De vijgenboom of vijg (Ficus carica) is een struik of kleine boom uit de moerbeifamilie (Moraceae).
De vijg is een wijd vertakte struik of een iets overhellende boom met omhooggaande, knobbelige takken met een gladde metaalgrijze bast. Als de struik of boom ouder wordt, ontstaat er een donkergrijs patroon. De boom wordt circa tien meter hoog.
De bladeren zijn dik en leerachtig. Ze kunnen 30 x 25 cm groot worden. De bladeren hebben een hartvormige voet en zijn drie- tot vijflobbig. De middelste lob is altijd het grootst. De bladsteel is 5-10 cm lang. De bovenzijde van het blad is donkergroen en ruwbehaard; de onderzijde is eveneens behaard en heeft witte nerven. De nervatuur van het blad is veernervig en de bladinsnijding gedeeld.
De vijgenboom heeft kleine bloemen. Ze zijn opgesloten in een bijna gesloten bloembodem die vlezig is. De mannelijke bloemen zitten vlak bij de opening.
De wilde vijgenboom produceert niet eenmaal, maar driemaal per jaar bloemen en vruchten. Aan de buitenzijde lijkt de bloem nog het meest op een onrijpe groene vrucht. Zij is gevormd uit de tot een harde schil peervormig uitgegroeide bloembodem (syconium). Aan de binnenzijde bevinden zich in een holle ruimte de werkelijke bloemetjes; de vrouwelijke onderin, de mannelijke boven bij de zeer kleine opening.
De bevruchting van de vijgenboom geschiedt door symbiose met de gewone vijgenwesp (Blastophaga psenes), die zowel zichzelf als de vijg voortplant. Een bevruchte vrouwelijke wesp betreedt de vijg door een opening in de opening (ostiole), bevrucht vrouwelijke vijgebloemen met stuifmeel en legt haar eieren in deze bloemen, waarna ze sterft. De vrouwelijke bloemen in de vijg vormen dan hun zaden. De vijg gaat rijpen, verandert van kleur en geur en wordt zacht, evenals de schil. Het 'vruchtvlees' is groen of rood, smaakt zoet en bevat een heleboel kleine vruchtjes.
De wespeëitjes komen na weken uit: mannelijke vleugelloze wespen gaan het eerst op door gaten in hun galletjes te knagen en bevruchten de vrouwtjes met sperma in het galletje. Later komen de mannetjes terug en maken het gat groter zodat de vrouwtjes uit het galletje en de vijg kunnen nadat ze stuifmeel van de mannelijke bloemen hebben opgedaan. Dan hebben vrouwtjes minder dan 48 uur de tijd om een andere vijgeboom te vinden met een vijg om het stuifmeel af te leveren en eieren te leggen, waarmee een volgende kringloop begint.
De vijgenwesp komt in Nederland niet voor. De onbevruchte bloem kan hierdoor niet afrijpen en valt af. Om toch ook in ons gematigde klimaat eetbare vruchten te krijgen zijn er parthenocarpe cultivars ontwikkeld. Dit wil zeggen dat de planten vruchten ontwikkelen zonder dat er een bevruchting aan te pas komt. Een voordeel van deze maagdelijke vruchtzetting is dat deze variëteiten vrij zijn van pitten.
De vijgen zijn donkergroen en peervormig. Als ze rijpen, worden ze violet of zwart.
Een vijgenboom heeft drie reeksen vruchten. Van de eerste reeks vruchten zit de knop al gereed van voor de winter; deze knop moet dus overwinteren. In het gematigde klimaat van België en Nederland kan het gebeuren dat deze knoppen bevriezen en dat de eerste reeks vruchten niet uitkomt. Dit is echter de enige reeks vruchten die in ons noordelijke klimaat zeker zal rijpen. De tweede reeks vruchten kan in uitzonderlijk warme en lange zomers ook nog tot rijping komen, maar dat is niet zo dikwijls het geval. De derde reeks heeft geen enkele kans om te rijpen in ons klimaat.
De boom komt van nature voor in westelijk Azië. Al in de oudheid werd de soort daar gekweekt. De boom wordt aangeplant om de eetbare vruchten, de vijgen. Met name in Zuid-Europa zijn vijgenbomen een algemene verschijning. Dankzij de steeds zachtere winters kan de vijgenboom tegenwoordig ook goed in België en Nederland gehouden worden. Vaak wordt de plant tegen een muur geplant.
De vruchten van de vijgenboom worden vers of gedroogd gegeten. Ze hebben laxerende eigenschappen.
Volgens onderzoek van de FAO bedroeg de vijgenproductie in 2005 1.057.000 ton, met Turkije als topproducent (280.000 ton).
In de noordelijke streken van Europa worden parthenocarpe vijgensoorten geweekt. Dat zijn soorten waarvan de vruchten zich ontwikkelen zonder dat er bevruchting plaatsvindt. De insecten die in het zuiden van Europa voor de bevruchting zorgen, komen in het noorden immers niet voor.
Een vijgenboom is sterk en kan zonder schade gesnoeid worden. Het wordt aangeraden de vijg te snoeien in het voorjaar, omdat de sapproductie dan op een laag pitje staat, zodat de boom niet kan doodbloeden. Het sap kan bij de mens allergische reacties veroorzaken in de ogen en op de huid. Bij alle snoeivormen wordt korte snoeischaar gebruikt, wat de kleinste wond geeft.
Een vijgenboom is gemakkelijk te stekken door een- of tweejarige takjes zonder bloemen of vruchten van ongeveer vijfentwintig centimeter enkele dagen in een glas water te zetten. Wanneer er wortels verschijnen, plant men de takjes bij een temperatuur van 20 °C in goede potgrond met 1/3 klei. Andere methoden van vermeerdering zijn: laag groeiende takken afleggen; een bundel stekken voor driekwart ingraven en oppotten zodra ze aanslaan; stekken in vochtig krantenpapier gewikkeld in een doorzichtige plastic zak op een zonnige plek leggen en na circa een maand oppotten als ze wortels krijgen.
Van de vijg bestaan honderden verschillende rassen. Enkele hiervan zijn:
Belle, Brown Turkey, Brunswick, Caromb, Dauphine, Grise de St.Jean, Grosse Grise, Pitta Lusse, Precoce, Rouge de Bordeaux, Goutte d'Or en Bornholms Diamant.
De vijgenboom of vijg (Ficus carica) is een struik of kleine boom uit de moerbeifamilie (Moraceae).
