏။ ထိုကြောင့် ကလေးများအတွက် အဖိုးတန်သော အစာဖြစ်သည်။ သကြားဓာတ်နှင့် သံဓာတ်များအ ပြင် ဗီတာမင်အေ(Vitamin A)နှင့် ဘီ ၁(Vitamin B1) ဓာတ်များလည်း အများအပြား ပါရှိ ၏။ ဗီတာမင် ဘီ ၂(Vitamin B2) နှင့် စီ(Vitamin C) ဓာတ်တို့ကား အနည်းငယ်စီသာပါရှိ သည်။ မုန်လာဥဝါတွင်ပါသော ဗီတာမင် ဓာတ်များသည် မျက်စိ အတွက်ကောင်းသည်။ ဗီတာမင် အေ ဓာတ်သည် ကြက်မျက်စိ ရောဂါကို ကာကွယ်နိုင်သည်။ မုန်လာဥဝါကို အစိမ်းဖြစ်စေ၊ ပြုတ် ၍ဖြစ်စေ၊ သုတ်၍ ဖြစ်စေ စားကြသည်။ ဂျာမနီနိုင်ငံတွင် မုန် လာဥဝါကို ကျွတ်အောင် လှော်၍ ညက်အောင် ကြိတ်ပြီးလျှင် ကော်ဖီအစာ အသုံးပြုကြသည်။[၂]
မုန်လာ ဥဝါပင်သည် အမ်ဗယ်လီဖာရီး(Umbelliferae) မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်၍ ယင်း၏ ရုက္ခဗေဒအမည်မှာ ဒေါကပ် ကာရိုတာ(Daucus carota) ဖြစ်သည်။ မုန်လာဥဝါဟု ခေါ်သော်လည်း မုန်လာဥ၊ ဂေါ်ဘီထုပ်၊ ပန်းမုန်လာ၊ မုန်ညင်းစသည်တို့နှင့် မျိုးရင်းချင်း မတူချေ။ မုန်လာဥဝါ အမျိုး ပေါင်း ၂ဝ ခန့် ရှိရာ၊ အားလုံးလောက်၏ မူလပေါက်ရာ ဒေသည် မြေထဲပင်လယ် နိုင်ငံများဖြစ်သည်။ လူတို့အသုံးများသော မုန်လာ ဥဝါများသည် ၂ နှစ်ခံပင် ဖြစ်၍ ကမ္ဘာဟောင်း မြောက်သမပိုင်း ဒေသတို့တွင် အလေ့ကျပေါက်ကြသည်။ ထိုအလေ့ကျပေါက်မုန်လာ ဥဝါ အရိုင်း တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အယဉ်ဖြစ်အောင် ပြုပြင် စိုက်ပျိုး၍ ဥကို စားသုံးကြသည်။
အရိုင်းပင်များ၏ ဥများသည် သေးသွယ်၍ မာပြီးလျှင် အနံ့ အလွန်ပြင်းသည်။ ထိုအရိုင်းပင်ကို ယဉ်အောင်ပြုပြင်စိုက်ပျိုး၍ ရသောဥများမှာ တုတ်၍ အသားများပြီးလျှင် အနံ့မှာ အရိုင်းဥ လောက် မပြင်းချေ။ အရောင်မှာ ဝါ၏။ ဤမုန်လာမျိုးမှာ မြေဩဇာ များလွန်းလျှင် အမြစ်များ ခွတတ်သဖြင့် မစိုက်ပျိုးမီ မျိုးစေ့ကို ခြောက်သွေ့သော သဲနှင့်ဖြစ်စေ၊ ပြာနှင့် ဖြစ်စေ၊ ရောစပ်၍ စိုက်ပါက တစ်စေ့နှင့်တစ်စေ့ မပူးကပ်ဘဲ တညီတညာတည်း ပေါက်လာကြ သည်။ မုန်လာဥဝါပင် အယဉ်ထဲ၌လည်း ဥအရွယ်အစား၊ ပုံသဏ္ဌာန်၊ အရောင်အဆင်း အမျိုးမျိုးကွဲပြားလျက်ရှိသည်။ ဥအဖြူ မျိုးထက် အနီမျိုးနှင့် အဝါမျိုးများတွင်အာဟာရဓာတ် ပို၍ များ သည်။ အရွက်နှင့် ပင်စည်ကို အသားဟင်း ချက်သည့်အခါ အနံ့မွှေးအောင် အပေါ်မှ ဖြူးပေးလေ့ရှိသည်။ မုန်လာဥဝါသည် သကြားဓာတ် အလွန်ကြွယ်ဝသည့်ပြင်၊ သံဓာတ် လည်း များစွာ ပါဝင်၏။ ထိုကြောင့် ကလေးများအတွက် အဖိုးတန်သော အစာဖြစ်သည်။ သကြားဓာတ်နှင့် သံဓာတ်များအ ပြင် ဗီတာမင်အေ(Vitamin A)နှင့် ဘီ ၁(Vitamin B1) ဓာတ်များလည်း အများအပြား ပါရှိ ၏။ ဗီတာမင် ဘီ ၂(Vitamin B2) နှင့် စီ(Vitamin C) ဓာတ်တို့ကား အနည်းငယ်စီသာပါရှိ သည်။ မုန်လာဥဝါတွင်ပါသော ဗီတာမင် ဓာတ်များသည် မျက်စိ အတွက်ကောင်းသည်။ ဗီတာမင် အေ ဓာတ်သည် ကြက်မျက်စိ ရောဂါကို ကာကွယ်နိုင်သည်။ မုန်လာဥဝါကို အစိမ်းဖြစ်စေ၊ ပြုတ် ၍ဖြစ်စေ၊ သုတ်၍ ဖြစ်စေ စားကြသည်။ ဂျာမနီနိုင်ငံတွင် မုန် လာဥဝါကို ကျွတ်အောင် လှော်၍ ညက်အောင် ကြိတ်ပြီးလျှင် ကော်ဖီအစာ အသုံးပြုကြသည်။
.jpg)
