Qafqaz qaş səhləbi (Xarıbülbül)[1] (lat. Ophrys caucasica) — səhləbkimilər (Orchidaceae) fəsiləsindən bitki növü.
Azərbaycanda el arasında Xarıbülbül adlanan bitki latınca ophrys caucasica və ya ophrys mammosa adlanır, çox güman ki, ofris bitkisinin bütün növləri xalq arasında Azərbaycanda bu adla adlanır. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar” kateqoriyasına aiddir – EN B1ab(iii)+2ab(iii). Endemik növdür.[2]
Xarıbülbül çoxillik ot bitkisidir. Gövdə 20-40 sm hündürlükdədir. Soğanaqları şarvari və ya xırda-ellipsvaridir. Yarpaqları gövdənin qaidəsində yerləşir, uzunsov-lansetvari və ya uzunsov-ellipsvari, eni 2-3 sm, uzunluğu 5-10 sm-dir. Çiçək qrupu seyrəkdir, 5-6 çiçəkdən ibarətdir. Çiçəkyanlığının kənar ləçəkləri 12-sm uzunluğunda açıq-bənövşəyi rənglidir. Daxili ləçəklər 3 sm uzunluqda oval-lansetvari, bənövşəyi və birdamarlıdır. Dodaqcıq məxmərvaridir, yuxarı hissədə irəliyə doğru qısa əlavə çıxıntısı var, qonur, üzəri bir neçə sarımtıl ləkəlidir, hər biri ensiz, açıq-sarı haşiyəlidir. [3]
Yarpaqları gövdənin əsasında bir yerə cəmlənmişdir, uzunsov-neştərvaridir.[4]
Çiçəkyanlığının yarpaqcıqlarının uzunluğu 10–12 mm-dir, uzunsov-neştərvaridir,sarımtıl-yaşıl rəngdədir, daxili yarpaqcıqları xətvari-neştərşəkillidir, yaşılımtıl-qonur rəngdədir;dodağı məxmər kimidir, görünüşünə görə enli əksinəyu-murtaşəkillidir, tünd qırmızı-qonur rəngdə olub, mavitəhər-bənövşəyi rəngli H hərfinə oxşar cizgisi vardır, bütöv və ya üç bölümlüdür, orta bölümü böyrəkşəkilli-ürəkşəkilli kiçik qabarlı törəməlidir, kənardakılar qısa olub,uzunsov-üçkünclü-dür.[4]
Çiçəkləməsi - Aprel ayı
Meyvə verməsi - Aprel-İyun ayları
Dekorativ əhəmiyyətinə görə əhali tərəfindən intensiv toplanılması.
Samur – Dəvəçi, Kür-Araz və Xəzərsahili (Siyəzən rayonu, Beşbarmaq dağının təpə hissəsində) ovalıqlar, Kür düzənliyi, Abşeron, Diabar, Kiçik Qafqazın cənub rayonlarında rast gəlinir.[5]
Yayılma yerlərində antropogen təsirlərin azaldılması, yasaqlıqların təşkil edilməsi və toxumlarının toxum bankında saxlanılması, bərpasının təmin edilməsi, yeni yayılma yerlərinin müəyyənləşdirilməsi məqsədəuyğundur.
Birləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Qafqaz qaş səhləbi (Xarıbülbül) (lat. Ophrys caucasica) — səhləbkimilər (Orchidaceae) fəsiləsindən bitki növü.
Azərbaycanda el arasında Xarıbülbül adlanan bitki latınca ophrys caucasica və ya ophrys mammosa adlanır, çox güman ki, ofris bitkisinin bütün növləri xalq arasında Azərbaycanda bu adla adlanır. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar” kateqoriyasına aiddir – EN B1ab(iii)+2ab(iii). Endemik növdür.
Die Busen-Ragwurz (Ophrys mammosa) ist eine Art aus der Gattung der Ragwurzen (Ophrys) der Familie der Orchideen (Orchidaceae). Die Art wurde im Jahr 1807 von dem französischen Botaniker René Louiche Desfontaines beschrieben.
Diese mehrjährige krautige Pflanze erreicht Wuchshöhen zwischen 20 und 60 cm. Man findet an des Stängels Grund ein bis zwei Schuppenblätter. Drei bis neun Laubblätter sind in einer lockeren Grundrosette zusammengefasst und darüber befinden sich am Stängel noch einmal ein bis zwei weitere Blätter.
Der Blütenstand umfasst zwei bis 18 Blüten. Die Tragblätter sind länger als der Fruchtknoten. Die Kelchblätter sind normalerweise grün. Manchmal ist das mittlere Kelchblatt in der unteren Hälfte purpurn überlaufen. Die seitlichen Kronblätter sind gelbgrün bis purpurn gefärbt.
Die Blütezeit erstreckt sich von Februar bis Mai.
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 36.[1]
Man findet Ophrys mammosa in lichten Nadel- und Laubwäldern, Macchien, Garriguen und auf Magerrasen mit mäßig trockenen bis mäßig feuchten, oft basenreichen Böden.
Das Problem bei den Unterarten ist, dass sie morphologisch unscharf getrennt sind. Erschwerend kommt hinzu, dass sie in Blütengröße, Höckerhöhe, Lippenwölbung und -farbe stark variieren. Auch gibt es am selben Fundort früh- und spätblühende Varianten, die sich wiederum unterscheiden.
Diese Unterart findet man auf der Balkanhalbinsel, in Kleinasien und Krim. Das Verbreitungsgebiet erstreckt sich nordwärts bis Bulgarien und Albanien und ostwärts bis Anatolien.
Diese Unterart kommt von Vorderasien bis Anatolien vor. Außerdem fand man sie schon im Irak und in Persien. Ein Synonym ist Ophrys transhyrcana Czerniak. Auch diese Unterart hat die Chromosomenzahl 2n = 36.[2]
Die Busen-Ragwurz (Ophrys mammosa) ist eine Art aus der Gattung der Ragwurzen (Ophrys) der Familie der Orchideen (Orchidaceae). Die Art wurde im Jahr 1807 von dem französischen Botaniker René Louiche Desfontaines beschrieben.
Ophrys caucasica (Azerbaijani: Xarı-bülbül, Armenian: Սարդակիր Մեղվակիր, romanized: Sardakir mexvakir, Georgian: ფუტკრის-დედა, romanized: put'k'ris-deda) is a flowering plant endemic to the Caucasus. It has been recorded in numerous areas throughout Azerbaijan, Armenia, Georgia and Russia.[1][2]
The overall distribution of the species, according to Delforge, ranges from coastal massifs of north-east Anatolia, from Trabzon in the west, probably to the Caspian Sea.[3]
Ophrys caucasica used to be the most popular flower in Azerbaijan, specially the Karabakh region. The Ophrys caucasica flower used to be the symbol of Azerbaijani city Shusha. During the Second Karabakh War, it became a symbol of the entire Karabakh, and later became a symbol of Azerbaijani victory and the spirit of Azerbaijani martyrs.
Although the plant commonly called Kharibulbul in Azerbaijan is the main species of Ophrys caucasica, it is likely that all species of the Ophrys plant are called by this name in Azerbaijan. According to the IUCN Red List, the category and status of the species is "Endangered" – EN B1ab(iii)+2ab(iii). It is an endemic species.
Every year in the May, Khari Bulbul Music Festival is held in the Azerbaijani city of Shusha and different other cities like Aghdam, Aghjabadi and Barda.
The word "khari" from the name "Khari Bulbul" is an epithet in Azerbaijani language, that is, it should be related to the characteristics of this flower. One of the important characteristics of the Ophrys caucasica is the color, in which the various colors (green, yellow, red, etc.) are mixed together, and the white petal, which is part of the same petal, turns into another pink. There are even patterns on the part below the chest of the Ophrys caucasica. The writer A. Valiyev describes this kind of elegance as follows: "As the sun sets, the leaves of the trees change from color to color, like a piece of wood, they turn into various colors at once."[4]
Khara in Azerbaijani is a thick and shiny fabric with different patterns on it. The names of robes and mattresses made from it can be found both in the works of Azerbaijani writers and in Azerbaijani epics. When you move this piece or look at it from different angles, it changes from color to color. It is precisely because of the presence of these characteristics of the khara piece in the Ophrys caucasica that it was called "khara nightingale" (full translation is, "nightingale with black clothes"). The pronunciation of the word "Khara" as "Khari" in the colloquial language is related to the requirement of the law of harmony in Azerbaijani.[5]
But also in Armenian, its name (Sardakir Mexvakir) refers to its primary pollinators, spiders (or 'Sard') and bees (or 'Mexu') and their food (or 'kir').
In 2014 an exhibition titled "Khari bulbul, a flower of peace and love" was organized by the Federal National Cultural Autonomy of Azerbaijanis in Russia.[6] In March, 2014 a presentation ceremony of Ophrys caucasica took place in the United States Botanic Garden Conservatory.[7]
2007 Stamp of Azerbaijan depicting the flower
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) Ophrys caucasica (Azerbaijani: Xarı-bülbül, Armenian: Սարդակիր Մեղվակիր, romanized: Sardakir mexvakir, Georgian: ფუტკრის-დედა, romanized: put'k'ris-deda) is a flowering plant endemic to the Caucasus. It has been recorded in numerous areas throughout Azerbaijan, Armenia, Georgia and Russia.
The overall distribution of the species, according to Delforge, ranges from coastal massifs of north-east Anatolia, from Trabzon in the west, probably to the Caspian Sea.
Ophrys caucasica used to be the most popular flower in Azerbaijan, specially the Karabakh region. The Ophrys caucasica flower used to be the symbol of Azerbaijani city Shusha. During the Second Karabakh War, it became a symbol of the entire Karabakh, and later became a symbol of Azerbaijani victory and the spirit of Azerbaijani martyrs.
Although the plant commonly called Kharibulbul in Azerbaijan is the main species of Ophrys caucasica, it is likely that all species of the Ophrys plant are called by this name in Azerbaijan. According to the IUCN Red List, the category and status of the species is "Endangered" – EN B1ab(iii)+2ab(iii). It is an endemic species.
Every year in the May, Khari Bulbul Music Festival is held in the Azerbaijani city of Shusha and different other cities like Aghdam, Aghjabadi and Barda.
Khari Bulbul Music Festival logo in 1991
Ophrys mammosa Desf. (1807) es una especie de orquídea terrestre de la familia Orchidaceae.
La especie fue descrita en 1807 por el botánico francés René Louiche Desfontaines.
Es una especie de planta herbácea perenne que alcanza alturas de 20 a 60 cm. Se encuentra en la base del tallo una a dos hojas. Con tres a nueve hojas en tierra en una roseta. La inflorescencia consta de dos a 18 flores. Los sépalos son generalmente de color verde. Con, a veces, el centro del sépalo en su mitad inferior de color púrpura. El lateral de los pétalos son de color amarillo-verde a violeta.
La época de floración es en primavera.
Es nativa desde el sudeste de Europa a Turkmenistán. Se encuentra en los bosques de coníferas y caducifolios, garrigas y tierras olvidadas desde moderadamente secas a moderadamente húmedas, a menudo en los suelos alcalinos.
Datos: Q1017445
Multimedia:
Ophrys mammosa Desf. (1807) es una especie de orquídea terrestre de la familia Orchidaceae.
La especie fue descrita en 1807 por el botánico francés René Louiche Desfontaines.
