El utre leonado[2] (Gyps fulvus) ye una especie d'ave accipitriforme de la familia Accipitridae.[3] Ye una de les mayores rapazos que puede atopase na península ibérica, superando en valumbu (hasta 260 cm) inclusive al águila real.
Puede llegar a los 10 kg de pesu, con un valumbu que supera los 2,5 m. Les plumes son de color ocre o canelu na mayor parte del cuerpu (envés, zona ventral y metá anterior de les nales), siendo este'l motivu del so apellativu "leonado". Estes plumes leonadas tórnense marrón escuro o negru nes rectrices de la cola y estremu de los rémixes. La base del pescuezu ta arrodiada por filoplumas blanques a manera de gorguera.
El picu ganchudu, típicu de los rapazos, y especializáu n'esgañar texíos, ye pardu buxu na base y amarellentáu maciu nos llaos. Los tarsos y deos son grises y grandes, anque muncho más débiles que los d'otres grandes rapazos, siendo les uñes curtiu y romu. Esta circunstancia, a la qu'hai qu'añedir especialmente'l gran pesu y lentitú d'estes aves, fai que seya práuticamente imposible que les utres dean caza o maten a otros animales, como sí fai'l restu de los rapazos.
Conócense dos subespecies d'utre leonado:[3]
Xuntu col utre negra, el frangüesos y el alimoche (en branu), ye una de les poques especies d'utres que pueden trate n'Europa, pos se-y puede alcuéntrase n'España, Portugal, zones aisllaes de Francia (onde foi reintroducíu) ya Italia, bona parte de los Balcanes y Crimea. El restu de la so distribución toma delles partes d'África septentrional y Asia occidental, dende Turquía, Arabia y el Cáucasu hasta les estribaciones del Himalaya y el noroeste de la India.
N'España envaloróse una población nel añu 2008 de 25.000 pareyes, coles mayores concentraciones en Castiella y Lleón, Aragón y Andalucía (con porcentaxes del 24, 21 y 12, respeutivamente).[4] Destaquen les colonies de les Focetes del ríu Duratón (566 pareyes), Focetes del ríu Riaza (402 pareyes), Apuertes del ríu Huebra, (349 pareyes). y les poblaciones del Cañón del ríu Llobos, del Valle del Rudrón, Alto Jalón, Campu Taranz, parameras de Maranchón, altos de Barahona y del parque natural del Alto Tajo.
Les zones habitaes poles utres leonados suelen ser montascoses, anque nel llanu cualesquier cantil vertical o extraplomado de más de 50 metros y inaccesible sírvelos de buitrera o llugar de descansu. Nes zones montascoses recortaes por fondos valles, onde se producen orals ascendentes y anabáticas causaes pol calentamientu de les fasteres empobinaes al sol.
Cuando'l día ye térmicu, a l'amanecida suelen trate nos cantos de los cantiles y ribayos empobinaos al nordés-esti, a la espera de que faiga'l calor necesario pa poder ganar l'altor abondu pa degolar les crestes y los cumes. Mientres el mediudía suelen aprovechar les rutes sofitaes en relieves empobinaos al sur y suroeste, pa darréu sofitase cuando'l sol torna nes fasteres oeste y noroeste, hores nes que s'empezar a producir les ascendencies restitutivas, y aprovechando les distintes condiciones aerológicas pudieron percorrer centenares de kilómetros, y dependiendo de la bonanza aerológica de la xornada pueden sobrevolar el llanu o namái caltenese sobre los relieves montanos, siendo grandes conocedores non yá del vuelu ascendente, sinón de les rutes y los vientos apropiaos a los distintos altores pa trazar los sos percorríos. Al atapecer vuelven a los sos abelugos, pequeñes repises asitiaes preferiblemente so un techado de roca y protexíes de los vientos, onde pasen la nueche, guaren el güevu cuando ye dómina y saquen alantre a les sos críes.
Na península ibérica ye una especie sedentaria que puede vese tol añu,[5] pero les poblaciones d'otros llugares dacuando emigren al sur pa envernar y vuelven a los sos llugares d'orixe pa reproducise.
La utre leonado ye una ave planeadora más que voladora, pos apenes mueve les nales nel aire, permaneciendo acurríu nes altes corrientes mientres les hores de más calor del día.[6] Prefier llevantase sobre corrientes ascendentes que se correspuenden con fenómenos aerológicos como la convectividad térmica, ascendencia dinámica o termodinámica, la converxencia d'orales, la restitución, la onda de monte o les cuñas d'aire frío de calter meteorolóxicu que llevanten grandes mases d'aire caliente, pasando hores volando ente altores de 1.800 a 3.500 metros sobre'l nivel del mar, anque en díes escepcionales puedan llegar a los 6.000 metros sobre'l nivel del mar y percorriendo dende 50 kilómetros a 300 kilómetros según la potencialidá convectiva del día, a la busca d'animales muertos (especialmente grandes mamíferos) de los qu'alimentase. Cuando entama, suel caltener les nales un pocu percima de la horizontalidá y los planos de sustentación daqué narquiaos.[6]
Ta especialmente afechu p'alimentase de carroña: la so potente vista alcuentra cualquier cadabre nes cercaníes, y cuando baxa p'alimentase (formándose entós aglomeraciones importantes d'utres, de forma bien rápida, onde nun falten les engarradielles poles meyores tayaes), introduz ensin problemes la so cabeza y llargu pescuezu, provistos namái d'un plumón curtiu nel qu'el sangre y la carne nun se xunten fácilmente. Dada la escasez de grandes ungulaos n'Europa como venaos, gamos o muflones por cuenta de la caza y la desapaición de los montes, les carroñas dexaes polos pastores constitúin una parte importante de la dieta d'esti animal.
Les utres leonados entren en celu nos meses d'avientu a abril. Nesi momentu formen pareyes estables y pasen unos 58 díes guarando'l so únicu güevu, en veces d'ente un día o dos cada unu. Darréu se turnan cola mesma frecuencia pa dar de comer a la so cría. El pitucu crez a un ritmu bastante lentu, pero constante. Al contrariu qu'otres aves, si nun recibe la cantidá precisa d'alimentu, nun puede retrasar la so crecedera y muerre de inanición. Les críes entamen el so primer vuelu escontra'l mes de xunetu, pero siguen calteniéndose una temporada cerca del nial hasta que creen que llegó'l momentu d'independizase. A los cuatro o cinco años d'edá apariar por primer vegada.
Anque nun se considera una especie especialmente amenazada, la utre leonado ye una ave protexida en dellos países. N'otres dómines los ganaderos escorríen y mataben a les utres por considerales aves de mal agüeru, qu'amenaciaben al ganáu próximo a parir.[ensin referencies]
N'España considérase fora de peligru[7] anque ta catalogáu como especie D'interés especial dende'l 5 d'abril de 1990, esto ye, que merez una atención particular en función del so valor científicu, ecolóxicu, cultural o pola so singularidá y esixe la redacción d'un Plan de Manexu. Tamién ta incluyíu nos anexos I ya II de la Directiva 79/409/CEE d'Aves, Anexu II del Conveniu de Berna, Anexu II del Conveniu de Bonn y nel C1 del Conveniu CITES.[8]
Tamién apaez como especie "D'interés especial" nos catálogos rexonales de Navarra, Castiella-La Mancha, Madrid y Estremadura. Como "Vulnerable" nel del País Vascu y como "Escastada" nel de Murcia.[8]
Los principales factores d'amenaza sobre la especie son el envelenamientu por comer cebos envelenaos asitiaos illegalmente nel campu por cazadores o ganaderos pal control de depredadores, la falta d'alimentu pola escasez de muladares y l'obligación retirar el ganáu muertu por normatives de la XE (sobremanera a partir de la crisis de les vaques lloques), les molesties nes colonies de cría por escaladores y escursionistes que provoquen fracasos reproductivos. La caza illegal nun tien la importancia que tuvo nel pasáu.
Amás amenacien l'hábitat de la utre leonado construcciones d'infraestructures (pistes forestales, caminos, rurales, cortafueos, diques), urbanizaciones y baltar y aclareos abusivos en dómina de cría y nes zones cercanes a les buitreras.[8]
Esisten centros de caltenimientu y cuidu de la utre leonado, como l'Abelugu de Rapazos de Montejo de la Vega, fundáu nel añu 1975 por Félix Rodríguez de la Fuente. El trabayu del abelugu notóse nuna crecedera progresiva de la población d'utres, como se reflexa nos distintos censos que realicen numberosos ornitólogos cada añu[9]
Foi un animal bien importante na cultura celtíbera. Los cadabres de los cayíos en combate dexar pal so alimentu (asina l'alma del guerreru allegaba ante los dioses del Cielu). Ye abondo común acomuñar a la deidá solar "Lug".
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Aves, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. El utre leonado (Gyps fulvus) ye una especie d'ave accipitriforme de la familia Accipitridae. Ye una de les mayores rapazos que puede atopase na península ibérica, superando en valumbu (hasta 260 cm) inclusive al águila real.
_0.jpg)
