House Sparrows use a set of postures and behaviors to communicate with others of their species. House Sparrows also have a set of vocalizations that are used to attract mates, deter intruders, and warn others.
Perception Channels: visual ; tactile ; acoustic ; chemical
When first introduced into the United States in 1851, house sparrows were protected from predators and fed. However, populations expanded enormously in North America and they were soon considered a nuisance species. Since the 1960's, with the changes in farming to larger, single crop farms, populations have declined. They are not, however, seen as threatened and are not included in most Canadian and U.S. regulations.
US Migratory Bird Act: no special status
US Federal List: no special status
CITES: no special status
State of Michigan List: no special status
IUCN Red List of Threatened Species: least concern
Because of their preference for human-modified habitats, house sparrows are considered a nuisance species, an aggressive competitor with native birds, and an agricultural pest. Large aggregations around buildings produce annoying noise and large quantities of feces.
Negative Impacts: crop pest; household pest
House sparrows are well-suited for studies of general biological problems, such as the way animals evolve and pest control.
Positive Impacts: research and education
House sparrows are abundant near human habitations. In these areas they serve as an important prey base for birds of prey and they may have an impact on plant communities because they consume large quantities of seeds. House sparrows seriously impact populations of native birds, such as bluebirds, chickadees, cliff swallows, and some woodpeckers. House sparrows take over the nesting cavities of native birds, including expelling adults and nestlings by force.
House Sparrows eat various kinds of seed supplemented by some insects. Rural birds tend to eat more waste seed from animal dung and seed from fields, while urban birds tend to eat more commercial birdseed and weed seed. Studies of the contents of House Sparrow stomachs in Alabama, Conn., Illinois, Iowa, Mass., Michigan, Miss., Penn., and Vermont have shown approximate amounts of seed to be 60% livestock feed (corn, wheat, oats, etc.), 18% cereals (grains from storage or from fields), 17 % weed seed, and 4% insects.
Animal Foods: insects; terrestrial non-insect arthropods
Plant Foods: seeds, grains, and nuts; fruit
Primary Diet: omnivore
The House Sparrow is distributed worldwide (excluding the Poles). It is native to Eurasia and North Africa. It was introduced into S. Africa, South America, Australia, New Zealand, and America. Its introduction into North America occured in 1851, when a group of 100 birds from England was released in Brooklyn, New York.
Biogeographic Regions: nearctic (Introduced ); palearctic (Native ); ethiopian (Native ); neotropical (Introduced ); australian (Introduced )
House Sparrows like areas that have been modified by humans, including farms, residential, and urban areas. They are absent from uninhabited woodlands, deserts, forests, and grasslands.
Habitat Regions: temperate ; terrestrial
A wild House Sparrow lived to be 13 years and 4 months old, though most will live for only several years.
Range lifespan
Status: wild: 13.0 (high) years.
Average lifespan
Status: wild: 189 months.
The House Sparrow is a stout, stocky sparrow, with shorter legs and a thicker bill than indigenous American sparrows. Members of both sexes are brown backed with black streaks throughout this area. Its underside is pale buff. Males have white cheeks and a black bib, while females do not. The tail is usually three-quarters the length of the wing. Wing length is 76 mm and average mass is 28.5 grams.
Average mass: 28.5 g.
Other Physical Features: endothermic ; homoiothermic; bilateral symmetry
Sexual Dimorphism: male more colorful
Average mass: 25.3 g.
Many hawks and owls hunt and feed on house sparrows. These include Cooper's hawks, merlins, snowy owls, eastern screech owls, and many others. Known predators of nesting young or eggs include cats, domestic dogs, raccoons, and many snakes. House sparrows avoid predation by foraging in small flocks so that there are many eyes watching out for potential predators.
Known Predators:
Mating System: monogamous
House Sparrows form monogamous pairs for each breeding season. Nests are built between February and May. House Sparrows nest in crevices inside and on buildings, and in coniferous and deciduous trees. Nests are built from dried vegetation, feathers, strings, and paper. Eggs are layed at any time in the nesting period. One to eight eggs can be present in a clutch, with the possiblity of four clutches per nesting season. Incubation begins after all the eggs have been layed. Both males and females incubate the eggs for short periods of a few minutes each. Incubation lasts for 10 to 14 days. After the eggs are hatched, both males and females feed the young through regurgitation.
Breeding season: February through August in North America
Range eggs per season: 1.0 to 8.0.
Average eggs per season: 5.0.
Range time to hatching: 11.0 (high) days.
Average fledging age: 14.0 days.
Key Reproductive Features: iteroparous ; seasonal breeding ; gonochoric/gonochoristic/dioecious (sexes separate); sexual ; fertilization (Internal ); oviparous
Average eggs per season: 5.
Both males and females incubate eggs and brood young until they have fledged. Both parents also provide their young with food.
Parental Investment: altricial ; male parental care ; female parental care
Resident breeder.
A medium-sized (6 inches) Old World sparrow, the male House Sparrow is most easily identified by its mottled brown back, gray belly and crown, black “bib,” white cheeks, and chestnut head patches. Females are mottled gray-brown overall with a faint pale eye stripe. This species may be confused with a several other brownish species of Old World sparrows, but is almost unmistakable in areas where it occurs alone. House Sparrows are unrelated to similarly-patterned New World “sparrows,” which are in the same family as the Old-World buntings. The House Sparrow is native to Europe, North Africa, and parts of West and South Asia. Today, this species inhabits almost every temperate and subtropical locality on earth as a result of introductions by humans. Notable releases include that of around one hundred birds in Brooklyn, NY in the early 1850s, after which began the House Sparrow’s colonization of the United States and southern Canada. Other non-native populations exist in southern South America, South Africa, Australasia, and on oceanic islands around the world. Some House Sparrows in Central Asia migrate short distances south during the winter, while native and non-native populations elsewhere are non-migratory. House Sparrows inhabit an extraordinary variety of habitats around the world, including subtropical forests, dry deserts, temperate forests, and grasslands. This species is particularly successful at utilizing human-altered environments, and is found in high concentrations in agricultural and urban areas where food and man-made nesting sites are plentiful. House Sparrows primarily eat seeds and grains, including important cereal crops, although this species will also eat insects during the summer. In temperate and subtropical parts of the world, the House Sparrow is often one of the most visible bird species, particularly in urban areas. House Sparrows may be observed foraging for food in fields, hedgerows, parks, and even on bare sidewalk. This species is a cavity nester, and, as its name suggests, is particularly attracted to nesting in the eaves of buildings. House Sparrows are primarily active during the day.
A medium-sized (6 inches) Old World sparrow, the male House Sparrow is most easily identified by its mottled brown back, gray belly and crown, black “bib,” white cheeks, and chestnut head patches. Females are mottled gray-brown overall with a faint pale eye stripe. This species may be confused with a several other brownish species of Old World sparrows, but is almost unmistakable in areas where it occurs alone. House Sparrows are unrelated to similarly-patterned New World “sparrows,” which are in the same family as the Old-World buntings. The House Sparrow is native to Europe, North Africa, and parts of West and South Asia. Today, this species inhabits almost every temperate and subtropical locality on earth as a result of introductions by humans. Notable releases include that of around one hundred birds in Brooklyn, NY in the early 1850s, after which began the House Sparrow’s colonization of the United States and southern Canada. Other non-native populations exist in southern South America, South Africa, Australasia, and on oceanic islands around the world. Some House Sparrows in Central Asia migrate short distances south during the winter, while native and non-native populations elsewhere are non-migratory. House Sparrows inhabit an extraordinary variety of habitats around the world, including subtropical forests, dry deserts, temperate forests, and grasslands. This species is particularly successful at utilizing human-altered environments, and is found in high concentrations in agricultural and urban areas where food and man-made nesting sites are plentiful. House Sparrows primarily eat seeds and grains, including important cereal crops, although this species will also eat insects during the summer. In temperate and subtropical parts of the world, the House Sparrow is often one of the most visible bird species, particularly in urban areas. House Sparrows may be observed foraging for food in fields, hedgerows, parks, and even on bare sidewalk. This species is a cavity nester, and, as its name suggests, is particularly attracted to nesting in the eaves of buildings. House Sparrows are primarily active during the day.
Distribucion General: Se encuentra ampliamente distribuido en el Viejo Mundo. En el Nuevo Mundo es introducido, y es residente en gran parte de Norte, Centro y Sur América, y aún continúa expandiendo su distribución.
Die huismossie (Passer domesticus) is 'n gelokaliseerde, algemene standvoël in en om mensewonings. Hulle kan in klein swerms weg van geboue af voorkom en maak een-een of in los groepe nes; gewoonlik in 'n gat in 'n gebou. Die voël is 14 cm groot en weeg 22 - 30 gram. Die voël is oorspronklik uit Europa en Indië ingevoer en kom nou oor feitlik die hele Suid-Afrika voor. In Engels staan die voël bekend as die House Sparrow.
Ondanks sy onopvallende voorkoms is die huismossie (Passer domesticus) - in Suid-Afrika ook soms die dakmossie genoem - een van die wêreld se bekendste voëls. Hy het hom vanuit die beboste steppe van Voor-Asië en die tropiese gebiede van Afrika via die Nyldal oor die oostelike deer van die Middellandse Seebekken versprei, waar die uitgestrekte graanlande ʼn ryk bron van voedsel gevorm het. Naas graan eet die huismossie ook vrugte, jong blare en insekte.
Die menslike nedersettings in sy nuwe woongebied het die huismossie nie net van voedsel voorsien nie, maar ook van nesbougeleenthede. Dus het hy hom saam met die mens oor feitlik die hele Europa versprei, waardeur 'n aantal subspesies ontstaan het: In Spanje en Griekeland kom die Spaanse mossie (Passer domesticus hispaniolensis), wat 'n sjokoladebruin kop het, voor, terwyl die Italiaanse mossie (Passer domesticus italiae) in Italië aangetref word.
Die gewone huismossie (Passer domesticus domesticus) is hoofsaaklik bruin met 'n kastaiingbruin nek en 'n swart keel, terwyl die punt van sy kop grys is. Die wyfie is minder opvallend. Haar rug en vlerke is dofbruin en haar bors en pens vuilwit.
Huismossies kom ook in die VSA Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika voor omdat die mens hulle daarheen ingevoer het. New Yorkers het huismossies in die 19e eeu ingevoer as herinnering aan hul land van herkoms (Engeland). Die voëls het goed in die stad se parke geaard en by gebrek aan natuurlike vyande gou 'n plaag geword wat talle inheemse voëls verdring het. In Suid-Amerika en Nieu-Seeland is gehoop om 'n ruspeplaag te beheer deur huismossies in te voer.
Die projek het misluk, en die mossies het gou vermeerder. Aan die begin van die 20e eeu is die huismossie ook uit Brittanje na Suid-Afrika ingevoer en die voëltjie het sedertdien na feitlik elke distrik in Suider-Afrika versprei. Huismossies is baie sosiale diere wat in groot groepe saamleef. Of hulle nou 'n sandbad neem of kos soek, dit gebeur gemeenskaplik en gaan met baie getjirp gepaard.
Wanneer gevaar dreig, laat hulle ʼn deurdringende, skril kreet hoor en die hele trop vlieg dan op na ʼn veilige punt waarvandaan daar luid in die rigting van die indringer getjirp word. Wanneer 'n roofvoël hulle uit die lug bedreig, is die waarskuwingsteken 'n sagte, kort geluid waarop die ander meteens stil word en agter blare probeer skuil. Huismossies begin teen die einde van die winter nessies bou.
Neste word meestal in 'n gat in 'n muur of onder dakpanne gebou, terwyl ʼn verlate swaelnes soms ook gebruik word. Sodra 'n mannetjie 'n geskikte plek gevind het, soek hy vir hom ʼn maat en 'n paartjie bly dikwels vir die res van hul lewens bymekaar. Wanneer 'n mannetjie pronk, trippel hy met hangende vlerke al tjirpend om die wyfie. Soms pronk meer as een mannetjie om dieselfde wyfie en dit maak haar baie opgewonde.
Paring vind 'n geruime tyd na die balts plaas en dit duur 2 weke om die 4 tot 6 eiers uit te broei. Die kuikens word met insekte gevoer en hulle is na 2 tot 3 weke gereed am die nes te verlaat. Mossies broei 3 tot 4 keer per jaar, vandaar hul vinnige verspreiding oor 'n nuwe gebied.
Mannetjie in broeigewaad
Mannetjie in nie-broeigewaad
Die huismossie (Passer domesticus) is 'n gelokaliseerde, algemene standvoël in en om mensewonings. Hulle kan in klein swerms weg van geboue af voorkom en maak een-een of in los groepe nes; gewoonlik in 'n gat in 'n gebou. Die voël is 14 cm groot en weeg 22 - 30 gram. Die voël is oorspronklik uit Europa en Indië ingevoer en kom nou oor feitlik die hele Suid-Afrika voor. In Engels staan die voël bekend as die House Sparrow.
Ondanks sy onopvallende voorkoms is die huismossie (Passer domesticus) - in Suid-Afrika ook soms die dakmossie genoem - een van die wêreld se bekendste voëls. Hy het hom vanuit die beboste steppe van Voor-Asië en die tropiese gebiede van Afrika via die Nyldal oor die oostelike deer van die Middellandse Seebekken versprei, waar die uitgestrekte graanlande ʼn ryk bron van voedsel gevorm het. Naas graan eet die huismossie ook vrugte, jong blare en insekte.
Die menslike nedersettings in sy nuwe woongebied het die huismossie nie net van voedsel voorsien nie, maar ook van nesbougeleenthede. Dus het hy hom saam met die mens oor feitlik die hele Europa versprei, waardeur 'n aantal subspesies ontstaan het: In Spanje en Griekeland kom die Spaanse mossie (Passer domesticus hispaniolensis), wat 'n sjokoladebruin kop het, voor, terwyl die Italiaanse mossie (Passer domesticus italiae) in Italië aangetref word.
Die gewone huismossie (Passer domesticus domesticus) is hoofsaaklik bruin met 'n kastaiingbruin nek en 'n swart keel, terwyl die punt van sy kop grys is. Die wyfie is minder opvallend. Haar rug en vlerke is dofbruin en haar bors en pens vuilwit.
Huismossies kom ook in die VSA Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika voor omdat die mens hulle daarheen ingevoer het. New Yorkers het huismossies in die 19e eeu ingevoer as herinnering aan hul land van herkoms (Engeland). Die voëls het goed in die stad se parke geaard en by gebrek aan natuurlike vyande gou 'n plaag geword wat talle inheemse voëls verdring het. In Suid-Amerika en Nieu-Seeland is gehoop om 'n ruspeplaag te beheer deur huismossies in te voer.
Die projek het misluk, en die mossies het gou vermeerder. Aan die begin van die 20e eeu is die huismossie ook uit Brittanje na Suid-Afrika ingevoer en die voëltjie het sedertdien na feitlik elke distrik in Suider-Afrika versprei. Huismossies is baie sosiale diere wat in groot groepe saamleef. Of hulle nou 'n sandbad neem of kos soek, dit gebeur gemeenskaplik en gaan met baie getjirp gepaard.
Wanneer gevaar dreig, laat hulle ʼn deurdringende, skril kreet hoor en die hele trop vlieg dan op na ʼn veilige punt waarvandaan daar luid in die rigting van die indringer getjirp word. Wanneer 'n roofvoël hulle uit die lug bedreig, is die waarskuwingsteken 'n sagte, kort geluid waarop die ander meteens stil word en agter blare probeer skuil. Huismossies begin teen die einde van die winter nessies bou.
Neste word meestal in 'n gat in 'n muur of onder dakpanne gebou, terwyl ʼn verlate swaelnes soms ook gebruik word. Sodra 'n mannetjie 'n geskikte plek gevind het, soek hy vir hom ʼn maat en 'n paartjie bly dikwels vir die res van hul lewens bymekaar. Wanneer 'n mannetjie pronk, trippel hy met hangende vlerke al tjirpend om die wyfie. Soms pronk meer as een mannetjie om dieselfde wyfie en dit maak haar baie opgewonde.
Paring vind 'n geruime tyd na die balts plaas en dit duur 2 weke om die 4 tot 6 eiers uit te broei. Die kuikens word met insekte gevoer en hulle is na 2 tot 3 weke gereed am die nes te verlaat. Mossies broei 3 tot 4 keer per jaar, vandaar hul vinnige verspreiding oor 'n nuwe gebied.
El gurrión o pardal (Passer domesticus) ye un páxaru fácil d'atopar en toa Europa, na Península Ibérica ta perpresente so la subespecie Passer hispanolensis o gurrión, ya que ye la especie que nós más conocemos y cola que nos rellacionamos.
Ye de pequeñu tamañu, con 15 cm de llonxitú y semeyáu al raitán. Esisten diferencies nel color ente machos y femes, asina aquellos presenten llombu de color prietu, la nucla castaña y la gorxa prieta, por embargu elles son de color más uniforme y fálta-yos el color prietu del plumaxe. Como curiosidá señalar que los tonos del color nel plumaxe camuden cuando'l páxaru nun s'atopa en llibertá.
Ye enforma versátil y dende Europa, a traviés de les colonizaciones, espardióse pa tolos continentes habitaos. Ta presente nes urbes dao que busca abellugu nes construcciones humanes, amás nun ye migratoria polu que la so presencia ye continua y habitual.
Ye omnívoru yá que s'alimenta por igual de granu, frutes ya inseutos. Dao la so facilidá d'adautación y la rapidez cola que se multiplica en dalgunos países, ta consideráu como una plaga mientres que n'otros la caza abusiva como frenu pal so desendolcu llevó a que tea perdiendo presencia d'una manera preocupante. En sieglos anteriores el gurrión introdúxose nos otros continentes como mediu de parar les plagues insectívores qu'asolaben les colleches.
El gurrión ye ovíparu y tien una puesta continua, sacante los meses más duros del iviernu; tien de 4 a 6 güevos por puesta. Si nos decatamos de que tienen una vida promediu d' 8 años entederemos qu'en dalgunos llugares seya consideráu una verdadera plaga.
Acostumen baxar a tierra pa catar comida, dando bracaes, a diferencia de les palombes que faenlu a ablagos. Xinta inseutos y semientes, magar que tamién xinta borrayes del home, pola mor de la so allegancia con elli. En primavera tamién xinta caparines y flores.
Protexen con enfotu l'área alredor del ñeru, tantu d'otres tribes comu de la so mesma. Los machos arremeten escontra otros machos y les femes faen lo mesmu con otres femes.
En xeitos urbanos, tienen más enfotu col home que nes aldees. Siempre s'afaya próximu de xeitos anigaos; cais, parques, xardinos, praos, huertos o faciendes.
Ye un páxaru sedentariu.
El gurrión o pardal (Passer domesticus) ye un páxaru fácil d'atopar en toa Europa, na Península Ibérica ta perpresente so la subespecie Passer hispanolensis o gurrión, ya que ye la especie que nós más conocemos y cola que nos rellacionamos.
Ev sərçəsi (lat. Passer domesticus) və ya Dam sərçəsi[1] — Əsl sərçələr cinsinə (Passer), sərçəkimilər dəstəsinə daxil olan quş növü. İnsanlarla qonşuluqda yaşayan, xarici görünüşünə və çıxardığı səslərə görə ən tanınmış quşlardır. Növ adı da insanlarla eyni ərazini paylaşmaları ilə əlaqədardı.[2].
Uzunluqları 14—18 sm[3][2], çəkiləri 21—37 q[2] təşkil edir. Ümumi rəngi — yuxarıdan qəhvəyi-qonur, sarımtıl rəng qara ləkələrlə, aşağıdan isə ağımtıl və ya boz. Yanaqları ağ, qulaq ətrafı ərazilər isə solğun boz rəngdə olur. Qanadları sarımtıl ağ zolağa sahibdirlər[3]. Erkəklər dişilərdən qara rəngdə olan ləkəsinə görə fərqlənirlər[3][2][4]. Bu ləkə boğaz və sinənin yuxarı hissəsini nəhatə edir. Üstəlik erkəklərin başlarının üst hissəsi tünd boz və tünd qonur rəngdə olur. Dişilərdə isə göz ətrafında boz-sarı rəngli zolaq vardır[3][2].
İlk əvvəllər ev sərçələrinin yayılma arealı Şimali Avropa ilə məhdudlaşırdı. Sonradan Avropa və Asiya[3][2][4] (Arktika, şimal-şərqi, cənub-şərqi və mərkəzi istisna)[4], Şimali[2][4] və Şərqi Afrika[4], Seneqal[3], Kiçik Asiya, Ərəbistan yarımadası və Yava adasına[3] yayılmışdır.
XX əsrdən etibarən isə dünyanın bir çox ölkələrinə aparılmışdır. Hazırda onlar yuxarıda qeyd olunan ərazilərdən başqa Cənubi Afrika, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Şimali Amerika və Cənubi Amerikaya və bir çox adalar yayılmışdır[3][2][4].
Alkt fəsiləyə daxil olan digər quşların böyük əksəriyyəti kimi demək olar ki, köçəri quşlar sayılmırlar[2][4], ancaq arealın ən şimal nöqtələrindən 1000 km məsafədə cənuba uçurlar. Mərkəzi Asiyadadan isə Öz Asiya və ya Hindistana köç edirlər.
İnsan yaşayış yerlərini təqib edərək meşə tundra və hətta tundra zonalarına belə yayılmışlar - Murmansk vilayətində, Peçorta çayının mənsəbindən, Saxanın şimal sərhədlərinə qədər.
Sinantrop canlı olaraqinsanla eyni yaşayış məkanını paylaşmaqla yanaşı, insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişilən həyat mühitinə tez bir çəkildə uyğunlaşa bilir.
Sərçələrə istər şəhər istərsə kənd tipli yaşayış məntəqələrində rastlamaq mümkündür. Ancaq Orta Asiyada onlar insanlardan uzaq durmağı üstün bilirlər. Kənd təsərrüfatında əkinçiliyinin genişləndirilməsindən sonra onların şimal və cənub istiqamətində geniş ərazidə yayılması müşahidə edilir.
Ev sərçələri oturaq həyat tərzi keçirir[2][4] bu yuva şərtləri və insan yaşayış məntəqələrində zəngin yeməklə əlaqəlidir.
Əsasən bitki mənşəlli qidalarla qidalanırılar. Ancaq balalarını yaz ayları həşəratlarla bəsləyirlər[2][4].
Onların qida rasionuna dənli bitkilərin toxumları[3][2][4], ərzaq qalıqları[2], tarlalarda sünbüllər[3][4], albalı[3], üzüm, qarağat giləmeyvələri[3], yazda çiçək qönçələri daxildir. Yaxın ətrafda qida olmadıqda çəmənliklərə, meşə ətraflarına və çöllərə üz tutaraq yabanı ot bitkilərinin toxumları və bəzən cücülərlə qidalanırlar[4].
Sərçələr ya çütlüklər ya da koloniyalar şəkilində yaşayırlar. Yuvalarını insanların eüvlərində və ya yaşayış məntəqələrinə yaxın ərazilərdə qururlar. Arealının cənubunda insanlar tərəfindən əkilmiş bitki və kolların arasında və ya sahələrə yaxın gildən təşkil olunmuş hündür yarğanlarda yuva qururlar. Cənubda sahə və tez-tez ağac və çalı ağaclarında, yarğanlarda, sahələrə bitişik tikilli qayalıqlarda tikilməkdədir
Yuvalarını müxtəlif yerlərdə - binaların damlarında, dəliklərdə[2] [4], böyük quş yuvalarının divarlarında (Əsl vağ, Leylək, Qartal), ağac oyuqlarında[4], insanların düzətdiyi quş evləri, Adi sahil qaranquşunun hazırladığı dəlikləridə yuva qura bilirlər. Arealının cənubunda ağac budaqlarında belə yuva qurmaları müşahidə edilir[4].
Aaraşdırmaçıların uzun sürən müşahidələri onu göstərir ki, sərçələr ömrü böyü eyni çütlüklə ömür sürülər. Bu canlıların örta ömür müddəti elədə çox olmasa da 9-11 il ömür sürən sərçələrə də rastlanılmışdır. Ancaq onların böyük hissəsi 4 ildən artıq ömür sürmür. Gənc sərçələrin böyük qismi ilk qişlamalarını belə keçirə bilmir və ortalama olaraq 9—21 ay yaşayırlar[5].
Yuvanın inşasındaçütlüyün hər iki üzvü iştiirak edir. Yuvalar dərin olur və əsasən quru otlardan inşa edilir[2]. Quş lələklərindəndə istifadə edilməklə qalıq divarlı yuvalar qurulur.
Ev sərçələrində çütləşmə dövrü erkən başlayır. Çetləşmələr səs-küylər və dava-dalaşlarla müşahidə edilir. Mart ayında çütlüklər yuva tikintisinə başlayır və apreldə yumurta qoyurlar[2].
Dişilər 4—10, adətən 5—7 ədəd yumurta qoyurlar. Yumurtalar ağ rəngdə olur. Qırt yatma dövrü 11—13 gün davam edir.
Balanı hər iki valideyn bəsləyir. Balaya əsasən həşəratlar yedizdirilir[2][4]. Bala yumurtadan çıxdıqdan 10 gün sonra yuvanı tərk edir.
Çütləşmə
Yumurtalar
Yumurtadan yeni çıxmış sərçə balası
Yuvanı yeni tərk etmiş sərçə balası
Gənc sərçə
Sərçələr yay aylarında bəzən iki (şimalda) və ya üç dəfə (cənubda) qırt yata bilirlər[2]. ikicı qırtyatma iyun ayının ikinci yarısından başlayır, balalar yumurtadan iyulda çıxır.
Sərçələr adətən sürülər halında toplanır, bəzən bir neçə min başdan çox qrup təşkil edir və tarlalara yemək üçün uçur[2].
Payızın sonlarında quşlarda bir canlanma müşahidə edilir, erkəklər dişilərə qulluq edir, yuvaya yeni materiallar gətirirlər. Yenilənmiş yuva qışda gecə soyuqlarından qorumağa imkan verir.
İlk əvvəllər növə Karl Linney tərəfindən Fringilla domestica adı verilmişdir. Növ (Fringilla) cinsinə daxil edilmişdir.
ev sərçələri 12 yarımnövə bölünür[6]:
Əvvəllər Hindistan sərçəsi müstəqil növ olaraq (P. indicus)[4] qəbul edilirdi. Onlar ev sərçələrinə nisbətdə az sinantrop olması və Orta Asiyadan hindistana köç etməkləri ilə seçilirlər.
Kapiotip: 76—78 xromoson (2n)[7].
Ev sərçələri sərçəkililər dəstəsinə daxil olan növlər arasında genetik baxımından ən çox araşdırılmış növdür.
Genom: 1,26—1,57 pq (C-value)[7].
Ev sərçəsi 11 min il öncə Avropa və Asiyadan Yaxın Şərqə qədər ərazidə yayılmışdış. Bu dövrdə Passer domesticus bactrianus yarımnövü meydana gəlmişdir. Evsərçələrində AMY2A variantı var ki, bu, uzun nişasta molekullarının daha qısa müddətə parçalanmasına imkan verən pankreasın fermentinin daha effektiv versiyasını istehsal etməyə imkan verir[8].
İnsanla sərçə arasında olan əlaqə həm xeyr həm də zərər verə bilər. Bu baxımından müsbət və mənfi münasibətlər vardır.
Bəzən sərçələr ziyan vericiu hava ilə yayılan infeksiyaların daşıyıcısı ola bilir. Bir tarladan digərinə uçan quşlar bəzən zərərli anbar gənələrini daşıyırlar. Bununla yanaşı ev sərçələri Təbii çiçək, Difteriya və bir neçə ev quşu xəstəliklərini yayırlar. 2004-cü ildə Çində H5N1 virusu olan Quş qripi epidemiyası zamanı 38 ev sərçəsində aparılan testlər onların bzəisində təhlükəli virusun aşkarlanması ilə nəticələnmişdirс[9].
Ev sərçələri əsasən areallarının cənubunda yay ayları çox saylı olduqları zaman dənli bitkilər[3][4], həmcinin giləmeyvələr (albalı, üzüm)[3], günəbaxan və kənaf əkinlərinə ziyan vura bilir.
Sovet dövründə Orta Asiyada ev sərçəsinin bir yarımnövü olan Hind sərçəsi zərərveriçi olaraq ona qarşı zəhərli qidalarla mübarizə aparılırdı[4].
İlin qalan dövrlərində sərçələr insanlara demək olar ki, zərər vurmur. Xüsusi ilə bala çıxartdıqları dövrdə həşərat yeyən quşlaraın olmadığı ərazilərdə zərərveriçi həşəratlarla qidalanmaları insan üçün faydalıdır. Onların kütləvi ovlandığı zərərveriçi həşəratların artması müşahidə edilir[3].
Çində 1950-ci illərdə kənd təsərrüfatı zərərveriçilərinə qarşı aparılan sərçələri məhv etmə kompaniyası zamanı təkcə 1958-ci ilin aprel-may aylarında 3 gün ərzində Pekin və Şanxayda 900 min sərçə öldürülmüşdür. Həmin ilin noyabrının birinci yarısına qədər isə dəqiq olmayan məlumata görə 1,96 mlrd quş məhv edilir. Ancaq kütləvi ovlamalar 1959-cu ilin yaz-yay aylarında Şanxay və digər iri şəhərlərdə zərərli həşəratların kütləvi artımına səbəb olur. 18 mart 1960-cı ildə Mao Tszedunun şəxsi qərarı ilə bu məhv etmə dayandırılmışdır[10][11][12][13][14].
İnsanlar tərəfindən sərçələrin zərərli həşəratları ovlamasına minnətdarlıq olaraq abidələr ucaldılmışdır. Buna misal olaraq XIX əsrin ortalarında qoyulmuş abidəni göstərmək olar. 2003-cü ildə bənzər bir abidə Baranoviçi şəhərində "Belarus quşlarının qorunması" ictimai təşkilatı tərəfindən 2003-cü ildə keçirilmiş "Ev sərçəsi - 2003-cü ilin quşu" kompaniyası çərçivəsində qoyulmuşdur[15].
Sərçənin əti bərk və dadlı olmaması səbəbindən qida kimi istifadə edilmir[3].
Belə bir fiki vardır ki, insana ən yaxın yabanı canlısı olaraq "bioloji bir göstərici" kimi fəaliyyət göstərə bilər. Bu növün populyasiyası əsasında ətraf mühitin vəziyyəti haqqında mülahizə irəli sürmək mümkündür. XXI əsrin əvvəllərinə əsasən ümumi Avropa miqyasında sərçələrin sayında azlma müşahidə edilir[16]. Bəzi ölkələrdə isə bu növün nəsli kəsilmək ərəfəsindədir[17]. Belə ki, 1980-ci illərdə çexiyada sərçələrin sayı 75 %[18], Böyük Britaniyada 68 %[19] azalmışdır. Böyük Britaniyanın əsasən şəhərlərində demək olar ki, sərçələr tamamən yoxa çıxmışdır[20]. Onların yoxa çıxmasına səbəb kimi şəhərlərdə yaşıllıqların azalması, rekonstruksiya işləri ilə əlaqədar quşların bala çıxartma gönəmində balalarını cücülərlə qidalandıra bilməmələri həşəratların olmaması göstərilir[20][21][22].
Buna baxmayaraq Avstraliyada Köhnə qitədən fərqli olaraq saylarında artım müşahidə edilir. Bu isə qitənin ekoloji balansını poza bilər. Bu səbəbdən sərçələrin ovlanması həyata keçirilir. Ancaq bu istənilən nəticəni vermir[23].
.jpg)
|workeditor= ignored (kömək); Unknown parameter |workurl= ignored (kömək); Unknown parameter |showlang= ignored (kömək) |description= ignored (kömək)
Ev sərçəsi (lat. Passer domesticus) və ya Dam sərçəsi — Əsl sərçələr cinsinə (Passer), sərçəkimilər dəstəsinə daxil olan quş növü. İnsanlarla qonşuluqda yaşayan, xarici görünüşünə və çıxardığı səslərə görə ən tanınmış quşlardır. Növ adı da insanlarla eyni ərazini paylaşmaları ilə əlaqədardı..
Ar golvan tiez pe golvan-tiez, pe filip c'hoazh, zo un evn bihan, Passer domesticus an anv skiantel anezhañ.
Etre 10 ha 15 cm eo ment ar golvan (liester : golvaned pe gelvinier), gant ur mas war-dro 30 g. Gris eo kein ar par, ha du e c'houzoug. Gell eo penn ha gouzoug ar barez.
Neizhiañ a ra etre miz C'hwevrer ha miz Mae. Ar barez a zozv etre 3 ha 5 vi, en un neizh savet dindan malvenn un doenn, pe en iliav.
Digreskiñ a ra an niver a golvaned en Europa, n'ouzer ket perak.
Kemm-digemm e vez boued ar golvaned diouzh o annez : ed, hadennoù bihan, amprevaned, struj ha frouezh a ya ganto peurvuiañ.
Er c'hêrioù ha war ar maezioù.
Ur par
Ur barez
Vioù
a vo kavet e Wikimedia Commons.
Ar golvan tiez pe golvan-tiez, pe filip c'hoazh, zo un evn bihan, Passer domesticus an anv skiantel anezhañ.
El pardal,[1] dit també teuladí[2] al País Valencià o teulader[3] al costat de pardal a les Illes Balears (Passer domesticus), és un membre de la família Passeridae originari d'Europa i Àsia, i introduït en altres continents. Als Estats Units van ser introduïts deliberadament a la segona meitat del segle XIX i ara és l'ocell més abundant. Poden arribar a viure 13 anys en captivitat, però en llibertat, pocs arriben a sobrepassar 7 anys.
Fa de 14 a 16 cm de llarg i presenta dimorfisme sexual: el mascle és de color terrós, jaspiat en el dors, les ales i la cua. El pili és gris, el bec fosc, la nuca de color castany, el ventre i les galtes blanques, i la gorja porta un pitet negre. La femella, en canvi, és tota de color terrós grisenc sense taques negres o castanyes, el pit i el ventre són més clars que els del mascle. A les ales duu una franja blanca i al pit una de negra en forma de pitet (això darrer només en el mascle).
Fa un niu mal acabat amb herba seca en un forat d'arbre o d'una construcció humana. A l'abril-agost la femella comença els 12-14 dies d'incubació dels seus 3 o 5 ous. L'alimentació dels pollets és assumida per ambdós pares, fins que aquells volen, als 15 dies. Poden tenir fins a 3 cries.
Es pot trobar a tot el territori dels Països Catalans, en pràcticament tot Europa, Àsia, i Àfrica i introduït a Amèrica i a Austràlia, excepte la part oest (Austràlia occidental) i Nova Zelanda. Viu bàsicament en ambients urbans, a prop dels humans, on troba menjar i protecció fàcilment.
El seu caminar és molt característic, ja que va fent salts a terra. D'altra banda, és sedentari, molt comú i summament antropòfil, ja que segueix l'ésser humà allà on aquest vagi (particularment a les ciutats).
És fonamentalment granívor i consumeix gran quantitat d'aliment d'origen animal, com ara larves d'artròpodes (fins i tot ha estat vist menjant petites sargantanes). A més, s'ha adaptat molt bé a la vida amb l'ésser humà, amb qui conviu des de fa mil·lennis. Això fa que el pardal comú aprofiti tot tipus d'aliment humà, ja sigui d'origen vegetal o animal. A ciutat pràcticament s'alimenta només de deixalles.[4]
El pardal, dit també teuladí al País Valencià o teulader al costat de pardal a les Illes Balears (Passer domesticus), és un membre de la família Passeridae originari d'Europa i Àsia, i introduït en altres continents. Als Estats Units van ser introduïts deliberadament a la segona meitat del segle XIX i ara és l'ocell més abundant. Poden arribar a viure 13 anys en captivitat, però en llibertat, pocs arriben a sobrepassar 7 anys.
Mae Aderyn y To yn gyffredin yn Ewrop a rhan o Asia, ac mae hefyd wedi ei gyflwyno i lawer o wledydd a chyfandiroedd eraill, er enghraifft America ac Awstralia.
Yn aml iawn mae perthynas glos rhwng Aderyn y To ac anheddau dynol, ac mae'n medru bod yn brin lle mae'r boblogaeth ddynol yn denau. Yn ddiweddar tynnwyd sylw at y ffaith fod niferoedd yr aderyn yma wedi cwympo mewn rhai rhannau o Ewrop, yn enwedig yn nhrefi Lloegr, lle mae Aderyn y To bron wedi diflannu o Lundain. Yng Nghymru ar y llaw arall mae ei niferoedd wedi cynyddu yn y blynyddoedd diwethaf.
Dywedir i'r nyth aderyn-to hwn fod o fewn ffram ffenestr (sash window) ers 1896 (y flwyddyn godwyd y tŷ) yn Llanfaglan. Preswylydd y tŷ Frank Jones dynnodd sylw rhaglen Galwad Cynnar (Radio Cymru) iddo.
Cymerodd Kelvin Jones (swyddog Cymru y BTO) y nyth i’w dadansoddi gan arbenigwyr. Tybed pa weiriau oedd ar gael i adar-to yn 1896? Diolch i waith arloesol prifysgolion Cymru, mae DNA holl blanhigion Cymru bellach wedi ei gofnodi gan yr Ardd Genedlaethol, ac fe anfonwyd y nyth iddynt gan obeithio adnabod pob gwelltyn ynddo (mae Prosiect Llên Natur yn aros y canlyniadau o hyd).
Cyn anfon y nyth cafodd y ddau fotanegydd, Nigel Brown a Trefor Dines, gyfle i edrych yn fanwl ar y nyth. Mi oedd TD yn gobeithio buasai rhywfaint o gen neu ffwng wedi sychu arno ond ni fu. Cytunodd y ddau ar y rhestr yma:
Meddai TD, “fysai'r rhain yn rhan o hen borfeydd ac yn gyffredin iawn yn yr amser cafodd y nyth ei godi. Mae yna lawer o hadau yn waelod y box a sawl math o wreiddiau.[1]
Mae Aderyn y To yn gyffredin yn Ewrop a rhan o Asia, ac mae hefyd wedi ei gyflwyno i lawer o wledydd a chyfandiroedd eraill, er enghraifft America ac Awstralia.
Yn aml iawn mae perthynas glos rhwng Aderyn y To ac anheddau dynol, ac mae'n medru bod yn brin lle mae'r boblogaeth ddynol yn denau. Yn ddiweddar tynnwyd sylw at y ffaith fod niferoedd yr aderyn yma wedi cwympo mewn rhai rhannau o Ewrop, yn enwedig yn nhrefi Lloegr, lle mae Aderyn y To bron wedi diflannu o Lundain. Yng Nghymru ar y llaw arall mae ei niferoedd wedi cynyddu yn y blynyddoedd diwethaf.
Vrabec domácí (Passer domesticus) je malý zástupce čeledi vrabcovitých a nejrozšířenější žijící pták na světě,[2][3] vyskytující se na velkém území Eurasie a uměle vysazený v Americe, subsaharské Africe, Austrálii a na Novém Zélandu (viz mapka níže). Pochází pravděpodobně z Malé Asie nebo Arabského poloostrova a do Evropy se dostal již před tisíci lety.[4][2] Podobně jako kos černý se i vrabec domácí skvěle přizpůsobil životu ve městech a donedávna šlo o typického obyvatele oblastí obývaných člověkem, který mu poskytoval úkryt a potravu. Ovšem v poslední době na řadě míst z nejasných příčin vymizel.
Vrabec domácí se z dálky jeví jako poměrně nenápadný zavalitý pták, ale při bližším pohledu zjistíme, že zvláště samec je poměrně pestře zbarvený. Má krátký zobák, poměrně dlouhá křídla a krátký ocas. Mezi jednotlivými pohlavími je znatelně vyvinutý sexuální dimorfismus. Samec má špinavě šedou břišní část těla, svrchní stranu hnědou v různých odstínech s černými skvrnami a jednou větší bílou v úrovni hrdla. Od samice jej rozeznáme také díky černé skvrně na hrdle a černému proužku na hrdle. Samice jsou znatelně méně nápadné, šedohnědé, svrchu tmavší. Mladí ptáci jsou zbarveni stejně jako samice. V létě mají obě pohlaví modročerný zobák a hnědé končetiny, v zimě zobák nažloutle hnědý. V Česku si jej můžeme snadno splést s menším a štíhlejším vrabcem polním, který má na rozdíl od vrabce domácího kaštanově hnědou čepičku a černou skvrnu na lících. Samice vrabce se nazývá vrabčice a mládě vrabče.
Vrabec domácí je stálý druh. Celoročně žije v početných, mnohdy i několikasetčlenných hejnech. Dospělci se živí především rostlinnou stravou (semeny, částmi rostlin), příležitostně krmením pro hospodářská zvířata nebo odpadky z domácnosti, mláďata krmí drobným hmyzem.
Ozývá se širokou škálou švitořivých zvuků (příklad lze vidět v hlasové ukázce níže). Tokající samec např. vydává řadu dlouhých švitořivých tónů jako „čilp čef čilp“, v období hnízdění se často ozývají dlouhým „čurr“.
Ročně má 2 až 4 snůšky. Hnízdo si staví nejčastěji pod okapy, v puklinách ve zdech nebo ve skalách, v břečťanu nebo v jiných hustých popínavých rostlinách na domech, na střešních trámech, pod taškami, na keřích, občas i ve větvích stromů. Hnízda jsou většinou neúhledná a postavená z větviček a vystlaná trávou nebo peřím. Výjimku tvoří pouze hnízda na stromech a keřích, která mají úhlednější kulovitý vzhled.
Často bývá agresivní a zmocňuje se hnízd jiných druhů ptáků, zvláště pak jiřiček, břehulí nebo rorýsů.[zdroj?] I svá hnízda si usilovně brání. Od května do srpna klade 5–6 černě skvrnitých modrobílých nebo bledě zelených vajec o rozměrech 23 × 15 mm. Na vejcích sedí oba rodiče po dobu 13–14 dní a mláďata opouštějí hnízdo po 17 dnech života.
V Česku jej nalezneme na celém území, od nížin až po hory. Během posledních let byl v celé Evropě zaznamenán pokles vrabců domácích, v některých státech (Nizozemí, Spojené království) i značný. V letech 2001–2003 v Česku hnízdilo odhadem 2,8–5,6 milionu párů.[5]
U vrabce domácího rozeznáváme asi 12 poddruhů.[7]
V tomto článku byly použity překlady textů z článků House Sparrow na anglické Wikipedii a Wróbel domowy na polské Wikipedii.
ŠŤASTNÝ, Karel a DRCHAL, Karel. Naši pěvci. Praha: Státní zemědělské nakl.; Státní pedag. nakl., 1984. 174 s. Edice Lesnictví myslivost a vodní hospodářství.
Obrázky, zvuky či videa k tématu vrabec domácí ve Wikimedia Commons
Galerie vrabec domácí ve Wikimedia CommonsVrabec domácí (Passer domesticus) je malý zástupce čeledi vrabcovitých a nejrozšířenější žijící pták na světě, vyskytující se na velkém území Eurasie a uměle vysazený v Americe, subsaharské Africe, Austrálii a na Novém Zélandu (viz mapka níže). Pochází pravděpodobně z Malé Asie nebo Arabského poloostrova a do Evropy se dostal již před tisíci lety. Podobně jako kos černý se i vrabec domácí skvěle přizpůsobil životu ve městech a donedávna šlo o typického obyvatele oblastí obývaných člověkem, který mu poskytoval úkryt a potravu. Ovšem v poslední době na řadě míst z nejasných příčin vymizel.
Gråspurv (latin: Passer domesticus) er en fugl, som udelukkende findes ved beboede steder og som er tæt knyttet mennesket og dets husdyr. Arten var oprindelig kun udbredt i Europa, Nordafrika og Asien, men blev senere medbragt til andre dele af verden.
I Danmark er gråspurven meget almindelig, og den var i 1970'erne landets almindeligste fugl. Siden er bestanden halveret på grund af et mere effektivt landbrug og bedre isolerede huse. Gråspurven er meget social og kan derfor ses i flok året rundt. Den er hovedsageligt standfugl.
Gråspurven har sandsynligvis været knyttet til mennesket siden det begyndte at dyrke jorden og holde husdyr for flere tusind år siden. Dens oprindelige udbredelsesområde er Eurasien og Nordafrika. Siden midten af 1800-tallet er den af mennesker blevet introduceret til dele af Syd- og Nordamerika, Australien, sydlige Afrika og New Zealand samt til flere øer i både Atlanterhavet, det Indiske Ocean og Stillehavet.[1] Ifølge Dansk Ornitologisk Forening skete dette af hensyn til de europæiske indvandrere, så de kunne føle sig bedre hjemme.[2]
Arten findes over hele Europa bortset fra Italien, hvor den afløses af italiensk spurv (Passer italiae). Mod nord findes den helt op til de nordligste norske kystbyer.
I Danmark var gråspurven tidligere den almindeligste fugleart, men bestanden er halveret siden midten af 1970'erne, sandsynligvis på grund af et mere effektivt landbrug og bedre isolerede huse. Det mere effektive landbrug betød blandt andet mindre føde i form af spildkorn og de bedre isolerede huse betød færre muligheder for at finde redepladser under f.eks. tage samt mindre varme for fuglene i løbet af vinteren. Arten er dog stadig en af Danmarks almindeligste fugle med en bestand på et sted mellem en halv til en hel million ynglepar. Det er nu solsorten, der er Danmarks almindeligste fugl med omkring to millioner par. [3]
I omtrent samme periode som gråspurven er gået tilbage i antal, har dens nære slægtning skovspurven fordoblet sin ynglebestand. Den findes med 400.000 til 600.000 ynglepar i Danmark.[4]
Gråspurven er omkring 15 centimeter lang. Fjerdragten er forskellig mellem han og hun. Hannen har grå isse og brun nakke og øjenbryn. Kinden er hvid. Oversiden er brunstribet og undersiden er gråhvid, dog med sort strube og brystet sort i forskellig udstrækning. Hunnen er derimod ensartet gråbrun med en lys øjenstribe. Ungfuglene ligner hunnerne.
Ved fældningen sidst på sommeren får hannen gråligt bryst, men fjerenes bræmmer (yderste kant) fældes i løbet af vinteren, hvorved hannen igen får sort bryst. Jo større del af brystet, der er sort, jo mere prestige er der i forhold til de andre hanner.[2] Sangen er en kvidren, der ofte fremføres i kor. Den er blevet fortolket som "Filip, Filip...".[5]
I forhold til skovspurv kendes hannen blandt andet på den grå isse og på den manglende sorte kindplet. Hunnen er med sin uanselige fjerdragt meget forskellig fra skovspurven, hvor kønnene ligner hinanden.
Gråspurven lever af plantefrø, både fra kornarter som havre og hvede og fra vilde planter som Hvidmelet Gåsefod, Fuglegræs og Rapgræs. I yngletiden tager den også insekter, der især anvendes ved fodringen af ungerne i deres første levedage.[1] Den er desuden en hyppig gæst på foderbrættet.
Gråspurven er monogam, således at parrene holder sammen livet igennem. Fuglene yngler i kolonier og får normalt to til tre kuld årligt i Danmark i perioden april til august. Reden bygges især af hannen og placeres i murhuller, under tage, i redekasser eller sjældnere frit i et træ. Den kan bestå af strå, papirsstumper, plastic, sejlgarn og den fores med fjer og hår. Når den bygges frit er den kugleformet med indgangshul i siden. Hunnen lægger 5-6 grålige æg med mørke pletter og prikker, der især udruges af hunnnen på 12 til 14 dage. Ungerne bliver i reden i et par uger, hvor de fodres af begge mager. I de sidste dage af redetiden udvikler ungerne forskellige kald, så forældrefuglene kan genkende dem, når de har forladt reden og fortsat skal fodres en tid.
Gråspurvens fjender er ofte spurvehøge og katte. Dødeligheden det første leveår var i en engelsk undersøgelse på 70 procent, mens de voksne fugles årlige dødelighed var 42 procent.[1]
Gråspurven kan have en række blodparasitter, blandt andet malariaparasitten.[6][7]
Gråspurven kaldes også husspurv, grossenollike eller gråskenollike. Nollike er en nedsættende betegnelse, således at grossenollike kan oversættes til "lille uanselig grå fugl". Betegnelsen "grå" i fuglenavne brugtes tidligere ofte om almindelige, uanselige arter. Et andet eksempel er gråand.[8][9]
I Marstal på Ærø kaldes en gråspurv for en grolle. En grolle er samtidig øgenavnet for en marstaller, fordi marstallere ligesom gråspurve findes overalt på kloden på grund af deres søfart. Den årlige byfest i Marstal hedder Grollefesten.[10]
Gråspurv (latin: Passer domesticus) er en fugl, som udelukkende findes ved beboede steder og som er tæt knyttet mennesket og dets husdyr. Arten var oprindelig kun udbredt i Europa, Nordafrika og Asien, men blev senere medbragt til andre dele af verden.
I Danmark er gråspurven meget almindelig, og den var i 1970'erne landets almindeligste fugl. Siden er bestanden halveret på grund af et mere effektivt landbrug og bedre isolerede huse. Gråspurven er meget social og kan derfor ses i flok året rundt. Den er hovedsageligt standfugl.
Der Haussperling (Passer domesticus) – auch Spatz oder Hausspatz genannt – ist eine Vogelart aus der Familie der Sperlinge (Passeridae) und einer der bekanntesten und am weitesten verbreiteten Singvögel. Der Spatz hat sich vor über 10.000 Jahren als Kulturfolger dem Menschen angeschlossen. Nach zahlreichen absichtlichen oder versehentlichen Einbürgerungen ist er mit Ausnahme weniger Gebiete fast überall anzutreffen, wo Menschen sich das ganze Jahr aufhalten.
Der Haussperling ist ein kräftiger und etwas gedrungener Singvogel. Er wiegt rund 30 Gramm und erreicht eine Körperlänge von 14 bis 16 Zentimetern – er ist wenig größer als der nah verwandte Feldsperling. Der Haussperling fällt besonders durch seinen großen Kopf und den kräftigen, konischen Schnabel auf. Die Länge der Flügel beträgt 71 bis 82 Millimeter, die Spannweite misst etwa 23 Zentimeter. Männchen und Weibchen unterscheiden sich deutlich in ihrer Färbung: Die Männchen sind deutlich kontrastreicher gezeichnet als die Weibchen, sie haben eine schwarze oder dunkelgraue Kehle und einen schwarzen Brustlatz, der aber im Herbst nach der Mauser von helleren Federrändern verdeckt sein kann. Der Scheitel ist bleigrau und von einem kastanienbraunen Feld begrenzt, das vom Auge bis in den Nacken reicht. Die Wangen sind hellgrau bis weißlich. Der Rücken ist braun mit schwarzen Längsstreifen. Die Flügel sind ebenso gefärbt; eine weiße Flügelbinde ist deutlich erkennbar, eine zweite nur angedeutet. Brust und Bauch sind aschgrau. In Stadtzentren und Industriegebieten ist das Gefieder infolge von Verschmutzung meist weit weniger kontrastreich. Relativ häufig treten teilalbinotische Individuen auf.
Die Weibchen sind unscheinbarer als die Männchen und matter braun, aber sehr fein gezeichnet. Die Oberseite ist hell graubraun, der Rücken schwarzbraun und gelbbraun gestreift. Der ebenfalls graubraune Kopf hat einen hellen Überaugenstreif, der vor allem hinter dem Auge deutlich ist. Jungvögel sehen wie Weibchen aus, sie sind nur etwas heller und gelblicher gefärbt. Sie bleiben, nachdem sie flügge geworden sind, einige Tage an den gelblichen Schnabelwülsten erkennbar.
Die Jugendmauser ist eine Vollmauser und beginnt im Alter von sechs bis acht Wochen. Damit die Mauser vor Beginn der ungünstigeren Witterungsperiode abgeschlossen ist, kann sie je nach Zeitpunkt des Schlüpfvorgangs von durchschnittlich 82 auf 64 Tage verringert sein. Die Jahresmauser der Altvögel ist ebenfalls eine Vollmauser. Sie findet in Mitteleuropa in den Monaten Juli oder August statt. Bei Gefahr oder Stress neigen Sperlinge auch zur Schockmauser. Das Sperlingsgefieder besteht vor der Mauser aus 3200 Federn, die insgesamt 1,4 Gramm wiegen. Unmittelbar nach der Mauser sind es ungefähr 3600 Federn mit einem Gewicht von 1,9 Gramm. Zur Pflege des Gefieders nehmen die Tiere Staubbäder, um sich vor Federparasiten zu schützen.[1]
Haussperlinge fliegen schnell und geradlinig, relativ niedrig und meist vom Nistplatz zu einem nahe gelegenen Baum oder Gebüsch. Dabei können sie Geschwindigkeiten von annähernd 60 Kilometern pro Stunde erreichen. Die Flügel schwingen in der Sekunde etwa 13 mal auf und ab. Der Distanzflug ist leicht wellenförmig mit fallenden Gleitphasen, in denen die Flügel leicht angelegt sind, der Flug ist dabei aber im Vergleich zu den Finkenarten flacher gewellt. Bei der Futteraufnahme können sie auch kurzzeitig in der Luft stehen wie Kolibris.[2]
Als gesellige Vögel verfügen Haussperlinge über viele Rufe. Der übliche Warnruf bei Luftfeinden ist strukturell abweichend gegenüber anderen Sperlingsvögeln ein weiches, getrillertes „drüüü“, wobei dieser Ruf auch gelegentlich gegenüber größeren Nahrungskonkurrenten wie Möwen verwendet wird. Vor Bodenfeinden wird mit anhaltendem nasalen Rufen wie „kew kew“ oder auch „terrettett“ gewarnt.
Der Gesang des Haussperlings wird nur vom Männchen vorgetragen und besteht aus einem monotonen, relativ lauten, rhythmischen „Tschilpen“ (meist einsilbig, auch „schielp“, „tschuip“, „tschirp“, manchmal auch zweisilbig wie „tschirrip“ oder „tschirrep“). Die Tonhöhe und die Anordnung der Elemente variieren von Vogel zu Vogel erheblich. Während des Singens vergrößert sich der Kehllatz. Analysen haben ergeben, dass diese Lautäußerungen komplex komponiert sind und sowohl individuelle Merkmale als auch Stimmungen darin codiert sein können.
Zur Kopulation fordern Männchen und Weibchen mit leisen, gezogenen und nasalen Lauten auf, Weibchen verwenden dabei ein wiederholtes „djie“, der Kopulationsruf des Männchens ist ein wisperndes „iag iag“. Daneben gibt es einige weitere situationsabhängige Rufe, deren Dauer, Obertonstaffelung und -modulation recht verschieden gestaltet sein können (Stimmbeispiel).
Freilebende Haussperlinge sind auch in der Lage, Alarmrufe von Staren und Amseln zu kopieren. Zudem zeigen jüngere Forschungen, dass die Alarmrufe anderer Vogelarten durchaus verstanden werden. Heute ist relativ unbekannt, dass Haussperlinge auch sehr lernfähige „Gesangsschüler“ sind. Im 18. Jahrhundert war es ein beliebtes Spiel, aufgezogenen Vögeln Lieder beizubringen. Es gibt eine stattliche Anzahl von Berichten und Belegen dafür, dass Haussperlinge, die beispielsweise in Gesellschaft von Kanarienvögeln aufgezogen wurden, deren rollendes Geträller perfekt erlernen, auch wenn sie dies mit ihrer rauen und lauten Stimme imitieren.[3][4][5]
Das ursprüngliche paläarktische und orientalische Verbreitungsgebiet hat sich nach zahlreichen Einbürgerungen in anderen Kontinenten seit Mitte des 19. Jahrhunderts fast auf den gesamten Globus ausgedehnt. Heute fehlt der Haussperling nur in den Polargebieten, Teilen Nordsibiriens, Chinas und Südostasiens, in Japan, Westaustralien, dem tropischen Afrika und Südamerika und dem nördlichsten Teil Amerikas. Er ist damit eine der am weitesten verbreiteten Vogelarten. Die nördliche Grenze des Verbreitungsgebiets schwankt zwischen dem 60. und dem 70. Breitengrad. Auf der Südhalbkugel wurden die Landmassen mit Ausnahme der Antarktis bis zu den südlichsten Ausläufern besiedelt, nur in Westaustralien wird konsequent versucht, eine Besiedlung zu unterbinden.
In Europa gibt es Gebiete, in denen der Haussperling durch einen nahen Verwandten vertreten wird: Auf dem italienischen Festland sowie auf den Inseln Sizilien, Korsika und Kreta hat sich der ebenfalls die Nähe des Menschen suchende Italiensperling etabliert. Auf der iberischen Halbinsel, dem Balkan und in Teilen Nordafrikas lebt der Haussperling gemeinsam mit dem nahe verwandten Weidensperling, der noch kein so ausgesprochener Kulturfolger ist.[6]
Der weltweite Bestand des Haussperlings wird auf etwa 1,6 Milliarden Individuen geschätzt.[7] Allerdings ist die Art seit einigen Jahrzehnten von deutlichen Bestandsrückgängen betroffen. So ist der Haussperling mit einem Rückgang von 246,7 Mio. Exemplaren von 1980 bis 2017 in der Europäischen Union der Vogel, dessen Population im Zeitraum von 1980 bis 2017 mit weitem Abstand am stärksten zurückgegangen ist. Insgesamt ist die Zahl aller Vögel im genannten Zeitraum netto um 560 bis 620 Mio. Exemplare geschrumpft.[8]
Als ursprüngliches Biotop vor dem Anschluss an den Menschen werden trockenwarme, lockere Baumsavannen vermutet, dies bleibt jedoch mangels gesicherter Daten spekulativ. Beim Vordringen nach Mitteleuropa war der Haussperling bereits Kulturfolger mit einer ausgeprägten Bindung an den Menschen.[9] Deutlich wurde dies beispielsweise während der Devastierung Helgolands nach dem Zweiten Weltkrieg, während der mit den Menschen auch die Haussperlinge verschwanden und erst nach der Neubesiedlung ab 1952 wieder zurückkehrten.[10] In milden Zonen werden allerdings auch menschenferne Habitate genutzt.[9]
Voraussetzungen für Brutvorkommen sind die ganzjährige Verfügbarkeit von Sämereien und Getreideprodukten und geeignete Nistplätze. Optimal sind Dörfer mit Landwirtschaft, Vorstadtbezirke, Stadtzentren mit großen Parkanlagen, zoologische Gärten, Vieh- oder Geflügelfarmen und Einkaufszentren. Es werden aber auch außergewöhnliche Lebensräume besiedelt, wie beispielsweise von der Außenwelt abgeschlossene klimatisierte Flughafengebäude. Das höchstgelegene Brutvorkommen findet sich bei ungefähr 4.500 m im Himalaya, das tiefste bei -86 m im Death Valley in Nordamerika.[9]
In Europa ist der Haussperling fast ausschließlich Standvogel, in geringem Ausmaß auch Kurzstreckenzieher. Nicht dauernd von Menschen bewohnte Siedlungen im Alpenraum werden im Spätherbst oder Winter auch vom Haussperling geräumt. Die asiatische Unterart P. d. bactrianus wiederum ist ein Zugvogel und überwintert bei Zugdistanzen bis zu 2000 Kilometern in Pakistan und Indien. Die hauptsächlich im Himalaya beheimatete Form P. d. parkini ist Teilzieher.[11][12]
Nach der ersten Brutansiedlung sind die Haussperlinge der Nominatform sehr ortstreu, der Aktionsradius während der Brutzeit kann bei Stadtpopulationen lediglich 50 Meter betragen. Jungvögel streuen ungerichtet und schließen sich zunächst im Spätsommer anwachsenden Schwärmen an. Auch ein Teil der Altvögel schließt sich diesen Herbstschwärmen an, die in die Umgebung der Brutplätze ausstrahlen, um das dortige Nahrungsangebot zu nutzen. Die Altvögel kehren nach Auflösung der Schwärme meist bereits im Frühherbst wieder an ihren ursprünglichen Brutplatz zurück.[11][13]
Der Haussperling ernährt sich hauptsächlich von Sämereien und dabei vor allem von den Samen kultivierter Getreidearten, die in ländlichen Gebieten 75 Prozent der Gesamtnahrung ausmachen können. Bevorzugt werden Weizen vor Hafer und Gerste. Regional und saisonal kann der Anteil der Samen von Wildgräsern und -kräutern den Getreideanteil erreichen oder übertreffen. Von Frühjahr bis Sommer spielt auch tierische Nahrung eine wichtige Rolle und kann bis zu 30 Prozent der Gesamtnahrung ausmachen. Dabei handelt es sich um Insekten einschließlich deren Entwicklungsstadien sowie andere Wirbellose. Vor allem in der Stadt zeigen Spatzen ein opportunistisches Verhalten und werden zu Allesfressern, was sie besonders an Imbissständen und in Freiluftlokalen unter Beweis stellen.[14]
Die Jungen füttert der Haussperling in den ersten Tagen fast ausschließlich mit Raupen und anderen zerkleinerten Insekten. Wenn zu wenig tierische Nahrung zur Verfügung steht und beispielsweise ausschließlich Brot an die Nestlinge verfüttert wird, kann das Verdauungsstörungen verursachen, die zum Tod der Nestlinge führen können. Mit zunehmendem Alter der Jungen verfüttern die Eltern dann mehr und mehr auch Sämereien, wobei der vegetarische Anteil auf ein Drittel steigt.[14][15]
Der Haussperling zeigt das ganze Jahr über ein geselliges und soziales Verhalten. Viele Verhaltensweisen des Haussperlings sind auf das Leben in der Gruppe ausgerichtet, und der Tagesablauf ist stark synchronisiert.
Haussperlinge werden während der bürgerlichen Dämmerung aktiv. Der Gesang beginnt im Mittel etwa 18 Minuten vor Sonnenaufgang, wobei durch Bewölkung verursachte Helligkeitsunterschiede weitgehend ohne Einfluss bleiben. Das Ende der Aktivität liegt auch im Winter noch vor Sonnenuntergang.
In mittleren Breiten werden gelegentlich nächtliche Aktivitäten beobachtet, zum Beispiel beim Insektenfang im Flutlicht von Industrieanlagen. Auch auf dem Empire State Building kann man mehr als 300 Meter über dem Erdboden nachts jagende Spatzen entdecken.[2]
Die Nahrungsaufnahme erfolgt fast immer gesellig, auch während der Aufzucht der Jungen. Hierzu finden sich oft Schwärme, kleinere Trupps oder zumindest lose Verbände zusammen. In Getreidefeldern ist bei Trupps von etwa 20 Vögeln die Nahrungsaufnahme am effizientesten, da die zur Sicherung verwendete Zeit in größeren Gemeinschaften kürzer wird, jedoch der Zeitaufwand für Auseinandersetzungen mit Artgenossen bei noch größeren Verbänden diesen Zeitgewinn mehr als aufwiegt. Wenn ein einzelner Haussperling eine Nahrungsquelle entdeckt, lockt er die anderen durch Rufe und wartet, bevor er zu fressen beginnt. Dabei sind 75 Prozent dieser „Pioniere“ Männchen. Manchmal werden Nahrungsbrocken bei Zerkleinerung mit Hilfe des Schnabels mit dem Fuß festgehalten, ähnlich dem Verhalten der Meisen. Größere Nahrungsstücke werden häufig auch transportiert und an anderer Stelle zerkleinert, auch im Nest.
Vor allem bei in der Stadt lebenden Spatzen kann häufig das Absuchen von Kühlergrills parkender Autos nach toten Insekten beobachtet werden. Auch abgestellte Lokomotiven werden häufig, schon kurze Zeit nach ihrer Ankunft im Bahnbetriebswerk, gezielt im Frontbereich durch die Tiere untersucht. Der Haussperling versucht sich gelegentlich auch als Luftjäger. Dabei startet er von einer Sitzwarte aus einen kurzen Jagdflug nach vorbeifliegenden Insekten. Dies wirkt zwar mühsam und nicht so elegant wie beispielsweise beim Grauschnäpper, führt aber dennoch nicht selten zum Erfolg.[2]
Am Boden bewegt sich der Haussperling fast immer beidbeinig hüpfend fort. Lediglich bei Annäherung an sehr nahe Objekte oder beim seitlichen Nachrücken auf Zweigen sind einzelne Schritte zu beobachten. Der Spatz hockt bei der Nahrungssuche oft flach auf den Läufen, so dass die Federn den Boden berühren. An senkrechten Hauswänden oder Stämmen klettert der Haussperling „rutschend“ und stützt sich auch auf den gespreizten Schwanz, hin und wieder sogar auf die halb geöffneten Flügel. In Zweigen bewegt er sich recht gewandt und kann dabei kopfüber um einen dünnen Zweig schwingen, ohne die Füße zu lösen.[2]
Haussperlinge baden das ganze Jahr über, dabei ist Sonnenschein stark stimulierend. Vor dem etwa drei Minuten dauernden Bad wird oft getrunken. Staubbäder folgen häufig dem Bad oder wechseln damit ab. Die Bewegungen beim Staubbaden entsprechen denen beim Wasserbad. Meist erfolgt dieses Baden gemeinschaftlich nacheinander mit anschließender gemeinsamer Gefiederpflege. Gelegentlich wird die für das Staubbad genutzte Mulde auch mit einem Futterplätzen entsprechenden Drohverhalten gegen Artgenossen verteidigt.[2]
Männchen beim Sandbad
Haussperlinge beim Sandbad
Haussperlingspaar beim gemeinsamen Bad
Der Haussperling verteidigt kein flächiges Brut- oder Nahrungsrevier, sondern nur die nächste Umgebung des Nests oder des Schlafplatzes. Zur Zeit der Fortpflanzung sind Weibchen in der Nähe des Nests gegenüber Männchen dominant, obwohl sie kleiner sind.
Auseinandersetzungen mit Artgenossen werden hauptsächlich beim Nahrungserwerb, an Bade- und Schlafplätzen und am Nest beobachtet. Dabei werden fast 90 Prozent der Konflikte zwischen Männchen ausgetragen. Aggressionen äußern sich oft durch frontales Drohen, wobei der Kopf tief vorgebeugt, der Schwanz gefächert und angehoben, die Rückenfedern gesträubt und die Flügel abgewinkelt werden. Bei höherer Intensität gibt es auch Kämpfe mit Vorwärtsbewegungen bei geöffnetem Schnabel und gegenseitigem Hacken, manchmal auch in der Luft. Aggressionen gegen andere Arten gibt es hauptsächlich bei Konkurrenz um Nistplätze, bei ausreichendem Angebot sind diese aber selten. Gelegentlich verhindern Haussperlinge die Ansiedlung anderer Höhlenbrüter in Nistkästen oder verdrängen sie daraus. Der Feldsperling, dessen Lebensraum sich teilweise mit dem des Haussperlings überschneidet, wird dabei vom Haussperling allein schon durch dessen früheren Brutbeginn verdrängt.[4]
Weibchen sind wachsamer und scheuer als Männchen. Die Fluchtdistanz bei Annäherung von Menschen ist vor allem in Städten niedriger, steigt jedoch bei zunehmender Truppgröße. Bei Bodenfeindalarm eilen Artgenossen herbei und folgen dem Feind hassend und warnend in Bäumen und Gebüsch. Auch Stare, vielerorts die einzigen überlegenen Nistplatzkonkurrenten, werden bei Inspektion potentieller Brutplätze schnarrend angehasst und manchmal vertrieben, in der Regel behalten im Konfliktfall aber die Stare die Oberhand.[4]
Die Geschlechtsreife tritt bei Haussperlingen am Ende des ersten Lebensjahres ein. Spatzen führen in der Regel eine lebenslange Dauerehe. Wenn ein Partner stirbt, finden Neuverpaarungen jedoch schnell statt. Vereinzelt kommt auch Bigynie (Polygynie) vor.[13]
In Mitteleuropa beginnt die hauptsächliche Brutzeit Ende April und reicht bis August. Die auf der Südhalbkugel beheimateten Haussperlinge haben ihre Brutperiode an die dortigen Jahreszeiten angepasst. In diesem Zeitraum werden zwei bis drei, selten sogar vier Bruten aufgezogen. Bei den Erst- und Zweitbruten werden aus gut einem Drittel der gelegten Eier flügge Jungvögel, bei den späteren Bruten ist es nur noch ein Fünftel. Darüber hinaus ist die Mortalität der Jungvögel nach dem Ausfliegen in den ersten Wochen gravierend. Nach einem Jahr leben in ländlichen Gebieten nur noch 20 Prozent, in Stadthabitaten immerhin bis zu 40 Prozent der Jungvögel. Für die hohe Sterblichkeit dürften vor allem Schwierigkeiten bei der selbstständigen Nahrungsbeschaffung und hohe Predation maßgeblich sein.[12][13][16]
Der Haussperling ist Nischen-, Höhlen- und Freibrüter mit starker Neigung zum gemeinschaftlichen Brüten. Er nistet manchmal auch allein, oft aber in lockeren Verbänden oder Kolonien, wobei die Nester dabei meist einen Mindestabstand von 50 Zentimetern aufweisen. Die vielfältige Nutzung aller geeigneten Strukturen als Neststandort sind Ausdruck der besonderen Anpassungsfähigkeit des Haussperlings. Als typische Nistplätze dienen geschützte Hohlräume an oder in der Nähe von Gebäuden, sei es unter losen Dachpfannen oder in Mauerlöchern oder Nischen unter dem Vordach. Aber auch Nistkästen, Schwalbennester oder Spechthöhlen werden ausgewählt. Gelegentlich kann man Sperlinge auch als Untermieter in Storchennestern finden, wobei diese dabei davon profitieren, dass sich ihre Luftfeinde nicht in die Nähe solcher Nester wagen. Besteht Nistplatzmangel, können auch Freinester in Bäumen oder Büschen angelegt werden, die mit einem Dach aus Halmen versehen werden. Die Nesthöhe bei Freibrütern liegt zwischen 3 und 8 Metern und damit im Mittel höher und für Predatoren unzugänglicher als beim Feldsperling. Freinester werden als die ursprüngliche Nistweise des Haussperlings angesehen.
Unabhängig vom Ort der Nestanlage handelt es sich im Prinzip immer um ein Kugelnest mit seitlichem Eingang. Das Nest wird nicht besonders sorgfältig gebaut, das außen nicht bearbeitete Nistmaterial hängt meist lose herab. Spatzen verbauen fast alles, beispielsweise Stroh, Gras, Wolle, Papier oder Lumpen. Das Material wird dabei weniger durch Auswahl als durch seine Verfügbarkeit im Umkreis von 20 bis 50 Metern bestimmt. Die Nestmulde wird zur Auspolsterung mit feinen Halmen und Federn ausgekleidet. Freistehende Nester erreichen Fußballgröße, Nester in Nischen und Höhlen werden den Gegebenheiten angepasst und variieren beträchtlich in der Größe. Das Nest wird meist vom Männchen während der Balz begonnen, in Mitteleuropa frühestens ab Mitte März. Der Neuanlage von Nestern geht besonders bei Erstbrütern eine Phase ziellosen Umhertragens von Nistmaterial voraus. Beide Partner vollenden das Nest gemeinsam, am intensivsten in der Woche vor Legebeginn. Der Nestbau kann sich über Wochen hinziehen, nach Nestverlust kann aber in zwei bis drei Tagen Ersatz geschaffen werden.[13]
Die Balz beginnt mit der Besetzung des Brutplatzes durch die Männchen, in Mitteleuropa teilweise schon ab Mitte Februar und vor allem im März. Bei der Partnerwahl spielt für das Weibchen sowohl ein möglichst geschützter Nistplatz als auch der beim Singen anschwellende Brustlatz des Männchens eine Rolle. Das unverpaarte Männchen wirbt mit aufgeplustertem Gefieder im engeren Nestbereich mit hohen „tschili“, „szilib“ oder ähnlichen Rufen. Bekundet ein Weibchen Interesse, zeigt ihm das Männchen den Nistplatz, indem es mit trockenen Halmen im Schnabel einschlüpft. Das Weibchen folgt dem Männchen durch kurzes Einschlüpfen und prüft den Nistplatz. Erst von diesem Moment an beginnt das Männchen den eigentlichen Gesang, das strukturarm und monoton wirkende Tschilpen, oft stundenlang vorzutragen.
Auffällig bei Haussperlingen ist auch die Gruppenbalz. Diese beginnt durch rasante und lärmende Verfolgung eines Weibchens durch zwei bis acht Männchen. Meist in dichter Vegetation wird das Weibchen von den balzenden Männchen umringt und diese versuchen abwechselnd, das sich wehrende Weibchen in der Kloakenregion zu picken und zu kopulieren. Alle tschilpen erregt und lassen in diesem Moment jede Vorsicht vermissen. In der Regel kommt es nicht zur Kopulation. Das mit dem Weibchen verpaarte Männchen ist auch beteiligt und bleibt bis zum Schluss in der Nähe des Weibchens. Die Bedeutung der Gruppenbalz ist noch offen.
Kopulationen im frühen Stadium der Fortpflanzungsperiode werden meist erfolglos vom Männchen gesucht. Dabei hüpft es mit gesträubtem Gefieder, hängenden Flügeln und aufgestelztem Schwanz hin und her. In der späteren fruchtbaren Phase ist es das Weibchen, das zur Paarung auffordert. Es duckt sich dabei waagrecht mit leicht erhobenem Schwanz und vibrierenden Flügeln. Weibchen können dabei manchmal 15 bis 20 Mal in der Stunde zur Kopulation auffordern. Bei koloniebrütenden Paaren sind wiederum die Männchen an häufigerer Kopulation zur Sicherung der eigenen Vaterschaft interessiert. Dieses Verhalten und auch das Bewachen des Weibchens durch das Männchen ist aber nur bedingt wirksam, in 8 bis 19 Prozent der Fälle wurden Fremdkopulationen nachgewiesen.[4]
Das Gelege besteht aus vier bis sechs Eiern mit einer durchschnittlichen Größe von 15 × 22 Millimetern und einem Gewicht von etwa 3 Gramm. In Gestalt, Größe und Farbe sind die Eier sehr unterschiedlich, bei einem individuellen Weibchen aber recht konstant. Sie sind weiß bis schwach grünlich oder gräulich und mit grauen oder braunen Flecken versehen, wobei die Fleckung die Grundfarbe manchmal völlig verdeckt. Die letzten Eier eines Geleges sind nach Breite und Gewicht größer als die ersten, wobei dieser Unterschied bei späteren Bruten noch ausgeprägter ist. Daher sind die zuletzt geschlüpften Jungen im Vorteil.
Das regelmäßige Brüten beginnt normalerweise nach Ablage des vorletzten Eies und dauert ab diesem Zeitpunkt gerechnet in der Regel zwischen 10 und 15 Tagen. Die Brutdauer wird durch die Außentemperatur beeinflusst und ist deshalb bei der dritten Brut meist kürzer. Bei witterungsbedingten Brutunterbrechungen kann die Brutzeit auch bis zu 22 Tagen andauern. Beide Partner brüten abwechselnd, wobei das Weibchen meist die Nacht auf dem Gelege verbringt. Während das Weibchen auf Nahrungssuche ist, hält das Männchen die Eier vermutlich nur warm, denn es hat keinen Brutfleck.[4][12][13]
Die geschlüpften Jungen werden durch beide Eltern gehudert und zu Beginn vor allem mit zerkleinerten Insekten, später zunehmend auch mit Sämereien gefüttert. In den ersten Tagen wird der Kot durch die Eltern verschluckt, später bis zu 20 Meter weit hinausgetragen.[4] Die Dauer der Nestlingszeit schwankt sehr stark, die Beobachtungen reichen von 11 bis 23 Tagen, die Regel sind 14 bis 16 Tage. Ungefähr nach dem vierten Tag sind die Augen der Jungen geöffnet, am 8. bis 9. Tag werden die Nestlinge durch zunehmendes Aufplatzen der Federkiele farbig.[1][17]
Gehen beide Eltern verloren, so finden sich durch die intensiven Bettelrufe der Jungen animiert meistens stellvertretende Bruthelfer aus der Nachbarschaft, die die Jungen füttern, bis sie selbstständig sind.[4] Alle Jungen verlassen das Nest innerhalb weniger Stunden und sind in der Regel schon gut flugfähig. Sie fressen bereits nach ein bis zwei Tagen ein wenig selbst und sind in der Regel nach 7 bis 10, spätestens nach 14 Tagen selbstständig.[13]
Die durchschnittliche Lebenserwartung geschlechtsreifer Haussperlinge beträgt 1,5 bis 2,3 Jahre; bezieht man auch die Jungvögel mit ein, beträgt sie lediglich 9 Monate. In der Stadt ist die Lebenserwartung höher als in ländlichen Gebieten. In den Niederlanden wurde bei einer Untersuchung festgestellt, dass im Bereich von Vororten 18 Prozent der Spatzen 5 und mehr Jahre alt wurden, in ländlichen Gebieten hingegen nur 4 Prozent. In Freiheit wurden durch Beringung verschiedentlich um die 14 Jahre alte Haussperlinge nachgewiesen. In Gefangenschaft ist ein höheres Alter möglich; das bisher beobachtete maximale Alter beträgt angeblich 23 Jahre.[16]
Gefahr droht den in Freiheit lebenden Spatzen vor allem durch Predation und besonders in großen Städten auch durch den Straßenverkehr. Die größten Verluste mit 45 bis 56 Prozent der Gesamtmortalität erleiden die Altvögel während der Brutzeit. Zu den Bodenfeinden zählen Steinmarder und vor allem Katzen, seltener auch Hunde. Die den Spatzen jagenden Luftfeinde sind vor allem Sperber, Schleiereulen und Turmfalken. Dabei sind ausgefärbte Männchen mit ausgeprägtem Kehlfleck häufiger das Opfer von Greifvögeln. Haussperlinge sind vielerorts die Hauptbeute des Sperbers mit einem Anteil von teils über 50 Prozent. Aber auch für den Turmfalken stellen sie beispielsweise in Berlin die häufigste Vogelbeute dar.[16][18]
Weltweit wird der Bestand des Haussperlings auf 1,6 Milliarden Individuen geschätzt – mehr als für jeden anderen Vogel.[19] Auch in Europa liegen nur recht ungenaue Schätzungen vor. In Deutschland ist der Haussperling trotz Bestandsrückgängen nach dem Buchfink der zweithäufigste Brutvogel.[20] Laut Birdlife stellt sich der Bestand im deutschsprachigen Raum folgendermaßen dar:[21]
Die Prozentangabe des Trends bezieht sich dabei auf einen Zeitraum von zehn Jahren. Veränderungen kleiner als 20 Prozent werden dabei noch nicht als statistisch signifikant angesehen, da diese im Bereich natürlicher Schwankungen liegen.
Aktuell wird der Haussperling mit 5,6 bis 11 Millionen Brutpaaren im Jahr 2008 als zweithäufigste Brutvogelart Deutschlands angesehen.
Im Westen Mitteleuropas ist der Bestand in der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts deutlich zurückgegangen. Dieser Rückgang wird daran deutlich, dass vergleichbar große Schwärme auf Getreidefeldern wie in den 1950er Jahren nicht mehr beobachtet werden. Allerdings ist der Rückgang des Bestands wegen des damaligen geringen Interesses an dieser Art und der fehlenden Daten aus dieser Zeit nur sehr lückenhaft dokumentiert. Wegen des Bestandsrückgangs wurde der Haussperling auch auf die Vorwarnliste der gefährdeten Arten aufgenommen, obwohl der Bestand absolut gesehen noch sehr hoch ist. Ebenfalls aufgrund dieser Entwicklung war der Spatz in Deutschland und in Österreich zum Vogel des Jahres 2002 gewählt worden. Weiterhin wird der 20. März nach der Nature Forever Society (NFS) als Weltspatzentag begangen, um auf die Bestandsrückgänge hinzuweisen.[22]
Die Gründe für diesen Rückgang sind vielschichtig, folgende Ursachen werden angegeben:
Die Situation hängt jedoch sehr von den lokalen Bedingungen ab. In verschiedenen europäischen Großstädten wie London, Paris, Warschau, Hamburg und München wurde in den letzten Jahren ein sehr starker Rückgang beobachtet. Eine besonders erschreckende Entwicklung wurde im Hamburger Stadtteil St. Georg festgestellt, wo zwischen 1983 und 1987 die Zahl der Haussperlinge von 490 auf 80 Vögel pro Quadratkilometer zurückging. Für München setzt sich dieser Trend besonders im Zentrum fort.[23] Positiver ist die Entwicklung in Berlin, wo sich die Rückgänge erst lokal in den Sanierungsgebieten abzeichnen und der Bestand mit 280 Vögeln pro Quadratkilometer im internationalen Vergleich einen Spitzenplatz einnimmt.[24][25][26]
Früher glaubte man, dass die Familie der Sperlinge eng mit den afrikanischen Webervögeln verwandt sei, und ordnete demzufolge die Sperlinge als Unterfamilie (Passerinae) der Familie der Webervögel zu. Vergleiche der DNA-Sequenzen verschiedener Arten haben ergeben, dass auch Verwandtschaftsbeziehungen zu Stelzen, Piepern und Braunellen bestehen. Auch wenn dies weiterhin umstritten ist, sieht man die Sperlinge heute deshalb als eigenständige Familie (Passeridae). Diese Familie wird in vier Gattungen und 36 Arten unterteilt.[27][28]
Johnston und Kitz vermuteten 1977, dass sich die Art des Haussperlings als ausgesprochener Kulturfolger mit der Sesshaftwerdung des Menschen und dem Betreiben von Ackerbau vor 10.000 Jahren im mittleren Osten entwickelte. Summers-Smith kam hingegen 1988 zu dem Schluss, der Haussperling sei eine der vielen eurasischen Arten der Gattung Passer, die während des Pleistozän von einem Ur-Sperling abstammt, der Lebensräume im östlichen Mittelmeerraum und im tropischen Afrika besiedelte, die durch das Tal des Nils oder den afrikanischen Grabenbruch verbunden waren. Er unterstellte, dass das Männchen dieses Ur-Sperlings bereits einen schwarzen Brustlatz hatte, was charakteristisch für alle heutigen paläarktischen und orientalischen Sperlinge ist. Dieser Ur-Sperling breitete sich sowohl west- als auch ostwärts im eurasischen Steppengürtel aus. Anschließend kam es durch den wiederholten Vorstoß und Rückgang der Gletscher zu periodischen Isolationen, was zu Anpassungsentwicklungen und der Aufspaltung in die heutigen Arten führte.
Viele Indizien sprechen für diese wesentlich frühere Artentstehung. Der früheste datierte der relativ seltenen Fossilienfunde des Haussperlings wird auf 400.000 BP datiert und wurde in einer Höhle bei Bethlehem in Palästina entdeckt. Dieses Fossil weist mehr Ähnlichkeiten mit dem Haussperling als mit den heutigen afrikanischen Sperlingen auf. Dieser und ein späterer weiterer fossiler Höhlenfund in derselben Gegend lässt vermuten, dass dieser Vorfahre des Spatzen bereits in der Nähe der Menschen der Altsteinzeit lebte.
Molekulargenetische Untersuchungen zur Datierung der Aufspaltung der Sperlingsarten widersprechen sich beträchtlich. Eine 1988 durchgeführte Untersuchung der Genabschnitte von 15 polymorphen Isozymen datiert die Abspaltung des Haussperlings vom Weidensperling zwischen 105.000 und 122.000 BP. Das Ergebnis einer im Jahr 2001 durchgeführten Analyse der mitochondrialen Gen-Sequenz des Cytochrom-b und weiterer mitochondrialer Pseudogene ist dagegen, dass die Aufspaltung der Sperlingsart und auch die Abspaltung des Weidensperlings während des Miozän oder Pliozän auftrat, also vor mehr als 2 Millionen Jahren.[29]
Der Weidensperling galt lange Zeit als Unterart des Haussperlings, heute sieht man den Weidensperling als eigene Art. Beide Arten leben auf der iberischen Halbinsel, dem Balkan und Teilen Nordafrikas weitgehend sympatrisch, ohne dass es zu Hybridisierungen kommt, was als Beleg der Eigenständigkeit der Arten gilt. Das Gefieder der Männchen und die Lautäußerungen weichen deutlich voneinander ab, ökologisch und ernährungsbiologisch stimmen die Arten aber weitgehend überein. Im gemeinsamen Verbreitungsgebiet besetzt der Haussperling Städte und Ortschaften und „überlässt“ dem Weidensperling die ländlichen Lebensräume. Kommen beide Arten alleine vor, besetzen sie jedoch ein ähnliches ökologisches Spektrum. Als ethologische Isolationsmechanismen werden Unterschiede in Gefiedermerkmalen, Nestbau, Stimme und Zugverhalten angesehen. Vor allem in Ostalgerien und Tunesien scheinen stellenweise diese Isolationsbarrieren aber weitgehend zusammengebrochen zu sein, aufgrund der Hybridisierung kommt es dort zu bezüglich Aussehen und Merkmalen sehr variablen Sperlingspopulationen.[27]
Auch der Italiensperling wird häufig als Hybridform von Haus- und Weidensperling angesehen, was heute allerdings auch stark bezweifelt wird. Neben der Darstellung als eigenständige Art wird der Italiensperling ebenfalls als Unterart des Haus- und ebenso des Weidensperlings eingeordnet, zudem auch als Hybridform ohne Zuordnung zu den Ursprungsarten (passer x italiae). Auch wenn molekularbiologische Untersuchungen heute widersprüchlich sind, spricht vieles für die Einstufung des Italiensperlings als Unterart des Weidensperlings. Ein Indiz hierfür ist auch, dass im Gegensatz zu dem abrupten geografischen Ausschluss von Italien- und Haussperling im Alpengebiet Italien- und Weidensperling in Mittel- und Süditalien durch eine breite fließende Übergangszone miteinander verbunden sind (weiteres siehe Italiensperling).[27][30]
Für den Haussperling werden derzeit rund 13 verschiedene Unterarten anerkannt, die in zwei deutlich unterschiedlichen Subspeziesgruppen zusammengefasst werden. Die Formen der domesticus-Gruppe sind dabei größer, mit längeren Flügeln und kräftigerem Schnabel. Die helleren Gefiederanteile, wie beispielsweise die Kopfseiten, sind grau getönt und weniger weiß, die kastanienbraunen Pigmente sind weniger kräftig als bei der östlichen indicus-Gruppe.
Die indicus-Gruppe findet sich im Wesentlichen im oberen Niltal des Sudans, großen Teilen von Arabien, Süd-Afghanistans, Irans, Indiens, Sri Lankas und Burmas, rund um das kaspische Meer, in Zentralasien und im Himalaya. Das übrige Verbreitungsgebiet wird von Vertretern der domesticus-Gruppe besiedelt, auch praktisch alle eingebürgerten Populationen gehören dieser Gruppe an, die meisten davon entstammen der Nominatform.
Im Ostiran sind beide Subspeziesgruppen in einer breiten Übergangszone miteinander verbunden. Neben weiteren anderen Berührungspunkten stehen beide Subspeziesgruppen auch in Zentralasien nordwärts bis Turkmenistan und Kasachstan in Kontakt. Bei letzterer Kontaktzone kommt es offensichtlich nicht zur Hybridisierung, die Subspeziesgruppen verhalten sich hier wie zwei Arten. Der dortige Kontakt ist erst relativ kürzlich durch eine östliche Expansion des Verbreitungsgebiets der der domesticus-Population angehörenden Nominatform zustande gekommen. Die Individuen der Nominatform sind dort deutlich größer als die der Unterart bactrianus als dortiger Vertreter der indicus-Gruppe. Von manchen Forschern wird die Unterart bactrianus, die Zugvogel ist und in Indien und Pakistan überwintert, deshalb auch als eigenständige Art gesehen („Indian Sparrow“ oder Passer indicus). Dies wird allerdings nicht allgemein anerkannt.[31][32]
Die Merkmale und die Verbreitung der einzelnen Unterarten sind dabei wie folgt:[31]
Der die Nähe des Menschen suchende Haussperling ist für viele Menschen der Inbegriff des Vogels überhaupt, da es meist der erste Vogel ist, den man als Kind richtig zu Gesicht bekommt. Das Verhältnis des Menschen ist zwiegespalten, lange wurde der lästige Haussperling bekämpft. Andererseits liegt er den Menschen auch am Herzen, auch wenn oder weil er klein und unscheinbar ist, und man traut ihm eine gute Portion Raffinesse zu. Junge Spatzen nähern sich des Öfteren aus Neugier auch Menschen an.
Sowohl das Wort Sperling als auch die Koseform Spatz leiten sich vom althochdeutschen „sparo“ ab, und dieses hängt vermutlich wieder mit dem indogermanischen „spar“ wie „zappeln“ zusammen. Grund hierfür könnte das immer unruhig wirkende Verhalten des Haussperlings sein und auch sein beidbeiniges Umherhüpfen am Boden. Das englische „sparrow“ leitet sich auf die gleiche Weise her.[44]
Daneben besitzt der Spatz noch eine Reihe weiterer Namen, die teilweise nur lokale Bedeutung haben: Seine Vorliebe für Sämereien hat ihm die Namen Korndieb, Gerstendieb oder Speicherdieb eingetragen. In Norddeutschland wird er je nach Region Lüning, Lüntje, Lünk oder Dacklüün genannt, was so viel heißt wie „der Lärmende“. Wegen seiner Gewohnheit, in Misthaufen und Dung nach Körnern zu suchen, nennt man ihn auch Mistfink. Weitere Namen sind Leps und Mösche (von mussce, vulgärlateinisch von muscio = Spatz).[45]
Vor über 10.000 Jahren schon, als die Menschen sesshaft wurden und die ersten Anfänge des Ackerbaus entwickelten, hatte sich der Haussperling bereits dem Menschen angeschlossen. Man geht auch davon aus, dass der Haussperling mit dem Anschluss an den Landwirtschaft betreibenden Menschen vom Zug- zum Standvogel wurde. Es wird auch vermutet, dass der Haussperling entsprechend der Ausbreitung der Landwirtschaft nordwestlich nach Europa vorgedrungen ist.[29]
Im Zuge der Besiedlung der anderen Kontinente durch die Europäer wurde der Haussperling praktisch auf der ganzen Welt heimisch. Dabei lassen sich natürliche Ausweitungen des Verbreitungsgebiets im Gefolge des in unbesiedelte Gebiete vordringenden Menschen und Ausbreitung nach gezielter Einfuhr oder unbeabsichtigtem Transport vielfach nicht mehr unterscheiden.[6]
Nach Nordamerika beispielsweise gelangte der Spatz, als im Jahr 1852 europäische Auswanderer etwa 100 Vögel auf einem Friedhof in Brooklyn bei New York aussetzten. Nach etwa 20 weiteren Importen aus England und Deutschland mit über 1000 Vögeln und zahlreichen Verfrachtungen innerhalb des Landes besiedelte der Haussperling um die Wende zum 20. Jahrhundert bereits das gesamte Gebiet der Vereinigten Staaten. Die Art breitete sich damit schneller aus als der später eingeführte Star.[6]
Da die Lebensräume von Haussperling und Mensch schon lange eng beieinander liegen, haben sich zahlreiche Redewendungen und Legenden entwickelt. Auch hierbei überwiegt das negative Image des Spatzen. Die bekanntesten sind folgende:[2][15][46]
Humorvolle Gedichte über den Haussperling gibt es beispielsweise von Wilhelm Busch, Ernst Schenke oder Heinz Erhardt. Ein frecher Spatz war auch die Hauptrolle in der deutschen Fernsehreihe Der Spatz vom Wallrafplatz, die Ende der 1960er und Anfang der 1970er Jahre vom WDR ausgestrahlt wurde.
Der frühere Ruf des Haussperlings als Schädling ist vor allem auf seine Vorliebe für Körner zurückzuführen. Auch war der Spatz bis zum Beginn des 20. Jahrhunderts weit zahlreicher als heute. Dies führte in der Vergangenheit mehrfach in verschiedenen Regionen zur organisierten Bekämpfung der Spatzen. Beispielsweise setzte König Friedrich der Große im 18. Jahrhundert ein Kopfgeld aus, um die herrschaftlichen Felder vor den Spatzen zu schützen. Wegen der durch die Dezimierung der Sperlinge verursachten starken Ausbreitung der Insekten wurde dieses Kopfgeld jedoch bald wieder abgeschafft.[48]
Verstärkte, kampagneartige Aktivitäten auf Basis häufig übertriebener oder pauschaler Schadensschätzungen gab es nach dem Zweiten Weltkrieg. Dabei wurde dem Haussperling mittels Spezialfallen, Giftweizen oder durch anderweitigem systematischem Einsatz von Giftstoffen nachgestellt, wiederum unterstützt durch die Auslobung von Geldprämien. Diese Maßnahmen sorgten lokal für deutliche Dezimierungen des Bestandes, die Lücken waren aber nach zwei Jahren meist wieder geschlossen. In Süddeutschland wurden Haussperlinge bis in die 1960er-Jahre bisweilen durch Dynamitsprengungen ihrer Schlafplätze getötet.[49] Im Jahr 1965 wurden durch den DBV, der damaligen Vorläuferorganisation des NABU, spezielle Futterhäuschen mit den Namen „Kontraspatz“ oder „Spatznit“ vertrieben. Damit sollten die Haussperlinge von der Winterfütterung ausgeschlossen werden, da man die Spatzen als zu große Konkurrenz für die übrigen Singvögel ansah.[44] Weit wirkungsvoller war allerdings die nicht als Bekämpfungsmaßnahme gedachte Umgestaltung des Lebensraums in der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts (siehe Bestand und Bestandsentwicklung).[25]
Auch heute wird der Haussperling teilweise noch als Hygieneschädling betrachtet und findet sich deshalb auch in einem Lexikon für Schädlinge wieder.[50] Problematisch ist dabei insbesondere das Eindringen und Einnisten in Lebensmittelmärkten und Großküchen, da der Haussperling als potentieller Überträger von Krankheiten gilt. In Deutschland geraten hier das Bundesnaturschutzgesetz und die Lebensmittelhygieneverordnung in Konflikt, so dass die Rechtslage bei einer Bekämpfung der Sperlinge unklar ist.[51]
Haussperlinge wurden mit der Verbreitung einiger Krankheiten, die für den Menschen oder für domestizierte Tiere von Bedeutung sind, in Verbindung gebracht. Spatzen gelten als Überträger von Bakterien (beispielsweise Salmonellen) oder auch als Reservoirwirt bei der Verbreitung verschiedener Arboviren. Für die Ausbreitung eines Vertreters dieser Virengruppe, des St.-Louis-Enzephalitis-Virus in Nordamerika, wird dem Haussperling eine Schlüsselrolle unterstellt. Auch mit dem West-Nil-Virus wird der Haussperling in Verbindung gebracht. Wegen der Charakteristik der Ausbreitung dieses Virus in den USA ist der Haussperling neben den Rabenvögeln und verschiedenen Zugvögeln in Verdacht geraten, bei der Verbreitung eine entscheidende Rolle zu spielen.[52][53]
Im Labor wurde nachgewiesen, dass Spatzen mit der besonders virulenten Form des Influenzavirus vom Typ H5N1 infiziert werden können, wenn sie auch nur schwach darauf reagieren. Außerhalb des Labors wurden bislang nur in Ostasien im unmittelbaren Umkreis massiv von Vogelgrippe H5N1 befallener Geflügelhaltungen infizierte Sperlinge entdeckt.[54]
Trotz alldem ist zusammenfassend festzustellen, dass der Haussperling keine besondere Rolle bei der Übertragung für den Menschen gefährlicher Krankheitserreger spielt. Es wäre eher die Frage zu stellen, welche Auswirkungen vom Menschen verbreitete Krankheitserreger auf Sperlingspopulationen haben.[52]
Auch wenn sich Haussperlinge nicht häufiger als andere sozial lebende Vogelarten paaren, brachte ihr Verhalten ihnen im Mittelalter den Ruf der Unkeuschheit ein. Dies lag wohl auch daran, dass die Paarung direkt vor den Augen der Menschen stattfand und Spatzen dabei geräuschvoller zu Werke gehen als manch andere Vögel. Man glaubte damals, dass Spatzen bei so vielen Begattungen höchstens ein Jahr leben könnten.
Weit verbreitet war auch der Glaube, dass Spatzenfleisch den Liebesdrang steigere und zur Unzucht ansporne. Im alten Rom und noch früher, im Griechenland der Antike, wurden ähnliche Aberglauben beschrieben. Bei Aristophanes, einem griechischen Komödiendichter, ritten die sehnsüchtigen Frauen auf Spatzen von der Akropolis zu ihren Männern herab.[4] Catull dichtet: „Passer, deliciae meae puellae …“ (Spatz, Liebling meiner Freundin …).
Während des Zweiten Weltkriegs wurde der Spatz Clarence berühmt. Er fiel als frisch geschlüpftes Küken vor die Füße von Clare Kipps, die ihn aufzog und ihm kleine Kunststücke beibrachte. Kipps nahm ihn als Angehörige des freiwilligen Luftschutzes während ihrer Dienstgänge in die Luftschutzbunker Londons mit, wo sie Clarence Hitlerreden parodieren ließ. Er wurde in Presseberichten gefeiert, und sein Bild auf Postkarten wurde zu Gunsten des Britischen Roten Kreuzes verkauft.[55]
Weiterhin wurde im Rahmen des Domino Days 2005 ein Tier als „Domino-Spatz“ bekannt, das nach Zufallbringen von rund 23.000 Dominosteinen von einem seitens der Produktionsfirma engagierten Jäger erschossen wurde.
Der Haussperling (Passer domesticus) – auch Spatz oder Hausspatz genannt – ist eine Vogelart aus der Familie der Sperlinge (Passeridae) und einer der bekanntesten und am weitesten verbreiteten Singvögel. Der Spatz hat sich vor über 10.000 Jahren als Kulturfolger dem Menschen angeschlossen. Nach zahlreichen absichtlichen oder versehentlichen Einbürgerungen ist er mit Ausnahme weniger Gebiete fast überall anzutreffen, wo Menschen sich das ganze Jahr aufhalten.
Domaći vrabac je ptica pjevica iz porodice vrabaca. Ptica je naseljena u Evropi i Aziji, a u drugim kontinentima ptica je donešena. U većini zemalja se zove i vrabac pokućar. U Americi ga zovu engleski vrabac, da ga razlikuju od autohtone američke vrste.
Čovjek je namjerno ili slučajno ubijao vrapce na mnogim kontinentima, osim Evrope i Azije, a istrijebljeni su u Australiji, Novom Zelandu, u dva dijela Amerike i u Subsaharskoj Africi, ali su kasnije uvedeni u stanište.
Evropski vrapci su se između 1850. i 1875. donosili u gradove SAD-a da se smanji broj štetočina, ali je kasno otkrivena greška, te su smatrani štetočinama sve do 1883. god.
Mužjak ima plavkasto sivo tjeme i zatiljak oivičen kestenjasto smeđim poljem koje počinje kod očiju i završava na zatiljku. Obrazi su svjetlo sivi do bjelkasti. Prsa i trbuh su pepeljasto sivi, a podvoljak, grlo i kljun su crne boje. Leđa su smeđa s uzdužnim crnim prugama. U jesen nakon mitarenja crni dio na podvoljku može biti prekriveno svjetlijim rubovima novog perja. Ljeti je mužjaku kljun plavo-crn, a noge smeđe boje. U hladnijim područjima, mužjak ima blijedo perje sa žućkasto-smeđim kljunom.
Domaći vrabac se hrani insektima, uglavnom manjim leptirima, a u proljeće vrapci se hrane nektarom iz cvijeća žute boje.
Domesticus grupa
Indicus grupa
Spolno zreli vrapci uglavnom dožive 1,5 do 2,3 god., no ako se računaju i mladi vrapci, tada je prosječni životni vijek tek 9 mjeseci. Pomoću prstenovanja obilježeno je da na slobodi domaći vrapci dožive oko 14 god. na slobodi, a u zatočeništvu dožive i do 23 god.
Goléjra (Passer domesticus) mangrupa manuk anggota kulawarga Passeridae nu sumebar di ampir sakuliah Éropa jeung Asia. Ieu manuk sumebar ka ampir sakuliah dunya nuturkeun sumebarna manusa: ka Amérika, Aprika sub-Sahara, jeung Australia. Di Amérika, ieu manuk dibawa pikeun ngontrol hama antara taun 1850-1875.
Awak manuk goléjra panjangna 14–16 cm, mikaresep hirup di wewengkon nu iklimna sedeng. Biasana, hirupna téh deukeut jeung dayeuh atawa padumukan manusa.
Nyéngclé na tutuwuhan
Goléjra jalu
Goléjra bikang
Goléjra (Passer domesticus) mangrupa manuk anggota kulawarga Passeridae nu sumebar di ampir sakuliah Éropa jeung Asia. Ieu manuk sumebar ka ampir sakuliah dunya nuturkeun sumebarna manusa: ka Amérika, Aprika sub-Sahara, jeung Australia. Di Amérika, ieu manuk dibawa pikeun ngontrol hama antara taun 1850-1875.
Awak manuk goléjra panjangna 14–16 cm, mikaresep hirup di wewengkon nu iklimna sedeng. Biasana, hirupna téh deukeut jeung dayeuh atawa padumukan manusa.
Gráspurvur (frøðiheiti - Passer domesticus) líkist nógv skógspurvi, men kennist frá honum av tí, at hann er gráur oman á høvdinum og hevur ongan svartan blett á vanganum. Velið er mest svart við klønum gráum strikum. Bøgan er svartflekkut á bakinum, annars mest grá. Hann livir víða um verð og heldur seg helst tætt upp at húsum. Í Føroyum er hann nýkomin. Í 1935 sóust teir fyrstu suðuri í Vági, um 1940 á Tvøroyri og um 1944 í Havn. Og í øllum hesum støðum hava teir nørst óføra skjótt; hann klekir minst tvær ferðir um árið, kanska tríggjar. Tað sigst, at teir eta ber og gularótafræ í urtagørðunum.
Gráspurvur (frøðiheiti - Passer domesticus) líkist nógv skógspurvi, men kennist frá honum av tí, at hann er gráur oman á høvdinum og hevur ongan svartan blett á vanganum. Velið er mest svart við klønum gráum strikum. Bøgan er svartflekkut á bakinum, annars mest grá. Hann livir víða um verð og heldur seg helst tætt upp at húsum. Í Føroyum er hann nýkomin. Í 1935 sóust teir fyrstu suðuri í Vági, um 1940 á Tvøroyri og um 1944 í Havn. Og í øllum hesum støðum hava teir nørst óføra skjótt; hann klekir minst tvær ferðir um árið, kanska tríggjar. Tað sigst, at teir eta ber og gularótafræ í urtagørðunum.
Den Hausspatz (Passer domesticus) oder einfach Spatz; vereelzt och nach Mësch genannt, ass eng Vullenaart aus der Famill vun de Spatzen (Passeridae) an ee vun de bekanntsten an am wäitste verbreete Sangvullen. Hien ass zanter iwwer 10.000 Joer e Kulturfolger vum Mënsch, dat heescht, en ass iwwerall do ze fannen, wou d'Mënsche sech niddergelooss hunn. Et gëtt geschat datt et weltwäit eng 500 Milliounen Individuen gëtt. Zanter der zweeter Hallschecht vum 20. Joerhonnert geet hire Bestand signifikant zréck, besonnesch am Weste vu Mëtteleuropa, sou datt d'Aart mëttlerweil op d'Rout Lëscht vun de bedroten Aarten opgeholl gouf.
Den Hausspatz weit ronn 30 Gramm a gëtt 14 bis 16 Zentimeter grouss – eng Grëtz méi wéi de Feldspatz. Opfälleg ass säi grousse Kapp a säi kräftegen, konesche Schniewel. D'Längt tëscht de Flilleken ass 71 bis 82 Millimeter, seng Spanwäit eng 23 Zentimeter. Männercher a Weibercher sinn däitlech anescht gefierft: D'Männercher hu méi kontrasträich Faarwen, si hunn eng schwaarz oder donkelgro Strass an eng schwaarz Broscht. Op der Stier an uewen um Kapp si se bläigro, vum A bis hannen an d'Akaul leeft e käschtebrongt Feld. D'Bake sinn hellgro bis wäiss. De Réck ass brong mat schwaarze Sträifen dertëscht, grad esou wéi d'Flilleken. Op de Flilleken ass zousätzlech eng wäiss Sträif. D'Broscht an de Bauch si gro. Do dergéint sinn d'Weibercher manner kontrastéiert gefierft, haaptsächlech Variatoune vun hellbrong a gro. Déi Jonk si wéi d'Weibercher gefierft.
Hausspatze fléie séier - bis zu 60 Kilometer an der Stonn, riichtaus a relativ nidreg. Dobäi geet de Flillek 13 Mol an der Sekonn op an of. Dertëscht si kuerz Phasen, wou se sech seegele loossen.
00Dëst Kapitel ass nach eidel oder onvollstänneg. Hëlleft wgl. mat, fir et ze komplettéieren. 00Dëst Kapitel ass nach eidel oder onvollstänneg. Hëlleft wgl. mat, fir et ze komplettéieren. 00Dëst Kapitel ass nach eidel oder onvollstänneg. Hëlleft wgl. mat, fir et ze komplettéieren. Zu Lëtzebuerg gouf den Hausspatz vun natur&ëmwelt 2020 zum Vull vum Joer ausgeruff.
Nieft (Kar)mësch waren an der Zäit nach follgend Nimm gebräichlech: Spaz, Mëschelchen, Karbock, -butsch, -mëschel, -frësser, -hengscht, -louder, Mauerkrécher, Mauervill, Mauermësch, Mëschtnéckel, Jhadecker(chen), sou wéi lokal zu Ettelbréck Karestécher, zu Bondorf Kirrichvillchen, zu Izeg Karmëtsch, an am Nordéislek Daachvujel oder -vijelchen.[1]
Den Hausspatz (Passer domesticus) oder einfach Spatz; vereelzt och nach Mësch genannt, ass eng Vullenaart aus der Famill vun de Spatzen (Passeridae) an ee vun de bekanntsten an am wäitste verbreete Sangvullen. Hien ass zanter iwwer 10.000 Joer e Kulturfolger vum Mënsch, dat heescht, en ass iwwerall do ze fannen, wou d'Mënsche sech niddergelooss hunn. Et gëtt geschat datt et weltwäit eng 500 Milliounen Individuen gëtt. Zanter der zweeter Hallschecht vum 20. Joerhonnert geet hire Bestand signifikant zréck, besonnesch am Weste vu Mëtteleuropa, sou datt d'Aart mëttlerweil op d'Rout Lëscht vun de bedroten Aarten opgeholl gouf.
De Spatz (Passer domesticus; alemanischi Näme) isch e verbraitete Singvogel, wo i Mitteleuropa ganzjöörig isch und i de Alpe bis zonere Hööchi vo 2400 müM vorchunnt.
De Spatz het e bruuni Obersiite und e graui Undersiite. D Mandli hend dezue e schwarze Latz und e graui Chappe. Spatze wered 14 bis 16 cm grooss, hend e Spannwiiti vo 20 bis 22 cm und wöget 22 bis 32 Gramm.
De Spatz isch vermuetli uursprüngli i de Steppe im Orient haimisch gsii und het d Söömli vo Gräser gfresse. Er het sich früe an Mensch gwonet und isch mit de Uusbraitig vom Ackerbau em Mensch gfolget und het sich so öber Europa und Asie uusbraitet und zom Tail au öber Nordafrika. Ab de Mitti vom 19. Joorhundert isch er au i baidne Amerika, z Süüdafrika und z Australie haimisch wore.
De Spatz isch eng an Mensch bunde und chunnt nume i biwonte Sidlige und Buuerhööf vor. Werd en Ort verloo, verschwindt noch öppe drai Joor au de Spatz.
De Spatz baut sis Nest i Höölene, gschützte Nische und Muurspalte oder Vogelhüsli. Spatze lebet i de Regle monogam und suechet nochem Tood vom Partner e neue Schatz. D Bruetziit got vom Mai bis in Augste. S Wiibli lait vier bis sechs Aier, wo vom Mandli und vom Wiibli uusbrüetet wered. Di Junge schlüüffet noch 10 bis 15 Taag und wered vo baidne Eltere gfüetteret.
Spatze lebet vo Söömli, Chörner und Insekte. Eri grööscht Find sind Chatze, Marder, Sperber und Wänneli.
Z Ulm geiz d Legende, dass wia d Leit vo Ulm ihr Menschter hend bauad, ihna a Spatz hot gholfa, om an mit Holzbälka gladana Waga zom Stadttoar nei zom fira. In derer Legende hoißt s, dass d Fuarleit d Holzbälka fürs Menschter quer glada ghett hend, drum send se z schmale Toar ned neikomma. Se hend nomprobierat und gschdritta bis a glois Spätzle zu soim Nescht in am Tura gfluiga isch. Der hod a Hälmle im Maul ghett und misst a Lucke durefluiga. An der Lucke hot er gschwind sei Kopf uff d Seite khau und isch neikomma. D Fuarleit hend dann d Bälka nau in d’Länge glupft und send no au neikomma. In Erinnerung händ d Leit vo Ulm a Kupferskulptur vo an Spatz uff s Dach vom Menschter gsetzt.
„Ulmer Spatz“ im Ulmer Menschter
De Spatz (Passer domesticus; alemanischi Näme) isch e verbraitete Singvogel, wo i Mitteleuropa ganzjöörig isch und i de Alpe bis zonere Hööchi vo 2400 müM vorchunnt.
De hoesmösj (Passer domesticus (Linnaeus 1758)) is e klei veugelke oet de orde vaan zaankveugel (Passeriformes) en de femilie mösjechtege (Passeridae). 't Bieske is inheims in zoeget gans Europa en groete deile vaan Azië; daobij is 't ingeveurd op alle aander continente boete Antarctica. 't Veugelke heet ziech sinds jaor en daag aongepas aon de mins en is euverwegend in minseleke nederzèttinge te vinde. In de Benelux kump de hoesmösj zier algemein veur, meh de lèste jaore is ze dao in aontal achteroet gegaange, zoetot ze neet mie de mies veurkoumende vogelsoort is.
Binne de zaankveugel en de mösjechtege huurt de hoesmösj tot 't geslach Passer, of (echte) mösje. De hoesmösj is daovaan laank neet 't insegs lid; me kint 'n klein daarteg recinte soorte mösje. Ouch fossiel soorte zien bekind vaanaof 't vreug-Mioceen. Vaan belaank is in 't bezunder Passer predomesticus oet 't midde-Pleistoceen. Wie häöre naom al zeet, höbbe gelierde gemeind in häöm de (wèlle) veurgenger vaan de hoesmösj te zien, al trèk modern genetisch oonderzeuk dat in twievel.
In de Benelux kump neve de hoesmösj ouch de minder frequinte rinkmösj (Passer montanus) veur. Ze kin gemekelek veur 'n hoesmösj weure aongezeen.[1]
Wie bij väöl aander bieste ouch is 't oondersjeid vaan oondersoorte punt vaan controverse. D'n eine zuut tientalle versjèllende, geografisch bepaolde oondersoorte, d'n aandere vint tot de diversiteit väöl minder groet is. 't Handbook of the Birds of the World hèlt 't op twelf, verdeild in inger verwante gróppe vaan eder zès oondersoorte.
Wie bove besjreve kump de hoesmösj in zoeget gans Europa, groete deile vaan Azië en e stök vaan Afrika veur. Ze gedijt veural in gemaotegde klimaote, meh kump ouch in subtropische en subpolair streke veur. In de Nuie Wereld kump ze neet vaan nature veur (d.w.z. neet op eige krach), meh is ze wel ingeveurd. Umtot de hoesmösj vaan häör eige al in zoe väöl versjèllende klimaote kin gedije, steit of vèlt häör verspreiing mèt de presintie vaan landbouwgroond (veur te foeragere) en minseleke bouwsele (veur te nestele). Ouch heet de hoesmösj e beter aofweersysteem es de rinkmösj, zoetot heer bepreuvinge vaan oonbekinde krenkdes beter doorsteit. 't Gief mer inkel plaotse boe de hoesmösj nao introductie is oetgestorve of zie leefgebeed neet heet oetgebreid; die vint me beveurbeeld op Greunland en Kaapverdië.
De hoesmösj is zoedaoneg aongepas aon de mins tot heer bekans exclusief in de buurt vaan minseleke vesteginge is te vinde. Allein boete 't breujsezoen kin me ze nog wel ins wied boete dezen habitat vinde.[2] 't Foeragere kin zoewel op bouw- es op weiland wie ouch in stadsparke gebäöre; wel steit veurop tot de umgeving neet te 'net' is (gestruid graon, plaotse veur te sjuile etc.).[3] Es breujvogel kump heer zjus in natuurgebeed koelek veur: zoe gief 't in Nederland bezunder wieneg breujende mösje op de Veluwe of in De Meinweg, en te mie in zoewel diechbevolk gebeed (Rijnmoond, Parkstad Limburg) es dunner bevolk landbouwgebeed (Kop vaan Noord-Holland, Noord-Limburg).[4]
Boe de hoesmösj veurkump, deit ze dat miestens in groete aontalle, zeker in diechbevolk gebeed. Vaanaof de jaore 1980 liekent 't bestand in Nederland evels trök te loupe; dees achteroetgaank is in de jaore 1990 versneld. Um dezen hellen achteroetgaank is ze op de Roej Lies vaan veugel gezat, al-evel kump ze nog ummertouw hiel väöl veur en zal ze zeker neet oetsterve. Me zeuk de reies veur d'n trökgaank in veranderende landbouw- en steidebouwtrends. Zoe is door verbeterde woeningsisolatie de ruimte oonder de panne, boe mösje zoe gere nestele, neet mie te bereike.[5] De aofname liekent nao 2000 te zien gestop. Allewijl weurt 't aontal breujpare tösse de 500.000 en 't mieljoen gesjat.[4] Daomèt heet de merel ze es mies veurkoumende vogel woersjijnelek ingehaold.[6]
Op 't Belsj späölt 'tzelfde probleem. Dao is ouch nao 2000 't aontal mösje nog sterk achteroetgegaange.[7]
De hoesmösj mèt 15 centimeter en zuut e bitteke gedroonge oet. 't Verekleid is bij gein vaan bei geslachter kleurriek, meh bij mennekes wel boonter es bij vruiwkes. De mennekes höbbe e gries petsjke, roedbrojn kante, grijs wange en e gries oonderlief. De boors en bef zien zwart; dominante mennekes höbbe mie zwart es lieger geklasseerde. Op de vleugele stoon opvallende witte striepe. De snavel is doonkergries. 't Kleid vaan de vruiwkes is eintoeneger: de bovedeile zien broen mèt 'ne grijze waas en doonkerbrojn striepe, de oonderdeile egaal gries mèt 'n tósj vaan beige. Hunne snavel is liechter en geleger es die vaan de mennekes. Juveniele höbbe e geliekaardeg kleid wie vruiwkes. De poete zien bij allebei de geslachter kort en leverkleureg. De hoesmösj heet gein ech winterkleid, meh in de winter weurt bij mennekes de snavel wel liechter (wie dee vaan e vruiwke), de bef kleinder en de kopteikening oondudeleker.[8][2]
De zaank vaan de hoesmösj is neet muzikaol meh beperk ziech tot e sumpel tsjiep en variaties dao-op.[2]
Hoesmösje zien sociaol veugel, die neet allein in köppelkes meh ouch in gróppe leve. Hun väölvöldeg getsjiep deent veural veur communicatie mèt soortgenoete oet dezelfde gróp.[8]
Hoesmösje zien omnivoor.[2] Hun ete zeuke ze op de groond; 't dieet besteit oet zaode, knup, beize en klein insekte, zoewie alderlei vaan de mins aofkumsteg ete wie broed, olieneutsjes en vetböl.[3] Insekte weure dèks aon joonge geveurd.
De veurnaomste 'natuurleke' vijand vaan de hoesmösj is ouch e gedomesticeerd bies, de hoeskat. Ouch roufveugel ete ze dèks. Minder belaankrieke vijande zien krejje (geslach Corvus) en eikhores. Ouch de mins it wel ins hoesmösje; dat gebäört beveurbeeld in 't Middellandse Ziegebeed. Es talrieke vogel kin me ze dèks gerös en legaol sjete, meh door hunne geringen umvaank zien ze es ete neet de mies praktische vogel.
't Breujsezoen löp in de gemaotegde regio's op 't noordelek haafroond vaan miert tot augustus.[3] Op 't zuielek haafroond drejt ziech dat um nao september tot fibberwarie, in de trope kin 't gans 't jaor door. De hoesmösj breujt in los kolonieverband. Al nao e jaor (in de trope nog ieder) kinne jóng mösje pare; sommege doen dat ouch, meh de kans op succes is daan klein. Mèt de jaore weurt 't woersjijneleker tot e köppelke e nes succesvol groetbringk. Es e menneke wèlt pare stik 't zien vere en start op en höps 't rundsjes roontelum 't vruiwke.[8] Wie wel mie vogelsoorte zien hoesmösje monogaam; e köppelke is gemeinelek veur 't leve same. E lègksel besteit gemeinelek oet 4 tot 6 eier (allewel tot zoewel väöl minder es väöl mie is aongetroffe); 't vrouwke lègk miestens twie of drei lègksele per jaor. In sommege kawwer streke is 't aontal lègksele lieger, meh bevatte die gemiddeld wel mie eier. De eikes zien mer 20 tot 22 mm laank. 't Breuje woort veurnaomelek door 't vruiwke gedoon. Gewoenelek nao 11 tot 14 daog koume de eikes oet; ze doen dit allemaol tegeliek.
't Kuke deit nao veer daog zien ouge ope en krijg nao zoe'n ach daog zien eerste doons. Soms kump 't veur tot allebei de awwers doedgoon; in dat geval blieve de kukes piepe en trèkke ze soms pleegawwers aon. De joonge vlege roond 'tzelfde memint oet en kinne ziech binne einen daag deils zelf veuje. Nao 7 tot 10 daog is dat perces gemeinelek compleet.
Dewijl de hoesmösj allewijl veural symbool steit veur invaajd en oonopvallendheid, waor ze in de aajdheid e symbool vaan libido en vröchbaarheid. De Romeinsen diechter Catullus sjreef e paar dobbelzinnege gediechter euver 't mösjke vaan zien geleefde Lesbia.
Dit artikel is deils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.
De hoesmösj (Passer domesticus (Linnaeus 1758)) is e klei veugelke oet de orde vaan zaankveugel (Passeriformes) en de femilie mösjechtege (Passeridae). 't Bieske is inheims in zoeget gans Europa en groete deile vaan Azië; daobij is 't ingeveurd op alle aander continente boete Antarctica. 't Veugelke heet ziech sinds jaor en daag aongepas aon de mins en is euverwegend in minseleke nederzèttinge te vinde. In de Benelux kump de hoesmösj zier algemein veur, meh de lèste jaore is ze dao in aontal achteroet gegaange, zoetot ze neet mie de mies veurkoumende vogelsoort is.
De huusmosse (Latien: Passer domesticus) is een klein zangvoegeltjen dee beheurt tot de femilie van de mossen (Passeridae).
De huusmosse eet veurnamelijk zaojen en insekken. De 't voegeltjen kan neet zingen mar wè tjilpen. De huusmosse beweeg zien eigen deur te vlegend of te springen. De mosse is een standvoegel: hij blief altied op dezelfde plekke woenen.
Een huusmosse hef een griesbrune kleur en een krachtige snavel. Mannetjes en wiefjes hemmen welende kleuren: 't mannetjen vuilt wat meer op en hef meer contras in zien verenkleed, hij hef een grieze kroene en een zwarte bef, tewiel 't wiefjen strepen op de rogge hef mit een egaole lochte bors. Allebeie de geslachen hemmen een streepjen bie de ogen zitten. Ze wonnen ongeveer 14 tot 16 centimeter groot en weeg hooguut dartig gram.
Huusmossen bin aorige cultuurvolgers. Ze hemmen der eigen werschienlijk in de prehistorie verspreid, deur de uutbreiding van de laandbouw van de meens te volgen. Huusmossen bouwen der nessen grege onder dakpannen en in gaoten in de muren of in bosjes. Ze leven grege in groepen en koemen vake in zwarms veur.
Der wonnen in 't Nedersaksisch meestentieds gien onderscheid emaak tussen soorten mossen, ze wonnen vake gewoon mossen, morsen, enz. eneumd. Hieronder zie-j een paor aandere dialekwoorden veur de huusmosse.
De huusmosse (Latien: Passer domesticus) is een klein zangvoegeltjen dee beheurt tot de femilie van de mossen (Passeridae).
De huusmosse eet veurnamelijk zaojen en insekken. De 't voegeltjen kan neet zingen mar wè tjilpen. De huusmosse beweeg zien eigen deur te vlegend of te springen. De mosse is een standvoegel: hij blief altied op dezelfde plekke woenen.
Tekst üüb Öömrang A hüssparag (sparag, (mo.) hüsspåri, grae spåri) (Passer domesticus) as en sjongfögel an hiart tu at fögelfamile faan a sparger (Passeridae).
Sparger kön fiks spektaakel maage.
Sparger bi't baasin uun sun.
Aier faan Passer domesticus domesticus
Wikimedia Commons hää bilen of filmer tu: 
Wikispecies hää en artiikel tu: A hüssparag (sparag, (mo.) hüsspåri, grae spåri) (Passer domesticus) as en sjongfögel an hiart tu at fögelfamile faan a sparger (Passeridae).
Iẓiwec n wexxam (Assaɣ ussnan: Passer domesticus) d aylal yeṭṭafaren tawacult n iẓiwcen yettidir deg waṭas n yidgan n umadal deg Turuft d Tefriqtn Ugafa D wazal ameqran n Asya d Marikan n Ugafa, iẓiwec n wexxam d win yettidiren deg yidgan iɣarimen (anda ttilin imezdaɣ) ama deg tuddar neɣ di temdinin.
Deg tama tadelsant iẓiwec iga d agṭiṭ yettwastaɣen (yettwaḥqaren) acku itett ifsan deg urriyen n ikerrazen. Ayen yeǧǧan amdan-is ad yader s waṭas ɣas akken yettidir deg waṭas n yidgan n umadal maca addad-is n taggaẓt yettujerred d akken-it d talmest ur nettwaggez.
Talɣa d ubleɣ Teɣzi n iẓiwec seg yixef-is ar taggara n wedfar-is 16 cm. Ma d tehri-ynes mi ara ad yeldi afriwen-is seg 14 ar 18 cm ayen ar t-yeǧǧen d aylal meẓẓiyen, ixef-is yezzi, aqamum-is d win yuddsen (iǧehden) talɣa-ynes tga d takawsart, dɣa teɣzi n uqamum-is seg 1 ar 1,5 cm yessezgi akken iwata i wakken ad yečč ifsan, teɣzi n wedfar-is seg 5,2 ar 6,5 cm, ma d teɣzi n udinan n ufriw seg 6,7 ar 8,9 cm, tinci tga gar 1,6 d 2,5 cm, azuk n iẓiwec iga gar 24g ar 39,5g
Takura n iwetmen tugar tin n twetmin s kra, yerna yella umgarad gar tkura deg telmas yettidiren deg Turuft (yettawṭen ar 30g) yugaren tilmas tifurkanin yettidiren s anẓul n Turuft (26g).
Yezmer ad yili ufraw n iẓiwec s yiniten yemgaraden seg uzunɣid ar waras, akken yella wemgarad meqqren gar yini n uwtem d yini n tewtemt, Anda tawtemt tla (tesɛa) ini aras d uwṛiɣ deg ufella d wadda n uqerru, ma d awtem ila (yesɛa) initen d ibeṛbacen deg uqerru azagur-is d uzwiɣ (imal ar uzeggaɣ) ma d tama n ufella deg tafekka-ynes d tazunɣidt.
Imesli
Tuggta
Iẓiwec n wexxam (Assaɣ ussnan: Passer domesticus) d aylal yeṭṭafaren tawacult n iẓiwcen yettidir deg waṭas n yidgan n umadal deg Turuft d Tefriqtn Ugafa D wazal ameqran n Asya d Marikan n Ugafa, iẓiwec n wexxam d win yettidiren deg yidgan iɣarimen (anda ttilin imezdaɣ) ama deg tuddar neɣ di temdinin.
Deg tama tadelsant iẓiwec iga d agṭiṭ yettwastaɣen (yettwaḥqaren) acku itett ifsan deg urriyen n ikerrazen. Ayen yeǧǧan amdan-is ad yader s waṭas ɣas akken yettidir deg waṭas n yidgan n umadal maca addad-is n taggaẓt yettujerred d akken-it d talmest ur nettwaggez.
Ka chhù-chiáu (Eng-gí: House sparrow), ha̍k-miâ Passer domesticus, sī chi̍t khoán chhù-chiáu-á, sio̍k chhek-kho (Passeridae), chhek-sio̍k (Passer).
Ka chhù-chiáu (Eng-gí: House sparrow), ha̍k-miâ Passer domesticus, sī chi̍t khoán chhù-chiáu-á, sio̍k chhek-kho (Passeridae), chhek-sio̍k (Passer).
Kodičiučoi (lat. Passer domesticus L., ven. домовой воробей) kuuluu čiuččoloin pereheh. Se on talvilindu da hyvin tundiettu kaikkiel. Kodičiučoi eläy ristikanzan kodiloi lähäl. Karjalan suves kodičiučoit toiči eletäh linnoin da kylien ulgopuolel, pohjazeshäi ei pezoituta niilöis vouse.
Kodičiučoin eländy rippuu ristikanzas. Kodičiučoit pezoitutah taloloih da rakenduksis, kudamis eläy libo ei elä nikedä. Luajitah niilöi ragoloih libo pöntölöihgi. Peziä luajitah ižä da emä. Luajittuu peziä čiučoit käytetäh monien vuozien aigah. Talvel muatah niilöis, keviäl vaiku vaihtetah levitekset sit.
Karjalas kodičiučoit havvotah poigazii kaksi kerdua kezäs. Havvondu algavuu sulakuun lopus-oraskuun allus, kezäl algavuu kezäkuun toizel puoliškol-heinykuul.
Nämä linnut syvväh syömizen jiännöksii. Vaiku pezoitutandan aigah net syötetäh poigazii böbökil.
В.Б. Зимин, Э.В. Ивантер. Птицы. Петрозаводск, 2002
Kodičiučoi (lat. Passer domesticus L., ven. домовой воробей) kuuluu čiuččoloin pereheh. Se on talvilindu da hyvin tundiettu kaikkiel. Kodičiučoi eläy ristikanzan kodiloi lähäl. Karjalan suves kodičiučoit toiči eletäh linnoin da kylien ulgopuolel, pohjazeshäi ei pezoituta niilöis vouse.
De Lüün (ok Lüüntje, Lüünerk, Dickkopp, Sparling, Spatz, Dackpeter; Passer domesticus) is en Vageloort in de Familie Passeridae.
En Lüün warrt 14 bet 16 cm groot un bet to 30 g swoor.
He hett en griesbruun Farv un en kräftigen Snavel. Heken un Seken hebbt en verscheden Farv: Dat Heken fallt en beten mehr op un hett mehr Kontrast in sien Fedderkleed. Se hebbt en swarte Kehl, witte Backen, en griesen Scheed un brune Striepen an de Koppsieden. De Rüch un de Flünk sünd in verschedene Bruuntöön (inklusiv beesch, swart un witt) farvt, de Bost un Buuk sünd mehr gries.
Dat Seken fallt nich so op un is in en matter Bruun farvt. Ehr griesbruun Dööts hett en hellen Striepen över de Ogen.
Lünen sünd temliche Kulturfolger. Se hebbt sik de Minschen siet Begünn vun jemehr Siedlungsgeschicht ansloten un boot ehr Nester geern in de Neeg vun oder in Hüüs, to'n Bispeel ünner Dacktegels un in Muerspalten. Se leevt geern in Gruppen un kaamt faken in Swärm vör. En Poor blifft aver sien Leevdag tosamen.
De Lüün fritt mehrst Köörn. Fröher weren Lünen ok so veel vörhannen, wiel bi de Aarnt veel Koorn op de Feller liggenbleev. Ok unverdaute Köörn ut Peerappeln weren en wichtig Nahrungsquell. Hütigendaags sünd de Meihdöscher un annern Maschinen bi de Aarnt veel effizienter un Peer warrt nich mehr bruukt, so dat dat minnerte Nahrungsanbott mit en Grund is, dat de Tall vun de Lünen trüchgeiht. In de Stadt passt sik de Lünen an un warrt to Allnsfreters.
Lünen treckt vun April bet August mehrere Bruten groot (mehrst twee bet dree). Dat sünd mehrst fief bet söss Eier op eenmal, op de de Lüün 11 bet 13 Daag bröödt.
In de letzten Johrteihnten föhr dat Saneren vun Hüüs un dat Versegeln vun Fassaden dorto, dat de Lünen jümmer weniger Nistplätz finnt. Vör allen in de Städer maakt he sik jümmer rorer. De Bestand in Europa warrt noch op 180 Millionen Poor taxeert (för Düütschland schöölt dat 7,8 Millionen Poor ween), aver Deertschütter seggt, dat de Bestand blots noch de Halv vun de Tall ut de 1970er Johren utmaakt, wat ok an den Trüchgang vun’t Nahrungsanbott liggen mag. Dorüm wörr de Lüün vun’n NABU ok to’n Vagel vun’t Johr 2002 wählt.
. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons. De Lüün (ok Lüüntje, Lüünerk, Dickkopp, Sparling, Spatz, Dackpeter; Passer domesticus) is en Vageloort in de Familie Passeridae.
En Lüün warrt 14 bet 16 cm groot un bet to 30 g swoor.
He hett en griesbruun Farv un en kräftigen Snavel. Heken un Seken hebbt en verscheden Farv: Dat Heken fallt en beten mehr op un hett mehr Kontrast in sien Fedderkleed. Se hebbt en swarte Kehl, witte Backen, en griesen Scheed un brune Striepen an de Koppsieden. De Rüch un de Flünk sünd in verschedene Bruuntöön (inklusiv beesch, swart un witt) farvt, de Bost un Buuk sünd mehr gries.
Dat Seken fallt nich so op un is in en matter Bruun farvt. Ehr griesbruun Dööts hett en hellen Striepen över de Ogen.
De mosk (Passer domesticus) is in lytse sjongfûgel dy't benammen fan sied en ynsekten libbet. Tegearre mei sa'n tweintich oare moskesoarten sa as de fjildmosk foarmet er it geslacht Passer.
Mosken wurde faak trochinoar helle mei fjildmosken. It mantsje fan de Mosk hat lykwols in griis krún wylst de Fjildmosk in brún krún hat. It wyfke fan de Mosk is wat ientoaniger fan kleur, nammentlik brún.
De 14-16 cn grutte Mosk komt oeral foar dêr't minsken har te wenjen set ha. De fûgel komt foaral yn doarpen en stêden foar, minder yn de bosken. Mosken binne siediters, mar se meie ek graach ite wat de minsken falle litte. De jongen wurde fuorre mei ynsekten.
It oarspronklike ferspriedingsgebiet fan de Mosk leit yn Jeropa en Aazje. Sûnt it midden fan de 19e iuw hat de mosk op tal fan oare kontinenten syn plak fûn en is dêrtroch ien fan de fûgels mei it grutste ferspriedingsgebiet.
De mosken bouwe rommelige nêsten meast fan gersstâlen ûnder dakpannen, dakspanten en yn hoalen yn muorren. Se kinne yn in jier tiid twa oant trije nêstjes jongen grutbringe. De aaien wurde troch beide âlden yn sa'n 10 oant 15 dagen útbret. Dêrnei duorret it meast sa'n 14 oant 16 dagen foardat de jongen útfleane.
Sûnt de 70-er jierren fan de 20e iuw is it tal mosken yn Nederlân hurd tebek rûn: fan nei skatting 1 á 2 miljoen yn de 70-er jierren oant sa'n 0,5 á 1 miljoen eksimplaren no.
As oarsaken binne ûnder oaren it lytser tal geskikte nêstgelegenheden troch oare en hechtere dakbedekking, it brûken fan bestridingsmiddels wêrtroch it tal ynsekten ôfnaam is, en it effisjinter brûken fan kealsleine grûn wêrtroch it tal foeraazjeplakken ôfnommen is oan te wizen.
De fûgelbeskerming hat in aksje op tou set om it tebekgong fan de mosk tsjin te gean. Er moat mear grien yn de stêden en doarpen komme. Ek moatte der mear nêsthokken pleatst wurde.
De mosk (Passer domesticus) is in lytse sjongfûgel dy't benammen fan sied en ynsekten libbet. Tegearre mei sa'n tweintich oare moskesoarten sa as de fjildmosk foarmet er it geslacht Passer.
Li moxhon d' toet u pierot u soverdea (on dit eto monet u gros-betch)[1], c' est est on ptit oujhea magneus d' grinnes foirt kinoxhou dins toplin des payis, ki vike voltî dilé les måjhons.
No d' l' indje e sincieus latén : Passer domesticus.
Li moxhon d' toet est a pô près 10 a 15 cm long. Li longueur di ses aiyes est l' dobe. I peze ene trintinne di grames.
Les måyes ont-st on gris bounet avou do brun so les boirds. Il ont ene noere goidje. Li frumele est pus grise, sins ôte coleur, pår sol goidje
frumele
deus måyes, al noere face
I xhufele voltî, on xhuflaedje fwait d' ene shûte di « tchîp tchîp ». On dit k' i « tchîptêye ».
I s' bate voltî avou ses frés por lu awè l' meyeute pårt.
I candje di plaece tot zouplant a ptits côps.
Les moxhons d' toet si nourixhèt purade di grinnes, come après l' awousse.
Dilé les måjhons, i rcwerèt eto les restants d' nouriteure leyîs pa les djins (pwin).
I magnèt eto voltî les ptits insekes. mins ossu di totes sôres di viers, di halenes et di ptits cropantès biesses.
I magnèt insi des fruts, del djonne salåde, u del tournêye k' est co bén tinre, et des ôtes botons d' plante.
Li moxhon d' toet bastit s' ni e moes d' måss, purade dins l' trô d' on bastimint (trô d' mani, craeye d' on meur, gotire, evnd.), a pårti di strin, di ploumions et di ptits bokets di stofe.
I lyi pout ariver d' ocuper l' nid d' ene aronde, pa des côps e dislodjant cissee-ciale.
Li frumele pond di 3 a 8 oûs, covés pa les deus parints ene cwénzinne di djoûs å lon. 20 djoûs après leu disclôyaedje, les djonnes polèt sôrti do nid, çou ki dene l' ocåzion ås parints di nicher on deujhinme côp. On moxhon d' toet pout viker djusk' a ene dijhinne d' anêyes.
I vikèt e bindes et n' voyaedjèt nén.
I s' aprotchèt voltî des dmorances des djins.
Sorlon les payis et les contrêyes, li moxhon d' toet est soeye-t i waeranti, soeye-t i loukî come on måfjhant, a cåze di ses distrujhaedjes dins les culteures, aprume les dinrêyes d' awousse.
Les populåcions d' moxhons d' toet discrexhnut ene miete totavå l' Urope, a cåze
Li no do moxhon d' toet a eto siervou po batijhî ene rivuwe e walon, «Li Soverdea».
Les Moxhons d' toet, c' est eto li spotaedje des djins d' Djamblene (hamtea d' Viyé-so-Lesse).
Li moxhon d' toet u pierot u soverdea (on dit eto monet u gros-betch), c' est est on ptit oujhea magneus d' grinnes foirt kinoxhou dins toplin des payis, ki vike voltî dilé les måjhons.
No d' l' indje e sincieus latén : Passer domesticus.
Moénieu , Mouégneu , Mounieu , Mouchon (chti) , Mòn·nhioe , Mounieu franc o Piéro (Passer domesticus)
ch'est un passereau.
Een musse, of ôok mussche, of beter een uusmusse (Passer domesticus) es ne veugel da je vele teegnkomt in unen of.
De veugel es woarschynlik by iederêen gekend: de mannekes ein nen wittn buuk, nen brune rugge me zwart-witte streepn, nen brune nekke en nen typische gryze kop. Van vôorn ounder zyne bek eit ie ôok nen zwarte plastrong. De vrouwkes zyn mêer egoal bruun-grys van boovn en beige-grys van oundern. De musse komt oungeveer 15 cm grôot, en weegt round de 30 gram.
Oloewel da de musse als zangveugel gezien weird, bringt ie nie vee mêer dan een 'tsjip' geluud vôort.
Mussn koomn overols vôorn in Europa, en zyn nie benauwd van dichte by de minsn te goan weunn.
Oloewel da de musse overol verspreid es, es der de latste joarn een merkboare achteruutgang van de mussepopuloatie. Doarom eit de musse een eripwoarderienge gekreegn, en zyn der specioale musse-telliengn
Een musse eet olles: zoadjes, vruchtn, worms, en zelf ofvol.
De mussn poarn van april tot ogustus, en leggn 2 tot 3 kêers eiers van oungeveer 5 eiers per nest. De eiers zyn wit tot lichtgroen, me bruune spikkels. Achter 12 doagn koom ze uut. De êeste moand krygn ze eeten van de voader en de moeder, moar achter 16 doagn keun ze ol vliegn. Veel van de joungn goan dôod in udder êeste joar.
E manneke in de zomer
E vrouwke
E blutsekakker van e poar doagn oud
Mussn zyn stout en plangtrekkers
Een musse, of ôok mussche, of beter een uusmusse (Passer domesticus) es ne veugel da je vele teegnkomt in unen of.
(Kodi)Paskač vai (Kodi)Pasklind (latinan kelel: Passer domesticus), mugažo Hereč paginoiš, om lujas levitadud erik todesižiden pasklinduiden heimos (Passer), pasklinduiden sugukundas (Passeridae) da pasklindunvuiččiden heimkundas (Passeriformes). Se om üks' tetabiš linduišpäi, kudambad elädas ristitun kodin rindal, i kudambid tunttas hüvin meiden tahoiš irdpol'žen nägun da harakterižen änen mödhe.
Ende kodipasklindun areal oli röunanus Pohjoižel Evrazijal. Paskačud elädas nügüd' Evropas da Azijas (päiči Arktikas, Azijan pohjoižpäivnouzmpol'žid, keskuz- da suvipäivnouzmpol'žid rajonid), i mugažo Pohjoižes da Päivnouzmpol'žes Afrikas, Senegalas, Penes Azijas, Arabijan pol'sarel da Javan sarel.
20. voz'sadan augotišespäi ristitud oma tonuded paskačuid erazvuiččihe valdkundoihe (Afrikan suvehe, Avstralijaha, Udhe Zelandijha, Pohjoiž- da Suviamerikha), kudambas nened linduižed elädas nügüd'.
Täuz'kaznuden hibjan piduz om 14:späi 18:hesai santimetrad, veduz oleskeleb 21:späi 37:hesai grammad, suugiden maihutuzkeskust sase 22:späi 27:hesai santimetrad. Emäč om burhahk, sel'g om burakaz pitkähkoiden muzoiden kirjaviden läipidenke, sil'män päl om loštakaz vauvaz kulm, n'ok om pakuižbur. Ižačul hibjan alapala om vauvhamb, ani hahk, üläh om loštakaz. Tuhkhahk šapkaine om päl, modpolišk om vauvaz hahk, must šoid mäneb sil'män al, om mustoid läipid kurkul da rindhal. N'ok om must, jaugad oma burahkod. Än' — čirkinehen erazvuiččed toižendad.
Erazvuiččed sömjändused ližadasoiš gavedile da kazmusiden semnile sötamha paskačuid. Parad formiruišoiš tal'ven lopuks, sil aigal paskačuiden keskes om eläbzoitust, ižačud čirkaba komedas, kimiba, toratas. Pezoitelesoiš erazvuiččiš peitsijiš, tobjimalaz puižiden da kivižiden sauvotusiden pal'huziš, murdoiden kogoiš, kodiš, uruiš, päskhaižiden pezoiš. Paskačud tehtas kogonaižid pezoiden žiloid. Ezmäine nor' pol'v sünduse (lähteb munišpäi) sulakuspäi, poigmine lopiše elokus, sezonas par ehtib kazvatada 2..3 pezakundad. Lindunpoigaižed södas tobjimalaz erazvuiččid sel'grodatomid. Paskačud voidas eläda 13:he vodhesai.
(Kodi)Paskač vai (Kodi)Pasklind (latinan kelel: Passer domesticus), mugažo Hereč paginoiš, om lujas levitadud erik todesižiden pasklinduiden heimos (Passer), pasklinduiden sugukundas (Passeridae) da pasklindunvuiččiden heimkundas (Passeriformes). Se om üks' tetabiš linduišpäi, kudambad elädas ristitun kodin rindal, i kudambid tunttas hüvin meiden tahoiš irdpol'žen nägun da harakterižen änen mödhe.
'O passaro dumesteco, passaro europeo (Passer domesticus Linnaeus, 1758) o sempricemente passaro è n'auciello comune assaje int'a l'Europa. È n'auciello 'e ll'ordene d''e passarefurme, sottordene d''e passare. È diffuso int'a ll'Africa e int'e reggione Eurasiatiche.
Ll'ova d"o passaro dumesteco
'O passaro dumesteco, passaro europeo (Passer domesticus Linnaeus, 1758) o sempricemente passaro è n'auciello comune assaje int'a l'Europa. È n'auciello 'e ll'ordene d''e passarefurme, sottordene d''e passare. È diffuso int'a ll'Africa e int'e reggione Eurasiatiche.
O gurrión[1][2][3] (Passer domesticus L., 1758) ye un au paseriforme (un paixaro) de a familia Passeridae, de a qual en ye a especie tipo, natural d'Eurasia y bells enclaus en a costa mediterrania africana, amplament distribuida en os cinco continents como conseqüencia d'haber estau introducida por l'hombre.
O gurrión fa d'entre 13 y 18 cm de lonchitut, dende a punta d'o pico dica la coda, con una lonchitut tipica de bells 16 cm. Tiene un aspecto más robusto que belatras paseriformes, con as patas fuertes y o pico conico y poderoso, de color más fusco-musco en os masclos adultos, mientres que ye de color clara u carne en as fembras y en os chovens. Pesa d'entre 27 y 40 gramos.
O plumache ye de color marrón, con a napa d'as alas de color más viva que a resta d'o cuerpo y con piquetas negras, y a reversa de color grisenca. Os masclos, ademés, tienen una faixa grisa que les ocupa a parte superior de a cabeza, y una barba negra que les baixa por o papo y s'extendilla por a base d'o pico y a redol d'os uellos.
As alas son curtas y robustas, y quan vuela as bate a intervalos -caracteristica prou comuna d'entre as paseriformes-. S'alimenta principalment de simients, pero s'ha tornau una especie comensal con o ser humano y oportunista, de traza que no ye raro veyer-la alimentar-se con prenso ta os ganaus, restas de l'alimentación humana u belatros productos de refús en as arias humanizadas.
Os gurrions son aus tipicas de zonas humanizadas y, en estando tan freqüents en as villas y lugars, se'n troba pocos en a naturaleza. Manimenos, precisament por ista preferencia suya, meten os niedos en os puestos humanizaus (y encara en as viviendas), por o que no ye mica raro tener-ne en bell forato en a casa u debaixo un volader en o lenau.
Os gurrions son conoixius por a pidoliera que fan quan son en a epoca reproductiva, que gosa comenzar en febrero u marzo y se prolarga dica setiembre. En tot iste tiempo, pueden apuyar qualques cobadas, que gosan estar d'entre 3 y 6 polletz.
Sobre a rudiosa nidificación de os gurrions, existe un dito que relaciona o prencipio de l'actividat reproductora d'istes animals con l'arribada de a primavera:
Fembra.
Masclo y fembra copulando.
Volido.
Detalle d'o papo negro d'un masclo.
Os gurrions son oportunistas y a sobén aprofitan os niedos de belatras aus ta nidificar. En iste caso, un niedo de golandrinas.
O gurrión (Passer domesticus L., 1758) ye un au paseriforme (un paixaro) de a familia Passeridae, de a qual en ye a especie tipo, natural d'Eurasia y bells enclaus en a costa mediterrania africana, amplament distribuida en os cinco continents como conseqüencia d'haber estau introducida por l'hombre.
Lo passerat domestic (Passer domesticus) es una espècia d'ausèl passerifòrme de la familha dels passerats. Es pichon, es adaptat a l'abitat urban e fòrça acostumat a viure près de l'èsser uman, fins al ponch d'èsser lo mai frequent e conegut. Se tròba distribuit per tot lo glòb, e mai se es originari d'Eurasia e del Nòrd d'Africa. Es estat introdusit per l'èsser uman en lo rèste dels continents, a excepcion de l'Antartida.
100 exemplars procedentes d'Anglatèrra foguèron soltats en Brooklyn, Nòva York, coma contraròtle de plagas. Aquesta mesura foguèt seguida dins d'autras vilas d'Estats Units, a on es conegut coma lo passerat anglés per o distinguir dels passerats americanes natius.
Pòdon arribar a viure 13 ans en cautiveri, e mai se normalament paucs arriban als 7 d'ans en libertat.
Ang pipit ng bahay (Passer domesticus), tinatawag din bahay maya, ay isang paserin ibon ng pamilya ng pipit (Passeridae). Ito ay maliit, ito ay hango sa mga lunsod o bayan kapaligiran at ginagamit upang nakatira malapit sa mga tao, sa punto ng pagiging ang pinaka-karaniwang mga ibon at kilala. Kahit na ito ay katutubong sa Eurasia at Hilagang Africa, ito ay ipinamamahagi sa buong mundo, tulad ng ito ay ipinakilala sa pamamagitan ng mga tao sa ang magpahinga ng ang kontinente maliban Antarctica.
Daang kopya mula sa England ay pinakawalan sa Brooklyn, New York. Ang panukalang ito ay sinundan sa iba pang mga lungsod sa US, kung saan ito ay kilala bilang Ingles maya.
Maaari mong mabuhay labing-tatlong taon sa pagkabihag, kahit na kadalasan ay nabigo upang palabasin ang pitong taon.
Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Lu pàssaru è n'aceddu nicu di l'òrdini dî Passeriformi, dâ famigghia dî Passeridi e dû gèniri Passerus. E' diffusu n Àfrica e ntê riggiuni eurasiàtichi. E' veru diffusu nta l'abbitati taliani. E' di culuri griciu–marruni. E' carattirizzatu di novi rimiganti primari a lu postu di deci.
Da Spotz (Passer domesticus), aa Hausspotz (dt. Haussperling / Spatz, engl. house sparrow), is a Vogl aus da Famij vo de Spotzn (Passeridae). Es is oana vo de bekanntastn Singvegl ibahapts. Spotzn gibts ibaroi, wo s Menschn gibt, aussa in de Tropn. Vor iba 10.000 Joar hom si de Spotzn dena Menschn oogschlossn, es san sognennte Kuituafoiga.
Da Spotz (Passer domesticus), aa Hausspotz (dt. Haussperling / Spatz, engl. house sparrow), is a Vogl aus da Famij vo de Spotzn (Passeridae). Es is oana vo de bekanntastn Singvegl ibahapts. Spotzn gibts ibaroi, wo s Menschn gibt, aussa in de Tropn. Vor iba 10.000 Joar hom si de Spotzn dena Menschn oogschlossn, es san sognennte Kuituafoiga.
The hoose sparrae (Passer domesticus), or spur, is a bird o the sparrae faimily Passeridae, foond in maist pairts o the warld.
The hoose sparrae (Passer domesticus), or spur, is a bird o the sparrae faimily Passeridae, foond in maist pairts o the warld.
Warbel abò wróbel (Passer domesticus) - to je môłi ptôch z rodzëznë wróblów. Òn żëje m. jin. na Kaszëbach, ale téż szerok w swiece.
Warbel abò wróbel (Passer domesticus) - to je môłi ptôch z rodzëznë wróblów. Òn żëje m. jin. na Kaszëbach, ale téż szerok w swiece.
Çivîka malan, beytika malan an çivîka navmalan (Passer domesticus), cureyekî çivîkên Cîhanê Kevn an beytikan (Passer) û yek ji çûkên herî nav û deng e.
Meziniya wê 15 cm e. Rengê wê qehweyî nêzî gewr e.
Hêlînên xwe yan di nav zad û kewşan de yan jî di sifîrnekên xaniyan de çêdikin. Buharê hêkan dikin û axilbe 4-5 heban derbas nabin.
Çivîka malan dendik an toximan dixwe.
Çivîka malan ji çivîkên Cîhanê Kevn in ku li gelek welatên Asyay, Afrîka û Ewropayê tên dîtin.Li bajar û gundan dijî.
Bi kurdî, gelek navên wê hene, bo nîmûne,
Bi kurmancî:
Bi soranî:
Çivîka malan, beytika malan an çivîka navmalan (Passer domesticus), cureyekî çivîkên Cîhanê Kevn an beytikan (Passer) û yek ji çûkên herî nav û deng e.
Šilljocihci (Passer domesticus) lea šilljocihciide (Passeridae) gullevaš loddi.
Žvirblis (luotīnėškā: Passer domesticus) īr mažos paukštoks, muokslėškā priskėriams žvėrblėniu paukštiu šeimā (Passeridae).
Paukštis īr 33 g svuorė, ėšmargints rodā ė pėlkā, so geltuono snapo. Patelė blīškesnė nego patėnielis. Jied nuognē vairū jiedi - grūdus, vėsuokiu augalū sieklas, nules vīšnės, čerešnės, žemougės, siemkės, kanapės, soles dīgstontius žirnius, popalės, kuopūstus. Gaud vabzdius. Tonkē skraid dėdlēs polkās, īpatėngā rodeni ė žėima. Žvirblē tonkē pešas terposavie, čeršk, vuoliuojas smielie.
Žvirblē gīven žmuoniū suoduos, kėni sosok stuoga pakraigie, plīšiūs, paliepies. Ded 4-7 kiaušius, katrūs perėn 13-14 dėinū. Par metus žvirblē gal ėšvestė 2-3 vadas.
Ο σπιτοσπουργίτης (Passer domesticus) είναι ένα είδος στρουθιόμορφου πουλιού της οικογένειας Πασσερίδες. Εμφανίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, της Μεσογείου, και σε ένα μεγάλο μέρος της Ασίας. Επίσης, έχει εκούσια ή τυχαία εισαχθεί σε πολλά μέρη του κόσμου, καθιστώντας το το πιο διαδεδομένα άγριο πτηνό. Συνδέεται στενά με κατοικημένες περιοχές, αλλά δεν είναι το μόνο είδος σπουργιτιού που βρίσκεται κοντά σε σπίτια. Είναι ένα μικρό πουλί, κυρίως με σκιές στα φτερά χρώματος ως επί το πλείστον καφέ και γκρι.
Το σπιτοσπουργίτι είναι ένα μικρόσωμο πουλί, συνήθως με μήκος μεταξύ 14 με 18 εκατοστών. Έχει ένα μεγάλο στρογγυλευμένο κεφάλι και μια κοντή ουρά. Όσον αφορά το βάρος του σπιτοσπουργιτιού, αυτό κυμαίνεται συνήθως μεταξύ 24 με 39,5 γραμμαρίων. Το βάρος ποικίλλει ανάλογα με το φύλο, με τα θηλυκά συνήθως μικρότερα από τα αρσενικά και τα νεότερα πτηνά να είναι μικρότερα. Τα αρσενικά είναι μεγαλύτερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, και τα θηλυκά μεγαλύτερα κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής. Μεταξύ και εντός των υποειδών, υπάρχει περαιτέρω διαφοροποίηση με βάση το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο, το κλίμα, και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες, σύμφωνα με βιολογικούς κανόνες, όπως ο κανόνας του Μπέργκμαν.
Το σπιτοσπουργίτι προέρχεται από τη Μέση Ανατολή και εξαπλώθηκε, μαζί με τη γεωργία, στη περισσότερη Ευρασία και μέρη της Βόρειας Αφρικής.[1] Από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, έχει εξαπλωθεί σε μεγάλο μέρος του κόσμου, κυρίως από εκούσιες εισαγωγές αλλά και μέσω της φυσικής διασποράς ή ως επιβάτες στα πλοία που ταξιδεύουν. Ο σπιτοσπουργίτης έχει επίσης επεκταθεί σημαντικά στο βόρειο τμήμα της Ευρασίας από το 1850[2] και συνεχίζει να το κάνει, όπως φαίνεται από τον αποικισμό της Ισλανδίας.[3] Το πεδίο εισαγωγής του περιλαμβάνει τη περισσότερη Βόρεια Αμερική, την Κεντρική Αμερική, τη νότια Νότια Αμερική, τη Νότια Αφρική, μέρος της Δυτικής Αφρικής, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και νησιά σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας τα πιο διαδεδομένα άγριο πτηνό στον πλανήτη.[4]
Ο σπιτοσπουργίτης είναι στενά συνδεδεμένος με τις ανθρώπινες κατοικίες και καλλιέργειες, δεν είναι όμως υποχρεωτική η συμβίωση με τους ανθρώπους: τα πουλιά της Κεντρικής Ασίας συνήθως αναπαράγονται μακριά από τους ανθρώπους στην ύπαιθρο, και τα πουλιά αλλού βρίσκονται μακριά από τον άνθρωπο. Το μόνο οικοσύστημα στο οποίο ο σπιτοσπουργίτης δεν βρίσκεται είναι το πυκνό δάσος και η τούνδρα. Είναι, όμως, καλά προσαρμοσμένο για να ζει γύρω από τον άνθρωπο. Συχνά οι σπιτοσπουργίτες ζουν ακόμα και σε εσωτερικούς χώρους, κυρίως σε εργοστάσια, αποθήκες, και ζωολογικούς κήπους. Έχει καταγραφεί αναπαραγωγή σε ένα ανθρακωρυχείο 640 μ. κάτω από το έδαφος, και η σίτισή του στο επίπεδο παρατήρησης του Empire State Building τη νύχτα. Έχει μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα στα αστικά κέντρα, αλλά και η αναπαραγωγική επιτυχία του είναι μεγαλύτερη στα προάστια, όπου τα έντομα είναι πιο άφθονα. Σε ευρύτερη κλίμακα, είναι πιο διαδεδομένο σε περιοχές καλλιέργειας σιταριού όπως οι μεσο-δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες. Στη περισσότερη Ανατολική Ασία ο σπιτοσπουργίτης απουσιάζει εντελώς, και έχει αντικατασταθεί από τον ευρωπαϊκό δενδροσπουργίτη. Σε περίπτωση που υπάρχουν και τα δύο αυτά είδη, οι σπιτοσπουργίτες είναι συνήθως πιο κοινά, αλλά το ένα είδος μπορεί να αντικαταστήσει το άλλο με τρόπο που η Maud Doria Haviland περιγράφεται ως «τυχαίο, ή ακόμα και ιδιότροπο». Ανέχεται ποικίλα κλίματα, αλλά προτιμά ξηρότερες συνθήκες, ιδίως σε υγρά τροπικά μέρη. Έχει ορισμένες προσαρμογές για ξηρές περιοχές, όπως η υψηλή αντοχή στο αλάτι και η ικανότητά του να επιβιώνει χωρίς νερό με τη λήψη των μούρων. Στις περισσότερες περιοχές ο σπιτοσπουργίτης είναι εξαιρετικά κοινός, παρά την κάποια μείωση, αλλά στα περιθωριακά ενδιαιτήματα, όπως το τροπικό δάσος ή οι οροσειρές, η διανομή του μπορεί να είναι μικρή.
Ο σπιτοσπουργίτης είναι ένα πολύ κοινωνικό πουλί. Είναι ομαδικός σε όλες τις εποχές κατά τη σίτιση, και συχνά σχηματίζει σμήνη με άλλα είδη πουλιών.[5] Επίσης φωλιάζει κοινωνικά, καθώς οι φωλιές του συνήθως συγκεντρώνονται σε συστάδες, και δραστηριοποιείται πολλές φορές κοινωνικά, όπως όταν κάνει μπάνιο σε σκόνη και νερό, καθώς και στο «κοινωνικό τραγούδι», στο οποίο τα πουλιά καλούν μαζί μέσα σε θάμνους.[6][7] Ο σπιτοσπουργίτης τρέφεται κυρίως στο έδαφος, και σχηματίζει κοπάδια σε δέντρα και θάμνους.[6] Είναι κυρίως καθιστικό είδος, σπάνια κινείται περισσότερο από μερικά χιλιόμετρα.[8] Υπάρχει περιορισμένη μετανάστευση στους καθιστικούς πληθυσμούς, με τα πουλιά του βουνού να κινούνται σε χαμηλότερα υψόμετρα και μερικά νεαρά πουλιά μεταναστεύουν σε μεγάλες αποστάσεις, ιδιαίτερα στις ακτές.[6][9] Επιπλέον, δύο υποείδη, τα bactrianus και parkini, είναι κατά κύριο λόγο μεταναστευτικά και σε αντίθεση με τα πουλιά με καθιστικούς πληθυσμούς που μεταναστεύουν, προετοιμάζεται για τη μετανάστευση με την αύξηση του σωματικού βάρους.[6] Οι σπιτοσπουργίτες που δεν αναπαράγονται κουρνιάζουν σε μεγάλες ομάδες στα δέντρα, όπου συγκεντρώνονται πριν αρχίσουν το ομαδικό κάλεσμα.[6] Κατά τη σίτιση σε σταθμούς και στη φωλιά, το θηλυκό είναι κυρίαρχο, παρά το μικρότερο μέγεθός του.[10][11]
Ο σπιτοσπουργίτης (Passer domesticus) είναι ένα είδος στρουθιόμορφου πουλιού της οικογένειας Πασσερίδες. Εμφανίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, της Μεσογείου, και σε ένα μεγάλο μέρος της Ασίας. Επίσης, έχει εκούσια ή τυχαία εισαχθεί σε πολλά μέρη του κόσμου, καθιστώντας το το πιο διαδεδομένα άγριο πτηνό. Συνδέεται στενά με κατοικημένες περιοχές, αλλά δεν είναι το μόνο είδος σπουργιτιού που βρίσκεται κοντά σε σπίτια. Είναι ένα μικρό πουλί, κυρίως με σκιές στα φτερά χρώματος ως επί το πλείστον καφέ και γκρι.
Барабыай эбэтэр моойтуруктаах чыычаах (Домо́вый воробе́й (Passer domesticus (Linnaeus, 1758)) — барабыайдар кэргэннэригэр киирэр дьиҥнээх барабыайдар уустарыттан (лат. Passer) саамай тарҕаммыт көрүҥ. Киһи дьиэтин таһыгар олохсуйар көтөр буолан тас көрүҥүҥэн да саҥатынан да үчүгэйдик биллэр (истэргэ ). Халыып:Toc-left
Этин уһунан 16 см, ыйааһына 23—35 г.
Түүтун өҥө — үөһээ өттө хара эбирдэрдээх хоҥордуҥу бороҥ, аллараа өттө үрүҥнүҥү. Иэдэстэрэ маҕаннар. Кыната саһархайдыҥы үрүҥ туора балаһалаах.
Барабыай эбэтэр моойтуруктаах чыычаах (Домо́вый воробе́й (Passer domesticus (Linnaeus, 1758)) — барабыайдар кэргэннэригэр киирэр дьиҥнээх барабыайдар уустарыттан (лат. Passer) саамай тарҕаммыт көрүҥ. Киһи дьиэтин таһыгар олохсуйар көтөр буолан тас көрүҥүҥэн да саҥатынан да үчүгэйдик биллэр (истэргэ ). Халыып:Toc-left
Воробель або тыж воробець (Passer domesticus) є малый представитель родины вороблёвых ай найросшыренїшый жыючій птах на світї,[1][2] находячій ся на великій теріторії Евразії і умело высадженый в Америцї, субсагарьскій Африцї, Австралії і на Новім Зеландї. Правдоподобно походить з Малой Азії або Арабского півострова а до Европы ся дістав уж перед тісяч роками.[3][1] Тыж як кос ся ай воробель вынятково приспособив про жывот в містах і днесь то є тіпічный жытель областей обываных чоловіком, котрый му забезпечує скрышы і страву.
Воробель ся здалека явить як релатівно невыразный завалистый птах, але при близшім поглядї, окремо пак на самцїв, іде о пестро фаребного птаха. Мать куртый дзёбак, релатівно довгы крыла і куртый хвіст. Міджі обомі поглавями є очівісно вывинутый сексуалный діморфізм. Самець мать брудно сиву бріхову часть тїла, верьню часть буру в різных фаребных надыхах з чорныма фляками і єднов векшов білов в уровни горла. Од саміцї го розознаме тыж дякуючі чорному фляку на горлї і чорній змужцї на горлї. Саміцї суть менше выразны, сивобуры, зверьха тмавшы. Молоды птахы суть фарбов такы самы як саміця. В лїтї мають обі поглавя модрочорный дзёбак і буры ногы, в зимі пак дзёбак жовткасто бурый. Можеме сі го даколи сплести з меншым і щіглишым мазуриком, якый але мать ґаштаново буру чапочку і чорный фляк на лицях.
Воробель є сталый вид. Цїлорочно жыє в чісленых, велётаз і дакількосточленных ґрупах. Дорослы птахы ся жывлять передовшыткым рослиннов стравов, нагодно і кормлїнём про худобу або одпадками з домашности, молодята кормить дрібныма мушками ці хробачками.
Озывать ся шыроков шкалов щебетавых звуків. Самець в часї токаня выдавать ряд довгых тонів як „чілп чеф чілп“, в часї гнїздїня ся часто озывають довгым „чурр“.
Шторік мать 2 аж 4 зношкы. Гнїздо будує найчастїше під рыньвами, в пуклинах стїн або в скалах, в густых попинавых рослинах на хыжах, на даховых грядах, під даховов крытинов, в кряках, обчас і в конарях стромів. Гнїзда суть векшынов неуправены і збудованы з конариків і постелены травов або пірём. Выїмку творять лем гнїзда на стромах і кряках, котры вызерають кус красше.
Часто є барз аґресівный і змоцнює ся гнїзд другых видів птахів. І свої гнїзда усиловно боронить. Од мая до авґуста кладе 5-6 чорно флякастых синёбілых або блядо зеленых яєць з розмірами 23×15 мм. На яйцях сидять обоми родічі по добу 13-14 днїв а молодята опущають гнїздо по 17 днях жывота.
У воробля розознаваме коло 12 підвидів.[4]
Самець
Співаючій самець
Саміця
Топтаючій ся пар
Саміця кормить молодята
Молодый птах
Молодя
Воробель або тыж воробець (Passer domesticus) є малый представитель родины вороблёвых ай найросшыренїшый жыючій птах на світї, находячій ся на великій теріторії Евразії і умело высадженый в Америцї, субсагарьскій Африцї, Австралії і на Новім Зеландї. Правдоподобно походить з Малой Азії або Арабского півострова а до Европы ся дістав уж перед тісяч роками. Тыж як кос ся ай воробель вынятково приспособив про жывот в містах і днесь то є тіпічный жытель областей обываных чоловіком, котрый му забезпечує скрышы і страву.
Градското врапче, домашното врапче или само врапче (науч. Passer domesticus) е птица од фамилијата врапчиња која е распространета низ речиси целиот свет. Потеклото и природното живеалиште се Европа, Медитеранот и голем дел од Азија, но таа е населена во дел од Австралија, Африка и Америка, што ја прави најшироко распространета птица во светот.
Врапчето е силно поврзано со човечките живеалишта, и најчесто се среќаваат во урбаните или руралните средини. Иако го има во различни живеалишта и различни климатски услови, сепак, тоа избегнува шуми, пасишта, ливади и пустини.
Долго е 16 см, тежи 24-39.5 грама, со кафевкави бои. Женките и младенчињата се побледо кафеави и сивкави, а мажјаците имаат посилни црни, бели и кафеави тонови. Се храни најмногу со семиња, но јаде и инсекти и секаква друга храна.
Градското врапче е населено во многу делови на Европа и Азија. Во Македонија го има во сите градски средини. Луѓето го истребиле градското врапче од субсахарна Африка, Австралија, Нов Зеланд, Јужна и Северна Америка, но по извесно време повторно се донесени во тие живеалишта.
Во САД врапчињата се доведени во периодот меѓу 1850 и 1875 година, но надлежните ги прогласиле за штетници и до 1883 година било забрането да се увезуваат.
Во Кина, пак, по Втората светска војна (Мао Це Тунг), исто така, ги прогласиле врапчињата за штетници, зашто од зголемениот број на тие „летечки глувци“ страдале полињата со житарици, особено оризот. Во тие години се случил масовен помор на врапчињата. Селаните и другите ловци биле плаќани по број на убиени птици, а некои дури ги одликувале за тој „чин на народна храброст“. Но, тоа било најголема грешка што е направена за некој птичји вид, зашто следните години поради наезда на скакулци немало доволен број птици што се хранат со нив. Според пресметките, тогаш посевите настрадале повеќе отколку за 10 години од врапчињата. Се разбира, поради недоволно познавање, настрадале и голем број други видови птици.
Живеалиштето на градското врапче е тесно поврзано со човековото живеалиште и цивилизација. Но, тоа не зависи од човекот, зашто во централна Азија, а и на други места, многу врапчиња живеат далеку од луѓето.[3][4][5][6] Единствени места каде што врапчињата не живеат се густите шуми и тундрите. Добро адаптирани за живот во близина на луѓето, тие си прават гнезда дури и внатре во зградите, особено во фабрики, магацини и зоолошки градини. Во Англија се забележани во рудник на јаглен 640 метра под земја[7], како и во САД, на Емпаер стејт билдинг хранејќи се на горната опсерваторија, ноќе.[8] Иако, повеќето врапчиња живеат во градски средини, оние што живеат надвор од нив имаат поуспешна репродукција, веројатно заради поголемото количество инсекти.[4] Толерира секакви климатски услови, но преферира посуви.
Повеќето врапчиња остануваат на територија од неколку километри во текот на целиот живот. Сепак, има ограничени миграции во сите региони. Оние што живеат на повисоките и постудени места во текот на зимата се симнуваат во пониските.[9][10] Само двата подвида, bactrianus и parkini, се преселни птици.
Градското врапче е едно од првите животни на кое му е дадено научно име во биолошкиот систем на класификација, опишано од Карл Лине, 1758 во 10-тото издание на Systema Naturae. Земено е за тип во систематизацијата, со името Fringilla domestica.[11][12] Подоцна, родовото име Fringilla почнало да се користи само за обичната ѕвингалка и неговите роднини, а градското врапче вообичаено било сместено во родот врапчиња (Passer) создаден од францускиот зоолог Матирен Жак Брисон во 1760.[13]
Родот врапчиња (Passer) содржи околу 26 вида (според „Прирачник на птиците во светот“).[14] Таксономијата на градското врапче и неговите медитерански роднини е многу комплицирана.
Именувани се голем број подвидови, но во „Прирачникот“ се дефинирани 12 кои се сместени во две групи:
Градското врапче е долго 14-16 см, со распон на крилјата од 25 см и тежи 24-39.5 грама, и е малку поголемо од селското врапче. Телото му е често „надуено“, споено со малата глава. Клунот му е дебел и конусен, опашката кратка, нозете со четири прста. На земја почесто скока отколку што оди. Има изразен полов диморфизам. Мажјаците се малку поголеми и имаат синкавосиво теме и тил обрабен со костенливокафеаво поле кое започнува кај очите и завршува кај тилот. Образите му се светло сиви до белкави. Градите и стомакот му се пепелавосиви, а грлото, подбрадокот и клунот му се црни. Грбот му е кафеав, со надолжни црни линии. Наесен, по митарењето црниот дел на подбрадокот може да биде покриено со посветли рабови на новите перја. Женката е побледа, со нијанси на кафеави бои. Нема црно на темето, главата ѝ е сивкавокафеава, горните делови се кафеави со потемни линии, но има светла линија над окото. Одоздола е светло сивокафеава. Младенчињата се слични на женките, но имаат светол жолт клун.[16]
Врапчето е многу дружељубива птица. Во јато е во сите сезони, а кога се храни, и со други видови птици. Гнезди во групи, а и кога спие е во заедница. Често може да се види како се капе во прав или во вода, или пак пее заедно со другите птици од грмушките. Претежно се храни на земја, но и во јата на дрвјата и грмушките. На местата за хранење и во гнездото, женките се подоминантни иако се помали. [17][18] Јатата врапчиња се многу гласни со своето чуруликање кога се стемнува и кога се сместуваат на некое дрво или грмушка да спијат, како и рано наутро кога се будат. Тие спијат со клунчето пикнато под крило.[19]
Летот на врапчето е директен (не е брановиден), со замавнувања на крилјата (15 пати во секунда) и со просечна брзина од 45.5 км/ч.[20][21] На земја скока, а не оди. Може да плива, ако е принудено, а и да нурка на кратки растојанија.
Повеќето огласувања на врапчињата се варијации на краткото и непрестајно чврчорење. Тоа може да се опише како чируп, цчилп или филип. Ова го користат за контакт, или кога мажјакот ја прогласува својата територија за парење и ја повикува женката. Во сезоната на парење мажјакот овој повик го повторува со акцент и брзина, не многу ритмично, опишано како „екстатичен повик“, кој заличува на пеење.[22][23]
Агресивните мажјаци имаат покрескава варијанта на повикот чур-р-р-ит-ит-ит-ит кој го користат и женките за да ја покажат својата доминација над мажјаците кога треба да ги заменат при инкубацијата или исхраната на пилињата. Повикот за тревога е назален, тажен квер, или остро чри.
Кога комуницираат меѓу себе, парот има мек повик, попуштачко куе.
Возрасните врапци претежно се хранат со житарки и семиња од тревки, но, тие се опортунисти во исхраната, многу прилагодливи, и јадат секаква храна. Може да изведе многу сложени и необични задачи за да дојде до храна, како што е отварање автоматска врата на супермаркет, на пример.[24] clinging to hotel walls to watch vacationers on their balconies,[25] Како и на многу други птици и на врапчето му се потребни тврди трошки за да ја свари храната, како: камчиња, лушпи од јајца, од полжави и сл. Истражувањата покажале дека храната што ја јаде е 90% од неговата тежина. Во градските средини јадат претежно она што останува од луѓето, а најмногу леб. Јадат бобинки и меко овошје. Важен дел од исхраната се инсектите, бубачките, гасениците, потоа црвите, а јаде и гуштери и жаби. Младенчињата ги хранат претежно со инсекти. Забележан е како краде храна од други птици.
Градските врапчиња се моногамни птици и се спаруваат за цел живот. Копулација со други често се случува, но е намалена заради агресивноста на женките. На почетокот од сезоната на парење, мажјакот ја одбира територијата и започнува со изградба на гнездото, а потоа почнува со своето покажување и пеење да ја привлече женката. Покажувањето се состои од движење нагоре-надолу додека ги спушта и тресе крилјата, ја турка главата, ја крева и шири опашката и го покажува подбрадокот. Ова ги привлекува и другите мажјаци кои се обидуваат со своите претстави да ѝ се додворат на женката. Копулацијата е иницирана од женката која испушта мек ди-ди-ди повик за мажјакот. Многу женки нема да најдат свој партнер, па може да останат да помагаат на некој пар во одгледување на пилињата, со надеж дека ќе бидат избрани ако се изгуби партнерот. При загуба на партнерот, двата пола брзо го заменуваат.
Местата за гнездење се различни, иако шуплините се најпосакувани. Најчесто користат напуштени гнезда, иако се случува да узурпираат активни. Формата на гнездото е сферична и може да му фали покрив. Надворешниот слој е од стебло или корен, средниот е од лисја и трева, а послано е со помеки тревки, пердуви, хартија или било кој мек материјал.
Најчесто, леглото содржи 4-5 јајца, а имаат најмалку две легла. Јајцата се бели, синобели или зеленобели, со кафеави или сиви точки.[20] Женката ги инкубира јајцата, а мажјакот помага. Тој може само да ги покрие јајцата, но не лежи врз нив. Ноќе, додека женката инкубира, мажјакот спие во близина. Краткиот период на инкубација трае 11-14 дена (најмалку 9, а најмногу 17), а младенчињата го напуштаат гнездото по 14-16 дена. За тоа време ги хранат обата родитела. Сосема се осамостојуваат по уште 7-10 дена.[26]
Полово зрелите врапчиња просечно живеат 1.5 до 2.3 години. Ако се сметаат и младенчињата, тогаш просечниот век е само 9 месеци. Тие подолго живеат во градовите отколку вон нив. Сепак, има примери на птици што живееле и по 14 години во слобода и до 23 години во заробеништво.
Во еден будистички мит, Буда доживеал духовно будење. Тогаш, сите дошле да му се поклонат, но врапчињата дошле последни. Затоа, тој ги казнил така што им ги врзал нозете (затоа скокаат, а не одат).
Врапчето често се спомнува во Библијата, а особено во Новиот завет.
Една посовремена варијанта на врапчето и неговите особини се преточени во ликот на Џек Спароу (Џек Врапчето) во филмскиот серијал „Пиратите од Карибите“.
Во многу делови на Европа бројот на врапчињата се намалува. Во Велика Британија во последните 25 години популацијата се намалила за 64%. Се наведуваат разни причини за ова, но еден од најизненадувачките е употребата на безоловниот бензин, [29] чие согорување произведува отрови како метил-нитритот. Вкупниот број единки во Европа според Црвениот список на МСЗП е меѓу 130 и 270 милиони и е вид со најмала загриженост.
Градското врапче, домашното врапче или само врапче (науч. Passer domesticus) е птица од фамилијата врапчиња која е распространета низ речиси целиот свет. Потеклото и природното живеалиште се Европа, Медитеранот и голем дел од Азија, но таа е населена во дел од Австралија, Африка и Америка, што ја прави најшироко распространета птица во светот.
Врапчето е силно поврзано со човечките живеалишта, и најчесто се среќаваат во урбаните или руралните средини. Иако го има во различни живеалишта и различни климатски услови, сепак, тоа избегнува шуми, пасишта, ливади и пустини.
Долго е 16 см, тежи 24-39.5 грама, со кафевкави бои. Женките и младенчињата се побледо кафеави и сивкави, а мажјаците имаат посилни црни, бели и кафеави тонови. Се храни најмногу со семиња, но јаде и инсекти и секаква друга храна.
[[Гурӯҳ:Animalia аз рӯи алифбо]]
Гунҷишкҳо (лотинӣ: Passer domesticus), ҷинси паррандаҳо, мансуби қатори Passeriformes. Нӯлу қаноти кӯтоҳ ва пари нарму зич доранд. Вазнашон 20-35 грамм. Диморфизми ҷинсӣ одатан аз ранги гунҷишкҳо маълум мегардад (Гунҷишкҳои нар одатан дар гарданашон парҳои сиёҳ доранд). Ранги гунҷишкҳо ҷигарии хокистарранг буда, холҳои зиёди сафеду зардча доранд. 17 намуди гунҷишкҳо дар Аврупо, Осиё (ғайр аз шимолаш) ва Африқо паҳн гашта, баъзе намудашон ба Америка, Австралия ва Зеландияи Нав оварда шудаанд.
[[Гурӯҳ:Animalia аз рӯи алифбо]]
Гунҷишкҳо (лотинӣ: Passer domesticus), ҷинси паррандаҳо, мансуби қатори Passeriformes. Нӯлу қаноти кӯтоҳ ва пари нарму зич доранд. Вазнашон 20-35 грамм. Диморфизми ҷинсӣ одатан аз ранги гунҷишкҳо маълум мегардад (Гунҷишкҳои нар одатан дар гарданашон парҳои сиёҳ доранд). Ранги гунҷишкҳо ҷигарии хокистарранг буда, холҳои зиёди сафеду зардча доранд. 17 намуди гунҷишкҳо дар Аврупо, Осиё (ғайр аз шимолаш) ва Африқо паҳн гашта, баъзе намудашон ба Америка, Австралия ва Зеландияи Нав оварда шудаанд.
Йорт турғайы(өй турғайы,өй сыпсығы, сыпсыҡ,хәрәм турғай, буҙ турғай, ауыл турғайы) (рус. Домовой воробей, лат. Passer domesticus) — киң таралған турғайҙар ғаиләһенә ингән ҡош. Бөтә кешегә билдәле.
Уның башы һоро, ҡанаттары ҡара таплы. Тамағы һәм түшенең өҫ яғы ҡара, ҡойроғо буҙ төҫтә була. Кеше йәшәгән йорт-ҡура тирәһендә йәшәй. Бөжәктәр, төрлө орлоҡтар, емеш-еләк менән туҡлана. Ултыраҡ ҡош. Аҙбар, йорт, солан ҡыйыҡтарына оялай. Сыйырсыҡ һәм ҡарлуғас ояларын баҫып алған осраҡтар була.
Бында йорт турғайы сырҡылдауын тыңларға була.
Кәүҙәһенең оҙонлоғо 14-18 см[2][3], массаһы 21-37 гг[3]. Ҡауырһынының дөйөм төҫө — өҫтән һорғолт-көрән, ҡара таптар менән буҙ төҫтә, аҫтан аҡһыл йәки һоро. Яңаҡтары аҡ, ҡолаҡ өлкәһендә аҡһыл-һоро. Ҡанаттары арҡыры һарғылт-аҡ һыҙат менән[2]. Ата ҡош инә ҡоштан эйәген, боғаҙын, бөрләтәүен, күкрәгенең өҫкө өлөшөн уратып алған ҙур ҡара тап булыуы менән, шулай уҡ башының түбәһе ҡара-ҡоро булыуы менән айырыла[2][3][4]. Инә ҡоштоң башы һәм боғаҙы һоро, ә күҙе өҫтөндә һорғолт-һары һыҙат бар[2][3].
Элек йорт турғайының йәшәү урыны Төньяҡ Европа менән сикләнә ине. Һуңынан Европала, Азияла[2][3][4] (Арктиканан, Азияның төньяҡ-көнсығыш, көньяҡ-көнсығыш, үҙәк райондарынан тыш[4], шулай уҡ Төньяҡ Африка[3][4] һәм Көнсығыш Африкала[4], Сенегалда[2], Кесе Азияла, Ғәрәбстан ярымутрауында һәм Ява утрауында[2] киң тарала.
XX быуаттан башлап төрлө илдәргә индерелә, унда киң тарала һәм әлеге ваҡытта, юғарыла әйтеп үтелгән урындарҙан тыш, Көньяҡ Африкала, Австралияла, Яңы Зеландияла, Төньяҡ һәм Көньяҡ Америка һәм башҡа утрауҙарҙа[2][3][4] йәшәй.
Бөтә ерҙә лә тиерлек ултыраҡ ҡош булып тора[3][4], тик ареалдың иң төньяҡ өлөштәренән ҡышлау өсөн көньяҡҡа күсеп килә (1000 км тиклем), ә Урта Азиянан[4] Алғы Азияға һәм Һиндостанға осоп китә.
Кешенең торлағы артынан эйәреп, үҙе өсөн хас булмаған урманлы тундра, хатта тундра зонаһына — Мурманск өлкәһенә, Печора тамағына, Яҡутстандың төньяғына тиклем үтеп инә.
Синантроп төр[3][4] — кеше менән даими бергә тороусы булараҡ, йорт турғайы кешенең хужалыҡ эшмәкәрлеге йоғонтоһо аҫтында үҙгәргән тормош шарттарына яҡшы ҡулайлаша.
Турғайҙы ауыл һәм ҡала ерҙәрендә лә, Алыҫ Төньяҡ һәм Урта Азия ауылдарында ла осратырға мөмкин осратырға мөмкин. Хәйер, Урта Азияла ул, ғәҙәттә, кешенән алыҫыраҡ йәшәй.
Турғайҙың төньяҡҡа ла, көньяҡҡа ла киң таралыуы уның үрсеүсәнлеге булышлыҡ итә.
Йорт турғайы ултыраҡ тормош алып бара[3][4], быға кеше торағында мул аҙыҡ та, оялау өсөн уңайлы шартта ҙа бар.
Башлыса үҫемлек аҙыҡтар менән, тик яҙ көнө өлөшләтә бөжәктәр менән туҡлана, улар менән себештәрен дә ашатып үҫтерә[3][4].
Турғайҙың рационына ауыл хужалығы культуралары орлоҡтары[2][3][4], төрлө аҙыҡ-түлек ҡалдыҡ-боҫтоғо, уларҙы кеше тораҡтарында сүпләй[3], баҫыуҙарҙа иген башаҡтары[2][4], баҡсаларҙа сейә[2], ҡарағат, виноград емеш-еләктәре[2], яҙ сәскә бөрөләре инә. Яҡында баҫыуҙар булмаһа, болондарға, урман ҡырҙарына һәм далаға оса, унда ҡырағай үләндәрҙең орлоҡтарын йыя, ҡайһы берҙә бөжәктәр тота[4].
Турғай айырым пар менән, әммә ҡайһы саҡта кеше торағы эргәһендә йәки ауыл янында колониялар менән оя ҡора. Ултыртылған ағас һәм ҡыуаҡлыҡтарҙа, йырындарҙа, баҫыу менән йәнәш балсыҡлы текә ярҙарҙа оялай.
Ояларҙы төрлө урындарҙа — йорт-ҡура ярыҡтарында, йырындарҙың балсыҡлы һәм аҡбурлы өңдәрендә[3][4], эре ҡоштарҙың (Селән, ҡауҙы, бөркөт) стеналарында, ағас ҡыуыштарында була[4], сыйырсыҡ ояларын, яр ҡарлуғастарының өңдәрен биләп алыуы мөмкин. Көньяҡта төрлө ағас ботаҡтарында ояны асыҡтан-асыҡ ҡора[4].
Күҙәтеүҙәр буйынса, турғайҙар парҙы бөтә ғүмеренә төҙөй. Ғүмер оҙонлоғо уларҙың бик оҙон түгел: хәйер 9 һәм 11 йәшлек турғайҙар ҙа билдәле, уларҙың күпселеге 4 йәшкә тиклем дә йәшәмәй. Ҡышын күп йәш ҡоштар тәүге ҡышта уҡ үлә, шулай итеп, турғайҙарҙың уртаса ғүмер оҙонлоғо 9—21 ай тәшкил итә[5].
Ике зат төҙөүҙә ҡатнашҡан оялары уртаһында ҙур булмаған уйым һаламдан, ҡоро үләндән, һалабаштарҙан, ҡауырһындарҙан торған ҡоролманан ғибәрәт[3]. Ботаҡтарҙа төҙөлгән оялары ҙур, үлән үҫемлектәрҙән һәм ҡабырғала инеү урыны менән ҡалын стеналы дөрөҫ булмаған шар формаһында.
Йорт турғайҙары үрсеүгә иртә тотона. Рәсәйҙең урта һыҙатында никах алды йәнләнеүе март-февраль айҙарында башлана. Марттың икенсе яртыһында парҙарға бүленәләр һәм оя төҙөүгә тотоналар; апрелдә инә ҡош йомортҡа һала башлай[3].
Инә ҡош 4-10, йыш ҡына 5-7 төрткөлө һәм таптар менән аҡ йомортҡа һала, баҫып сығарыу 11-13 көн тәшкил итә.
Инә һәм ата ҡош себештәрҙе күбеһенсә бөжәктәр менән туҡландыра[3][4]. Моронлағандан һуң 10 көн үткәс, (урта һыҙатта май аҙағында — июнь башында) ҡошсоҡтар оянан осоп сыға.
Йомортҡа һалыу
Турғайҙарҙың себештәре көсһөҙ булып тыуа
Үҫеп еткән ҡошсоҡ
Йәш ҡош
Турғайҙар йәй дауамында ике йәки өс тапҡыр бала сығара[3]. Икенсе тапҡыр йомортҡа һалыуы июндең икенсе яртыһында була, ҡошсоҡтарҙың осоп сығыуы июлдә була.
Бер оя ҡошсоҡтар өйкөмгә туплана, улар төркөмдә бер меңгә тиклем йыйылып, яландарға туйынырға оса[3].
Ҡара көҙҙә абортив енси цикл башлана: ҡоштар йәнә йәнле сырҡылдайҙар, ата ҡоштар инә ҡоштар артынан йөрөй һәм ояға төҙөлөш материалы ташый. Шулай итеп яңыртылған оялар ҡышын төнгө һалҡындарҙан һаҡланыу өсөн ышыҡ булып хеҙмәт итә.
Йорт турғайы(өй турғайы,өй сыпсығы, сыпсыҡ,хәрәм турғай, буҙ турғай, ауыл турғайы) (рус. Домовой воробей, лат. Passer domesticus) — киң таралған турғайҙар ғаиләһенә ингән ҡош. Бөтә кешегә билдәле.
Уның башы һоро, ҡанаттары ҡара таплы. Тамағы һәм түшенең өҫ яғы ҡара, ҡойроғо буҙ төҫтә була. Кеше йәшәгән йорт-ҡура тирәһендә йәшәй. Бөжәктәр, төрлө орлоҡтар, емеш-еләк менән туҡлана. Ултыраҡ ҡош. Аҙбар, йорт, солан ҡыйыҡтарына оялай. Сыйырсыҡ һәм ҡарлуғас ояларын баҫып алған осраҡтар була.
Бында йорт турғайы сырҡылдауын тыңларға була.
Коара хьазилг, Коара хьаза (эрс: Домо́вый воробе́й[1] лат: Passer domesticus) — боккъонца дола хьазилгий (Passer) ваьрах йола эггара яьржа кеп я. Из оалхазар хьазилга (Passeridae) дезала юкъедоагIаш да.
Саг вахача цIен йисте Iеш долча эггара цIихезача оахазарех да коара хьазилг[2] (укхазара я цун кепа цIи «коара»). Из оалхазар дика довзаш да цун куцахи ший тайпара чIир-чIир яхарахи[3].
Коара хьазилг, Коара хьаза (эрс: Домо́вый воробе́й лат: Passer domesticus) — боккъонца дола хьазилгий (Passer) ваьрах йола эггара яьржа кеп я. Из оалхазар хьазилга (Passeridae) дезала юкъедоагIаш да.
Саг вахача цIен йисте Iеш долча эггара цIихезача оахазарех да коара хьазилг (укхазара я цун кепа цIи «коара»). Из оалхазар дика довзаш да цун куцахи ший тайпара чIир-чIир яхарахи.
Ял çерçи, е кил çерçи, е кил-ҫурт çерçи[1] (Passer domesticus (Linnaeus, 1758)) – пурĕ те пĕлекен вĕçĕн кайăк, çерçи.
Ытларах вăл хуласене килĕштерет, ялсенче вĕсен йышĕ пĕчĕкрех. Çăмартисем (3-5) тĕрлĕрен тĕслĕ пулаççĕ, улшăнсах тăраççĕ. Çакă çерçи хăш чухне çăмартисене куккук пек ют йăвана тума пултарнинчен килет ахăр. Çулталăкра икĕ-виçĕ хут чĕпĕ кăлараççĕ. Çерçисем нарăс уйăхĕнчех юрлама пуçлаççĕ.
Хĕл каçма кăнтăралла каймаççĕ. Чăвашра чи йышлă кайăксем шутне кĕрет.
Ял çерçи, е кил çерçи, е кил-ҫурт çерçи (Passer domesticus (Linnaeus, 1758)) – пурĕ те пĕлекен вĕçĕн кайăк, çерçи.
Ытларах вăл хуласене килĕштерет, ялсенче вĕсен йышĕ пĕчĕкрех. Çăмартисем (3-5) тĕрлĕрен тĕслĕ пулаççĕ, улшăнсах тăраççĕ. Çакă çерçи хăш чухне çăмартисене куккук пек ют йăвана тума пултарнинчен килет ахăр. Çулталăкра икĕ-виçĕ хут чĕпĕ кăлараççĕ. Çерçисем нарăс уйăхĕнчех юрлама пуçлаççĕ.
Хĕл каçма кăнтăралла каймаççĕ. Чăвашра чи йышлă кайăксем шутне кĕрет.
गौरइया (अंगरेजी: House sparrow, बैज्ञानिक नाँव: Passer domesticus) चिरइन के पासरिडाइ के सभसे प्रमुख चिरई हवे आ दुनिया के ज्यादातर हिस्सा में पावल जाले। छोटी मुकी ई चिरई आमतौर पर 16 सेमी (0.52 फीट) लमहर आ 24–39.5 ग्रा (0.85–1.39 औंस) वजन वाली होले। मादा गौरइया आ बच्चा सभ के रंग पियाराहूँ भूअर आ सलेटी रंग के होला, जबकि नर गौरइया के देह पर ढेर चटकार करिया, सफेद आ भूअर चीन्हा होला आ कंठ में करिया चकत्ता होला। चिरई सभ के जाति पासर में कुल 25 प्रजाति आवे लीं जिनहन में से इहो हवे आ ई यूरोप के ज्यादातर हिस्सा, भूमध्यसागरीय इलाका आ एशिया के अधिकांश इलाका सभ के मूल निवासी हवे। जान के भा अनजाने में, ई कई अउरी इलाका सभ में चहुँपावल गइल बा जिनहन में ऑस्ट्रेलिया के कुछ हिस्सा, अफिरका आ दुनो अमेरिका सामिल बाने; एह तरीका से ई दुनिया में सभसे ढेर क्षेत्र-बिस्तार वाली चिरई हवे।
मनुष्य के निवास स्थान से गौरइया के गहिरा जुड़ाव बा आ शहरी आ देहाती दुनो इलाका में ई पावल जाले। भले ई बहुत बिबिधता वाला अलग-अलग क्षेत्र सभ में पावल जात होखे, आमतौर पर अइसन घन जंगल, घास के मैदान आ रेगिस्तान सभ से दूरे रहे ले जहाँ कि मानव बस्ती न होखे। एकर मुख्य भोजन अनाज आ खर-कतवार सभ के बीया हवे हालाँकि, मोका मिले पर ई छोट किरौना आ अउरी कई तरह के चीज भी खा लेले। एकर शिकार करे वाला जीव सभ में बिलारि, बाज (हॉक), उरुआ आन कुछ मैमल सभ बाने।
गौरइया ढेर संख्या, हर जगह मिले के कारण आ मनुष्य के आबादी के साथे जुड़ाव के कारण एह चिरई के सांस्कृतिक महत्व बाटे। कहीं ई खेत खाए वाली चिरई के रूप में देखल जाले, कहीं पालतू के रूप में भी रखल जाले; कहीं एकरा के मार के खाइल जाला आ सेक्सुअल पावर आ कामुकता के साथे एकर संबंध बतावल जाला; कहीं ई बहुत आम चीज के चीन्हा मानल जाले आ कहीं अश्लील चीज (वलगर) के रूप में देखल जाले। भले ई बहुतायत में पावल जाले, कुछ इलाका सभ में एकर संख्या घटल बा। आइयूसीएन के लाल सूची में एकरा के एकदम कम चिंताजनक श्रेणी में रखल गइल बा।
गौरइया (अंगरेजी: House sparrow, बैज्ञानिक नाँव: Passer domesticus) चिरइन के पासरिडाइ के सभसे प्रमुख चिरई हवे आ दुनिया के ज्यादातर हिस्सा में पावल जाले। छोटी मुकी ई चिरई आमतौर पर 16 सेमी (0.52 फीट) लमहर आ 24–39.5 ग्रा (0.85–1.39 औंस) वजन वाली होले। मादा गौरइया आ बच्चा सभ के रंग पियाराहूँ भूअर आ सलेटी रंग के होला, जबकि नर गौरइया के देह पर ढेर चटकार करिया, सफेद आ भूअर चीन्हा होला आ कंठ में करिया चकत्ता होला। चिरई सभ के जाति पासर में कुल 25 प्रजाति आवे लीं जिनहन में से इहो हवे आ ई यूरोप के ज्यादातर हिस्सा, भूमध्यसागरीय इलाका आ एशिया के अधिकांश इलाका सभ के मूल निवासी हवे। जान के भा अनजाने में, ई कई अउरी इलाका सभ में चहुँपावल गइल बा जिनहन में ऑस्ट्रेलिया के कुछ हिस्सा, अफिरका आ दुनो अमेरिका सामिल बाने; एह तरीका से ई दुनिया में सभसे ढेर क्षेत्र-बिस्तार वाली चिरई हवे।
मनुष्य के निवास स्थान से गौरइया के गहिरा जुड़ाव बा आ शहरी आ देहाती दुनो इलाका में ई पावल जाले। भले ई बहुत बिबिधता वाला अलग-अलग क्षेत्र सभ में पावल जात होखे, आमतौर पर अइसन घन जंगल, घास के मैदान आ रेगिस्तान सभ से दूरे रहे ले जहाँ कि मानव बस्ती न होखे। एकर मुख्य भोजन अनाज आ खर-कतवार सभ के बीया हवे हालाँकि, मोका मिले पर ई छोट किरौना आ अउरी कई तरह के चीज भी खा लेले। एकर शिकार करे वाला जीव सभ में बिलारि, बाज (हॉक), उरुआ आन कुछ मैमल सभ बाने।
गौरइया ढेर संख्या, हर जगह मिले के कारण आ मनुष्य के आबादी के साथे जुड़ाव के कारण एह चिरई के सांस्कृतिक महत्व बाटे। कहीं ई खेत खाए वाली चिरई के रूप में देखल जाले, कहीं पालतू के रूप में भी रखल जाले; कहीं एकरा के मार के खाइल जाला आ सेक्सुअल पावर आ कामुकता के साथे एकर संबंध बतावल जाला; कहीं ई बहुत आम चीज के चीन्हा मानल जाले आ कहीं अश्लील चीज (वलगर) के रूप में देखल जाले। भले ई बहुतायत में पावल जाले, कुछ इलाका सभ में एकर संख्या घटल बा। आइयूसीएन के लाल सूची में एकरा के एकदम कम चिंताजनक श्रेणी में रखल गइल बा।
घर भँगेरा (वैज्ञानिक नाम: Passer domesticus)[३][४][५][६][७] नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो । यसलाई अङ्ग्रेजीमा House Sparrow भनिन्छ।
_I_IMG_7881.jpg)
घर भँगेरा (वैज्ञानिक नाम: Passer domesticus) नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो । यसलाई अङ्ग्रेजीमा House Sparrow भनिन्छ।
घरेलू गौरैया (पासर डोमेस्टिकस) एक पक्षी है जो यूरोप और एशिया में सामान्य रूप से हर जगह पाया जाता है। इसके अतिरिक्त पूरे विश्व में जहाँ-जहाँ मनुष्य गया इसने उनका अनुकरण किया और अमरीका के अधिकतर स्थानों, अफ्रीका के कुछ स्थानों, न्यूज़ीलैंड और आस्ट्रेलिया तथा अन्य नगरीय बस्तियों में अपना घर बनाया। शहरी इलाकों में गौरैया की छह तरह ही प्रजातियां पाई जाती हैं। ये हैं हाउस स्पैरो, स्पेनिश स्पैरो, सिंड स्पैरो, रसेट स्पैरो, डेड सी स्पैरो और ट्री स्पैरो। इनमें हाउस स्पैरो को गौरैया कहा जाता है। यह शहरों में ज्यादा पाई जाती हैं। आज यह विश्व में सबसे अधिक पाए जाने वाले पक्षियों में से है। लोग जहाँ भी घर बनाते हैं देर सबेर गौरैया के जोड़े वहाँ रहने पहुँच ही जाते हैं।
गोरैया एक छोटी चिड़िया है। यह हल्की भूरे रंग या सफेद रंग में होती है। इसके शरीर पर छोटे-छोटे पंख और पीली चोंच व पैरों का रंग पीला होता है। नर गोरैया का पहचान उसके गले के पास काले धब्बे से होता है। १४ से १६ से.मी. लंबी यह चिड़िया मनुष्य के बनाए हुए घरों के आसपास रहना पसंद करती है। यह लगभग हर तरह की जलवायु पसंद करती है पर पहाड़ी स्थानों में यह कम दिखाई देती है। शहरों, कस्बों गाँवों और खेतों के आसपास यह बहुतायत से पाई जाती है। नर गौरैया के सिर का ऊपरी भाग, नीचे का भाग और गालों पर पर भूरे रंग का होता है। गला चोंच और आँखों पर काला रंग होता है और पैर भूरे होते है। मादा के सिर और गले पर भूरा रंग नहीं होता है। नर गौरैया को चिड़ा और मादा चिड़ी या चिड़िया भी कहते हैं।
पिछले कुछ सालों में शहरों में गौरैया की कम होती संख्या पर चिन्ता प्रकट की जा रही है। आधुनिक स्थापत्य की बहुमंजिली इमारतों में गौरैया को रहने के लिए पुराने घरों की तरह जगह नहीं मिल पाती। सुपरमार्केट संस्कृति के कारण पुरानी पंसारी की दूकानें घट रही हैं। इससे गौरेया को दाना नहीं मिल पाता है। इसके अतिरिक्त मोबाइल टावरों से निकले वाली तंरगों को भी गौरैयों के लिए हानिकारक माना जा रहा है। ये तंरगें चिड़िया की दिशा खोजने वाली प्रणाली को प्रभावित कर रही है और इनके प्रजनन पर भी विपरीत असर पड़ रहा है जिसके परिणाम स्वरूप गौरैया तेजी से विलुप्त हो रही है।[2] गौरैया को घास के बीज काफी पसंद होते हैं जो शहर की अपेक्षा ग्रामीण क्षेत्रों में आसानी से मिल जाते हैं। ज्यादा तापमान गौरेया सहन नहीं कर सकती। प्रदूषण और विकिरण से शहरों का तापमान बढ़ रहा है। कबूतर को धार्मिक कारणों से ज्यादा महत्त्व दिया जाता है। चुग्गे वाली जगह कबूतर ज्यादा होते हैं। पर गौरैया के लिए इस प्रकार के इंतज़ाम नहीं हैं। खाना और घोंसले की तलाश में गौरेया शहर से दूर निकल जाती हैं और अपना नया आशियाना तलाश लेती हैं।[3]
गौरैया के बचाने की कवायद में दिल्ली सरकार ने गौरैया को राजपक्षी घोषित किया है।
f
नर गौरैया कोटर में झाँकते हुए।
नर
नर
नर
मादा अपने क्षेत्र की रक्षा में।
मादा
मादा पेड़ के कोटर में।
मादा बच्चों को चुगाते हुए।
.jpg)
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_3787_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
_I_IMG_7881.jpg)
_I_IMG_7881.jpg)
.jpg)
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_3787_(cropped).jpg)
.jpg)
_(1).jpg)
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_3787.jpg)
_I_IMG_7881.jpg)
_I_IMG_6809.jpg)
-_Male_peeping_in_a_tree_hole_in_Kolkata_I_IMG_0903.jpg)
-_Male_in_Kolkata_I_IMG_1844.jpg)
-_Male_in_Kolkata_I_IMG_5904.jpg)
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_5909.jpg)
-_Female_in_a_tree_hole_in_Kolkata_I_IMG_0904.jpg)
-_Female_feeding_juvenile_in_Kolkata_I_IMG_8099.jpg)
|access-date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद) |access-date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद) 
घरेलू गौरैया (पासर डोमेस्टिकस) एक पक्षी है जो यूरोप और एशिया में सामान्य रूप से हर जगह पाया जाता है। इसके अतिरिक्त पूरे विश्व में जहाँ-जहाँ मनुष्य गया इसने उनका अनुकरण किया और अमरीका के अधिकतर स्थानों, अफ्रीका के कुछ स्थानों, न्यूज़ीलैंड और आस्ट्रेलिया तथा अन्य नगरीय बस्तियों में अपना घर बनाया। शहरी इलाकों में गौरैया की छह तरह ही प्रजातियां पाई जाती हैं। ये हैं हाउस स्पैरो, स्पेनिश स्पैरो, सिंड स्पैरो, रसेट स्पैरो, डेड सी स्पैरो और ट्री स्पैरो। इनमें हाउस स्पैरो को गौरैया कहा जाता है। यह शहरों में ज्यादा पाई जाती हैं। आज यह विश्व में सबसे अधिक पाए जाने वाले पक्षियों में से है। लोग जहाँ भी घर बनाते हैं देर सबेर गौरैया के जोड़े वहाँ रहने पहुँच ही जाते हैं।
भारतात सर्वात जास्त संख्या असणारा पक्षी म्हणून चिमणी (नर- चिमणा, मादी-चिमणी) परिचयाची आहे. नर चिमणीच्या कपाळाचा, शेपटीवरचा आणि पार्श्वभाग राखाडी, कानाजवळ पांढरा, चोच काळी, कंठ ते छातीच्या भागावर मोठा काळा भाग, डोक्यापासून खाली पोटाचा भाग पांढरा असून पाठीवर तपकिरी काळ्या तुटक रेषा असतात. मादी मातकट तपकिरी रंगाची असून तिच्या अंगावर काळ्या तपकिरी रंगाच्या तुटक रेषा असतात. तिची चोच फिकट तपकिरी रंगाची असते.तीला भारतात तपकीर असेही म्हटले जाते.
हा पक्षी हिमालयाच्या २००० मी. उंचीपर्यंत, तसेच भारतभर सर्वत्र आढळतो . तसेच बांगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका, म्यानमारसह इतरही देशांत आढळतो. भारतात काश्मिरी आणि वायव्यी अशा हिच्या किमान दोन उपजातीही आढळतात.
माणसाच्या अगदी जवळच राहणारा हा पक्षी असून कीटक, धान्य, मध, शिजवलेले अन्न असे सर्व प्रकारचे खाद्य खातो. विणीचा हंगाम वर्षभर असू शकणारा पक्षी अशी ओळखही या पक्ष्याची आहे. गवत, कापूस, पिसे, मिळतील त्या वस्तू वापरून घराचे छत, वळचणीच्या जागा, दिव्यांच्या मागे, झाडांवर असे कुठेही घरटे बांधतो. मादी फिकट हिरव्या पांढऱ्या रंगाची, त्यावर तपकिरी ठिपके असलेली ४ ते ५ अंडी देते. अंड्यांच्या रंगात स्थानिक बदलही आहेत. नर-मादी घरटे बांधण्यापासून, अंडी उबविणे, पिलांना खाऊ घालणे वगैरे सर्व कामे मिळून करतात. चिमण्यांचे आयुष्य सहा महिने ते तीन वर्षांपर्यंत असते. ज्ञात असलेली सर्वात वयस्कर वन्य चिमणी जवळपास दोन दशके जगली.[१] त्याचबरोबर नोंद असलेली सर्वात वयस्कर कैदेतील चिमणी २३ वर्षे जगली.[२]
चिमण्यांच्या बाबतीत अशी एक वदंता आहे की, एखाद्या चिमणीला माणसाने पकडले आणि परत सोडले, तर बाकीच्या चिमण्या त्या चिमणीला त्यांच्यामधे घेत नाहीत व चोचीने मारतात किंवा तिला बहिष्कृत करतात; प्रसंगी,जीव देखील घेतात.
अलीकडे वाढत्या शहरीकरणामुळे चिमण्यांची संख्या झपाट्याने कमी होत आहे. विशेषत: शहरांमध्ये मोबाईल टॉवर्समधून होणारे विद्युत् चुंबकीय उत्सर्जन,[३] आधुनिक प्रकारच्या घरबांधणी पद्धतीमुळे घरट्यांच्या जागांची अनुपलब्धता, अन्नाची अनुपलब्धता, शहरांमधील वाढते प्रदूषण तसेच शेतात होणारा रासायनिक खते व कीटकनाशक यांचा वापर यांसारख्या अनेक कारणांमुळे चिमण्यांची संख्या झपाट्याने कमी होत आहे.[४][५]
२० मार्च हा दिवस दरवर्षी "जागतिक चिमणी" दिवस म्हणून पाळला जातो. हा दिवस त्यांच्या संख्येबद्दल लोकांमध्ये जागृती घडवून आणण्यासाठी साजरा केला जातो.या काळात चिमणीची संख्या कमी होत आहे.मोबाईलमधुन येणाऱ्या लहरीमुळे यांना हाणी होत आहे.
रान चिमणी
शहरी भागात फारशी न आढळणारी चिमणी म्हणजे पीतकंठ चिमणी. याच चिमणीला रान चिमणी म्हणतात. ही चिमणी प्रामुख्याने नाशिक शहराबाहेरील जंगल परिसरात अढळते. विख्यात पक्षीतज्ज्ञ डॉ. सलीम अली यांना एकदा एक मृत चिमणी आढळली होती. त्यांनी तिला बॉम्बे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीत नेऊन परीक्षण केले असता ती हाउस स्पॅरो नसल्याचा निष्कर्ष निघाला. या चिमणीच्या मानेजवळ एक पिवळा ठिपका असतो त्यामुळे या चिमणीला पीतकंठ म्हणतात तसेच ती रानात दिसून येते त्यामुळे तिला रान चिमणीही म्हणतात. ही चिमणी प्रामुख्याने हरसूल, पेठ, इगतपुरी या भागात आढळते. रान चिमणीही आता काहीअंशी कमी होत चालली आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे चिमणीची शिकार. रानावनात गलोरने चिमणीची शिकार केली जाते. रानावनातील नागरिकांमध्ये पक्ष्यांबद्दल असलेले अज्ञान, तसेच काही ठिकाणी अशा पक्ष्यांचा अन्न म्हणूनही वापर केला जातो. त्यामुळे चिमण्यांना पारध केले जात असल्याने अशा चिमण्याही कमी होत चालल्या आहेत. नेचर कॉन्झर्वेशन सोसायटी आणि वनविभागाच्या ग्रामीण भागात यासंदर्भात जनजागृतीचे गेल्या सात ते आठ वर्षांपासून काम सुरू आहे.
नर चिमणी
या चिमणीचे डोके राखाडी रंगाचे असते. तसेच तिचा गळा व डोळ्याभोवती काळा रंग असतो. ही चिमणी अंगाने भक्कम असते.
मादी चिमणी
ही चिमणी भुरकट राखाडी रंगाची असते. साधारणत: ताठ आणि सडपातळ बांधा या चिमणीचा बघायला मिळतो. चिमणीचा विणीचा हंगाम हा वर्षभर असतो.
नर चिमणी
मादी चिमणी
मादी चिमणी
नर आणि मादी चिमणी
नर आणि मादी चिमणी
चिमणीची अंडी
चिमणीची पिल्ले
भारतात सर्वात जास्त संख्या असणारा पक्षी म्हणून चिमणी (नर- चिमणा, मादी-चिमणी) परिचयाची आहे. नर चिमणीच्या कपाळाचा, शेपटीवरचा आणि पार्श्वभाग राखाडी, कानाजवळ पांढरा, चोच काळी, कंठ ते छातीच्या भागावर मोठा काळा भाग, डोक्यापासून खाली पोटाचा भाग पांढरा असून पाठीवर तपकिरी काळ्या तुटक रेषा असतात. मादी मातकट तपकिरी रंगाची असून तिच्या अंगावर काळ्या तपकिरी रंगाच्या तुटक रेषा असतात. तिची चोच फिकट तपकिरी रंगाची असते.तीला भारतात तपकीर असेही म्हटले जाते.
हा पक्षी हिमालयाच्या २००० मी. उंचीपर्यंत, तसेच भारतभर सर्वत्र आढळतो . तसेच बांगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका, म्यानमारसह इतरही देशांत आढळतो. भारतात काश्मिरी आणि वायव्यी अशा हिच्या किमान दोन उपजातीही आढळतात.
माणसाच्या अगदी जवळच राहणारा हा पक्षी असून कीटक, धान्य, मध, शिजवलेले अन्न असे सर्व प्रकारचे खाद्य खातो. विणीचा हंगाम वर्षभर असू शकणारा पक्षी अशी ओळखही या पक्ष्याची आहे. गवत, कापूस, पिसे, मिळतील त्या वस्तू वापरून घराचे छत, वळचणीच्या जागा, दिव्यांच्या मागे, झाडांवर असे कुठेही घरटे बांधतो. मादी फिकट हिरव्या पांढऱ्या रंगाची, त्यावर तपकिरी ठिपके असलेली ४ ते ५ अंडी देते. अंड्यांच्या रंगात स्थानिक बदलही आहेत. नर-मादी घरटे बांधण्यापासून, अंडी उबविणे, पिलांना खाऊ घालणे वगैरे सर्व कामे मिळून करतात. चिमण्यांचे आयुष्य सहा महिने ते तीन वर्षांपर्यंत असते. ज्ञात असलेली सर्वात वयस्कर वन्य चिमणी जवळपास दोन दशके जगली. त्याचबरोबर नोंद असलेली सर्वात वयस्कर कैदेतील चिमणी २३ वर्षे जगली.
चिमण्यांच्या बाबतीत अशी एक वदंता आहे की, एखाद्या चिमणीला माणसाने पकडले आणि परत सोडले, तर बाकीच्या चिमण्या त्या चिमणीला त्यांच्यामधे घेत नाहीत व चोचीने मारतात किंवा तिला बहिष्कृत करतात; प्रसंगी,जीव देखील घेतात.
अलीकडे वाढत्या शहरीकरणामुळे चिमण्यांची संख्या झपाट्याने कमी होत आहे. विशेषत: शहरांमध्ये मोबाईल टॉवर्समधून होणारे विद्युत् चुंबकीय उत्सर्जन, आधुनिक प्रकारच्या घरबांधणी पद्धतीमुळे घरट्यांच्या जागांची अनुपलब्धता, अन्नाची अनुपलब्धता, शहरांमधील वाढते प्रदूषण तसेच शेतात होणारा रासायनिक खते व कीटकनाशक यांचा वापर यांसारख्या अनेक कारणांमुळे चिमण्यांची संख्या झपाट्याने कमी होत आहे.
२० मार्च हा दिवस दरवर्षी "जागतिक चिमणी" दिवस म्हणून पाळला जातो. हा दिवस त्यांच्या संख्येबद्दल लोकांमध्ये जागृती घडवून आणण्यासाठी साजरा केला जातो.या काळात चिमणीची संख्या कमी होत आहे.मोबाईलमधुन येणाऱ्या लहरीमुळे यांना हाणी होत आहे.
रान चिमणी
शहरी भागात फारशी न आढळणारी चिमणी म्हणजे पीतकंठ चिमणी. याच चिमणीला रान चिमणी म्हणतात. ही चिमणी प्रामुख्याने नाशिक शहराबाहेरील जंगल परिसरात अढळते. विख्यात पक्षीतज्ज्ञ डॉ. सलीम अली यांना एकदा एक मृत चिमणी आढळली होती. त्यांनी तिला बॉम्बे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीत नेऊन परीक्षण केले असता ती हाउस स्पॅरो नसल्याचा निष्कर्ष निघाला. या चिमणीच्या मानेजवळ एक पिवळा ठिपका असतो त्यामुळे या चिमणीला पीतकंठ म्हणतात तसेच ती रानात दिसून येते त्यामुळे तिला रान चिमणीही म्हणतात. ही चिमणी प्रामुख्याने हरसूल, पेठ, इगतपुरी या भागात आढळते. रान चिमणीही आता काहीअंशी कमी होत चालली आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे चिमणीची शिकार. रानावनात गलोरने चिमणीची शिकार केली जाते. रानावनातील नागरिकांमध्ये पक्ष्यांबद्दल असलेले अज्ञान, तसेच काही ठिकाणी अशा पक्ष्यांचा अन्न म्हणूनही वापर केला जातो. त्यामुळे चिमण्यांना पारध केले जात असल्याने अशा चिमण्याही कमी होत चालल्या आहेत. नेचर कॉन्झर्वेशन सोसायटी आणि वनविभागाच्या ग्रामीण भागात यासंदर्भात जनजागृतीचे गेल्या सात ते आठ वर्षांपासून काम सुरू आहे.
नर चिमणी
या चिमणीचे डोके राखाडी रंगाचे असते. तसेच तिचा गळा व डोळ्याभोवती काळा रंग असतो. ही चिमणी अंगाने भक्कम असते.
मादी चिमणी
ही चिमणी भुरकट राखाडी रंगाची असते. साधारणत: ताठ आणि सडपातळ बांधा या चिमणीचा बघायला मिळतो. चिमणीचा विणीचा हंगाम हा वर्षभर असतो.
ঘৰ চিৰিকা বা ঘনচিৰিকা (ইংৰাজী: House Sparrow, বৈজ্ঞানিক নাম: Passer domesticus) Passeridae গোত্ৰৰ বিশ্বৰ প্ৰায় সকলো ঠাইতে দেখিবলৈ পোৱা সৰু আকাৰৰ চৰাই৷ এই চৰাইবিধ মানুহৰ সৈতে বসবাস কৰাত বিশেষভাৱে অভ্যস্ত৷ ইহঁতক নগৰ-চহৰ আৰু গাঁৱে-ভূঞে সকলোতে বসবাস কৰা দেখা যায়৷ ঘৰচিৰিকাই মূলত: গুটি, পোক-পতংগ আদি খাই জীয়াই থাকে৷ ঘৰচীয়া মেকুৰী, ফেঁচা আদি ইহঁতৰ প্ৰধান ভক্ষক (predator)৷
ঘৰচিৰিকা এবিধ সৰু আকাৰৰ চৰাই,[3] সাধাৰণতে ইয়াৰ দেহৰ দৈৰ্ঘ্য ১৬ ছে: মি: হয়৷[4] ইয়াৰ মূৰটো ঘুৰণীয়া, ঠোঁট শকত আৰু নেজডাল চুটি,প্ৰায় ৫.২-৬.৫ ছে:মি: দৈৰ্ঘ্যৰ৷ [3][5] ঘৰচিৰিকাৰ দেহৰ ওজন প্ৰায় ২৪-৩৯.৫ গ্ৰাম৷ মাইকী ঘৰচিৰিকাৰ দেহৰ ওজন মতাৰ তুলনাত কম হয়৷ [6] [6][7][8] ঘৰচিৰিকাৰ দেহৰ বৰণ ঠাইভেদে মুগাৰ পৰা মটিয়াধৰণৰ হোৱা দেখা যায়৷ মতা আৰু মাইকী চৰাইৰ বৰণ ভিন্ন৷ মাইকী ঘৰচিৰিকা সাধাৰণতে পাতলীয়া বৰণৰ-মতাৰ দেহৰ ৰং গাঢ় আৰু পৃষ্ঠ অংশ ৰঙচুৱা৷[7] মতা ঘনচিৰিকাৰ ঠোঁটৰ পৰা পিঠিলৈকে গাঢ় ধোৱা বৰণৰ আৰু মূৰৰ দুইকাষে ৰঙচুৱা মটিয়া বৰণৰ হয়৷ [9]
ঘৰচিৰিকাৰ গোত্ৰ Passer আৰু এই গোত্ৰ ২৫ বিধ প্ৰজাতিৰ সমষ্টি৷[10] এই প্ৰজাতিসমূহৰ বহুতো উপ-প্ৰজাতি পোৱা যায়৷ তাৰে উল্লেখযোগ্য বাৰ বিধ উপ-প্ৰজাতিৰ চমূ বৰ্ণনা তলত দিয়া হ’ল-
ঘৰচিৰিকাৰ উৎপত্তি হৈছিল মিডল ইষ্ট ত আৰু তাৰ পৰাই সমগ্ৰ বিশ্বত ই বিয়পি পৰে৷[16] নতুন নতুন ঠাইত এই চৰাইবিধ সংযোজন কৰি (introduction) মানুহেও ঘনচিৰিকাৰ বিস্তাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ লৈছে৷ এনে নতুনকৈ ঘনচিৰিকা সংযোজিত কৰা স্থানবোৰ হৈছে আমেৰিকা, পশ্চিম আফ্ৰিকা, অষ্ট্ৰেলিয়া, নিউজিলেণ্ড আৰু বিশ্বৰ বিভিনন্ন দ্বীপ সমূহ৷[17]
ঘনচিৰিকা চৰাই মানুহৰ সৈতে বসবাস কৰাত অভ্যস্ত এবিধ প্ৰজাতি৷[18][19]
ঘৰচিৰিকাই জাক পাতি থাকি ভাল পায়৷ [20] ইহঁতে পানী বা ধুলিত জাক পাতি গা ধোৱে আৰু সমজুৱাকৈ গান গায় (social singing)৷[21][22] খোৱাৰ সময়ত আৰু বাঁহত সাধাৰণতে মাইকী ঘৰচিৰিকাৰ আধিপত্য বেছি থাকে৷[23][24]
ঘৰচিৰিকাৰ মাত সাধাৰণতে চুটি আৰু নোৰোৱাকৈ মতা চি-ৰ-ৰ-প (chirrup), চি-ল-প(tschilp), বা ফি-লি-ল-প (Philip) ধৰণৰ হয়৷ জাকত থকা বা বাঁহ সাজি থকা চৰায়ে ইটোৱে সিটোৰ সতে যোগাযোগ কৰিবলৈ, মতা ঘৰচিৰিকাই বিশেষ স্থানত নিজৰ আধিপত্য প্ৰকাশ কৰিবলৈ আৰু মাইকী ঘৰচিৰিকাক আকৰ্ষিত কৰিবলৈ মাতে৷ প্ৰজননৰ সময়ত ইয়াৰ তীব্ৰতা বৃদ্ধি পায়৷[25][26] [27] পূৰ্ণবয়স্ক ঘৰচিৰিকাই সাধাৰণতে বিভিন্ন গুটি খায়৷[28] নগৰ অঞ্চলত খাদ্যৰ বাবে মানুহৰ ওপৰত ইঁহত নিৰ্ভৰশীল হৈ পৰে৷[29][30] তাৰোপৰি ইহঁতে বিভিন্ন পোক-পতংগ, কেঁচু, ভেকুলী বা জেঠী আদিও খায়[28] পোৱালি চৰাইক জন্মৰ পোন্ধৰ দিনলৈকে খুউৱা হয়[31]
ঘৰচিৰিকা একগামী, অৰ্থাৎ এহাল চৰায়ে আজীৱন যোৰ পাতি বাস কৰে৷[32] ইহঁতে বিভিন্ন ঠাইত বাঁহ সাজে, যেনে-গছৰ খোৰোং, ঘৰৰ বিভিন্ন সুৰুঙা আদিত৷ সাধাৰণতে এবাৰত চাৰিৰ পৰা পাচোঁটাকৈ কণী পাৰে৷ বছৰত ইহঁতে চাৰিৰ পৰা সাতবাৰ পৰ্য্যন্ত কণী পাৰিব পাৰে৷ কণীবোৰ দেখাত বগা বা নীল-বগা বা সেউজ-বগা ধৰণৰ হয়- তাত মুগা বা মটিয়া দাগ থাকে৷ [33] [7]এটা কণীৰ দৈৰ্ঘ্য ২০-২২ মি:মি: আৰু প্ৰস্থ ১৪-১৬ মি:মি:আৰু ওজন ২.৯ গ্ৰাম হোৱা দেখা যায়৷ [34]
ঘৰচিৰিকাৰ পোৱালি সাধাৰণতে ১১-২৩ দিনলৈকে বাহত থাকে৷[35] এই সময়ত পিতৃ-মাতৃয়ে দুয়ো মিলি পোৱালিক খাদ্য খুৱায়৷ জন্মৰ চাৰি দিনৰ পিছত পোৱালিয়ে চকু মেলে আৰু আঠ দিনৰ পিছত প্ৰথম পাখি গজে৷ [33][35]
ঘৰচিৰিকাৰ মুখ্য ভক্ষক হৈছে মেকুৰী, মাংসভোজী চৰাই আৰু কেৰ্কেটুৱা৷
ঘৰচিৰিকাৰ বহুল বিস্তৃতি তথা জনসংখ্যাৰ বাবে ইয়াক আই. ইউ. চি. এন ৰেড লিষ্টত Least Concern হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে৷ [1] অৱশ্যে শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি ঘনচিৰিকাৰ জনসংখ্যা বিশ্বৰ বিভিন্ন অঞ্চলত দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাইছে৷[36][37][38]
কলকাতাত P. d. indicus উপ-প্ৰজাতিৰ অন্তৰ্গত এটা মতা ঘৰচিৰিকা
ইষ্টানবুলত P. d. balearoibericus উপ-প্ৰজাতিৰ এটা মতা ঘৰচিৰিকা চৰাই
পোহনীয়া মেকুৰীয়ে মতা ঘৰচিৰিকা খাই থকা অৱস্থাত
পোৱালিক খোৱাই থকা অৱস্থাত
ঘৰচিৰিকাৰ সদ্যোজাত পোৱালি
কণীৰে সৈতে ঘৰচিৰিকাৰ বাঁহ
কলকাতাত এহাল ঘৰচিৰিকা সহবাসৰ সময়ত
নিউজিলেণ্ডত এটা ঘৰৰ চালত ঘৰচিৰিকা
এৰিজ'নাত কেকটাছত ঘৰচিৰিকাৰ বাঁহ
ঘৰ চিৰিকা বা ঘনচিৰিকা (ইংৰাজী: House Sparrow, বৈজ্ঞানিক নাম: Passer domesticus) Passeridae গোত্ৰৰ বিশ্বৰ প্ৰায় সকলো ঠাইতে দেখিবলৈ পোৱা সৰু আকাৰৰ চৰাই৷ এই চৰাইবিধ মানুহৰ সৈতে বসবাস কৰাত বিশেষভাৱে অভ্যস্ত৷ ইহঁতক নগৰ-চহৰ আৰু গাঁৱে-ভূঞে সকলোতে বসবাস কৰা দেখা যায়৷ ঘৰচিৰিকাই মূলত: গুটি, পোক-পতংগ আদি খাই জীয়াই থাকে৷ ঘৰচীয়া মেকুৰী, ফেঁচা আদি ইহঁতৰ প্ৰধান ভক্ষক (predator)৷
ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ (ਪਾਸਰ ਡੋਮੈਸਟੀਕਸ) ਇੱਕ ਨਿੱਕਾ ਪੰਛੀ ਹੈ ਜੋ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਆਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਗਿਆ ਇਸਨੇ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਥਾਨਾਂ, ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਥਾਨਾਂ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਗਰ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਇਆ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਿੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੇ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ ਹਾਊਸ ਸਪੈਰੋ, ਸਪੇਨੀ ਸਪੈਰੋ, ਸਿੰਡ ਸਪੈਰੋ, ਰਸੇਟ ਸਪੈਰੋ, ਡੈੱਡ ਸੀ ਸਪੈਰੋ ਅਤੇ ਟਰੀ ਸਪੈਰੋ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਉਸ ਸਪੈਰੋ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ। ਲੋਕ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਘਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਦੇਰ ਸਵੇਰ ਚਿੜੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਉੱਥੇ ਰਹਿਣ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਚਿੜੀ ਹੈ।[1] ਇਹ ਹਲਕੇ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਜਾਂ ਘਸਮੈਲੇ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਖੰਭ ਅਤੇ ਪੀਲੀ ਚੁੰਜ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਰ ਚਿੜੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਸ ਦੇ ਗਲੇ ਦੇ ਕੋਲ ਕਾਲੇ ਧੱਬਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ 16 ਸਮ (6.3 ਇੰਚ), 14–18 ਸਮ (5.5–7.1ਇੰਚ) ਦੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਲੰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[2] ਇਹਦਾ ਗੋਲ ਮਟੋਲ ਜਿਹਾ ਵੱਡਾ ਸਿਰ ਅਤੇ 1.1 ਤੋਂ 1.5 ਸਮ (0.43 to 0.59 ਇੰਚ) ਲੰਮੀ ਗਠੀਲੀ ਚੁੰਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 5.2 ਤੋਂ 6.5 ਸਮ (2.0 ਤੋਂ 2.6 ਇੰਚ) ਲੰਮੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪੂਛ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਖ ਚਾਪ 6.7 ਤੋਂ 8.9 ਸਮ (2.6 to 3.5 ਇੰਚ), ਅਤੇ ਪੰਜਾ 1.6 ਤੋਂ 2.5 ਸਮ (0.63 ਤੋਂ 0.98 ਇੰਚ)। ਭਾਰ ਪੱਖੋਂ ਇਹਦੀ ਰੇਂਜ 24–39.5 ਗ੍ਰਾਮ (0.85–1.39 oz)।[1][3] ਨਰ ਤੇ ਮਦੀਨ ਦੇ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਔਸਤ ਭਾਰ ਲਗਪਗ 30 ਗ੍ਰਾਮ (1.1 oz), ਅਤੇ ਦੂਰ ਦੱਖਣੀ ਉੱਪ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ 26 ਗ੍ਰਾਮ (0.92 oz)। ਮਾਦਾ ਚਿੜੀ 5-7 ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ 14-17 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬੋਟ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਰ ਵਡੇਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਡੇ ਦੇਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਮਦੀਨ ਵੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।[4] ਉੱਪ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ, ਉੱਚਾਈ, ਜਲਵਾਯੂ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਅੰਤਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਰਗਮੈਨ ਨਿਯਮ ਵਰਗੇ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਤਾਂ ਤਹਿਤ ਹੋਰ ਵੀ ਵਖਰੇਵੇਂ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।.[4][5] ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲਗਪਗ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਪਹਾੜੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਘੱਟ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਕਸਬਿਆਂ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਇਹ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਨਰ ਨੂੰ ਚਿੜਾ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਨੂੰ ਚਿੜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ ਦੀਆਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਇਸ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਹਲਕੀ ਚੀਂ-ਚੀਂ ਦੇ ਅੱਡ ਅੱਡ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਚਹਿਕ ਉਡਦੇ ਜਾਂ ਆਰਾਮ ਕਰਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੰਪਰਕ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਨਰ ਪੰਛੀ ਆਲ੍ਹਣੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਲਕੀ ਜਤਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿਲਣ ਲਈ ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਜਨਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਚਿੜਾ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਧ ਰਹੇ ਜੋਰ ਅਤੇ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਲੈਅ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਗੀਤ ਜਿਹਾ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗੀਤਮਈ " ਅਨੰਦਦਾਇਕ ਸੱਦੇ" ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੁੰਗਰਦੇ ਬੋਟ ਵੀ ਮਿਠੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਖਾਸ ਕਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਜੇ ਉਹ ਉਡਣ ਤੋਂ ਆਤੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਡਿੱਗ ਪੈਣ ਤੇ ਜੋਰ ਜੋਰ ਨਾਲ ਬੜੀ ਕਰੁਣਾਮਈ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਚਿਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਿੜੀ ਦਾ ਖੂਬ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੜੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[6]
ਸਾਡਾ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ ਵੇ
ਬਾਬੁਲ ਅਸਾਂ ਉੱਡ ਜਾਣਾ
ਜਨੌਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਿੜੀ ਤੇ ਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੜੀ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਸੁਭਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਦਾਣਾ ਲਭਣਾ ਅਤੇ ਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਕਰ ਕੇ ਕਣਕ ਬੀਜਣ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਮਕਬੂਲ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
ਚਿੜੀਆਂ ਦੀ ਚਹਿਕ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨਾਲ ਅਨਿੱਖੜ ਸੰਬੰਧ ਵਾਰਸ ਦੀ ਹੀਰ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਾ।
ਚਿੜੀ ਚੂਕਦੀ ਨਾਲ ਜਾਂ ਟੁਰੇ ਪਾਂਧੀ
ਪਈਆਂ ਦੁਧ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਧਾਣੀਆਂ ਨੀ[7]
ਚਿੜੇ ਚਿੜੀ ਦੀ ਲੱਗੀ ਦੋਸਤੀ, ਲੱਗੀ ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਟੀਸੀ..
ਬਈ ਚਿੜਾ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਚੀ-ਚੀ ਕਰਦਾ,
ਚਿੜੀ ਬੈਠੀ ਚੁੱਪ ਕੀਤੀ…
ਮਰ ਜੋ ਵੇ ਛੜਿਉ, ਕਿਉਂ ਦੁਨੀਆਂ ਢੀਠ ਕੀਤੀ
ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ ਉੱਡ ਕੇ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ
ਐਥੇ ਹੀ ਕਿਤੇ ਉਰੇ ਪਰੇ ਬੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਘਾਹ ਖੋਤੇਗਾ,
ਰੁੱਖੀਆਂ ਮਿੱਸੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਢੋਇਆ ਕਰੇਗਾ
ਤੇ ਮੈਲੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਭਿਉਂ ਕੇ
ਲੋਆਂ ਨਾਲ ਲੂਸੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੇ ਫੇਰੇਗਾ..(ਪਾਸ਼)[8]
ਵਿਕੇ ਹੋਏ ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਆਖਦਿਆਂ
ਯਾਦ ਆਈ ਉਹ ਚਿੜੀ
ਜਿਹਦੇ ਬਾਰੇ ਰੋਜ਼ ਰਾਤ ਨੂੰ
ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਸਾਂ ਸੁਖਨ ਆਪਣੇ ਨੂੰ
ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ)[9]
ઘર ચકલી (પાસર ડોમેસ્ટિકસ) એક પક્ષી છે, જે યુરોપ અને એશિયા ખંડમાં સામાન્ય રીતે દરેક જગ્યા પર જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત જગતભરમાં જ્યાં જ્યાં મનુષ્ય ગયો, આ પક્ષીએ એનું અનુકરણ કર્યું અને અમેરિકાના મોટાભાગના સ્થાનો, આફ્રિકાનાં કેટલાંક સ્થાનો, ન્યૂઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયા તથા અન્ય નગરીય વસાહતોમાં પોતાનાં ઘર બનાવી રહેવાનું ચાલુ કર્યું. શહેરી ઇલાકાઓમાં ચકલીઓની છ પ્રકારની પ્રજાતિઓ જોવા મળી છે, જે અંગ્રેજી ભાષામાં હાઉસ સ્પૈરો, સ્પેનિશ સ્પૈરો, સિંડ સ્પૈરો, રસેટ સ્પૈરો, ડેડ સી સ્પૈરો અને ટ્રી સ્પૈરો તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવેલી છે. આમાંથી હાઉસ સ્પૈરોને ગુજરાતમાં ચકલી અને હિંદીમાં ગૌરૈયા કહેવામાં આવે છે. આ પક્ષી શહેરી વિસ્તારોમાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. આજના સમયમાં ચકલી વિશ્વમાં સૌથી અધિક પ્રમાણમાં જોવા મળતાં પક્ષીઓમાંથી એક પક્ષી છે. લોકો જ્યાં પણ ઘર બનાવે છે, મોડી કે વહેલી ઘર ચકલીની જોડી ત્યાં રહેવા માટે પહોંચી જાય છે.
ચકલી એક નાનકડું પક્ષી છે. તે હલકા ભુખરા રંગ કે સફેદ રંગની હોય છે. ચકલીના શરીર પર નાની નાની પાંખ અને પીળા રંગની ચાંચ તેમ જ પગોનો રંગ પીળો હોય છે. નર ચકલીની ઓળખ એના ગળાની પાસે આવેલા કાળા ધબ્બા પરથી કરી શકાય છે. ૧૪ થી ૧૬ સે.મી. લંબાઇ ધરાવતી આ ચકલી મનુષ્ય દ્વારા બનાવવામાં આવેલાં ઘરોની આસપાસ રહેવાનું પસંદ કરતી હોય છે. આ પક્ષી લગભગ બધાં પંખીની જેમ તરહ કી જળવાયુ પસંદ કરતી હોવા છતાં પણ પહાડી સ્થાનોમાં તે ઓછા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. શહેરો, કસ્બાઓ, ગામડાંઓ અને ખેતરોની આસપાસ ચકલી મોટેભાગે જોવા મળે છે. નર ચકલીના માથાનો ઊપરી ભાગ, નીચેનો ભાગ અને ગાલો ભૂખરા રંગના હોય છે. ગળું, ચાંચ અને આંખો પર કાળો રંગ હોય છે અને પગ ભૂખરા હોય છે. માદા ચકલીના માથા અને ગળા પર ભૂખરો રંગ નથી હોતો. નર ચકલીને ચકલો (હિંદી ભાષામાં ચિડ઼ા) અને માદા ચકલીને ચકલી (હિંદી ભાષામાં ચિડ઼ી અથવા ચિડ઼િયા) પણ કહેવાય છે.
પાછલાં કેટલાક વર્ષોમાં શહેરોમાં ચકલીઓની ઓછી થતી સંખ્યા પર ચિંતા પ્રગટ કરવાના પ્રયત્નો થઇ રહ્યા છે. આધુનિક સ્થાપત્યની બહુમજલી ઇમારતોમાં ચકલીઓને રહેવા માટે પુરાણી ઢબનાં ઘરોની જેમ જગ્યા નથી મળી શકતી. સુપરમાર્કેટ સંસ્કૃતિના કારણે પુરાણી પંસારીની દુકાનો ઘટી રહી છે. આ કારણે ચકલીઓને દાણા નથી મળતા. આ ઉપરાંત મોબાઇલ ટાવરોમાંથી નિકળતા તંરગોં પણ ચકલીઓના સામાન્ય જીવન માટે હાનિકારક માનવામાં આવે છે. આ તંરગો ચકલીની દિશા શોધવાની પ્રણાલીને પ્રભાવિત કરી રહી છે અને એના પ્રજનન પર પણ વિપરીત અસર પડી રહી છે, જેના પરિણામ સ્વરૂપ ચકલીઓ ઝડપથી વિલુપ્ત થઇ રહી છે.[૨] ચકલીને ખોરાક તરીકે ઘાસનાં બીજ ખુબ જ પસંદ પડે છે, જે શહેરની અપેક્ષામાં ગ્રામીણ ક્ષેત્રોમાં આસાનીથી મળી જાય છે. વધારે તાપમાન પણ ચકલી સહન નથી કરી શકતી. પ્રદૂષણ અને વિકિરણના કારણે શહેરોનું તાપમાન વધી રહ્યું છે. કબૂતરને ધાર્મિક કારણોથી વધારે મહત્વ આપવામાં આવે છે. ચણ નાખવાની જગ્યા પર પણ કબૂતર વધારે હોય છે. પણ ચકલીઓ માટે આ પ્રકારની કોઇ વ્યવસ્થા નથી હોતી. ખોરાક અને માળાની તલાશમાં ચકલીઓ શહેરથી દૂરના વિસ્તારોમાં જતી રહે છે અને પોતાના નવા આશરાનું સ્થાન શોધી લે છે[૩].
નર ચકલી પોલાણમાં જોતી વેળાની તસવીર
નર
નર
નર
માદા પોતાના ક્ષેત્રની રક્ષા કરતી વખતે
માદા
માદા ચકલી ઝાડના પોલાણમાં
માદા બચ્ચાંઓને ખવડાવતી વખતે
-_Male_in_Kolkata_I_IMG_5904.jpg)
.jpg)
-_Male_peeping_in_a_tree_hole_in_Kolkata_I_IMG_0903.jpg)
-_Male_in_Kolkata_I_IMG_1844.jpg)
-_Male_in_Kolkata_I_IMG_5904.jpg)
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_5909.jpg)
-_Female_in_a_tree_hole_in_Kolkata_I_IMG_0904.jpg)
-_Female_feeding_juvenile_in_Kolkata_I_IMG_8099.jpg)
|accessyear= ignored (|access-date= suggested) (મદદ); Unknown parameter |accessmonthday= ignored (મદદ) |accessyear= ignored (|access-date= suggested) (મદદ); Unknown parameter |accessmonthday= ignored (મદદ) ઘર ચકલી (પાસર ડોમેસ્ટિકસ) એક પક્ષી છે, જે યુરોપ અને એશિયા ખંડમાં સામાન્ય રીતે દરેક જગ્યા પર જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત જગતભરમાં જ્યાં જ્યાં મનુષ્ય ગયો, આ પક્ષીએ એનું અનુકરણ કર્યું અને અમેરિકાના મોટાભાગના સ્થાનો, આફ્રિકાનાં કેટલાંક સ્થાનો, ન્યૂઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયા તથા અન્ય નગરીય વસાહતોમાં પોતાનાં ઘર બનાવી રહેવાનું ચાલુ કર્યું. શહેરી ઇલાકાઓમાં ચકલીઓની છ પ્રકારની પ્રજાતિઓ જોવા મળી છે, જે અંગ્રેજી ભાષામાં હાઉસ સ્પૈરો, સ્પેનિશ સ્પૈરો, સિંડ સ્પૈરો, રસેટ સ્પૈરો, ડેડ સી સ્પૈરો અને ટ્રી સ્પૈરો તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવેલી છે. આમાંથી હાઉસ સ્પૈરોને ગુજરાતમાં ચકલી અને હિંદીમાં ગૌરૈયા કહેવામાં આવે છે. આ પક્ષી શહેરી વિસ્તારોમાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. આજના સમયમાં ચકલી વિશ્વમાં સૌથી અધિક પ્રમાણમાં જોવા મળતાં પક્ષીઓમાંથી એક પક્ષી છે. લોકો જ્યાં પણ ઘર બનાવે છે, મોડી કે વહેલી ઘર ચકલીની જોડી ત્યાં રહેવા માટે પહોંચી જાય છે.
ଘରଚଟିଆ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଚଟିଆମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ଛୋଟ ଚଢ଼େଇ ଟିଏ । ଗାଁ ହେଉ କି ସହର ସେ ସବୁଠି ରହିଥାଏ । ଘରର ଚାଳ କାନ୍ଥ ସନ୍ଧିରେ, କୋଠା ଘରର ସ୍କାଇ ଲାଇଟ୍ କିମ୍ବା କୌଣସି ଖୋପରେ, ବତୀ ଖୁଣ୍ଟରେ ଥିବା କେବୁଲ ବକ୍ସରେ ଚଢେଇଟି ତା' ଛୋଟ ଘର ତିଆରି ଥାଏ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସର ୨୦ ତାରିଖ ଦିନ ବିଶ୍ୱ ଘରଚଟିଆ ଦିବସ ପାଳନ କରାଯାଏ ।[୩][୪]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி (ஆங்கிலப் பெயர்: House sparrow, உயிரியல் பெயர்: Passer domesticus) என்பது சிட்டுக்குருவிக் குடும்பமான பேஸ்ஸரிடேவில் உள்ள ஒரு பறவை ஆகும். இது உலகின் பெரும்பாலான பகுதிகளில் காணப்படுகிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ஒரு சிறிய பறவை ஆகும். பொதுவாக இதன் நீளம் 16 செ.மீ.ம், எடை 24-39.5 கிராமும் இருக்கும்.[3] பெண் சிட்டுக்குருவிகள் மற்றும் குஞ்சுகள் வெளிர் பழுப்பு மற்றும் சாம்பல் நிறத்திலும், மற்றும் ஆண் சிட்டுக்குருவிகள் பிரகாசமான கருப்பு, வெள்ளை, மற்றும் பழுப்பு அடையாளங்களுடனும் காணப்படும். பேஸ்ஸர் பேரினத்தில் உள்ள 25 இனங்களில் இதுவும் ஒன்றாகும். இதன் பூர்வீகம் பெரும்பகுதி ஐரோப்பா, மத்தியத்தரைக்கடல் பகுதிகள் மற்றும் பெரும்பகுதி ஆசியா ஆகும். இது மனிதனால் வேண்டுமென்றோ அல்லது விபத்தாகவோ ஆத்திரேலியா, ஆப்பிரிக்கா மற்றும் அமெரிக்கக் கண்டங்களின் பெரும்பகுதிகளுக்கு அறிமுகம் செய்யப்பட்டுள்ளது. இதன் காரணமாக வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி உலகிலேயே அதிகபட்சமாகப் பரவிய காட்டுப் பறவையாக உள்ளது.
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மனித குடியிருப்புடன் வலுவாகத் தொடர்புடையது ஆகும். இதனால் நகர்ப்புற அல்லது கிராமப்புற அமைப்புகளில் வாழ முடியும். பரவலாக மாறுபட்ட வாழ்விடங்கள் மற்றும் காலநிலைகளில் காணப்படுகின்ற போதிலும் இது பொதுவாக மனித வளர்ச்சியிலிருந்து தொலைவில் இருக்கும் விரிவான காடுகள், புல்வெளிகள் மற்றும் பாலைவனங்கள் ஆகியவற்றைத் தவிர்க்கிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி தானியங்கள் மற்றும் களைகளின் விதைகளைப் பெரும்பாலும் உண்கிறது. ஆனால் இது ஒரு சந்தர்ப்பவாத உண்ணி ஆகும். பொதுவாக பூச்சிகள் மற்றும் பல உணவுகளையும் சாப்பிடுகின்றது. இதன் கொன்றுண்ணிகள் வீட்டுப் பூனைகள், வல்லூறுகள், ஆந்தைகள் மற்றும் பல பிற கொன்றுண்ணிப் பறவைகள் மற்றும் பாலூட்டிகள் ஆகியவை ஆகும்.
இதன் எண்ணிக்கை, எங்கும் காணப்படும் தன்மை, மனித குடியேற்றங்களுடன் இருக்கும் இணைப்பு ஆகியவை காரணமாக வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி கலாச்சார ரீதியில் முக்கியத்துவம் பெற்றுள்ளது. இது பரவலாக, பொதுவாக தோல்வியுற்ற முயற்சியாக விவசாயத்திற்கு பாதிப்பு ஏற்படுத்தியதன் காரணமாகக் கொல்லப்படுகிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பெரும்பாலும் ஒரு செல்லப்பிராணியாகவும் வளர்க்கப்படுகிறது. அதேபோல் ஒரு பொதுவாகக் காணப்படும் சின்னமாகவும் உள்ளது. பரவலாகவும் ஏராளமாகவும் இருந்தாலும், இதன் எண்ணிக்கை உலகின் சில பகுதிகளில் குறைந்துவிட்டது. பன்னாட்டு இயற்கைப் பாதுகாப்புச் சங்கத்தின் செம்பட்டியலில் இதன் பாதுகாப்பு நிலையானது ஒரு தீவாய்ப்புக் கவலை குறைந்த இனம் எனப் பட்டியலிடப்பட்டுள்ளது.
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி சராசரியாக 16 cm (6.3 in) நீளமுள்ளதாக இருக்கும். பொதுவாக 14 to 18 cm (5.5 to 7.1 in) வரை நீளமுள்ளதாகக் காணப்படுகின்றன.[3] இது ஒரு முழு மார்பு மற்றும் ஒரு பெரிய, வட்டமான தலை கொண்ட ஒரு சிறிய பறவையாகும். இதன் அலகு தடித்து மற்றும் கூம்பு வடிவத்துடனும், மேல் பகுதி அலகின் நீளம் 1.1–1.5 cm (0.43–0.59 in) அளவும் இருக்கும். விதைகளை சாப்பிடுவதற்கு ஒரு தழுவலாக இதன் அலகு கடினமாகக் கட்டமைக்கப்பட்டுள்ளது. இதன் வால் 5.2–6.5 cm (2.0–2.6 in) நீளத்தில் குட்டையாக உள்ளது. இறக்கை நாண் 6.7–8.9 cm (2.6–3.5 in)ம், மற்றும் கணுக்கால் 1.6–2.5 cm (0.63–0.98 in) நீளமும் இருக்கும்.[4][5] இதன் எடை 24 to 39.5 g (0.85 to 1.39 oz) இருக்கும். பெண் குருவிகள் பொதுவாக ஆண் குருவிகளைவிடச் சற்றே சிறியவையாக இருக்கும். ஐரோப்பியக் கண்டத்தில் உள்ள இரண்டு பாலின உயிரினங்களின் சராசரி எடையளவு சுமார் 30 g (1.1 oz), மற்றும் தெற்குத் துணையினங்களின் எடையளவு சுமார் 26 g (0.92 oz) ஆகும். இளைய பறவைகள் சிறியவையாகவும், குளிர்காலத்தில் ஆண்கள் பெரியவையாகவும் உள்ளன.[6] உயரமான அட்சரேகைகள், குளிர்ந்த காலநிலைகள் மற்றும் சில நேரங்களில் அதிக உயரங்களில் உள்ள பறவைகள் (பெர்க்மானின் விதிப்படி), துணையினங்களுக்கு இடையிலும், துணையினங்களுக்கு உள்ளேயும் பெரியவையாக உள்ளன.[6][7][8][9]
இவற்றின் சிறகு பெரும்பாலும் சாம்பல் மற்றும் பழுப்பு வண்ணங்களின் வெவ்வேறு அளவுகளாக உள்ளன. ஆண் பெண் வேறுபாடு இந்த இனத்தில் வலிமையாக வெளிப்படுகிறது: பெண்கள் பெரும்பாலும் மேலே மற்றும் கீழே மஞ்சள் பழுப்பு வண்ணத்தில் உள்ளன. அதே நேரத்தில் ஆண்கள் கண்ணில்படக்கூடிய தலை அடையாளங்களுடன் சிவப்பு முதுகு, மற்றும் சாம்பல் கீழ் பகுதிகளுடன் காணப்படுகின்றன.[8] ஆணுக்கு அலகின் உச்சியிலிருந்து முதுகு வரை அடர் சாம்பல் வண்ணம், மற்றும் அதன் தலையின் உச்சியைச் சுற்றி பக்கவாட்டில் சிவந்த பழுப்பு வண்ணத்துடனும் காணப்படுகிறது. இதன் அலகைச் சுற்றி, தொண்டையில் மற்றும் அலகிற்கும் மற்றும் கண்களுக்கும் இடையே உள்ள இடைவெளிகளில் (லோரெஸ்) கருப்பு வண்ணத்துடன் காணப்படுகிறது. இதன் லோரெஸ் மற்றும் உச்சந்தலைக்கு இடையே ஒரு சிறிய வெள்ளைப் பட்டை உள்ளது மற்றும் கண்களின் பின்னால் உடனே (போஸ்டோகுலர்ஸ்) சிறிய வெள்ளை புள்ளிகள், அதன் மேலே மற்றும் கீழே கருப்பு திட்டுகள் உள்ளது. கீழ் பகுதிகள், கன்னங்கள், காது கவர்ட்கள் (இறகைப் பாதுகாக்கும் இறகுகள்), மற்றும் தலையின் அடிப்பகுதியில் உள்ள கோடுகள் போன்றவை வெளிர் சாம்பல் அல்லது வெள்ளை வண்ணத்தில் உள்ளன. மேல் முதுகு மற்றும் கவசமானது ஒரு சூடான பழுப்பு, பரந்த கருப்பு கோடுகளுடன் காணப்படுகிறது. அடிமுதுகு, மறைக்கப்பட்ட பின்பகுதி மற்றும் மேல் வால் கவர்ட்கள் சாம்பல் பழுப்பு வண்ணத்துடன் காணப்படுகிறது.[10]
ஆண் புதியதான சாதாரண காலத்தோற்றத்தில் மங்கிய வண்ண இறகுகள் மற்றும் பல இறகுகள் மீது வெண்மை குறிப்புகளுடன் காணப்படுகிறது. பிரகாசமான பழுப்பு மற்றும் கருப்பு அடையாளங்கள் காலப்போக்கில் மற்றும் கோதி சுத்தப்படுத்துவதால் வெளிப்படுத்தப்படுகின்றன. இதில் பெரும்பாலான கருப்பு வண்ண தொண்டை மற்றும் மார்பு இணைப்பும் அடங்கும். இந்த இணைப்பு "பிப்" அல்லது "சின்னம்" என்றழைக்கப்படுகிறது.[10][11] சின்னத்தின் அகலம் மற்றும் பொது அளவில் மாறி உள்ளது. இது சமூக நிலை அல்லது உடற்பயிற்சி அடையாளத்தைக் காட்டுவதாக இருக்கலாம். இந்த கருதுகோள் ஒரு "மெய்யான ‘குடிசைத் தொழிற்துறை’’’ ஆய்வுகளுக்கு வழிவகுத்தது. வயது அதிகமாக அதிகமாக இணைப்புகளின் அளவு அதிகரிக்கும் என்பதை மட்டும் இந்த ஆய்வு நிரூபித்துள்ளது.[12] ஆண்களின் அலகு காலத்தில் கருப்பு வண்ணத்திலும் மற்றும் எஞ்சியிருக்கும் ஆண்டு முழுவதும் அடர் சாம்பல் வண்ணத்திலும் இருக்கும்.[3]
பெண் குருவிக்குக் கருப்பு அடையாளங்களோ அல்லது சாம்பல் உச்சந்தலையோ கிடையாது. அதன் மேல்பகுதி மற்றும் தலை பழுப்பு வண்ணமாக இருக்கும். கவசத்தைச் சுற்றிலும் அடர் கோடுகளுடனும் மற்றும் தனித்தன்மையான வெளிர் புருவத்துடனும் காணப்படும். இதன் அடிப்பகுதிகள் வெளிர் சாம்பல்-பழுப்பு வண்ணத்தில் உள்ளன. பெண் குருவியின் அலகு பழுப்பு-சாம்பல் வண்ணத்தில் இருக்கும் மற்றும் கால இறகில் ஆண் குருவியின் அலகைப் போல் அடர் வண்ணமாக மாறுகிறது.[3][10]
இளம் குருவிகள் வயது வந்த பெண் குருவியைப் போலவே இருக்கும். ஆனால் கீழ் பகுதியில் அடர் பழுப்பு வண்ணத்திலும், மேல் பகுதியில் வெளிர் வண்ணத்துடனும் காணப்படும். வெளிர்ந்த மற்றும் குறைந்த வரையரையுடைய புருவத்துடனும் காணப்படும். இளம் குருவிகள் பரந்த குண்டான சிறகு விளிம்புகளுடன் காணப்படும். இறகுதிர்க்கும் பெரிய குருவிகளைப் போலவே தளர்வான, அழுக்கான இறகுகளைக் கொண்டிருக்கும். இளம் ஆண் குருவிகள் வயதுவந்த ஆண் குருவிகளைப் போலவே அடர் வண்ணத் தொண்டை மற்றும் வெண்மையான கண்களின் பின்பகுதி ஆகியவற்றைக் கொண்டிருக்கும். அதேநேரத்தில் இளம் பெண் குருவிகள் வெண்மையான தொண்டைப் பகுதியைக் கொண்டிருக்கும். இருப்பினும், இளம் குருவிகளை இறகை வைத்து ஆண் பெண் என சரியாக வேறுபடுத்த முடியாது: சில இளம் ஆண் குருவிகள் வயதுவந்த ஆண் குருவிகளின் அடையாளங்களின்றி இருக்கலாம் மற்றும் சில இளம் பெண் குருவிகள் ஆண் குருவிகளின் அம்சங்களுடன் காணப்படலாம். இளம் குருவிகளின் அலகுகள் வெளிர் மஞ்சள் முதல் வைக்கோல் வண்ணம் வரை பெண் குருவிகளின் அலகைவிட வெளிர் வண்ணத்தில் காணப்படும். முதிர்ச்சியற்ற ஆண்கள் முதிர்ச்சியடைந்த ஆண்களின் அடையாளங்களின் வெளிர் பதிப்புகளைக் கொண்டிருக்கும். இவை புதிய இறகுகளில் தெளிவில்லாத வகையில் இருக்கலாம். அவைகளின் முதல் காலத்தில், இளம் பறவைகள் பொதுவாக மற்ற பெரிய பறவைகளிடமிருந்து வேறுபடுத்த முடியாதவையாக உள்ளன. முதல் வருடம் அவைகள் இன்னும் வெளிர்ந்தே இருக்கும் போதும் அவை இவ்வாறாக உள்ளன.[3][10]
பெரும்பாலான குருவிகளின் குரல் அவற்றின் குறுகிய மற்றும் இடைவிடாத பாடும் அழைப்பின் மாறுபாடுகள் ஆகும். இது சிர்ரப், ட்ஸ்சில்ப், அல்லது பிலிப் என எழுத்துவடிவமாக்கப்படுகிறது. இந்த குறிப்பு பறவைகள் மொய்க்கும் அல்லது ஓய்வெடுக்கும் போது ஒரு தொடர்பு அழைப்பாக, அல்லது ஆண்கள் கூட்டின் உரிமையைப் பிரகடனப்படுத்தும்போது செய்யப்படுகிறது. காலத்தில், ஆண் இந்த அழைப்பை மீண்டும் மீண்டும் முக்கியத்துவம் மற்றும் வேகத்துடன் தாளமின்றிக் கொடுக்கிறது. இது ஒரு பாடல் அல்லது பாடலைப் போன்ற அழைப்பு என்று வர்ணிக்கப்படுகிறது.[13][14] இளம் பறவைகளும் ஒரு உண்மையான பாடலைக் கொடுக்கின்றன, குறிப்பாக கூண்டில் வளர்க்கப்படும்போது. இது ஐரோப்பிய பச்சை ஃபின்ச் பறவையின் ஒலியைப் போலவே இருக்கும்.[15]
ஆக்ரோஷமான ஆண்கள் அவற்றின் அழைப்பின் ட்ரில் பதிப்பைக் கொடுக்கின்றன. அதுபி"சுர்-சுர்-ர்-ர்-இட்-இட்-இட்-இட்" என எழுத்துவடிவமாக்கப்படுகிறது. இந்த அழைப்பு பெண் குருவிகளாலும் இளம் குருவிகளுக்கு உணவளிக்கும்போது அல்லது முட்டைகளை அடைக்காக்கும்போது ஆண்கள் மேல் ஆதிக்கம் காட்டப் பயன்படுத்தப்படுகிறது.[16] சிட்டுக்குருவிகள் ஒரு நாசி எச்சரிக்கை அழைப்பைக் கொடுக்கின்றன. இதன் அடிப்படைச் சத்தம் குவேர் மற்றும் கிரீச்சிடுகின்ற ச்ரீ அழைப்பு என எழுத்துவடிவமாக்கப்படுகிறது.[17] மற்றொரு குரல் "சமாதான அழைப்பு" எனப்படுகிறது. இது ஒரு மெல்லிய குயீ என எழுத்துவடிவமாக்கப்படுகிறது. ஓர் இணைப் பறவைகளிடையே ஆக்ரோஷத்தைத் தடுக்க இது உபயோகப்படுத்தப்படுகிறது.[16] இந்த அனைத்துக் குரல்களுமே இவைகளுக்கு மட்டுமே உரித்தானவை அல்ல. இவை மற்ற இனச் சிட்டுக்குருவிகளாலும் சிறிய வேறுபாடுகளுடன் எழுப்பப்படுகின்றன.[18]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியின் 12 துணையினங்களில் சில மாறுபாடுகள் காணப்படுகின்றன. இவை இரண்டு குழுக்களாகப் பிரிக்கப்பட்டுள்ளன. அவை கிழக்கத்திய ‘’பே. டொ. இன்டிகஸ்’’ (P. d. indicus) குழு, மற்றும் பாலியே ஆர்க்டிக் ‘’பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்’’ (P. d. domesticus) குழு. ‘’பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்’’ (P. d. domesticus) குழுப் பறவைகள் சாம்பல் கன்னங்களைப் பெற்றுள்ளன. அதேநேரத்தில் ‘’பே. டொ. இன்டிகஸ்’’ (P. d. indicus) குழுப் பறவைகள் வெள்ளைக் கன்னங்களையும், உச்சந்தலையில் பிரகாசமான வண்ணத்தையும், சிறிய அலகையும் மற்றும் நீளமான கருப்பு பிப்பையும் பெற்றுள்ளன.[19] துணையினமான ‘’பே. டொ. டிங்கிடனஸ்’’ (P. d. tingitanus) சிறிதளவே குறிப்பிடப்பட்ட துணையினங்களில் இருந்து வேறுபடுகிறது. இவ்வின ஆண் குருவியின் கால இறகு வேறுபடுகிறது. அதன் தலை கருப்பாகவும், கீழ் பகுதிகள் வெளிரியும் காணப்படும்.[20] பே. டொ. பாலியிரோயிபெரிக்கஸ் இனக் குருவி குறிப்பிடப்பட்ட துணையினத்தில் இருந்து சற்றே வெளிரிக் காணப்படும். ஆனால் ‘’பே. டொ. பிபிலிகஸ்’’ (P. d. bibilicus) இனத்தைவிட அடர் வண்ணத்துடன் காணப்படும்.[21] ‘’பே. டொ. பிபிலிகஸ்’’ (P. d. bibilicus) இனக் குருவிகள் பெரும்பாலான துணையினங்களைவிட வெளிரிக் காணப்படும். ஆனால் ‘’பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்’’ (P. d. domesticus) குழுப் பறவைகளின் சாம்பல் வண்ணக் கன்னங்களைக் கொண்டிருக்கும். இதைப்போலவே காணப்படும் ‘’பே. டொ. பெர்சிகஸ்’’ (P. d. persicus) வெளிரிச் சிறியதாகக் காணப்படும். இதுவும் ‘’பே. டொ. நிலோடிகஸ்’’ (P. d. niloticus) இனத் துணையினங்களும் ஒன்று போலவே காணப்படும். ஆனால் ‘’பே. டொ. நிலோடிகஸ்’’ (P. d. niloticus( சிறியதாக இருக்கும்.[20] ‘’பே. டொ. இன்டிகஸ்’’ (P. d. indicus) குழுத் துணையினங்கள் குறைந்த அளவே பரவியுள்ளன. இக்குழுவின் ‘’பே. டொ. ஹைர்கனஸ்’’ (P. d. hyrcanus) பறவைகள் ‘’பே. டொ. இன்டிகஸை’’ (P. d. indicus) விடப் பெரியதாகவும், ‘’பே. டொ. ஹுஃபுஃபே’’யைவிட (P. d. hufufae) பறவைகள் வெளிரியும், ‘’பே. டொ. பாக்ட்ரியானஸ்’’ (P. d. bactrianus) பறவைகள் பெரியதாகவும் மற்றும் வெளிரியும், மற்றும் ‘’பே. டொ. பர்கினி’’ (P. d. parkini) பெரியதாகவும் மற்றும் அடர் வண்ணத்துடன் மற்ற எந்த துணையினத்தையும் விட மார்பில் அதிகக் கருப்புடன் காணப்படும்.[20][22][23]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மற்ற பல விதை-உண்ணும் பறவைகளுடன் குழப்பிக் கொள்ளப்படலாம், குறிப்பாக ‘’பேஸ்ஸர்’’ (Passer) பேரினத்தில் உள்ள இதன் உறவினர்களுடன். இந்த உறவினர்களில் பல சிறியவையாக உள்ளன. அவற்றின் தோற்றம் சுத்தமாகவோ அல்லது சாக்கடல் சிட்டுக்குருவி போன்று அழகாகவோ இருக்கிறது.[24] இந்த இனத்தைச் சேர்ந்த மந்தமான வண்ணப் பெண் மற்ற இனப்பெண்களில் இருந்து அதிக நேரங்களில் வேறுபடுவதில்லை, மற்றும் இது எசுப்பானிய மற்றும் இத்தாலியச் சிட்டுக்குருவிகளைப் போலவே இருக்கும்.[10] ஐரோவாசிய மரச் சிட்டுக்குருவி ஒரு சிவந்த பழுப்பு வண்ண உச்சந்தலை மற்றும் ஒவ்வொரு கன்னத்திலும் ஒரு கருப்பு இணைப்புடன் சிறியதாகவும் மென்மையாகவும் இருக்கும்.[25] ஆண் எசுப்பானிய மற்றும் இத்தாலிய சிட்டுக்குருவிகள் தங்கள் சிவந்த பழுப்பு வண்ண உச்சந்தலைகள் மூலம் வேறுபடுத்தப்படுகின்றன . சிந்து சிட்டுக்குருவி இதுப்போலவே ஆனால் சிறியதாக இருக்கும். ஆண் குருவியின் மார்பில் கருப்பு வண்ணம் சிறிது குறைவாக இருக்கும். பெண் குருவியின் புருவம் குறிப்பிடத்தகுந்தவாறு வெளிரி இருக்கும்.[10]
உயிரியல் வகைப்பாட்டின் நவீன அமைப்பில் ஒரு அறிவியல் பெயர் வழங்கப்பட்ட முதல் விலங்குகளில் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியும் ஒன்றாகும். கரோலஸ் லின்னேயஸால் 1758ம் ஆண்டு ‘’சிஸ்டமா நேச்சரே’’வின் 10வது பதிப்பில் இது பற்றி விளக்கப்பட்டுள்ளது. இது Fringilla domestica என்ற பெயருடன் ஸ்வீடனில் சேகரிக்கப்பட்ட வகை மாதிரியில் இருந்து விவரிக்கப்பட்டது.[26][27] பின்னர், ஃபிரிங்கில்லா (Fringilla) என்ற பேரினப் பெயர் பொதுவான சாஃப்பிஞ்ச் மற்றும் அதன் உறவினர்களுக்கு மட்டுமே பயன்படுத்தப்பட்டதாக ஆகிவிட்டது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியானது பொதுவாக பிரெஞ்சு விலங்கியலாளர் மதுரின் ஜாக்குவஸ் ப்ரிஸ்ஸனால் 1760ல் உருவாக்கப்பட்ட பேஸ்ஸர் (Passer) பேரினத்தின் கீழ் வகைப்படுத்தப்படுகிறது.[28][29]
பறவையின் அறிவியல் பெயர் மற்றும் அதன் வழக்கமான ஆங்கில பெயர் ஆகியவை ஒரே பொருளையே கொண்டுள்ளன. ஆங்கில வார்த்தையான "ஸ்பேரோ" போன்றே இலத்தீன் வார்த்தையான "பேஸ்ஸர்", சிறிய செயலில் உள்ள பறவைகளைக் குறிக்கும் ஒரு சொல்லாகும் இது வேகத்தைக் குறிக்கும் ஒரு வேர்ச் சொல்லாகும்.[30][31] இலத்தீன் வார்த்தையான டொமஸ்டிகஸ் என்பதற்கு அதன் பொதுவான பெயர் மனிதர்களுடனான அதன் தொடர்பைக் குறிப்பதைப் போலவே "வீட்டிற்குச் சொந்தமானது" என்று பொருள்படுகிறது.[32] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பல மாற்று ஆங்கில பெயர்களாலும் அழைக்கப்படுகிறது. இது வட அமெரிக்காவில் பொதுவாக ஆங்கில சிட்டுக்குருவி என்று அழைக்கப்படுகிறது;[33][34] இந்தியத் துணைக்கண்ட மற்றும் மத்திய ஆசியப் பறவைகள் இந்திய சிட்டுக்குருவி அல்லது இந்திய வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி என அழைக்கப்படுகின்றன.[35] பேச்சு வழக்கில் இவை ஸ்பேர், ஸ்பேரர், ஸ்பேட்ஜர், ஸ்பேட்ஜிக், மற்றும் பிலிப், என்ற பெயர்களால் முக்கியமாக தென் இங்கிலாந்திலும்; ஸ்பக் மற்றும் ஸ்பக்கி, என்ற பெயர்களால் முக்கியமாக வட இங்கிலாந்திலும்; ஸ்பர் மற்றும் ஸ்ப்ரிக், என்ற பெயர்களால் முக்கியமாக ஸ்காட்லாந்திலும்;[36][37] மற்றும் ஸ்பட்சி அல்லது செர்மானிய ‘’ஸ்பாட்ஸ்’’ல் இருந்து எடுக்கப்பட்ட ஸ்பாட்சி, என்ற பெயர்களால் முக்கியமாக வட அமெரிக்காவிலும் அழைக்கப்படுகின்றன.[38]
‘’பேஸ்ஸர்’’ பேரினத்தில் சுமார் 25 உயிரினங்கள் வகைப்பாட்டைப் பொறுத்து உள்ளன. உலகின் பறவைகள் கையேட்டின் படி 26 உயினங்கள் உள்ளன.[39] பெரும்பாலான பேஸ்ஸர் இனங்கள் மந்தமான வண்ணப் பறவைகளாக உள்ளன. அவை குட்டையான, சதுர வால்கள் மற்றும் 11 and 18 cm (4.3 and 7.1 in) நீள கட்டையான, கூம்பு அலகுகளைப் பெற்றுள்ளன.[8][40] மைட்டோகாண்ட்ரியல் டி.என்.ஏ ஆய்வுகள் பிலெய்ஸ்டோசின் மற்றும் முந்தைய காலத்தில் இப்பேரினத்தில் இனமாதல் நிகழ்ந்ததாகக் பரிந்துரைக்கின்றன. மற்ற ஆதாரங்கள் 25,000 முதல் 15,000 ஆண்டுகளுக்கு முன்பு ஏற்பட்டதாக தெரிவிக்கின்றன.[41][42] ‘’பேஸ்ஸர்’’ பேரினத்தினுள், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ‘’பாலியே ஆர்க்டிக் கருப்பு-பிப் சிட்டுக்குருவிகள்’’ குழுவின் ஒரு பகுதியாகும். இது மத்தியத் தரைக்கடல் ‘’வில்லோ சிட்டுக்குருவிகளின்’’ ஒரு நெருங்கிய உறவினர் ஆகும்.[39][43]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மற்றும் அதன் மத்தியதரைக் கடல் உறவினர்களின் வகைப்பாடு மிகவும் சிக்கலானது ஆகும். "வில்லோ குருவியின்" பொதுவான வகை எசுப்பானிய குருவி ஆகும். இது பல வகைகளில் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியை ஒத்திருக்கிறது.[44] இது வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியை விட ஈரப்பதமான வாழ்விடங்களை விரும்புகிறது. இது பெரும்பாலும் காலனித்துவ மற்றும் நாடோடிப் பறவை ஆகும்.[45] பெரும்பாலான மத்தியதரைக் கடல் பகுதிகளில், சில அளவிலான கலப்பினத்துடன் ஒன்று அல்லது இரண்டு இனங்களுமே வாழ்கின்றன.[46] வட ஆப்பிரிக்காவில், இரண்டு இனங்கள் பரவலாக கலப்பினமாகின்றன. தூய வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளில் இருந்து தூய எசுப்பானிய சிட்டுக்குருவிகள் வரை மிகவும் வேறுபடும் கலப்புக் குருவிகளை உருவாக்குகின்றன.[47][48][49]
இத்தாலி முழுவதும் வீட்டு மற்றும் எசுப்பானிய சிட்டுக்குருவிகளுக்கு இடைப்பட்ட வடிவத்தில் உள்ள ஒரு சிட்டுக்குருவி காணப்படுகிறது. இது இத்தாலிய சிட்டுக்குருவி என அழைக்கப்படுகிறது. இது இரு இனங்களுக்கு இடைப்பட்ட ஒரு கலப்பினம் போல் உள்ளது. மற்ற பண்புகளில் இது ஒரு இடைப்பட்ட இனமாக உள்ளது. இதன் குறிப்பிடத்தகுந்த நிலை மற்றும் தோற்றம் என்பது மிகுந்த விவாதத்திற்கு உட்படுத்தப்பட்ட ஒரு பொருள் ஆகும்.[48][50] ஆல்ப்ஸ் மலைப்பகுதிகளில் இத்தாலியச் சிட்டுக்குருவி சுமார் 20 km (12 mi) பரப்பளவை வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியுடன் பகிர்ந்து கொள்கிறது,[51] ஆனால் தெற்கில் தென் பாதி இத்தாலி மற்றும் சில மத்தியத்தரைக் கடல் தீவுகளில் இது வாழ்விடத்தை எசுப்பானிய சிட்டுக்குருவியுடன் பகிர்ந்து கொள்கிறது.[48] மால்டா, கோசோ, க்ரீட், ரோட்ஸ் மற்றும் கர்பதோஸ் ஆகிய மத்தியத்தரைக் கடல் தீவுகளில் இந்தப் பறவைகளின் நிலை தெரியவில்லை.[48][52][53]
ஒரு பெரிய எண்ணிக்கையிலான துணையினங்கள் பெயரிடப்பட்டுள்ளன. அதில் 12 இனங்கள் உலகின் பறவைகளின் கையேட்டில் அடையாளம் காணப்பட்டுள்ளன. இந்த துணையினங்கள் இரண்டு குழுக்களாகப் பிரிக்கப்பட்டுள்ளன. பாலியே ஆர்க்டிக் ‘’பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்’’ குழு மற்றும் கிழக்கத்திய ‘’பே. டொ. இன்டிகஸ்’’ குழு.[39] பே. டொ. பிப்லிகஸ் உட்பட பல மத்திய கிழக்கு துணையினங்கள் மூன்றாவது, இடைப்பட்ட இனமாகச் சிலநேரங்களில் கருதப்படுகின்றன. துணையினமான பே. டொ. இன்டிகஸ் ஒரு தனி இனமாக வரையறுக்கப்பட்டது. இது 19ம் நூற்றாண்டில் ஒரு தனி இனமாக பல பறவை ஆராய்ச்சியாளர்களால் வரையறுக்கப்பட்டது.[19]
‘’பே. டொ. இன்டிகஸ்’’ குழுவில் உள்ள துணையினமான ‘’பே. டொ. பாக்ட்ரியானஸின்’’ இடம்பெயர்ந்து செல்லும் பறவைகள் தங்கள் வாழ்விடத்தை ‘’பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்’’ பறவைகளுடன் கலக்காமல் 1970களில் பகிர்ந்து கொண்டதாகப் பதியப்பட்டுள்ளது. இதன் காரணமாக அறிவியலாளர்கள் எட்வர்ட் ஐ. கவ்ரிலோவ் மற்றும் எம். என். கோரேலோவ் ஆகியோர் ‘’பே. டொ. இன்டிகஸை’’ தனியினமாகப் பிரிக்கப் பரிந்துரைத்தனர்.[28][54] இருப்பினும், பே. டொ. இன்டிகஸ்-குழு மற்றும் பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்-குழுப் பறவைகள் ஈரானின் பெரும் பகுதியில் ஒன்றோடொன்று வாழ்விடத்தைப் பகிர்ந்து கொள்கின்றன. எனவே இந்தப் பிரிப்பு அரிதாகவே அங்கீகரிக்கப்படுகிறது.[39]
வட அமெரிக்காவில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் ஐரோப்பாவில் உள்ளதை விட மிகவும் வேறுபடுத்திப் பார்க்கப்படுகின்றன.[7] இந்த வேறுபாடு கணிக்கப்படும் முறைகளைப் பின்பற்றுகிறது. உயரமான அட்சரேகைகளில் உள்ள பறவைகள் பெரியதாகவும், வறண்ட பகுதிகளில் உள்ள பறவைகள் வெளிரியும் இருப்பதாகக் கூறப்படுகிறது.[8][55][56] இருப்பினும், பரிணாமத்தால் அல்லது சுற்றுச்சூழலால் இது எந்த அளவிற்கு ஏற்படுகிறது என்பது தெளிவாகத் தெரியவில்லை.[57][58][59][60] நியூசிலாந்து[61] மற்றும் தென் ஆப்பிரிக்காவில்[62] இதே போன்ற கணிப்புகள் செய்யப்பட்டுள்ளன. அறிமுகப்படுத்தப்பட்ட வீட்டுச் சிட்டுக் குருவிகள் குறிப்பாக வட அமெரிக்கா மற்றும் தென் ஆப்பிரிக்காவில்[39] துணையினங்களாகப் பிரிக்கப்படும் நிலைக்கு தகுதியுடையதாக இருக்கலாம். அமெரிக்க பறவையியல் வல்லுநரான ஹாரி சர்ச் ஒபெர்ஹோல்சர் பே. டொ. பிலெக்டிகஸ் என்ற துணையினப் பெயரை கூட மேற்கு வட அமெரிக்காவின் வெளிரிய பறவைகளுக்கு வழங்கினார்.[55]
இது மத்திய கிழக்கு நாடுகளில் இருந்து உருவானது. வேளாண்மையுடன் சேர்ந்து, ஐரோவாசியா மற்றும் வட ஆப்பிரிக்காவின் பெரும்பாலான பகுதிகளுக்கும் பரவியது.[68] 19 ஆம் நூற்றாண்டின் நடுப்பகுதியில் இருந்து, இது உலகின் பெரும்பாலான பகுதிகளை அடைந்தது. முக்கியமாக வேண்டுமென்றே அறிமுகப்படுத்தப்படுவதால், இயற்கை மற்றும் கப்பல் பரவல் மூலம் பரவுகிறது.[69] இதன் அறிமுகப்படுத்தப்பட்ட வரம்பு வட அமெரிக்கா, மத்திய அமெரிக்கா, தெற்கு தென் அமெரிக்கா, தென் ஆப்பிரிக்கா, மேற்கு ஆப்பிரிக்காவின் பகுதி, ஆஸ்திரேலியா, நியூசிலாந்து மற்றும் உலகெங்கிலும் உள்ள தீவுகளை உள்ளடக்கியுள்ளது.[70] இது 1850 ஆம் ஆண்டுகளில் இருந்து வடக்கு ஐரோவாசியாவில் அதன் எல்லைகளை பெரிதும் விரிவுபடுத்தியுள்ளது.[71] 1990களின் ஐஸ்லாந்து மற்றும் ரிஷிரி தீவு, ஜப்பான் ஆகியவற்றில் இவற்றின் காலனித்துவங்கள் தொடர்ந்து இவை அவ்வாறு செய்வதை காட்டுகிறது.[72] இதன் பரவலின் அளவு இதனை இந்த கிரகத்திலேயே மிகவும் பரவலாகக் காணப்படும் காட்டுப் பறவையாக்குகிறது.[70]
அறிமுகம் செய்யப்பட்ட உலகின் பெரும்பாலான பகுதிகளில் இது மிகவும் வெற்றிகரமாகிவிட்டது. மனிதர்களுடன் வாழ ஆரம்பத்திலேயே தன்னை மாற்றிக்கொள்ளும் தன்மை மற்றும் ஒரு பரந்த அளவிலான நிலைமைகளுக்கு தன்னை மாற்றிக்கொள்ளும் தன்மை ஆகியவற்றின் காரணமாக இது சாத்தியமாகியிருக்கிறது.[73][74] ஐரோவாசிய மரச் சிட்டுக்குருவியுடன் ஒப்பிடும்போது இதன் வலுவான நோயெதிர்ப்பு சக்தி உட்பட மற்ற காரணிகள் ஆகியவற்றையும் காரணமாகக் கூறலாம்.[75] அறிமுகம் செய்யப்படும் இடங்களில் இதனால் விரைவாக அதன் பரவல் வரம்பை நீட்டிக்க முடியும். சில நேரங்களில் ஆண்டுக்கு 230 km (140 mi) அளவுக்கு மேல்.[76] உலகின் பல பகுதிகளில், இது ஒரு பூச்சி (pest) என வகைப்படுத்தப்பட்டுள்ளது, மற்றும் அவ்விடத்தைப் பூர்வீகமாகக் கொண்ட பறவைகளுக்கு அச்சுறுத்தலை காட்டுகிறது.[77][78] கிரீன்லாந்து மற்றும் கேப் வெர்டே போன்ற ஒரு சில அறிமுகப்படுத்தப்பட்ட இடங்களில் இவை இறந்துவிட்டன அல்லது குறைந்த அளவே வெற்றியடைந்துள்ளன.[79]
இங்கிலாந்தில் இருந்து இப்பறவைகள் நியூயார்க் நகரத்தில் 1852 ஆம் ஆண்டில்[80][81] லிண்டென் அந்துப்பூச்சியின்[82] அழிவுகுணங்களைக் கட்டுப்படுத்த வெளியிடப்பட்டன, இவ்வாறே வட அமெரிக்காவிற்கு இவற்றின் பல வெற்றிகரமான அறிமுகங்களில் முதல் அறிமுகம் ஏற்பட்டது. இக்குருவி இப்போது வடமேற்கு பிரதேசங்களில் இருந்து தெற்கு பனாமா வரை காணப்படுகிறது,[4] இது வட அமெரிக்காவில் மிகுதியாகக் காணப்படும் பறவைகளில் ஒன்றாகும்.[77] இக்குருவி ஆஸ்திரேலியாவில் முதலில் மெல்போர்னில் 1863 ஆம் ஆண்டில் அறிமுகப்படுத்தப்பட்டது. இது கண்டத்தின் கிழக்கு பகுதி முழுவதும் பொதுவானதாக வடக்கில் கேப் யார்க்[79] வரை காணப்படுகிறது. ஆனால் மேற்கு ஆஸ்திரேலியாவில் தன்னை நிறுவுவதில் இருந்து தடுக்கப்பட்டுள்ளது. அங்கு மாநிலத்தில் காணப்படும் ஒவ்வொரு வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியும் கொல்லப்படுகிறது.[83] 1859 இல் நியூசிலாந்தில் இவை அறிமுகப்படுத்தப்பட்டன. அங்கிருந்து இது ஹவாய் உட்பட பல பசிபிக் தீவுகளை அடைந்தது.[84]
தென் ஆப்பிரிக்காவில், ஐரோப்பிய (‘’பே. டொ. டொமஸ்டிகஸ்’’) மற்றும் இந்திய (‘’பே. டொ. இன்டிகஸ்’’) துணையினப் பறவைகள் 1900 ஆம் ஆண்டுவாக்கில் அறிமுகப்படுத்தப்பட்டன. ஐரோப்பியப் பறவைகளை மூதாதையராகக் கொண்ட பறவைகள் ஒரு சில நகரங்களுக்குள் அடங்கிவிட்டன. அதேநேரத்தில் இந்தியப் பறவைகள் வேகமாக பரவின. அவை 1980களில் தான்சானியாவை அடைந்தன. இந்த வெற்றியின் அதேநேரத்தில் கேப் குருவி போன்ற தென் ஆப்பிரிக்க உறவினர் பறவைகளும் கூட நகரங்களில் காணப்படுகின்றன. இதனுடன் வெற்றிகரமாகப் போட்டியிடுகின்றன.[79][85] தென் அமெரிக்காவில், இது 1870 ஆம் ஆண்டில் பியூனஸ் அயர்ஸ் அருகே முதலில் அறிமுகப்படுத்தப்பட்டது. கண்டத்தின் பெரும்பாலான தெற்கு பகுதிகளில் விரைவிலேயே பொதுவானதாக மாறியது. இது இப்போது தியேரா டெல் ஃபியூகோவில் இருந்து அமேசான் பேசின் எல்லைப்புறங்கள் வரை கிட்டத்தட்டத் தொடர்ச்சியாகக் காணப்படுகிறது. இது வடக்கில் கரையோர வெனிசுலா வரை தனிமைப்படுத்தப்பட்ட எண்ணிக்கையிலும் காணப்படுகிறது.[79][86][87]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மனித வாழ்விடத்துடனும், சாகுபடியுடனும் நெருக்கமாக தொடர்புடையது.[88] ஒரு சிலர் கூறுவதைப் போல் இது எல்லா இடங்களிலும் மனிதர்களுடன் நெருங்கி வாழ்வது கிடையாது. மத்திய ஆசிய வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் பொதுவாக மனிதர்களிடம் இருந்து விலகி திறந்த வெளிகளில் வாழ்கிறது.[89] வேறு இடங்களில் பறவைகள் சில நேரங்களில் மனிதர்களிடமிருந்து விலகி இருக்கின்றன.[88][90][91] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி இல்லாத நிலப்பரப்பு வாழ்விடங்கள் அடர்த்தியான காடு மற்றும் தூந்திரப் பகுதிகள் மட்டுமே ஆகும். இது மனிதர்களைச் சுற்றி வாழ நன்கு கற்றுக்கொண்டுள்ளது. இது அடிக்கடி கட்டடங்களின் உட்பகுதியிலும் வாழ்கிறது. குறிப்பாக தொழிற்சாலைகள், கிடங்குகள் மற்றும் மிருகக்காட்சி சாலைகள் ஆகிய இடங்களில்.[88] இது பூமிக்குக் கீழே ஒரு நிலக்கரி சுரங்கத்தில் 640 m (2,100 ft) ஆழத்தில் வாழ்ந்ததாகவும்[92] மற்றும் இரவு நேரத்தில் எம்பயர் ஸ்டேட் பில்டிங்கின் கவனிப்பு டெக் மீது உணவு உண்டதாகவும்[93] பதிவு செய்யப்பட்டுள்ளது. இது நகர்ப்புற மையங்களில் மிகப்பெரிய அடர்த்தியில் வாழ்கிறது. ஆனால் இதன் பெருக்க வெற்றி புறநகர்ப்பகுதிகளில் அதிகமாக உள்ளது. ஏனெனில் அங்கேதான் பூச்சிகள் அதிகமாக உள்ளன .[88][94] பெரிய அளவில், இது மத்தியமேற்கு அமெரிக்கா போன்ற கோதுமை வளரும் பகுதிகளில் மிக அதிகமாக உள்ளது.[95]
இது பல்வேறு காலநிலைகளை பொறுத்துக்கொள்கிறது. ஆனால் உலர் நிலைகளை விரும்புகிறது. குறிப்பாக ஈரமான வெப்பமண்டல காலநிலைகளில்.[79][88] இது உலர்ந்த பகுதிகளில் வாழ உயர் உப்பு சகிப்புத்தன்மை உட்பட பல வகைகளில் தகவமைந்துள்ளது.[96] தண்ணீர் குடிக்காமல் பெர்ரி பழங்களை விழுங்குவதன் மட்டும் மூலம் உயிர்வாழும் திறன் பெற்றுள்ளது.[97] கிழக்கு ஆசியாவின் பெரும்பாலான பகுதிகளில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி முற்றிலும் இல்லாமல் உள்ளது. அதற்குப் பதிலாக ஐரோவாசிய மரச் சிட்டுக்குருவி அங்கு காணப்படுகிறது.[98] எங்கே இந்த இரண்டு இனங்கள் ஒன்றுடன் ஒன்று வாழ்விடத்தைப் பகிர்ந்து கொள்கின்றனவோ, ஐரோவாசிய மரச் சிட்டுக்குருவிக்குப் பதிலாக வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மிகவும் பொதுவானதாக உள்ளது. ஆனால் பறவையியலாளர் மவுட் டோரியா ஹாவிலாண்டின் இவற்றின் வாழ்விடப் பகிர்வை ‘’தோராயமாக, அல்லது ஏன், கணிக்கமுடியாதது’’ என்று கூடக் கூறுகிறார்.[99] சில குறைபாடுகள் இருந்த போதிலும் அதன் வரம்பில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மிகவும் பொதுவானதாக உள்ளது.[100] ஆனால் மழைக்காடுகள் அல்லது மலைத்தொடர்கள் போன்ற குறுகலான வாழ்விடங்களில், இதன் பரவல் அங்கொன்றும் இங்கொன்றுமாக இருக்கலாம்.[88]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மிகவும் சமூக பறவை ஆகும். உண்ணும் போது அனைத்து பருவங்களிலும் இது கூடிவாழும். அடிக்கடி மற்ற வகை பறவைகளுடன் மந்தைகளை உருவாக்குகிறது.[101] இது கூட்டமாக அடைகிறது. இதன் கூடுகள் பொதுவாக ஒன்றாக குழுவாக ஒன்றோடொன்று இணைந்த மரங்கள் அல்லது தாவரங்களில் கட்டப்படுகிறது. இது புழுதி அல்லது தண்ணீர் குளியல் போன்ற சமூக நடவடிக்கைகள் மற்றும் ‘’சமூக பாடுதலில்’’ ஈடுபடுகிறது. சமூக பாடலில், பறவைகள் புதர்களில் ஒன்றாகக் கூடிப் பாடுகின்றன.[102][103] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பெரும்பாலும் தரையிலேயே உண்கிறது. ஆனால் இது மரங்களிலும் மற்றும் புதர்களிலும் ஒன்றாகக் கூடுகிறது.[102] பெண் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் சிறிய அளவாக இருக்கும்போதிலும் உணவு உண்ணுமிடம் மற்றும் கூடுகள் ஆகிய இடங்களில் ஆதிக்கம் செலுத்துகின்றன.[104][105]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் ஸ்கேபுலர் இறகுகளுக்குக் கீழே அலகை வைத்துக் கொண்டு தூங்குகின்றன.[106] பெரும்பாலான கூட்டப் பாடல்கள் மாலை வேளையில் பறவைகள் அடையும் முன்பும் பின்பும் மற்றும் காலையில் பறவைகள் கூட்டைவிட்டுப் புறப்படும் முன்னும் ஏற்படுகிறது.[102] அடையும் இடம் தவிர மற்ற இடங்களுக்கு பறவைகள் இரவில் அடையும் முன்னர் கூட்டமாக விஜயம் செய்யலாம்.[107]
புழுதி அல்லது தண்ணீர் குளியல் பொதுவானது மற்றும் அடிக்கடி கூட்டமாக இருக்கும்போது ஏற்படுகிறது. எறும்புகள் அல்லது பூச்சிகளை இறகு அல்லது தோலில் அப்பிக் கொள்ளுதல் அரிதாகவே நடக்கும்.[108] தலை அரிப்பு ஏற்படும் போது இறக்கையைத் தொங்கவிட்டவாறு இது காலால் சொரிந்து கொள்கிறது.[107]
பெரிய குருவியானவுடன், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பெரும்பாலும் தானியங்கள் மற்றும் களைகளின் விதைகளை உணவாக உண்ணுகிறது, ஆனால் இது சந்தர்ப்பவாதமானது மற்றும் தன்னை மாற்றியமைத்துக் கொள்ளக்கூடியது, மற்றும் அந்நேரத்தில் எந்த உணவு கிடைக்கின்றதோ அதை உண்ணக்கூடியது.[109] நகரங்களில் இது பெரும்பாலும் குப்பைக் கொள்கலன்களில் அடிக்கடி உணவு தேடுகிறது. உணவகங்கள் மற்றும் மற்ற உணவு நிறுவனங்களின் வெளியில் உள்ள எஞ்சிய உணவு மற்றும் ரொட்டித்துணுக்குகளை கூட்டமாக உண்ணும். உணவு பெற பல்பொருள் அங்காடிகளுக்குள் நுழைய தானியங்கி கதவுகளைத் திறத்தல்[110], ஹோட்டல் சுவர்கள் மீது ஒட்டிக்கொண்டு தங்கள் மேல்மாடம் மீதுள்ள விடுமுறையாளர்களைக் கவனித்தல்[111] மற்றும் கொவ்ஹை மலர்களில் தேன் கொள்ளையிடுதல்[112] போன்ற சிக்கலான பணிகளை இதனால் செய்ய முடியும். பல பறவைகள் போலவே, வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிக்கு உணவில் உள்ள கடினமான பொருட்களை ஜீரணிக்க வயிற்றுக் கற்கள் தேவைப்படுகிறது. கற்கள் என்பவை கல், கொத்தனார் வேலை செய்யும் போது சிதறும் தானியம் போன்ற சிறு கற்கள், அல்லது முட்டைகள் அல்லது நத்தையுடைய ஓடுகள் என எதுவாக வேண்டுமானாலும் இருக்கலாம்; பொதுவாக நீள்வட்ட மற்றும் கடினமான தானியங்கள் இவற்றின் விருப்பமான தேர்வுகளாக உள்ளன.[113][114]
மிதமான விவசாயப் பகுதிகளில் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பற்றிய பல ஆய்வுகள் இதன் உணவில் விதைகளின் விகிதம் 90% எனக் கண்டுபிடித்துள்ளன.[109][115][116] இது கிட்டத்தட்ட எல்லா விதைகளையும் சாப்பிடும். ஆனால் பலவிதமான விதைகள் ஒரே இடத்தில் கிடைக்கும் போது இது ஓட்ஸ் மற்றும் கோதுமையை விரும்புகிறது.[117] விதைகளை விரும்புகிற போதிலும், நகர்ப்புறங்களில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பெரும்பாலும் மனிதர்களால் நேரடியாகவோ அல்லது மறைமுகமாகவோ அளிக்கப்படும் உணவை உண்கிறது.[116][118] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி விதைகளைத் தவிர மொட்டுகள், பெர்ரிக்கள், திராட்சை மற்றும் செர்ரிக்கள் போன்ற பழங்கள் ஆகிய சில தாவர பாகங்களையும் உண்கிறது.[97][116] மிதமான பகுதிகளில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளுக்கு மலர்களைக் குறிப்பாக மஞ்சள் வண்ண மலர்களை வசந்தகாலத்தில் கிழித்தெறியும் ஒரு அசாதாரண பழக்கம் உள்ளது.[119]
விலங்குகள் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியின் மற்றொரு முக்கிய உணவுப் பகுதியை உருவாக்குகின்றன. முக்கியமாக பூச்சிகள், அவற்றில் வண்டுகள், கம்பளிப்பூச்சிகள், டிப்டெரன் ஈக்கள், மற்றும் அபிட்கள் ஆகியவை. பல பூச்சியல்லாத கணுக்காலிகளும் உண்ணப்படுகின்றன. கிடைக்கும் போது மெல்லுடலிகள் மற்றும் ஓட்டுமீன்களும் உண்ணப்படுகின்றன. மண்புழுக்கள், கரட்டாண்கள் மற்றும் தவளைகள் போன்ற முதுகெலும்பிகள் கூட உண்ணப்படுகின்றன.[109] இளம் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளுக்கு பெரும்பாலும் பூச்சிகளே பிறந்து 15 நாட்கள் வரை ஊட்டப்படுகின்றது.[120] அவைகளுக்கு சிறிய அளவில் விதைகள், சிலந்திகள், மற்றும் கற்கள் ஆகியவற்றையும் கொடுக்கின்றன. பெரும்பாலான இடங்களில், வெட்டுக்கிளிகள் மற்றும் விட்டிகள் முதலியவையே இளம் குருவிகளுக்குக் கிடைக்கும் மிகுதியான உணவுகள் ஆகும்.[121] ஹெமிப்டெரா (உண்மையான பக்குகள்), எறும்புகள், இரம்ப ஈக்கள், மற்றும் வண்டுகள் ஆகியவையும் முக்கியமான உணவுகள் ஆகும். ஆனால் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் தங்கள் இளங்குருவிகளுக்கு உணவளிக்க கிடைக்கும் எந்த உணவையும் பயன்படுத்திக் கொள்கின்றன.[121][122][123] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் அமெரிக்க இராபின் உட்பட மற்ற பறவைகளிடம் இருந்து திருடுவது பார்க்கப்பட்டிருக்கிறது.[4]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியின் பறத்தல் நேரானதாகவும் (அலைபோல் அல்லாமல்) மற்றும் சிறகடிக்கக் கூடியதாகவும் உள்ளது. இதன் சராசரி வேகம் 45.5 km/h (28.3 mph) மற்றும் நொடிக்கு சுமார் 15 சிறகடித்தல்கள் ஆகும்.[107][124] தரையில், இது பொதுவாக நடப்பதை விட தாவுகிறது. கொன்றுண்ணிகள் துரத்தி அழுத்தம் கொடுக்கும்போது இதனால் நீந்த முடியும். வளர்ப்புப் பறவைகள் குதித்து நீரின் கீழ் குறுகிய தூரத்திற்கு நீந்தியதற்கான பதிவுகளும் உள்ளன.[107]
பெரும்பாலான குருவிகள் தங்கள் வாழ்நாளில் ஒரு சில கிலோமீட்டருக்கு மேல் நகர்வதில்லை. இருப்பினும், எல்லா இடங்களிலும் குறைந்த அளவு இடம்பெயர்வு ஏற்படுகிறது. சில இளம் பறவைகள் நீண்ட தூரம் குறிப்பாகக் கடற்கரையோரங்களில் இடம்பெயர்கின்றன. மலையில் வாழும் பறவைகள் குளிர்காலத்தில் உயரத்தில் இருந்து கீழே குறைந்த உயரத்திற்கு செல்கின்றன.[102][125][126] பே. டொ. பாக்ட்ரியானஸ் மற்றும் பே. டொ. பர்கினி ஆகிய இரண்டு துணையினங்கள் முக்கியமாக வலசை போகக்கூடியவையாக உள்ளன. பெரும்பாலும் ஒரே இடத்தில் வாழ்ந்து எப்போதாவது வலசை போகும் மற்ற துணையினங்களைப் போல் அல்லாமல் இவை வலசை போவதற்கு முன் தம்மைத் தயார் செய்து கொள்ள தம் உடல் எடையைக் அதிகரித்துக் கொண்டு அதன் பின்னர் வலசை போகின்றன.[102]
பல்வேறு வகைக் கூடு கட்டும் தளங்களை இவை தேர்வுசெய்தாலும் பொதுவாகத் துவாரங்களே அதிகமாகத் தேர்வு செய்யப்படுகின்றன. கூடுகள் அதிகமாக அடிக்கடி தாழ்வாரங்களிலும் மற்றும் பிற வீட்டுப் பிளவுகளிலும் கட்டப்படுகின்றன. பாறைகள் மற்றும் கரையோரங்களில் உள்ள ஓட்டைகள் அல்லது மரத் துவாரங்களும் பயன்படுத்தப்படுகின்றன.[127][128] ஒரு குருவி சில நேரங்களில் மணல் கரைகள் அல்லது அழுகிய கிளைகளில் தனது சொந்த கூட்டை தோண்டும். ஆனால் தகைவிலான் குருவி போன்ற மற்ற பறவைகளின் கரைகள் மற்றும் பாறைகள், மற்றும் பழைய மர குழிக் கூடுகளையும் அடிக்கடி பயன்படுத்துகிறது.[127] இது பொதுவாக கைவிடப்பட்ட கூடுகளைப் பயன்படுத்தும். சில நேரங்களில் இது செயலில் உள்ள கூடுகளையும் பற்றிக் கொள்கிறது.[127][129] ஐரோப்பாவை விட வட அமெரிக்காவில் மரப் பொந்துகள் பொதுவாக பயன்படுத்தப்படுகின்றன.[127] இதனால் நீலப்பறவைகள் மற்றும் பிற வட அமெரிக்கக் குழிக்கூட்டுப் பறவைகளுடனான போட்டிக்குச் சிட்டுக்குருவிகள் தள்ளப்படுகின்றன. இது அவற்றின் எண்ணிக்கைக் குறைப்பில் பங்களிக்கிறது.[77]
குறிப்பாக வெப்பமான பகுதிகளில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி திறந்த வெளிச்சத்தில், மரங்களின் கிளைகள் குறிப்பாக பசுமைமாறா மரங்கள் மற்றும் ஹாவ்தோர்ன் மரங்கள் அல்லது பெரிய நாரை அல்லது மேக்பை போன்ற பெரிய பறவைகளின் கூடுகளில் அதன் கூட்டைக் கட்டலாம்.[127][130][131] திறந்த வெளி கூடு தளங்களில், இளங்குருவிகளின் வெற்றி குறைவாக இருக்கும். ஏனெனில் அங்கு முட்டைகள் தாமதமாக இடப்படுகின்றன மற்றும் கூடு எளிதில் அழிக்கப்படும் அல்லது புயல்களால் பாதிக்கப்படும்.[127][132] குறைவான பொதுவான கூடு தளங்களுள் தெரு விளக்குகள் மற்றும் நியான் பலகைகள் அடங்கும். இவை அவற்றின் கதகதப்பிற்காகத் தேர்வு செய்யப்படுகின்றன. இவை பிற பாடும்பறவைகளின் பழைய மேலே திறந்தவாறு இருக்கும் குவிமாடம் போன்ற கூடுகளையும் தேர்ந்தெடுக்கின்றன.[127][128]
கூடு பொதுவாக குவிமாடம் போன்றுள்ளது. இது மூடப்பட்ட தளங்களில் கூரையிடாமல் இருக்கலாம்.[127] இதில் தண்டுகள் மற்றும் வேர்களால் ஆன ஒரு வெளிப்புற அடுக்கு உள்ளது. காய்ந்த புல் மற்றும் இலைகள், மற்றும் ஒரு வரிசையான இறகுகள், அதே போல் காகிதம் மற்றும் பிற மென்மையான பொருட்களான ஒரு நடு அடுக்கு உள்ளது.[128] கூடுகள் பொதுவாக 20 × 30 செமீ (8 × 12 அங்குலம்) என்ற வெளிப்புற பரிமாணங்களைக் கொண்டுள்ளது.[130] ஆனாலும் அவற்றின் அளவு மிகவும் மாறுபடுகிறது.[128] பெண் கூடு கட்ட உதவுகிறது. ஆனால் ஆணை விட குறைவாக செயலில் ஈடுபடுகிறது.[127] சில கூடு கட்டும் நிகழ்வு ஆண்டு முழுவதும் நடக்கிறது. குறிப்பாக இலையுதிர்காலத்தில் இறகுகளை உதிர்த்த பிறகு. குளிர்ச்சியுள்ள பகுதிகளில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் சிறப்பாக உருவாக்கப்பட்ட அடையும் கூடுகளை உருவாக்குகின்றன அல்லது குளிர்காலத்தில் வெப்பத்தை இழக்காதிருக்க தெரு விளக்குகளில் அடைகின்றன.[127][133] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் தங்களுக்கென பிரதேசங்களை பிரித்துக்கொண்டு சண்டையிடுவதில்லை ஆனால் அவை ஒரே பாலினத்தைச் சேர்ந்த ஊடுருவல் பறவைகளுக்கு எதிராக தீவிரமாக தங்கள் கூடுகள் பாதுகாக்கின்றன.[127]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளின் கூடுகள் ஒரு பரந்த அளவிலான துடைத்தழிக்கும் பூச்சிகளை ஆதரிக்கின்றன. கூட்டுப் பூச்சிகளான நியோட்டியோபைலம் ப்ரவேஸ்டும், ப்ரோடோகல்லிபோரா அடி ஈக்கள்,[134][135] மற்றும் 1,400க்கும் மேற்பட்ட வண்டுகள் ஆகியவற்றை ஆதரிக்கின்றன.[136]
இவை பொதுவாக நான்கு அல்லது ஐந்து முட்டைகளை (ஒரு பிடியில்) இடுகின்றன. எனினும் 1 முதல் 10 முட்டைகள் வரையிலும் பதிவு செய்யப்பட்டுள்ளன. குறைந்த பட்சம் இரண்டு பிடிகள் வழக்கமாக இடப்படுகின்றன மற்றும் ஏழு வருடங்கள் வரை வெப்ப மண்டலங்களில் முட்டைகள் இடப்படலாம் அல்லது நான்கு வருடங்கள் வரை மித வெப்ப மண்டல அட்சரேகைகளில் முட்டைகள் இடப்படலாம். குறைவான பிடிகளில் ஒரு வருடத்தில் முட்டைகள் இடப்படும் போது, குறிப்பாக உயர் அட்சரேகைகளில், பிடி ஒன்றுக்கு முட்டைகள் எண்ணிக்கை அதிகமாக உள்ளது. ஒரு வருடத்திற்கு ஒரே ஒரு பிடி முட்டைகள் மட்டும் இடும் மற்றும் வலசை செல்லும் மத்திய ஆசிய வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் ஒரு பிடியில் சராசரியாக 6.5 முட்டைகளை இடுகின்றன. பிடி அளவு சுற்றுச்சூழல் மற்றும் பருவ நிலைகளாலும் பாதிக்கப்படுகிறது.[137][138]
சில குறிப்பிடத்தகுந்த அடைகாக்கும் ஒட்டுண்ணி நிகழ்வுகளும் நடக்கின்றன மற்றும் ஒரு கூடுதலான அசாதாரணமான பெரிய எண்ணிக்கையிலான முட்டைகள் ஒரு கூட்டில் காணப்படும் நிகழ்வுகள், தங்கள் அண்டை கூடுகளில் பெண் குருவிகள் முட்டைகளை இடுவதால் நடக்கலாம். அத்தகைய வேற்று குருவி முட்டைகள் சில நேரங்களில் கண்டுபிடிக்கப்பட்டு, பெண்களால் அழிக்கப்படும்.[137][139] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ஒட்டுண்ணிகளால் பாதிக்கப்படுகிறது, ஆனால் அரிதாக மட்டுமே. இது பொதுவாக ஒட்டுண்ணிகள் நுழைய முடியாத மிகவும் சிறிய அளவிலான ஓட்டைகளிலேயே கூடு கட்டுகிறது மற்றும் இளம் ஒட்டுண்ணிகளுக்கு இது தன் இளம் குருவிகளுக்குக் கொடுக்கும் உணவுகள் பொருத்தமற்றதாக உள்ளது.[140][141] மாறாக, வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ஒருமுறை அமெரிக்க பாறை தகைவிலான் குருவியின் வளர்ப்பு ஓட்டுண்ணியாக இருந்ததாகப் பதிவு செய்யப்பட்டுள்ளது.[139][142]
முட்டை வெள்ளை, நீல வெள்ளை அல்லது பச்சை வெள்ளை வண்ணத்துடனும், பழுப்பு அல்லது சாம்பல் புள்ளிகளுடனும் காணப்படும்.[107] Subelliptical in shape,[8] அவை 20 to 22 mm (0.79 to 0.87 in) நீளத்துடனும் மற்றும் 14 to 16 mm (0.55 to 0.63 in) அகலத்துடனும்,[4] 2.9 g (0.10 oz) சராசரி எடையுடனும்,[143] மற்றும் 9.18 cm2 (1.423 in2) சராசரி மேற்பரப்பு பகுதியுடனும் காணப்படும்.[144] வெப்பமண்டல துணையினக் குருவிகளின் முட்டை தனித்துவமாகச் சிறியதாக இருக்கும்.[145][146]
பெண் குருவி முட்டைகளை அடைகாப்பதில் முக்கிய பங்கு வகிக்கிறது. ஆண் உதவுகிறது, ஆனால் உண்மையில் முட்டைகளை மறைக்கிறதே தவிர அடைகாப்பதில்லை. இந்த காலத்தில் பெண் குருவி முட்டையை அடைகாப்பதில் இரவைக் கழிக்கிறது, அதேநேரத்தில் ஆண் கூடு அருகே நின்றுகொண்டிருக்கும்.[137] ஒரு குறுகிய 11-14 நாட்கள் நீடிக்கும் அடை காலத்திற்குப் பிறகு முட்டைகள் ஒரே நேரத்தில் பொறிக்கின்றன. விதிவிலக்காக 9 நாட்களிலும் அல்லது 17 நாட்களிலும் கூட முட்டைகள் பொறிக்கின்றன.[8][130][147]
இளம் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் 11 முதல் 23 நாட்களுக்கு கூட்டில் இருக்கும். இயல்பாக 14 முதல் 16 நாட்களுக்கு கூட்டில் இருக்கும்.[107][148][149] இந்த நேரத்தில், அவை இரு பெற்றோர்களாலும் ஊட்டி வளர்க்கப்படுகின்றன. புதிதாக பொரிக்கப்பட்ட வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் போதுமான காப்பு இல்லாத காரணத்தால் மேலும் சில நாட்களுக்கு அல்லது குளிர்ந்த சூழ்நிலைகளில் நீண்ட நாட்களுக்கு அடைகாக்கப்படுகின்றன.[148][150]
இளங்குருவிகளுக்கு 4 நாட்களுக்குப் பிறகு கண்கள் திறந்திருக்கும் மற்றும் 8 நாட்களுக்குப் பிறகு இளங்குருவிகள் தங்கள் முதல் கீழ் இறகுகளைப் பெறுகின்றன.[107][149] இரண்டு பெற்றோர்களும் இறந்து விட்டால் இளங்குருவிகள் சத்தம் எழுப்புகின்றன. இச்சத்தம் பெரும்பாலும் பதிலீட்டு பெற்றோர்களை ஈர்க்கும். அப்பெற்றோர்கள் இளங்குருவிகள் பெரியதாக வளரும் வரை அவற்றிற்கு உணவளிக்கும்.[150][151] கூட்டிலுள்ள அனைத்து இளங்குருவிகளும் ஒரு சில மணிநேரத்திற்குள் கூட்டைவிட்டு வெளிவருகின்றன. இந்த கட்டத்தில், அவைகள் பொதுவாகப் பறக்கக் கூடியவையாக உள்ளன. 1 அல்லது 2 நாட்களுக்கு பிறகு அவை தாங்களே தங்களுக்கு பகுதியளவிற்கு உணவளித்துக் கொள்கின்றன. 7 முதல் 10 நாட்களுக்குப் பிறகு அல்லது குறைந்தது 14 நாட்களிலாவது முற்றிலும் தாங்களே உணவு தேடிக் கொள்கின்றன.[152]
வயது வந்த வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளில் ஓர் ஆண்டு பிழைத்தல் விகிதம் 45-65% ஆகும்.[153] பெற்றோரின் கவனிப்பில் இருந்து விடுபட்ட பிறகு இளம் குருவிகளின் இறப்பு சதவிகிதம் அதிகமாக உள்ளது. அவை வளர வளர இது குறைகிறது. பிறப்பதில் 20–25% பறவைகளே பெற்றோர் ஆகும் வயதுவரை உயிரோடிருக்கின்றன.[154] அதிக காலத்திற்கு உயிர் வாழ்ந்ததாக அறியப்பட்ட ஒரு காட்டு வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி கிட்டத்தட்ட இரண்டு தசாப்தங்களாக வாழ்ந்தது; அதற்கு டென்மார்க்கில் வளையமிடப்பட்டது. அது 19 வருடங்கள் மற்றும் 9 மாதங்களில் இறந்தது.[155] அதிக காலத்திற்கு உயிர் வாழ்ந்ததாக அறியப்பட்ட ஒரு கூண்டில் வளர்க்கப்பட்ட வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி 23 ஆண்டுகளுக்கு உயிர் வாழ்ந்தது.[156] இவற்றின் எண்ணிக்கையில் ஆண் பெண் விகிதாச்சாரத்தைக் கண்டறிவது நிச்சயமாற்றதாக உள்ளது. ஏனெனில் தரவு சேகரிப்பதில் சிக்கல்கள் இருக்கிறது. ஆனால் எல்லா வயதுப் பறவைகளிலும் ஆண்களே சிறிது அதிகமாகக் காணப்படுவது ஒரு வழக்கமானது தான்.[157]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியின் பிரதான கொன்றுண்ணிகள் பூனைகள் மற்றும் கொன்றுண்ணிப் பறவைகள் ஆகும். ஆனால் காக்கைகள் மற்றும் அணில்கள்[158] உட்பட இன்னும் பல விலங்குகள் இவற்றை உண்கின்றன. மனிதர்கள் கூட இவற்றை உண்கின்றனர். இது முற்காலத்தில் உலகின் பல பகுதிகளில் மக்களால் உண்ணப்பட்டது. இன்றும்கூட மத்தியத்தரைக் கடல் பகுதிகளில் உண்ணப்படுகிறது.[159] இவற்றை பல கொன்றுண்ணிப் பறவைகள் உண்பது பதிவுகள் அதிகம் செய்யப்படும் இடங்களில் பதிவு செய்யப்பட்டுள்ளது. பூனைகள் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி எண்ணிக்கையில் அதிக தாக்கத்தை ஏற்படுத்தும் வாய்ப்பு இருந்தாலும் அசிபிடர் இனப்பறவைகள் மற்றும் முக்கியமாக மெர்லின் பறவை இவற்றின் முக்கியமான கொன்றுண்ணிகள் ஆகும்.[158] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி கூட சாலையில் கொல்லப்படும் பொதுவான பலியாகும்; ஐரோப்பிய சாலைகள் மீது, இந்தப் பறவை அடிக்கடி இறந்து காணப்படுகிறது.[160]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பெருமளவிலான ஒட்டுண்ணிகள் மற்றும் நோய்களுக்கு வாழ்விடம் தருகிறது. இதன் பெரும்பாலான விளைவுகள் தெரியவில்லை. பறவையியலாளர் டெட் ஆர். ஆண்டர்சன் ஆயிரக்கணக்கான விளைவுகளை பட்டியலிட்டுள்ளார். அவர் அந்தப் பட்டியல் முழுமையற்றது என்றும் குறிப்பிடுகிறார்.[161] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியில் சாதாரணமாகப் பதிவு செய்யப்பட்ட பாக்டீரியா நோய்க்கிருமிகள் பெரும்பாலும் மனிதர்களிடமும் பொதுவானவையாக உள்ளன. அவற்றுள் சால்மோனெல்லா மற்றும் எசரிசியா கோலி ஆகியவையும் அடங்கும்.[162] சால்மோனெல்லா வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியில் பொதுவாகக் காணப்படுகிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி நோயைப் பற்றிய ஒரு விரிவான ஆய்வு நடத்தப்பட்டது. இதில் ஆய்வு செய்யப்பட்ட வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளில் 13% வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் இந்நோயைக் கொண்டிருந்தன. வசந்த மற்றும் குளிர்காலத்தில் ஏற்படும் ‘’சால்மோனெல்லா’’ தொற்றுநோய்கள் அதிக எண்ணிக்கையிலான வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளைக் கொல்லக்கூடும்.[161] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பறவை அம்மை மற்றும் பறவை மலேரியாவின் வாழ்விடமாக உள்ளது. இதில் பறவை மலேரியாவை இக்குருவிகள் ஹவாயைப் பூர்வீகமாகக் கொண்ட காட்டுப் பறவைகளுக்கும் பரப்பின.[163] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியில் காணப்படும் பல நோய்கள் மனிதர்கள் மற்றும் வீட்டு விலங்குகளிடமும் காணப்படுகின்றன. இந்நோய்களுக்கு வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ஒரு தேக்க வாழ்விடமாகச் செயல்படுகிறது.[164] பொதுவாக பூச்சிகள் மற்றும் பாலூட்டிகளை பாதிக்கின்ற, மேற்கு நைல் வைரஸ் போன்ற அர்போவைரஸ்கள், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி போன்ற பறவைகளில் செயலற்று செல்வதன் மூலம் மிதமான பகுதிகளில் குளிர்காலத்தில் உயிர்வாழ்கின்றன.[161][165] ஒரு சில பதிவுகள் நோயானது வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி கூட்டங்களை பூண்டோடு அழிப்பதாகக் குறிக்கிறது, குறிப்பாக ஸ்காட்லாந்துத் தீவுகளில், ஆனால் இது அரிதாகத் தோன்றுகிறது.[166]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி வழக்கமாக வயது வந்த பறவைகளுக்கு சிறிய தீங்கு விளைவிக்கும் பல வெளிப்புற ஒட்டுண்ணிகள் மூலம் பாதிக்கப்படுகிறது. ஐரோப்பாவில், சிட்டுக்குருவிகளில் காணப்படும் மிகவும் பொதுவான சிலந்தி ப்ரோக்டோபைல்லோடெஸ், மிகவும் பொதுவான உண்ணிகள் அர்கஸ் ரெஃப்லெக்ஸஸ் மற்றும் இக்ஸோடெஸ் அர்போரிகோலா, மற்றும் மிகவும் பொதுவான ஈ செரடோபைல்லஸ் கல்லினே.[134] டெர்மனைஸ்ஸஸ் போன்ற இரத்தம் குடிக்கும் சிலந்திகளும் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியில் காணப்படும் பொதுவான எக்டோ ஒட்டுண்ணி ஆகும்.[167] இந்த சிலந்திகளால் மனித குடியிருப்புகளுக்குள் புகுந்து மனிதர்களைக் கடிக்க முடியும். கமசோயிடோசிஸ் எனப்படும் ஒரு நிலைமையை ஏற்படுத்த முடியும்.[168] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியின் உடலில் பல பாகங்களைப் பற்றிக்கொண்டு பல மெல்லும் பேன்கள் வாழ்கின்றன. மெனகாந்தஸ் பேன் இதன் உடல் முழுவதும் காணப்படுகிறது. அவை இரத்தம் மற்றும் இறகுகளை உண்கின்றன. அதேநேரத்தில் ப்ருயீலியா பேன் இறகுகளை உண்கின்றது. பிலோப்டெரஸ் ஃப்ரிங்கில்லா பேன் தலையில் காணப்படுகிறது.[134]
இவை ஆய்வகத்தில் வலுவான சிர்காடிய தாள செயல்பாடுகளை (24 மணி நேர சுழற்சி) வெளிப்படுத்துகின்றன. இவை சிர்காடிய செயல்பாடு மற்றும் ஒளிக்கதிர் காலக்கோட்பாட்டின் (ஒரு நாள் நீளத்தில் பருவகால மாற்றங்களுக்கு ஒரு உயிரினத்தின் பதில். உதாரணமாக இதுவே உயிரினங்கள் தங்கள் இறகு வண்ணத்தை மாற்றத் தூண்டுகிறது.)அடிப்படையில் தீவிரமாக ஆய்வு செய்யப்பட்ட முதல் பறவை வகைகளில் ஒன்றாகும். இவற்றின் எளிதாகக் கிடைக்கும் தன்மை மற்றும் கூண்டுகளில் வாழக் கற்றுக்கொள்ளும் தன்மை ஆகியவையும் இதற்கு ஒரு பகுதி காரணம் ஆகும். ஆனால் "தங்கள் வழியைக் கண்டுபிடிக்கும்" தன்மை மற்றும் நிலையான இருளில் தாளத்துடன் இருக்கும் தன்மை ஆகியவையும் இதற்கு மற்றொரு பகுதி காரணம் ஆகும்.[169][170] இத்தகைய ஆய்வுகள் கூம்புச் சுரப்பி இதன் சிர்காடிய அமைப்பின் மைய பகுதியாக இருப்பதைக் கண்டறிந்துள்ளன: கூம்புச் சுரப்பியின் நீக்கம் சிர்காடிய தாள செயல்பாடுகளை நீக்குகிறது.[171] கூம்புச் சுரப்பியை மற்றொரு குருவிக்கு மாற்றுவதால், அதைப் பெற்ற குருவிக்கு நன்கொடை பறவைகளின் தாள கட்டம் அளிக்கப்படுகிறது.[172] ஹைபோதலாமஸின் சுப்ராசிஸ்மாடிக் கருக்களும் இவற்றின் சிர்காடிய அமைப்பின் ஒரு முக்கிய அங்கமாகக் காட்டப்பட்டுள்ளன.[173] வெளிப்புற ஒளி-இருள் சுழற்சிக்கான சிர்காடிய கடிகாரத்தை ஒருங்கிணைப்பதில் ஈடுபடும் ஒளி வாங்கிகள் மூளையில் அமைந்துள்ளன. மண்டை ஓடு வழியே ஒளி நேரடியாக அவற்றை அடைவதன் மூலம் இதனைத் தூண்டலாம். கண்பார்வையற்ற குருவிகளும் சாதாரணமாக ஒளி-இருள் சுழற்சிக்கு ஒத்திசைக்க முடியும். ஆனால் இந்தியா மை குருவிகளின் மண்டை ஓட்டின் மேலுள்ள தோலின் கீழ் ஒரு திரையாக உட்செலுத்தப்பட்ட பின் அவற்றால் இந்த ஒத்திசைவைச் செய்ய முடிவதில்லை. இதன்மூலம் மண்டை ஓடு வழியே ஒளி நேரடியாக அவற்றை அடைவதன் மூலம் ஒளி வாங்கிகளைத் தூண்டலாம் என்பது இந்த ஆய்வுகள் மூலம் புலப்படுகிறது.[174]
இதேபோல், காண்பார்வையற்று இருக்கும்போது கூட, வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் ஒளிக்கதிர் காலத்திற்கு ஏற்ப செயல்படுகின்றன. உதாரணமாக காலங்களுக்கேற்ப இறகு வண்ணத்தை மாற்றிக் கொள்ளுதல் மற்றும் வலசை செல்லத் தயாராகுதல் ஆகியவை. தலையின் மேல் உள்ள இறகுகள் பிய்க்கப்பட்டவுடன் இது ஒளிக்கதிர் காலத்திற்கு ஏற்ப இன்னும் வலுவாக செயல்படுகின்றன. இந்தியா மை, தலையின் மேற்புறத்தில் உள்ள தோலின் கீழ் உட்செலுத்தப்படும் போது இச்செயல்பாடு இல்லாமல் போகிறது. இது நாளுக்கு ஏற்றவாறு ஒளிக்கதிர் காலப்பதிலில் ஈடுபடும் ஒளி வாங்கிகள் மூளையின் உள்ளே இருப்பதைக் காட்டுகிறது.[175]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் ஒளிசம்பந்தமற்ற மாற்றங்கள் (உதாரணமாக ஒளி மற்றும் இருள் தவிர மற்ற ஒரு வெளிப்புற சுழற்சிக்கு ஒத்திசைத்தல்) பற்றிய ஆய்வுகளுக்குக் கூட பயன்படுத்தப்பட்டுள்ளன: உதாரணமாக, நிலையான இருள் நிலைமையில் பறவைகள் சாதாரணமாக உள்ளார்ந்த, 24 மணிநேர, "சுதந்திரமாக இயங்கும்" செயல்பாடு தாளங்களை வெளிப்படுத்தும், இவை ஒவ்வொரு 24 மணி நேரத்திலும் இரண்டு மணிநேர ‘’சிர்ப்’’ பின்னணிகளுக்கு உட்பட்டிருந்தால் இவை பதிலாக 24 மணிநேர கால இடைவெளியைக் காட்டுகின்றன, அன்றாட இயக்க தொடக்கங்களை தினசரி பின்னணி தொடக்கங்களுடன் பொருத்துகிறது.[176] நிலையான மங்கலான ஒளியில் இருக்கும் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் கூட உணவு கிடப்பதன் அடிப்படையிலான தினசரி சுழற்சிக்கு மாற்றப்படலாம்.[177] இறுதியாக, நிலையான இருளில் இருக்கும் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகள் ஒரு உயர்ந்த மற்றும் குறைந்த வெப்பநிலை சுழற்சிக்கு மாற்றப்படலாம். ஆனால் இரண்டு வெப்பநிலைகளுக்கு இடையிலான வேறுபாடு பெரியதாக இருந்தால் மட்டுமே (38 மற்றும் 6°C); சோதனையிடப்பட்ட சில குருவிகள், அவர்களின் செயல்பாட்டைச் சூடான கட்டத்திற்கும், மற்றவை குளிர் கட்டத்திற்கும் பொறுத்துகின்றன.[178]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மனிதர்களுடன் நெருக்கமாகத் தொடர்புடையது ஆகும். இவை சுமார் 10,000 ஆண்டுகளுக்கு முன் இருந்து மனிதர்களுடன் தொடர்புடையதாக இருப்பதாக நம்பப்படுகிறது. துணையினம் ‘’பே. டொ. பாக்ட்ரியானஸ்’’ மனிதர்களுடன் குறைந்த தொடர்புடையது ஆகும். அது தற்காலச் சிட்டுக்குருவிகளின் மூதாதையர் அல்லாத குருவிகளுக்கு பரிணாமரீதியாக நெருக்கமாகக் கருதப்படுகிறது.[179] பூச்சிகளை உண்டு வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மனிதர்களுக்கு நன்மை பயக்கிறது.[39]
தொல்காப்பியத்தில் சிட்டுக்குருவியின் பெருமைகள் பற்றிக் கூறப்பட்டுள்ளது. பாரதியாரும் தன் கவிதைகளில் சிட்டுக்குருவியின் பெருமைகளைச் சுட்டிக்காட்டியுள்ளார். புறநானூற்றுப் பாடலில் இவை ‘குரீஇ’ என்று குறிப்பிடப்பட்டுள்ளன. இச்சொல்லே பின்னர் மருவிக் குருவியானது. சங்க இலக்கியங்கள் ‘மனையுறைக் குருவி’ என்று சிட்டுக்குருவியயைக் குறிப்பிடுகின்றன. மனிதர்கள் வசிக்கும் வீடுகளில் பயமின்றி வாழ்ந்த காரணத்தால் இவை அவ்வாறு குறிப்பிடப்பட்டுள்ளன.[180]
உலகின் பல பகுதிகளிலும் இவற்றின் எண்ணிக்கை குறைந்து வருகிறது.[181][182][183] இந்த வீழ்ச்சிகள் முதலில் வட அமெரிக்காவில் காணப்பட்டன. இதற்கு ஆரம்பத்தில் வீட்டு ஃபிஞ்ச் பறவைகளின் பரவல் காரணம் எனச் சொல்லப்பட்டது. ஆனால் மேற்கு ஐரோப்பாவில் இவற்றின் வீழ்ச்சி மிகவும் கடுமையானதாக இருந்தது.[184][185] ஆஸ்திரேலியாவில் கூட இவற்றின் எண்ணிக்கையில் சரிவு ஏற்பட்டுள்ளது. அங்கு இவை தற்போதுதான் அறிமுகப்படுத்தபட்டன.[186]
கிரேட் பிரிட்டனில், 1970 களின் பிற்பகுதியில் இவற்றின் எண்ணிக்கை உச்சத்தைத் தொட்டது.[187] ஆனால் 68% பறவைகள் ஒட்டுமொத்தமாக அழிந்துவிட்டன.[188] சில பகுதிகளில் 90% பறவைகள் அழிந்துவிட்டன.[189][190] லண்டனில், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மத்திய நகரத்திலிருந்து கிட்டத்தட்ட மறைந்துவிட்டது.[189] நெதர்லாந்தில் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளின் எண்ணிக்கை 1980 களில் இருந்து பாதியாகக் குறைந்துவிட்டது.[94] இதனால் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ஒரு ஆபத்தின் விளிம்பில் இருக்கும் இனமாகக் கூடக் கருதப்படுகிறது.[191] உலகளாவிய சாதனையை அமைக்கும் முயற்சியில் ஒரு பகுதியாக ஒழுங்குபடுத்தப்பட்ட டோமினோகளைத் தட்டியபோது "டோமினோமஸ்" என்ற ஒரு பெண் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி கொல்லப்பட்டது. அதன்பின்னர் இந்த நிலை பலரது கவனத்திற்கு வந்தது.[192]
கைபேசிகளில் இருந்து வெளிவரும் மின்காந்தக் கதிர்வீச்சு உட்பட இவற்றின் வியத்தகு குறைவுக்கான பல்வேறு காரணங்கள் முன்மொழியப்பட்டுள்ளன.[193] நகர்ப்புற கட்டட வடிவமைப்புகளில் ஏற்படும் மாற்றங்களால் ஏற்படுகின்ற கூடு கட்டும் இடங்களின் பற்றாக்குறை ஒருவேளை ஒரு காரணியாக இருக்கலாம். சிட்டுக்குருவிகளுக்கு என சிறப்பு கூடு பெட்டிகளை பயன்படுத்துவதை பாதுகாப்பு நிறுவனங்கள் ஊக்கப்படுத்தியுள்ளன.[194][195][196][197]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிக்கு ஏற்படும் அச்சுறுத்தல்கள் பற்றிய விழிப்புணர்வுக்காக ‘’உலக சிட்டுக்குருவி தினம்’’ உலகெங்கும் மார்ச் மாதம் 20ம் தேதி 2010 ஆம் ஆண்டு முதல் கொண்டாடப்படுகிறது.[198] சமீபத்திய ஆண்டுகளில், பல ஆசிய நாடுகளில் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளின் எண்ணிக்கை வீழ்ச்சியடைந்திருக்கிறது. இந்த சரிவு இந்தியாவில் மிகவும் தெளிவாகத் தெரிகிறது. இந்த பறவைகள் பாதுகாக்கப்படுவதற்கு, 2012 இல், வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி தில்லியின் மாநில பறவை என அறிவிக்கப்பட்டது.[199]
உலகம் முழுவதும் பலருக்கு வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மிகவும் பிரபலமான காட்டு உயிரினம் ஆகும்.[200] வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளை அறிமுகப்படுத்தியதன் காரணங்களில் ஒன்று, பல குடியேறிகளின் பூர்வீகமான ஐரோப்பிய நாட்டுப் பகுதியுடன் இவற்றின் தொடர்பு.[81] பிற்காலங்களில் பொதுவாக சிட்டுக்குருவிகளாக விவரிக்கப்படுகின்ற பறவைகள் ஐரோப்பா மற்றும் மேற்கு ஆசியாவில் உள்ள பண்டைய இலக்கியம் மற்றும் சமய நூல்களின் பல படைப்புகளில் குறிப்பிடப்பட்டுள்ளது. இந்தக் குறிப்புகள் எப்போதுமே வீட்டுச் சிட்டுக்குருவிகளைக் குறிப்பிட்டுச் சொல்வதாகக் கூற முடியாது. இக்குறிப்புகள் சிறிய, விதை உண்ணும் பறவைகளைப் பற்றியதாகக்கூட இருந்திருக்கலாம். ஆனால் பின்னர் இந்த நூல்களால் ஈர்க்கப்பட்ட எழுத்தாளர்கள் பெரும்பாலும் வீட்டுச் சிட்டுக்குருவியை மனதில் வைத்து எழுதியிருக்கலாம்.[39][200][201] மத்தேயு சுவிசேஷத்தில் தெய்வீக தரிசனத்திற்கான ஒரு உதாரணமாக இயேசு "சிட்டுக் குருவிகளைப்" பயன்படுத்துகிறார்.[202] அது ஷேக்ஸ்பியரின் பிற்காலக் குறிப்புகளான ஹேம்லட்[200] மற்றும் சுவிசேஷ பாடலான அவரது கண் சிட்டுக்குருவியின் மீது போன்றவற்றை ஈர்த்தது.[203]
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி (ஆங்கிலப் பெயர்: House sparrow, உயிரியல் பெயர்: Passer domesticus) என்பது சிட்டுக்குருவிக் குடும்பமான பேஸ்ஸரிடேவில் உள்ள ஒரு பறவை ஆகும். இது உலகின் பெரும்பாலான பகுதிகளில் காணப்படுகிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி ஒரு சிறிய பறவை ஆகும். பொதுவாக இதன் நீளம் 16 செ.மீ.ம், எடை 24-39.5 கிராமும் இருக்கும். பெண் சிட்டுக்குருவிகள் மற்றும் குஞ்சுகள் வெளிர் பழுப்பு மற்றும் சாம்பல் நிறத்திலும், மற்றும் ஆண் சிட்டுக்குருவிகள் பிரகாசமான கருப்பு, வெள்ளை, மற்றும் பழுப்பு அடையாளங்களுடனும் காணப்படும். பேஸ்ஸர் பேரினத்தில் உள்ள 25 இனங்களில் இதுவும் ஒன்றாகும். இதன் பூர்வீகம் பெரும்பகுதி ஐரோப்பா, மத்தியத்தரைக்கடல் பகுதிகள் மற்றும் பெரும்பகுதி ஆசியா ஆகும். இது மனிதனால் வேண்டுமென்றோ அல்லது விபத்தாகவோ ஆத்திரேலியா, ஆப்பிரிக்கா மற்றும் அமெரிக்கக் கண்டங்களின் பெரும்பகுதிகளுக்கு அறிமுகம் செய்யப்பட்டுள்ளது. இதன் காரணமாக வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி உலகிலேயே அதிகபட்சமாகப் பரவிய காட்டுப் பறவையாக உள்ளது.
வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி மனித குடியிருப்புடன் வலுவாகத் தொடர்புடையது ஆகும். இதனால் நகர்ப்புற அல்லது கிராமப்புற அமைப்புகளில் வாழ முடியும். பரவலாக மாறுபட்ட வாழ்விடங்கள் மற்றும் காலநிலைகளில் காணப்படுகின்ற போதிலும் இது பொதுவாக மனித வளர்ச்சியிலிருந்து தொலைவில் இருக்கும் விரிவான காடுகள், புல்வெளிகள் மற்றும் பாலைவனங்கள் ஆகியவற்றைத் தவிர்க்கிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி தானியங்கள் மற்றும் களைகளின் விதைகளைப் பெரும்பாலும் உண்கிறது. ஆனால் இது ஒரு சந்தர்ப்பவாத உண்ணி ஆகும். பொதுவாக பூச்சிகள் மற்றும் பல உணவுகளையும் சாப்பிடுகின்றது. இதன் கொன்றுண்ணிகள் வீட்டுப் பூனைகள், வல்லூறுகள், ஆந்தைகள் மற்றும் பல பிற கொன்றுண்ணிப் பறவைகள் மற்றும் பாலூட்டிகள் ஆகியவை ஆகும்.
இதன் எண்ணிக்கை, எங்கும் காணப்படும் தன்மை, மனித குடியேற்றங்களுடன் இருக்கும் இணைப்பு ஆகியவை காரணமாக வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி கலாச்சார ரீதியில் முக்கியத்துவம் பெற்றுள்ளது. இது பரவலாக, பொதுவாக தோல்வியுற்ற முயற்சியாக விவசாயத்திற்கு பாதிப்பு ஏற்படுத்தியதன் காரணமாகக் கொல்லப்படுகிறது. வீட்டுச் சிட்டுக்குருவி பெரும்பாலும் ஒரு செல்லப்பிராணியாகவும் வளர்க்கப்படுகிறது. அதேபோல் ஒரு பொதுவாகக் காணப்படும் சின்னமாகவும் உள்ளது. பரவலாகவும் ஏராளமாகவும் இருந்தாலும், இதன் எண்ணிக்கை உலகின் சில பகுதிகளில் குறைந்துவிட்டது. பன்னாட்டு இயற்கைப் பாதுகாப்புச் சங்கத்தின் செம்பட்டியலில் இதன் பாதுகாப்பு நிலையானது ஒரு தீவாய்ப்புக் கவலை குறைந்த இனம் எனப் பட்டியலிடப்பட்டுள்ளது.
ఇంటి పిచ్చుక (శాస్త్రీయ నామం: Passer domesticus) అనునది పాసరిడే కుటుంబానికి చెందిన పక్షి. ఇది ప్రపంచంలో అనేక ప్రాంతములలో ఉండే పక్షి. దీని పొడవు 16 cm (6.3 in), బరువు 24–39.5 g (0.85–1.39 oz) ఉంటుంది. ఆడ పక్షులు, యువ పక్షులు రంగులేని ఊదారంగు గోధుమరంగులో ఉంటాయి. మగ పక్షులు కాంతివంతమైన నలుపు, తెలుపుతో కూడిన గోధుమరంగు మచ్చలతో కూడి ఉంటాయి.
పిచ్చుక చిన్నదే అయినా దీన్ని బ్రతికించుకోవాలి “ పిచుకంతలేవు. ఎందుకురా అలా ఎగురుతావు?” అనేది పల్లెటూరి జీవనంలో ఊతపదం మర్చిపోయే పరిస్థితి వచ్చింది. ఎందుకంటే పిచ్చుకే పిచ్చుకంతయి పోయింది. కాబట్టి మనం అందరం కలసే పిచ్చుకని బ్రతికించుకోవాలి. పిచ్చుక సాధారణంగా మన ఇళ్లలోనే తిరుగుతాయి. మనుషులమద్య కలివిడిగా తిరుగుతూవుంటాయి. మనలోఒకటిగా కలసి పోతుంది. కాని ఇళ్లు ఇరుకై వాకిలి పెరడు హరించిపోయి చెట్లు కనిపించకుండా పోతూవుంటే ఈ పిచ్చుక ఎక్కడ బ్రతుకుతుందు? బ్రతకడానికే దారి లేకపోతే పెగుతున్న సాంకేతిక విప్లవం వలన పిచ్చుక పూర్తిగా కనుమరుగై భావితరానికి “పిచ్చుక బొమ్మ”ను చూపించి ఈ పిచ్చుక అనే పక్షి మన ఇళ్లలోనే తిరిగేదని చెప్పల్సిన పరిస్థితి రాకుండా, వున్న పిచ్చుకలునైనా బ్రతికించుకుందాం. దీనికి అందరూ సహకరించాలి. ముఖ్యంగా పిచ్చుకలు హరించుకు పోవడానికి కారణాలు:
సాధారణంగా పిచ్చుకలు ఇంటి కప్పులక్రింద, పూర్వం రోజులలో పెంకులు అడుగుభాగంలో, 90 శాతం ఇళ్లలోనే గూళ్లు నిర్మించుకుంటాయి. ఆడ, మగ పిచ్చుకలు కలసి జీవనం సాగించుకోవడానికి నిర్నయించుకున్న తరువాత గూడు నిర్మాణం చేపడుతాయి. రెండూ కలసి కష్టపడి గూడు నిర్మాణం చేసి గుడ్లుపెట్టి పిల్లలు ఎదిగేవరకు కలసి బాధ్యత వహించుతాయి. ఇవిఎక్కువగా ధాన్యం తింటాయి. ప్రతిధాన్యంగింజా వలుచుకొని బియ్యంగింజని మాత్రం తింటాయి, అత్యంతవేగంగా గమ్మత్తుగా తింటాయి
సాధారణంగా పిచ్చుకలు మనదేశంలోనే కాకుండా ఆశియా, ఆఫ్రికా ఐరోపా ఖండాల్లో కూడా కనిపించుతున్నాయి. భారతదేశంలో కర్ణాటకా, గుజరాత్, మహారాష్ట్ర, తమిళనాడ్, పశ్చిమబెంగాల్ ఒడిశ్సా రాష్ట్రాలలో విరివిగా కనిపించుతాయి.
ప్రతి సంవత్సరం మార్చి 20న ప్రపంచ పిచ్చుకల దినోత్సవం జరుపుకుంటారు.
ఇంటి పిచ్చుక (శాస్త్రీయ నామం: Passer domesticus) అనునది పాసరిడే కుటుంబానికి చెందిన పక్షి. ఇది ప్రపంచంలో అనేక ప్రాంతములలో ఉండే పక్షి. దీని పొడవు 16 cm (6.3 in), బరువు 24–39.5 g (0.85–1.39 oz) ఉంటుంది. ఆడ పక్షులు, యువ పక్షులు రంగులేని ఊదారంగు గోధుమరంగులో ఉంటాయి. మగ పక్షులు కాంతివంతమైన నలుపు, తెలుపుతో కూడిన గోధుమరంగు మచ్చలతో కూడి ఉంటాయి.
పిచ్చుక చిన్నదే అయినా దీన్ని బ్రతికించుకోవాలి “ పిచుకంతలేవు. ఎందుకురా అలా ఎగురుతావు?” అనేది పల్లెటూరి జీవనంలో ఊతపదం మర్చిపోయే పరిస్థితి వచ్చింది. ఎందుకంటే పిచ్చుకే పిచ్చుకంతయి పోయింది. కాబట్టి మనం అందరం కలసే పిచ్చుకని బ్రతికించుకోవాలి. పిచ్చుక సాధారణంగా మన ఇళ్లలోనే తిరుగుతాయి. మనుషులమద్య కలివిడిగా తిరుగుతూవుంటాయి. మనలోఒకటిగా కలసి పోతుంది. కాని ఇళ్లు ఇరుకై వాకిలి పెరడు హరించిపోయి చెట్లు కనిపించకుండా పోతూవుంటే ఈ పిచ్చుక ఎక్కడ బ్రతుకుతుందు? బ్రతకడానికే దారి లేకపోతే పెగుతున్న సాంకేతిక విప్లవం వలన పిచ్చుక పూర్తిగా కనుమరుగై భావితరానికి “పిచ్చుక బొమ్మ”ను చూపించి ఈ పిచ్చుక అనే పక్షి మన ఇళ్లలోనే తిరిగేదని చెప్పల్సిన పరిస్థితి రాకుండా, వున్న పిచ్చుకలునైనా బ్రతికించుకుందాం. దీనికి అందరూ సహకరించాలి. ముఖ్యంగా పిచ్చుకలు హరించుకు పోవడానికి కారణాలు:
ఇంధన కాలుష్యం గృహనిర్మాణంలో మార్పులు పెరుగుతున్న అపార్టమెంటు కల్చరు సాంకేతిక మార్పులతొపాటు సెల్ టవర్లు నిర్మాణం (వీటితరంగాల వలన తగ్గు తున్న ఉత్పత్తి).Su furferarzu o furfurarzu (Passer domesticus, Linnaeus 1758) est unu pigione de sa familia passeriformes.
Puzoneddu de colore unu pagu marrone e cun grigiu e nieddu. Vivet affacca a logos abitados e faghet nidu in bucos de muros betzos o suta sas teulas de sas domos. Vivet in trumas e si bidene in sos campos de trigu o de olzu o ateros semenes. In s'ijerru, cando ada famine benit a chircare farfaruzas de pane puru subra sos balcones.
Ngá-chiok (瓦雀, House Sparrow; ho̍k-miàng: Passer domesticus) he yit-chúng Chiok-su̍k thung-vu̍t, ngièn-sán-thi chhai Êu-chû khi̍p Â-chû ke thai-phu-fun khî-vet. Kì kiên-sùi ngìn-lui ke fûn-phu, pûn yû-yi vù-yi tai-to Mî-chû, Fî-chû Sahara nàm-phu, Àu-chû, New Zealand, lâu tû-sṳthi-khî. Kì-têu he tiâu-lui chhai kîm-ha thi-khiù sông fûn-phu khî-vet chui kóng-fàm ke vu̍t-chúng.
Passer (Brisson 1760) o l´é ´n génere d'öxèlli, e pàsoe (passure in ventemigliusu[1]), chi apartégnan a-a famìggia di Passeridi (Illider 1811) òrdine di Passeriformi.
E pàsoe én öxelli socévoli, vìvan in sciàmmi. Nidificàn in scî èrboi o in cavitæ, fàn dôe ò træ nîe a l'anno, e femine deponn-an 3-6 êuve, coæ 10-11 giorni da-o masscio ascì; xêuan dòppo dôe setemann-e ch'èn sccioîi. Son di öxelli granìvori (pe tegnîli da-a lontan ghe metéivan i spaventàggi) ma màngian de tutto e vêgnan insetìvori pe-o periodo chi nûtran i picìn. Tùtte e pàsoe vìvan in stréito contatto con l'òmmo. 'Na vòtta numerôze, e pàsoe in çitæ én in drastica diminuçión: a Londra, prezénpio, a quantitae de pàsoe a s´é amermâ do 71% inti derê 25 ànni[2]
«A passura dumestega o eurupea o oltremontana, ciamà pe’ u ciü passura, a l’é de tüta façun l’auxelu ciü cumün e cunusciüu in Europa, sece inte çità sece int’e campagne»[1]
«Provincia di Novara: Si vede di passaggio in ottobre; rara. Lombardia: Scarsa. Belluno: Frequente e sedentaria, nel Cadore sembra essere in aumento. Udine: Comune e sedentaria. Padova: Accidentale. Circondario di Savona: Rara. Due furono prese in collina. Provincia di Genova: Accidentale»[3]
A se distìngoe pe-o copùsso grîxo
Ben ben di nómmi de Pàsoe en derivæ da-o latìn Passer. In çertidùnn-e zone Passer l´é finìo pe designâ i picìn öxelli e un´âtra pòula, Pardalis (da-o grêgo πάρδαλις 'tachezòu') a l´é stæta adeuviâ pe-e Pàsoe. L´é pe questo che in Catalàn o Portoghéize o nómme de pàsoe o l´é Pardal (ma a València, in cangio, a pòula Pardal a l´a piggiòu n´ sénso generâle e a veu dî 'öxèllo')[4], e in càngio o Catalàn Passerell o l´é ´n öxello de n´âtra famìggia (Linaria cannabina). In Françéize e âtre léngoe d´oïl ghe dixan Moineau ma ascì Paisse[5][6]
Passer (Brisson 1760) o l´é ´n génere d'öxèlli, e pàsoe (passure in ventemigliusu), chi apartégnan a-a famìggia di Passeridi (Illider 1811) òrdine di Passeriformi.
Al pàser dumèstic (Passer domesticus) o paseròt o pasra o pasarìna (passero domestico in italiàn) 'l è, a s pōl dâr, 'l uśèl ch'a s cata più da spés in Europa, sia in campàgna ch'in sità. Al viṿ anc in di paéś dal Mediterraneo e in Mèdi Uriènt. In Itâglia al sa stablìs in dal śòni ad cunfìṅ dal regiòṅ dal nòrd.
Al plumi di masć adùlt i eṅ difarénti da quéli dal fémni e di pulśèṅ. Al masć al s pōl cunfóndar cun gl'altri spéci dal gènar pàser s'a n fus par 'l la banda griśa in un cantòṅ dal pèt. La taja l'è a l'incìrca ad 15 cm par 32 gram ad péś.
Pasarìna femna
Paseròt masć
Quànd al vóla, al pàser 'l è pròpria bèl a ved'r-as e dimóndi śvélt. Quànd 'l è a tèra però i sò śampèṅ acsè sutìi i n èṅ minga tant bòṅ par giràr, difàti al pasri i vaṅ avànti faghénd di salt.
L'è na bèstia ch'a gh piàś viv'r insém e la s pōl śuntàr-as vluntéra a di grup bèla fat, anc ad dèś eśemplàr a la vòlta. A n è minga difìcil ch'al pàser al véggna datéś a 'l óm par catàr dal magnàr. I paseròt, par libràr-as da i paràsita, i faṅ di bagn ad tèra. Quànd invéci a gh'è dimóndi cald, i faṅ al bagn in dl'aqua, puci o pisìna, a dipénd da quél ch'i càtan.
Al pàser a n è minga 'n uśèl ch'al vaga via quànd a taca al fréd, ansi 'l è na bèstia ch'la stà in di stés pòst tut 'l an. Da spés al và datéś a 'l cà par bcar dal briśi o par punsàr 'n àtim prima 'd vulàr via. Anc s'l è 'n uśèl piutòst delicâ, al pōl èsar tirâ sù listés par 'l óm e a n gh'è minga biśógn ad druàr la gàbia parchè al n scapa minga via quànd 'l inténdar-as c'n al padròṅ 'l è élt.
Al masć al fà dimóndi gnal, in di pòst più difarènt ch'al cata ma sèmpar còmad, sóta i cóp, in di spasi fra 'n edifìsi e c'l àtar e, dal vòlti, in sima a i àlbar. La paja l'è al materiàl ch'al dróa da piò p'r i sò gnai ma dòp al paseròt 'l i 'mpinìs cun dal plumi di àt'r uśèi. 'L ingrès dal gnal 'l è sèmpar da na banda. Quànd na fémna la gh và dèntar, a vōl dir ch'la 'l à sarnî cuma cumpàgn.
La pasarìna la fà da quàt'r a òt oṿ in primavéra. I pulśèṅ i eṅ tirâ sù da tut i dū i genitōr. In gènar la còpia l'armàgn insém tuta la vita ma a s è vdû che quànd la pasra la và a pascàr di àt'r uśèi al masć par punisiòṅ al gh fà catàr méno da magnàr[1].
Al pàser dumèstic (Passer domesticus) o paseròt o pasra o pasarìna (passero domestico in italiàn) 'l è, a s pōl dâr, 'l uśèl ch'a s cata più da spés in Europa, sia in campàgna ch'in sità. Al viṿ anc in di paéś dal Mediterraneo e in Mèdi Uriènt. In Itâglia al sa stablìs in dal śòni ad cunfìṅ dal regiòṅ dal nòrd.
Гэрэй борбилоо (латаар Passer domesticus) — боро шубууд обогой (Passeridae) борбилоо түрэлэй (Passer) эгээн тарааһан зүйл. Хүнэй гэрэй дэргэдэ амидардаг эгээн алдартай шубуудай дунда. Газаада дүрсэнь ба жэргэлгэнь иимэ юм аал, бэлэн танижа болоно[1].
Къадако (латиназул мацӀалда Passer domesticus) — Passeridae хъизан гӀалхул хӀинчӀ.
The house sparrow (Passer domesticus) is a bird of the sparrow family Passeridae, found in most parts of the world. It is a small bird that has a typical length of 16 cm (6.3 in) and a mass of 24–39.5 g (0.85–1.39 oz). Females and young birds are coloured pale brown and grey, and males have brighter black, white, and brown markings. One of about 25 species in the genus Passer, the house sparrow is native to most of Europe, the Mediterranean Basin, and a large part of Asia. Its intentional or accidental introductions to many regions, including parts of Australasia, Africa, and the Americas, make it the most widely distributed wild bird.
The house sparrow is strongly associated with human habitation, and can live in urban or rural settings. Though found in widely varied habitats and climates, it typically avoids extensive woodlands, grasslands, polar regions, and hot, dry deserts far away from human development. For sustenance, the house sparrow routinely feeds at home and public bird feeding stations, but naturally feeds on the seeds of grains, flowering plants and weeds. However, it is an opportunistic, omnivorous eater, and commonly catches insects, their larvae, caterpillars, invertebrates and many other natural foods.
Because of its numbers, ubiquity, and association with human settlements, the house sparrow is culturally prominent. It is extensively, and usually unsuccessfully, persecuted as an agricultural pest. It has also often been kept as a pet, as well as being a food item and a symbol of lust, sexual potency, commonness, and vulgarity. Though it is widespread and abundant, its numbers have declined in some areas. The animal's conservation status is listed as least concern on the IUCN Red List.
The house sparrow is typically about 16 cm (6.3 in) long, ranging from 14 to 18 cm (5.5 to 7.1 in).[3] The house sparrow is a compact bird with a full chest and a large, rounded head. Its bill is stout and conical with a culmen length of 1.1–1.5 cm (0.43–0.59 in), strongly built as an adaptation for eating seeds. Its tail is short, at 5.2–6.5 cm (2.0–2.6 in) long. The wing chord is 6.7–8.9 cm (2.6–3.5 in), and the tarsus is 1.6–2.5 cm (0.63–0.98 in).[4][5] Wingspan ranges from 19–25 centimetres (7.5–9.8 in).[4]
In mass, the house sparrow ranges from 24 to 39.5 g (0.85 to 1.39 oz). Females usually are slightly smaller than males. The median mass on the European continent for both sexes is about 30 g (1.1 oz), and in more southerly subspecies is around 26 g (0.92 oz). Younger birds are smaller, males are larger during the winter, and females are larger during the breeding season. Birds at higher latitudes, colder climates, and sometimes higher altitudes are larger (under Bergmann's rule), both between and within subspecies.[6][7][8][9]
The plumage of the house sparrow is mostly different shades of grey and brown. The sexes exhibit strong dimorphism: the female is mostly buffish above and below, while the male has boldly coloured head markings, a reddish back, and grey underparts.[8] The male has a dark grey crown from the top of its bill to its back, and chestnut brown flanking its crown on the sides of its head. It has black around its bill, on its throat, and on the spaces between its bill and eyes (lores). It has a small white stripe between the lores and crown and small white spots immediately behind the eyes (postoculars), with black patches below and above them. The underparts are pale grey or white, as are the cheeks, ear coverts, and stripes at the base of the head. The upper back and mantle are a warm brown, with broad black streaks, while the lower back, rump and upper tail coverts are greyish brown.[10]
The male is duller in fresh nonbreeding plumage, with whitish tips on many feathers. Wear and preening expose many of the bright brown and black markings, including most of the black throat and chest patch, called the "bib" or "badge".[10][11] The badge is variable in width and general size, and may signal social status or fitness. This hypothesis has led to a "veritable 'cottage industry'" of studies, which have only conclusively shown that patches increase in size with age.[12] The male's bill is dark grey, but black in the breeding season.[3]
.jpg)
The female has no black markings or grey crown. Its upperparts and head are brown with darker streaks around the mantle and a distinct pale supercilium. Its underparts are pale grey-brown. The female's bill is brownish-grey and becomes darker in breeding plumage approaching the black of the male's bill.[3][10]
Juveniles are similar to the adult female, but deeper brown below and paler above, with paler and less defined supercilia. Juveniles have broader buff feather edges, and tend to have looser, scruffier plumage, like moulting adults. Juvenile males tend to have darker throats and white postoculars like adult males, while juvenile females tend to have white throats. However, juveniles cannot be reliably sexed by plumage: some juvenile males lack any markings of the adult male, and some juvenile females have male features. The bills of young birds are light yellow to straw, paler than the female's bill. Immature males have paler versions of the adult male's markings, which can be very indistinct in fresh plumage. By their first breeding season, young birds generally are indistinguishable from other adults, though they may still be paler during their first year.[3][10]
Most house sparrow vocalisations are variations on its short and frequent chirping call. Transcribed as chirrup, tschilp, or philip, this note is made as a contact call by flocking or resting birds; or by males to proclaim nest ownership and invite pairing. In the breeding season, the male gives this call repetitively, with emphasis and speed, but not much rhythm, forming what is described either as a song or an "ecstatic call" similar to a song.[13][14] Young birds also give a true song, especially in captivity, a warbling similar to that of the European greenfinch.[15]
Aggressive males give a trilled version of their call, transcribed as "chur-chur-r-r-it-it-it-it". This call is also used by females in the breeding season, to establish dominance over males while displacing them to feed young or incubate eggs.[16] House sparrows give a nasal alarm call, the basic sound of which is transcribed as quer, and a shrill chree call in great distress.[17] Another vocalisation is the "appeasement call", a soft quee given to inhibit aggression, usually given between birds of a mated pair.[16] These vocalisations are not unique to the house sparrow, but are shared, with small variations, by all sparrows.[18]
Some variation is seen in the 12 subspecies of house sparrows, which are divided into two groups, the Oriental P. d. indicus group, and the Palaearctic P. d. domesticus group. Birds of the P. d. domesticus group have grey cheeks, while P. d. indicus group birds have white cheeks, as well as bright colouration on the crown, a smaller bill, and a longer black bib.[19] The subspecies P. d. tingitanus differs little from the nominate subspecies, except in the worn breeding plumage of the male, in which the head is speckled with black and underparts are paler.[20] P. d. balearoibericus is slightly paler than the nominate, but darker than P. d. bibilicus.[21] P. d. bibilicus is paler than most subspecies, but has the grey cheeks of P. d. domesticus group birds. The similar P. d. persicus is paler and smaller, and P. d. niloticus is nearly identical but smaller. Of the less widespread P. d. indicus group subspecies, P. d. hyrcanus is larger than P. d. indicus, P. d. hufufae is paler, P. d. bactrianus is larger and paler, and P. d. parkini is larger and darker with more black on the breast than any other subspecies.[20][22][23]
The house sparrow can be confused with a number of other seed-eating birds, especially its relatives in the genus Passer. Many of these relatives are smaller, with an appearance that is neater or "cuter", as with the Dead Sea sparrow.[24] The dull-coloured female can often not be distinguished from other females, and is nearly identical to those of the Spanish and Italian sparrows.[10] The Eurasian tree sparrow is smaller and slenderer with a chestnut crown and a black patch on each cheek.[25] The male Spanish sparrow and Italian sparrow are distinguished by their chestnut crowns. The Sind sparrow is very similar but smaller, with less black on the male's throat and a distinct pale supercilium on the female.[10]
The house sparrow was among the first animals to be given a scientific name in the modern system of biological classification, since it was described by Carl Linnaeus, in the 1758 10th edition of Systema Naturae. It was described from a type specimen collected in Sweden, with the name Fringilla domestica.[26][27] Later, the genus name Fringilla came to be used only for the common chaffinch and its relatives, and the house sparrow has usually been placed in the genus Passer created by French zoologist Mathurin Jacques Brisson in 1760.[28][29]
The bird's scientific name and its usual English name have the same meaning. The Latin word passer, like the English word "sparrow", is a term for small active birds, coming from a root word referring to speed.[30][31] The Latin word domesticus means "belonging to the house", like the common name a reference to its association with humans.[32] The house sparrow is also called by a number of alternative English names, including English sparrow, chiefly in North America;[33][34] and Indian sparrow or Indian house sparrow, for the birds of the Indian subcontinent and Central Asia.[35] Dialectal names include sparr, sparrer, spadger, spadgick, and philip, mainly in southern England; spug and spuggy, mainly in northern England; spur and sprig, mainly in Scotland;[36][37] and spatzie or spotsie, from the German Spatz, in North America.[38]
The genus Passer contains about 25 species, depending on the authority, 26 according to the Handbook of the Birds of the World.[39] Most Passer species are dull-coloured birds with short, square tails and stubby, conical beaks, between 11 and 18 cm (4.3 and 7.1 in) long.[8][40] Mitochondrial DNA studies suggest that speciation in the genus occurred during the Pleistocene and earlier, while other evidence suggests speciation occurred 25,000 to 15,000 years ago.[41][42] Within Passer, the house sparrow is part of the "Palaearctic black-bibbed sparrows" group and a close relative of the Mediterranean "willow sparrows".[39][43]
The taxonomy of the house sparrow and its Mediterranean relatives is complicated. The common type of "willow sparrow" is the Spanish sparrow, which resembles the house sparrow in many respects.[44] It frequently prefers wetter habitats than the house sparrow, and it is often colonial and nomadic.[45] In most of the Mediterranean, one or both species occur, with some degree of hybridisation.[46] In North Africa, the two species hybridise extensively, forming highly variable mixed populations with a full range of characters from pure house sparrows to pure Spanish sparrows.[47][48][49]
In most of Italy, the breeding species is the Italian sparrow, which has an appearance intermediate between those of the house and Spanish sparrows. Its specific status and origin are the subject of much debate, but it may be a case of long-ago hybrid speciation.[48][50] In the Alps, the Italian sparrow intergrades over a narrow roughly 20 km (12 mi) strip with the house sparrow, and some house sparrows migrate into the Italian sparrow's range in winter.[51] On the Mediterranean islands of Malta, Gozo, Crete, Rhodes, and Karpathos, other apparently intermediate birds are of unknown status.[48][52][53]
A large number of subspecies have been named, of which 12 were recognised in the Handbook of the Birds of the World. These subspecies are divided into two groups, the Palaearctic P. d. domesticus group, and the Oriental P. d. indicus group.[39] Several Middle Eastern subspecies, including P. d. biblicus, are sometimes considered a third, intermediate group. The subspecies P. d. indicus was described as a species, and was considered to be distinct by many ornithologists during the 19th century.[19]
Migratory birds of the subspecies P. d. bactrianus in the P. d. indicus group were recorded overlapping with P. d. domesticus birds without hybridising in the 1970s, so the Soviet scientists Edward I. Gavrilov and M. N. Korelov proposed the separation of the P. d. indicus group as a separate species.[28][54] However, P. d. indicus group and P. d. domesticus group birds intergrade in a large part of Iran, so this split is rarely recognised.[39]
In North America, house sparrow populations are more differentiated than those in Europe.[7] This variation follows predictable patterns, with birds at higher latitudes being larger and darker and those in arid areas being smaller and paler.[8][55][56] However, how much this is caused by evolution or by environment is not clear.[57][58][59][60] Similar observations have been made in New Zealand[61] and in South Africa.[62] The introduced house sparrow populations may be distinct enough to merit subspecies status, especially in North America and southern Africa,[39] and American ornithologist Harry Church Oberholser even gave the subspecies name P. d. plecticus to the paler birds of western North America.[55]
The house sparrow originated in the Middle East and spread, along with agriculture, to most of Eurasia and parts of North Africa.[68] Since the mid-19th century, it has reached most of the world, chiefly due to deliberate introductions, but also through natural and shipborne dispersal.[69] Its introduced range encompasses most of North America (including Bermuda),[70] Central America, southern South America, southern Africa, part of West Africa, Australia, New Zealand, and islands throughout the world.[71] It has greatly extended its range in northern Eurasia since the 1850s,[72] and continues to do so, as was shown by its colonisation around 1990 of Iceland and Rishiri Island, Japan.[73] The extent of its range makes it the most widely distributed wild bird on the planet.[71]
The house sparrow has become highly successful in most parts of the world where it has been introduced. This is mostly due to its early adaptation to living with humans, and its adaptability to a wide range of conditions.[74][75] Other factors may include its robust immune response, compared to the Eurasian tree sparrow.[76] Where introduced, it can extend its range quickly, sometimes at a rate over 230 km (140 mi) per year.[77] In many parts of the world, it has been characterised as a pest, and poses a threat to native birds.[78][79] A few introductions have died out or been of limited success, such as those to Greenland and Cape Verde.[80]
The first of many successful introductions to North America occurred when birds from England were released in New York City, in 1852,[81][82] intended to control the ravages of the linden moth.[83] In North America, the house sparrow now occurs from the Northwest Territories of Canada to southern Panama,[4] and it is one of the most abundant birds of the continent.[78] The house sparrow was first introduced to Australia in 1863 at Melbourne and is common throughout the eastern part of the continent as far north as Cape York,[80] but has been prevented from establishing itself in Western Australia,[84] where every house sparrow found in the state is killed.[85] House sparrows were introduced in New Zealand in 1859, and from there reached many of the Pacific islands, including Hawaii.[86]
In southern Africa, birds of both the European subspecies (P. d. domesticus) and the Indian subspecies (P. d. indicus) were introduced around 1900. Birds of P. d. domesticus ancestry are confined to a few towns, while P. d. indicus birds have spread rapidly, reaching Tanzania in the 1980s. Despite this rapid spread, native relatives such as the Cape sparrow also occur and thrive in urban habitats.[80][87] In South America, it was first introduced near Buenos Aires around 1870, and quickly became common in most of the southern part of the continent. It now occurs almost continuously from Tierra del Fuego to the fringes of the Amazon basin, with isolated populations as far north as coastal Venezuela.[80][88][89]
The house sparrow is closely associated with human habitation and cultivation.[90] It is not an obligate commensal of humans as some have suggested: birds of the migratory Central Asian subspecies usually breed away from humans in open country,[91] and birds elsewhere are occasionally found away from humans.[90][92][93] The only terrestrial habitats that the house sparrow does not inhabit are dense forest and tundra. Well adapted to living around humans, it frequently lives and even breeds indoors, especially in factories, warehouses, and zoos.[90] It has been recorded breeding in an English coal mine 640 m (2,100 ft) below ground,[94] and feeding on the Empire State Building's observation deck at night.[95] It reaches its greatest densities in urban centres, but its reproductive success is greater in suburbs, where insects are more abundant.[90][96] On a larger scale, it is most abundant in wheat-growing areas such as the Midwestern United States.[97]
It tolerates a variety of climates, but prefers drier conditions, especially in moist tropical climates.[80][90] It has several adaptations to dry areas, including a high salt tolerance[98] and an ability to survive without water by ingesting berries.[99] In most of eastern Asia, the house sparrow is entirely absent, replaced by the Eurasian tree sparrow.[100] Where these two species overlap, the house sparrow is usually more common than the Eurasian tree sparrow, but one species may replace the other in a manner that ornithologist Maud Doria Haviland described as "random, or even capricious".[101] In most of its range, the house sparrow is extremely common, despite some declines,[1] but in marginal habitats such as rainforest or mountain ranges, its distribution can be spotty.[90]
The house sparrow is a very social bird. It is gregarious during all seasons when feeding, often forming flocks with other species of birds.[102] It roosts communally and while breeding nests are usually grouped together in clumps. House sparrows also engage in social activities such as dust or water bathing and "social singing", in which birds call together in bushes.[103][104] The house sparrow feeds mostly on the ground, but it flocks in trees and bushes.[103] At feeding stations and nests, female house sparrows are dominant despite their smaller size, and they can fight over males in the breeding season.[105][106]
House sparrows sleep with the bill tucked underneath the scapular feathers.[107] Outside of the reproductive season, they often roost communally in trees or shrubs. Much communal chirping occurs before and after the birds settle in the roost in the evening, as well as before the birds leave the roost in the morning.[103] Some congregating sites separate from the roost may be visited by the birds prior to settling in for the night.[108]
Dust or water bathing is common and often occurs in groups. Anting is rare.[109] Head scratching is done with the leg over the drooped wing.[108]
As an adult, the house sparrow mostly feeds on the seeds of grains and weeds, but it is opportunistic and adaptable, and eats whatever foods are available.[110] In towns and cities, it often scavenges for food in garbage containers and congregates in the outdoors of restaurants and other eating establishments to feed on leftover food and crumbs. It can perform complex tasks to obtain food, such as opening automatic doors to enter supermarkets,[111] clinging to hotel walls to watch vacationers on their balconies,[112] and nectar robbing kowhai flowers.[113] In common with many other birds, the house sparrow requires grit to digest the harder items in its diet. Grit can be either stone, often grains of masonry, or the shells of eggs or snails; oblong and rough grains are preferred.[114][115]
Several studies of the house sparrow in temperate agricultural areas have found the proportion of seeds in its diet to be about 90%.[110][116][117] It will eat almost any seeds, but where it has a choice, it prefers corn: oats, wheat or maize.[118] Rural birds tend to eat more waste seed from animal dung and seed from fields while urban birds tend to eat more commercial bird seed and weed seed.[119] In urban areas, the house sparrow also feeds largely on food provided directly or indirectly by humans, such as bread, though it prefers raw seeds.[117][120] The house sparrow also eats some plant matter besides seeds, including buds, berries, and fruits such as grapes and cherries.[99][117] In temperate areas, the house sparrow has an unusual habit of tearing flowers, especially yellow ones, in the spring.[121]
Animals form another important part of the house sparrow's diet, chiefly insects, of which beetles, caterpillars, dipteran flies, and aphids are especially important. Various noninsect arthropods are eaten, as are molluscs and crustaceans where available, earthworms, and even vertebrates such as lizards and frogs.[110] Young house sparrows are fed mostly on insects until about 15 days after hatching.[122] They are also given small quantities of seeds, spiders, and grit. In most places, grasshoppers and crickets are the most abundant foods of nestlings.[123] True bugs, ants, sawflies, and beetles are also important, but house sparrows take advantage of whatever foods are abundant to feed their young.[123][124][125] House sparrows have been observed stealing prey from other birds, including American robins.[4]
The gut microbiota of house sparrows differs between chicks and adults, with Pseudomonadota (formerly Proteobacteria) decreasing in chicks when they get to around 9 days old, whilst the relative abundance of Bacillota increase.[126]
The house sparrow's flight is direct (not undulating) and flapping, averaging 45.5 km/h (28.3 mph) and about 15 wingbeats per second.[108][127] On the ground, the house sparrow typically hops rather than walks. It can swim when pressed to do so by pursuit from predators. Captive birds have been recorded diving and swimming short distances under water.[108]
Most house sparrows do not move more than a few kilometres during their lifetimes. However, limited migration occurs in all regions. Some young birds disperse long distances, especially on coasts, and mountain birds move to lower elevations in winter.[103][128][129] Two subspecies, P. d. bactrianus and P. d. parkini, are predominantly migratory. Unlike the birds in sedentary populations that migrate, birds of migratory subspecies prepare for migration by putting on weight.[103]
House sparrows can breed in the breeding season immediately following their hatching, and sometimes attempt to do so. Some birds breeding for the first time in tropical areas are only a few months old and still have juvenile plumage.[130] Birds breeding for the first time are rarely successful in raising young, and reproductive success increases with age, as older birds breed earlier in the breeding season, and fledge more young.[131] As the breeding season approaches, hormone releases trigger enormous increases in the size of the sexual organs and changes in day length lead males to start calling by nesting sites.[132][133] The timing of mating and egg-laying varies geographically, and between specific locations and years because a sufficient supply of insects is needed for egg formation and feeding nestlings.[134]
Males take up nesting sites before the breeding season, by frequently calling beside them. Unmated males start nest construction and call particularly frequently to attract females. When a female approaches a male during this period, the male displays by moving up and down while drooping and shivering his wings, pushing up his head, raising and spreading his tail, and showing his bib.[134] Males may try to mate with females while calling or displaying. In response, a female will adopt a threatening posture and attack a male before flying away, pursued by the male. The male displays in front of her, attracting other males, which also pursue and display to the female. This group display usually does not immediately result in copulations.[134] Other males usually do not copulate with the female.[135][136] Copulation is typically initiated by the female giving a soft dee-dee-dee call to the male. Birds of a pair copulate frequently until the female is laying eggs, and the male mounts the female repeatedly each time a pair mates.[134]
The house sparrow is monogamous, and typically mates for life, but birds from pairs often engage in extra-pair copulations, so about 15% of house sparrow fledglings are unrelated to their mother's mate.[137] Males guard their mates carefully to avoid being cuckolded, and most extra-pair copulation occurs away from nest sites.[135][138] Males may sometimes have multiple mates, and bigamy is mostly limited by aggression between females.[139] Many birds do not find a nest and a mate, and instead may serve as helpers around the nest for mated pairs, a role which increases the chances of being chosen to replace a lost mate. Lost mates of both sexes can be replaced quickly during the breeding season.[135][140] The formation of a pair and the bond between the two birds is tied to the holding of a nest site, though paired house sparrows can recognise each other away from the nest.[134]
Nest sites are varied, though cavities are preferred. Nests are most frequently built in the eaves and other crevices of houses. Holes in cliffs and banks, and tree hollows, are also used.[141][142] A sparrow sometimes excavates its own nests in sandy banks or rotten branches, but more frequently uses the nests of other birds such as those of swallows in banks and cliffs, and old tree cavity nests. It usually uses deserted nests, though sometimes it usurps active ones by driving away or killing the occupants.[141][143] Tree hollows are more commonly used in North America than in Europe,[141] putting the sparrows in competition with bluebirds and other North American cavity nesters, and thereby contributing to their population declines.[78]
Especially in warmer areas, the house sparrow may build its nests in the open, on the branches of trees, especially evergreens and hawthorns, or in the nests of large birds such as storks or magpies.[134][141][144] In open nesting sites, breeding success tends to be lower, since breeding begins late and the nest can easily be destroyed or damaged by storms.[141][145] Less common nesting sites include street lights and neon signs, favoured for their warmth; and the old open-topped nests of other songbirds, which are then domed over.[141][142] Usually the couples repeat copulation many times. Every copulation is followed by some break of 3 to 4 seconds, and in that time both pair change their position by some distance. The nest is usually domed, though it may lack a roof in enclosed sites.[141] It has an outer layer of stems and roots, a middle layer of dead grass and leaves, and a lining of feathers, as well as of paper and other soft materials.[142] Nests typically have external dimensions of 20 × 30 cm (8 × 12 in),[134] but their size varies greatly.[142] The building of the nest is initiated by the unmated male while displaying to females. The female assists in building, but is less active than the male.[141] Some nest building occurs throughout the year, especially after moult in autumn. In colder areas house sparrows build specially created roost nests, or roost in street lights, to avoid losing heat during the winter.[141][146] House sparrows do not hold territories, but they defend their nests aggressively against intruders of the same sex.[141]
House sparrows' nests support a wide range of scavenging insects, including nest flies such as Neottiophilum praestum, Protocalliphora blowflies,[147][148] and over 1,400 species of beetle.[149]
Clutches usually comprise four or five eggs, though numbers from one to 10 have been recorded. At least two clutches are usually laid, and up to seven a year may be laid in the tropics or four a year in temperate latitudes. When fewer clutches are laid in a year, especially at higher latitudes, the number of eggs per clutch is greater. Central Asian house sparrows, which migrate and have only one clutch a year, average 6.5 eggs in a clutch. Clutch size is also affected by environmental and seasonal conditions, female age, and breeding density.[150][151]
Some intraspecific brood parasitism occurs, and instances of unusually large numbers of eggs in a nest may be the result of females laying eggs in the nests of their neighbours. Such foreign eggs are sometimes recognised and ejected by females.[150][152] The house sparrow is a victim of interspecific brood parasites, but only rarely, since it usually uses nests in holes too small for parasites to enter, and it feeds its young foods unsuitable for young parasites.[153][154] In turn, the house sparrow has once been recorded as a brood parasite of the American cliff swallow.[152][155]
The eggs are white, bluish white, or greenish white, spotted with brown or grey.[108] Subelliptical in shape,[8] they range from 20 to 22 mm (0.79 to 0.87 in) in length and 14 to 16 mm (0.55 to 0.63 in) in width,[4] have an average mass of 2.9 g (0.10 oz),[156] and an average surface area of 9.18 cm2 (1.423 in2).[157] Eggs from the tropical subspecies are distinctly smaller.[158][159] Eggs begin to develop with the deposition of yolk in the ovary a few days before ovulation. In the day between ovulation and laying, egg white forms, followed by eggshell.[160] Eggs laid later in a clutch are larger, as are those laid by larger females, and egg size is hereditary. Eggs decrease slightly in size from laying to hatching.[161] The yolk comprises 25% of the egg, the egg white 68%, and the shell 7%. Eggs are watery, being 79% liquid, and otherwise mostly protein.[162]
The female develops a brood patch of bare skin and plays the main part in incubating the eggs. The male helps, but can only cover the eggs rather than truly incubate them. The female spends the night incubating during this period, while the male roosts near the nest.[150] Eggs hatch at the same time, after a short incubation period lasting 11–14 days, and exceptionally for as many as 17 or as few as 9.[8][134][163] The length of the incubation period decreases as ambient temperature increases later in the breeding season.[164]
Young house sparrows remain in the nest for 11 to 23 days, normally 14 to 16 days.[108][164][165] During this time, they are fed by both parents. As newly hatched house sparrows do not have sufficient insulation, they are brooded for a few days, or longer in cold conditions.[164][166] The parents swallow the droppings produced by the hatchlings during the first few days; later, the droppings are moved up to 20 m (66 ft) away from the nest.[166][167]
The chicks' eyes open after about 4 days and, at an age of about 8 days, the young birds get their first down.[108][165] If both parents perish, the ensuing intensive begging sounds of the young often attract replacement parents which feed them until they can sustain themselves.[166][168] All the young in the nest leave it during the same period of a few hours. At this stage, they are normally able to fly. They start feeding themselves partly after 1 or 2 days, and sustain themselves completely after 7 to 10 days, 14 at the latest.[169]
In adult house sparrows, annual survival is 45–65%.[170] After fledging and leaving the care of their parents, young sparrows have a high mortality rate, which lessens as they grow older and more experienced. Only about 20–25% of birds hatched survive to their first breeding season.[171] The oldest known wild house sparrow lived for nearly two decades; it was found dead 19 years and 9 months after it was ringed in Denmark.[172] The oldest recorded captive house sparrow lived for 23 years.[173] The typical ratio of males to females in a population is uncertain due to problems in collecting data, but a very slight preponderance of males at all ages is usual.[174]
The house sparrow's main predators are cats and birds of prey, but many other animals prey on them, including corvids, squirrels,[175] and even humans—the house sparrow has been consumed in the past by people in many parts of the world, and it still is in parts of the Mediterranean.[176] Most species of birds of prey have been recorded preying on the house sparrow in places where records are extensive. Accipiters and the merlin in particular are major predators, though cats are likely to have a greater impact on house sparrow populations.[175] The house sparrow is also a common victim of roadkill; on European roads, it is the bird most frequently found dead.[177]
The house sparrow is host to a huge number of parasites and diseases, and the effect of most is unknown. Ornithologist Ted R. Anderson listed thousands, noting that his list was incomplete.[178] The commonly recorded bacterial pathogens of the house sparrow are often those common in humans, and include Salmonella and Escherichia coli.[179] Salmonella is common in the house sparrow, and a comprehensive study of house sparrow disease found it in 13% of sparrows tested. Salmonella epidemics in the spring and winter can kill large numbers of sparrows.[178] The house sparrow hosts avian pox and avian malaria, which it has spread to the native forest birds of Hawaii.[180] Many of the diseases hosted by the house sparrow are also present in humans and domestic animals, for which the house sparrow acts as a reservoir host.[181] Arboviruses such as the West Nile virus, which most commonly infect insects and mammals, survive winters in temperate areas by going dormant in birds such as the house sparrow.[178][182] A few records indicate disease extirpating house sparrow populations, especially from Scottish islands, but this seems to be rare.[183] House sparrows are also infected by haemosporidian parasites, but less so in urban than in rural areas[184] Toxoplasma gondii has been detected in sparrows in northwestern China where they pose a risk due to their meat being consumed in the region.[185]
The house sparrow is infested by a number of external parasites, which usually cause little harm to adult sparrows. In Europe, the most common mite found on sparrows is Proctophyllodes, the most common ticks are Argas reflexus and Ixodes arboricola, and the most common flea on the house sparrow is Ceratophyllus gallinae.[147] Dermanyssus blood-feeding mites are also common ectoparasites of house sparrows,[186] and these mites can enter human habitation and bite humans, causing a condition known as gamasoidosis.[187] A number of chewing lice occupy different niches on the house sparrow's body. Menacanthus lice occur across the house sparrow's body, where they feed on blood and feathers, while Brueelia lice feed on feathers and Philopterus fringillae occurs on the head.[147]
House sparrows express strong circadian rhythms of activity in the laboratory. They were among the first bird species to be seriously studied in terms of their circadian activity and photoperiodism, in part because of their availability and adaptability in captivity, but also because they can "find their way" and remain rhythmic in constant darkness.[188][189] Such studies have found that the pineal gland is a central part of the house sparrow's circadian system: removal of the pineal eliminates the circadian rhythm of activity,[190] and transplant of the pineal into another individual confers to this individual the rhythm phase of the donor bird.[191] The suprachiasmatic nuclei of the hypothalamus have also been shown to be an important component of the circadian system of house sparrows.[192] The photoreceptors involved in the synchronisation of the circadian clock to the external light-dark cycle are located in the brain and can be stimulated by light reaching them directly though the skull, as revealed by experiments in which blind sparrows, which normally can still synchronise to the light-dark cycle, failed to do so once India ink was injected as a screen under the skin on top of their skulls.[193]
Similarly, even when blind, house sparrows continue to be photoperiodic, i.e. show reproductive development when the days are long, but not when the days are short. This response is stronger when the feathers on top of the head are plucked, and is eliminated when India ink is injected under the skin at the top of the head, showing that the photoreceptors involved in the photoperiodic response to day length are located inside the brain.[194]
House sparrows have also been used in studies of nonphotic entrainment (i.e. synchronisation to an external cycle other than light and dark): for example, in constant darkness, a situation in which the birds would normally reveal their endogenous, non-24-hour, "free-running" rhythms of activity, they instead show 24-hour periodicity if they are exposed to two hours of chirp playbacks every 24 hours, matching their daily activity onsets with the daily playback onsets.[195] House sparrows in constant dim light can also be entrained to a daily cycle based on the presence of food.[196] Finally, house sparrows in constant darkness could be entrained to a cycle of high and low temperature, but only if the difference in temperature was large (38 °C versus 6 °C); some of the tested sparrows matched their activity to the warm phase, and others to the cold phase.[197]
The house sparrow is closely associated with humans. They are believed to have become associated with humans around 10,000 years ago. The Turkestan subspecies (P. d. bactrianus) is least associated with humans and considered to be evolutionarily closer to the ancestral noncommensal populations.[198] Usually, the house sparrow is regarded as a pest, since it consumes agricultural products and spreads disease to humans and their domestic animals.[199] Even birdwatchers often hold it in little regard because of its molestation of other birds.[78] In most of the world, the house sparrow is not protected by law. Attempts to control house sparrows include the trapping, poisoning, or shooting of adults; the destruction of their nests and eggs; or less directly, blocking nest holes and scaring off sparrows with noise, glue, or porcupine wire.[200] However, the house sparrow can be beneficial to humans, as well, especially by eating insect pests, and attempts at the large-scale control of the house sparrow have failed.[39]
The house sparrow has long been used as a food item. From around 1560 to at least the 19th century in northern Europe, earthenware "sparrow pots" were hung from eaves to attract nesting birds so the young could be readily harvested. Wild birds were trapped in nets in large numbers, and sparrow pie was a traditional dish, thought, because of the association of sparrows with lechery, to have aphrodisiac properties.[201] A traditional Indian medicine, Ciṭṭukkuruvi lēkiyam in Tamil, was sold with similar aphrodisiac claims.[202] Sparrows were also trapped as food for falconers' birds and zoo animals. During the 1870s, there were debates on the damaging effects of sparrows in the House of Commons in England.[203] In the early part of the 20th century, sparrow clubs culled many millions of birds and eggs in an attempt to control numbers of this perceived pest, but with only a localised impact on numbers.[204] House sparrows have been kept as pets at many times in history, though they have no bright plumage or attractive songs, and raising them is difficult.[201] The house sparrow has an extremely large range and population, so it is assessed as least concern for conservation on the IUCN Red List.[1]
The IUCN estimates for the global population runs up to nearly 1.4 billion individuals, second among all wild birds perhaps only to the red-billed quelea in abundance (although the quelea is, unlike the sparrow, restricted to a single continent and has never been subject to human introductions).[1] However, populations have been declining in many parts of the world, especially near its Eurasian places of origin.[205][206][207] These declines were first noticed in North America, where they were initially attributed to the spread of the house finch, but have been most severe in Western Europe.[208][209] Declines have not been universal, as no serious declines have been reported from Eastern Europe, but have even occurred in Australia, where the house sparrow was introduced recently.[210]
In Great Britain, populations peaked in the early 1970s,[211] but have since declined by 68% overall,[212] and about 90% in some regions.[213][214] The RSPB lists the house sparrow's UK conservation status as red.[215] In London, the house sparrow almost disappeared from the central city.[213] The numbers of house sparrows in the Netherlands have dropped in half since the 1980s,[96] so the house sparrow is even considered an endangered species.[216] This status came to widespread attention after a female house sparrow, referred to as the "Dominomus", was killed after knocking down dominoes arranged as part of an attempt to set a world record.[217] These declines are not unprecedented, as similar reductions in population occurred when the internal combustion engine replaced horses in the 1920s and a major source of food in the form of grain spillage was lost.[218][219]
Declines have been particularly apparent even in North America, where the house sparrow is invasive in some states. Introduced to Philadelphia initially in 1852 the house sparrow rapidly spread across the nation. However, the bird has largely disappeared from the city nowadays and overall, it is estimated to have declined in North America by 84% since 1966.[220]
In South Asia, the house sparrow has largely vanished from major cities such as Karachi, Kolkata, Mumbai, New Delhi, and Lahore.[221]
Various causes for the dramatic decreases in population have been proposed, including predation, in particular by Eurasian sparrowhawks;[222][223][224] electromagnetic radiation from mobile phones;[225] and diseases[226] such as avian malaria.[227] A shortage of nesting sites caused by changes in urban building design is probably a factor, and conservation organisations have encouraged the use of special nest boxes for sparrows.[226][228][229][230] A primary cause of the decline seems to be an insufficient supply of insect food for nestling sparrows.[226][231] Declines in insect populations result from an increase of monoculture crops, the heavy use of pesticides,[232][233][234] the replacement of native plants in cities with introduced plants and parking areas,[235][236] and possibly the introduction of unleaded petrol, which produces toxic compounds such as methyl nitrite.[237]
Protecting insect habitats on farms[238][239] and planting native plants in cities benefit the house sparrow, as does establishing urban green spaces.[240][241] To raise awareness of threats to the house sparrow, World Sparrow Day has been celebrated on 20 March across the world since 2010.[242] Over the recent years, the house sparrow population has been on the decline in many Asian countries, and this decline is quite evident in India. To promote the conservation of these birds, in 2012, the house sparrow was declared as the state bird of Delhi.[243]
To many people across the world, the house sparrow is the most familiar wild animal and, because of its association with humans and familiarity, it is frequently used to represent the common and vulgar, or the lewd.[244] One of the reasons for the introduction of house sparrows throughout the world was their association with the European homeland of many immigrants.[82] Birds usually described later as sparrows are referred to in many works of ancient literature and religious texts in Europe and western Asia. These references may not always refer specifically to the house sparrow, or even to small, seed-eating birds, but later writers who were inspired by these texts often had the house sparrow in mind.[39][244][245] In particular, sparrows were associated by the ancient Greeks with Aphrodite, the goddess of love, due to their perceived lustfulness, an association echoed by later writers such as Chaucer and Shakespeare.[39][201][244][246] Jesus's use of "sparrows" as an example of divine providence in the Gospel of Matthew[247] also inspired later references, such as that in Shakespeare's Hamlet[244] and the Gospel hymn His Eye Is on the Sparrow.[248]
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_3787_(cropped).jpg)
.jpg)
-_Male_in_Kolkata_I_IMG_5904.jpg)
.jpg)
_-_crop.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_immature_Udaipur.jpg)
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) {{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help) {{cite book}}: |first2= has generic name (help)
{{cite book}}: |first2= has generic name (help)
The house sparrow (Passer domesticus) is a bird of the sparrow family Passeridae, found in most parts of the world. It is a small bird that has a typical length of 16 cm (6.3 in) and a mass of 24–39.5 g (0.85–1.39 oz). Females and young birds are coloured pale brown and grey, and males have brighter black, white, and brown markings. One of about 25 species in the genus Passer, the house sparrow is native to most of Europe, the Mediterranean Basin, and a large part of Asia. Its intentional or accidental introductions to many regions, including parts of Australasia, Africa, and the Americas, make it the most widely distributed wild bird.
The house sparrow is strongly associated with human habitation, and can live in urban or rural settings. Though found in widely varied habitats and climates, it typically avoids extensive woodlands, grasslands, polar regions, and hot, dry deserts far away from human development. For sustenance, the house sparrow routinely feeds at home and public bird feeding stations, but naturally feeds on the seeds of grains, flowering plants and weeds. However, it is an opportunistic, omnivorous eater, and commonly catches insects, their larvae, caterpillars, invertebrates and many other natural foods.
Because of its numbers, ubiquity, and association with human settlements, the house sparrow is culturally prominent. It is extensively, and usually unsuccessfully, persecuted as an agricultural pest. It has also often been kept as a pet, as well as being a food item and a symbol of lust, sexual potency, commonness, and vulgarity. Though it is widespread and abundant, its numbers have declined in some areas. The animal's conservation status is listed as least concern on the IUCN Red List.
An audio recording of a house sparrowLa dompasero (passer domesticus) estas birdospecio el la familio de paseredoj kaj plej verŝajne la plej konata birdo en multaj landoj de la mondo. Ĝia vivo estas tre ligita kun la vivo kaj aktivado de homo. Origine birdo de stepoj, ĝi verŝajne koloniis homajn loĝejojn antaŭ kelkaj jarmiloj kaj troviĝas ĉie kie loĝas homoj, sed ne estas la ununura paserospecio kiu loĝas ĉe homoj. En iuj lokoj ĝi estas tre kutima. La plumaro estas ĝenerale brungriza.
Ĝi havas palearktisan tipon de disvastiĝo. Homoj intence aŭ hazarde disvastigis la birdon preskaŭ tra la tuta mondo. Ĝia areo senĉese ŝanĝiĝas, tial la limoj inter natura kaj home enportita disvastiĝo de birdo ne ekzakte klaras. Devena troviĝo eblas en stepa areo de Meza Azio. Ĝi loĝas nature en tuta Eŭropo kaj ĉefe en la mediteranea regiono, Nordokcidenta Afriko, ĉe la rivero Nilo, en Okcidenta Azio, Barato, suda Siberio ĝis Pacifiko kaj en norda Ĉinio, dum kiel enportita specio ĝi nuntempe vivas ankaŭ en Ameriko, Aŭstralio kaj Nov-Zelando.
Sur ĉi tiu teritorio ĝi kreas kelkajn subspeciojn. Ĝi estas proksime ligita kun la hispana pasero, kun kiu ĝi kreas hibridojn. Sur parto de la teritorio de la specioj, tiuj birdoj vivas en miksitaj populacioj. En Hispanio kaj Bulgario la specioj vivas aparte ekologie kaj genetike. En Italio hibrido inter dompasero kaj hispana pasero estas pritaksita kiel sendependa specio - itala pasero. Ĝi principe estas nemigra birdo, sed iuj populacioj en Azio dum vintro migre ŝanĝas sian vivejon . Simile kiel ĉe aliaj paseroj, oni povas trovi ilin precipe ĉe homaj loĝejoj, bienoj, agrikulturaj konstruaĵoj ktp., sed dompaseroj povas nesti ankaŭ en arbokronoj.
La birdo aspektas grandega en komparado kun aliaj kantbirdoj de simila grandeco. Ĝi havas grandan kapon kaj bekon. La specio estas evidenta kazo de seksa duformismo, do koloro de ino kaj malino malsamas.
La dompasero estas diketa birdo,[1] tipe ĉirkaŭ 16 centimetrojn longa,[2] kun mezuroj de 14 ĝis 18 cm. Ĝi havas grandan rondoforman kapon, mallongan voston kaj fortikan bekon.[1] Laŭ peso la dompasero ĝenerale gamas de 24 ĝis 39.5 g[3] kaj mezaveraĝas ĉirkaŭ 30 g. La enverguro mezaveraĝas ĉirkaŭ 21 cm. La pezo varias laŭ sekso, inoj estas iom malpli grandaj ol maskloj.[3] Pli junaj birdoj estas pli malgrandaj, maskloj estas pli grandaj dum vintro, kaj la inoj estas pli grandaj dum la reprodukta sezono.[4] Inter kaj ene de subspecioj, estas plia variado baze sur latitudo, altitudo, klimato kaj aliaj mediaj faktoroj, laŭ biologiaj reguloj, ekzemple laŭ la regulo de Bergmann.[4][5][6]
La plumaro de la dompasero montras ĉefe diferencajn nuancojn de griza kaj bruna. Ambaŭ seksoj diferencas, kaj inoj kaj junuloj estas ĉefe sablokoloraj, dum la masklo estas markata de riĉaj koloroj.[6] La masklo estas pli sablokolora en freŝa nereprodukta plumaro, kun sablokoloraj pintoj en multaj plumoj. La kovovestaĵo montras brilajn markojn de bruna kaj nigra, inklude nigran makulon en gorĝo kaj supra brusto kiu ŝanĝiĝas kaj nuanciĝas je etaj striecoj ĉefe ĉe brustoflanko, kaj en kelkaj landoj nomiĝas "salivtuko", “antaŭtuko” aŭ "identigilo".[7] Tiu makulo estas varia laŭ larĝo kaj ĝenerala grando, kaj kelkaj fakuloj sugestis, ke tiuj makuloj markas socian statuson aŭ fizikan staton, hipotezo kiu kialis amason de studioj, kiuj je la fino montris nur ke la makuloj pligrandiĝas laŭaĝe.[8]
En reprodukta plumaro, la maskla krono grizas. Supro de korpo estas bruna kun malhelaj al nigraj strioj kaj blanka rimarkinda strio en ŝultro, dum malsupra dorso, pugo kaj subvosto estas grizbruna dum la supra vosto estas pli malhela; la subo estas griza.[9] Grizaj vangoj apartigitaj de malhelgriza krono per malhela strio iranta de beko tra okulo, kiu poste plivastiĝas kiel tre bruna makulo sur nuko kaj supra parto de kolo kaj eĉ iomete al kolflanko, preskaŭ ekĉirkaŭante la grizan vangon; la kolo esta helgriza al blankeca. Beko dum nestumado estas nigra, alie griza. Piedoj brunaj, flavecaj aŭ rozecaj. La ino estas multe malpli senkolora kaj senmarka: ne havas nigron en kapo nek en gorĝo, nek grizan kronon kaj ties supraj partoj estas malhel- , helbrun- kaj grize striecaj.[10] La vango, kapo kaj nuko estas helbrunaj. Tra okulo iras pli hela strieto. Idoj estas kolorigitaj kiel plenkreskuloj, pli brunaj ol inoj, kaj blanko estas anstataŭata de sablokolora; la beko estas rozkolora ĝis flavasablokolora.[10]
La ĝenerala koloro estas kamufleca.
Estas iome da variado en la dekdu agnoskitaj subspecioj de la dompasero . Tiuj subspecioj estas dividataj en du grupoj, la grupo indicus de orientalisaj birdoj, kaj la grupo domesticus de la palearktisaj birdoj. Birdoj de la grupo domesticus havas grizajn vangojn, dum la birdoj de la grupo indicus havas blankajn vangojn kaj brilan koloron en krono, pli malgrandan bekon kaj pli longan “antaŭtukon”.[11] La subspecio Passer domesticus tingitanus diferencas iom el la nomiga subspecio, escepte en la reprodukta plumaro de la masklo, kie la kapo estas punkteca je nigro kaj la subaj partoj estas pli palaj.[12] P. d. balearoibericus estas iom pli pala ol la nomiga sed pli malhela ol P. d. bibilicus.[13] P. d. bibilicus estas pli pala ol plej parto de subspecioj, sed havas la grizajn vangojn de la grupo domesticus. La simila P. d. persicus estas pli pala kaj malgranda, kaj la P. d. niloticus estas preskaŭ identa sed pli malgranda.[12]
El la subspecioj de la malpli teritorigranda grupo indicus, P. d. hyrcanus estas pli granda ol P. d. indicus, P. d. bactrianus estas pli granda kaj pala, P. d. parkini estas pli granda kaj malhela kun pli da nigro en brusto ol ĉiu ajn alia subspecio, kaj P. d. hufufae estas pli pala.[12][14][15]
La dompasero povas esti konfuzata kun kelkaj el aliaj semomanĝataj birdoj, sed ĉefe kun ties parencoj en la genro Passer. Multaj el tiuj parencoj estas pli malgrandaj, kun aspekto pli pura, kiel ĉe la Moaba pasero.[16] La senkolora ino ofte ne povas esti distingata el aliaj birdoj, kaj ŝi estas preskaŭ identa al inoj de la hispana pasero kaj de la itala pasero.[9] La Kampopasero estas pli malgranda kaj pli svelta kun bruna krono kaj nigra makulo en ĉiu vango.[17] La maskloj de Hispana pasero kaj de la Itala pasero distingiĝas pro siaj brunaj kronoj. La ĝangala pasero estas pli malgranda, kaj la masklo estas malpli nigra en gorĝo dum la ino kutime havas distingan palan superokulan strion.[9]
Logado estas vastkonata “ĉim-ĉim”, kiu estas ankaŭ parto de la kantado. La birdo kantas sidante kun „torfa“ plumaro kaj mallevitaj flugiloj.
Ĉiuj voĉoj de tiu birdo estas variaĵoj de sia mallonga kaj senĉesa duobla ĉirpaĵalvoka noto. Transkribata kiel “ĉim”, ĉirAp, cĉilp, tiu noto estas farata kiel kontaktalvokon ĉe birdaroj, aŭ de maskloj kiel proklamado de nestoposedanto aŭ invitado al pariĝo.[18] La dompasero ankaŭ faras tiun alvokon kiel "socian kantadon", dum ripozado inter periodoj de manĝo, aŭ dum ripozado. Dum la reprodukta sezono tiu alvoko iĝas "ekxtaza alvoko", kio similas al kanto, ĉar ĝi estas kriata de la masklo je alta rapido.[18] Junuloj, ĉefe kaptivataj, ankaŭ faras veran kanton, nome trilecon similan al tiu de la Verda fringo.[19] Agresemaj maskloj de Dompasero faras trilecan version de tiu alvoko, transkribata kiel "ĉar-ĉar-r-r-it-it-it-it". Tiu alvoko estas ankaŭ uzata de inoj dum la reprodukta sezono, por establi hegemonion super maskloj por peli ilin manĝigi idojn aŭ kovi ovojn.[20] La dompasero faras nazecan alarmalvokon, la bazan sonon kiu estis transkribata kiel kuii, kaj faras akratonan alvokon "ĉrii" per granda kolero.[21] Alia voĉo de la dompasero estis priskribita kiel "trankviliga alvoko", nome mildan kuii faras por eviti agreson, kutime de parigata paro.[20] Tiuj voĉoj ne estas unikaj de la dompasero, sed estas kunhavataj laŭ malgrandaj variadoj de ĉiuj paseroj.[22]
La dompasero estas parto de la pasera genro passer, kiu enhavas ĉirkaŭ 20 speciojn, depende de la fakulo.[23] Plej parto de specioj en la genro estas inter 11–16 cm longa, sablokoloraj birdoj kun mallongaj kvadrataj vostoj kaj fortika konusformaj bekoj.[6][24] Analizoj de DNA sugestas, ke speciigo en la genro Passer okazis dum la Pleistoceno kaj antaŭe, dum aliaj evidentaĵoj sugestas ke la speciigo okazis antaŭ 25 000 ĝis 15 000 jaroj.[25] Ene de Passer, la dompasero estas parto de la grupo de "palearktisaj nigratukaj paseroj" kaj proksima parenco de la mediteraneaj "salikopaseroj".[26][27]
La taksonomio de la dompasero kaj de ties mediteraneaj parencoj estas tre komplika. La komuna tipo de "salikopasero" estas la Hispana pasero, kiu similas al la dompasero laŭ multaj faktoroj.[28] Tiu ofte preferas pli humidajn habitatojn ol la dompasero, kaj estas ofte kolonia kaj nomadeca.[29] En plej parto de la Mediteraneo, estas ĉu la Dompasero ĉu la Hispana pasero, aŭ ambaŭ, kun ioma grado de hibridado.[30] En Nordafriko, la du specioj hibridiĝas etende, formantre tre variajn miksitajn populaciojn kun ampleksa gamo de karakteroj el puraj dompaseroj al puraj Hispana pasero kaj ĉio inter ili.[31][32]
En multe de Italio estas tipo de pasero ŝajne intermeza inter la dompasero kaj la hispana pasero, nome la itala pasero. Ĝi ŝajnas hibrido inter ambaŭ specioj, kaj estas en aliaj aspektoj intermeza. Ties specifa statuso kaj origino estas temo de multa debato.[32][33] Ĉe la Alpoj, la itala pasero interreproduktiĝas ĉe zono de 20 km kun la dompasero,[34] sed sude ĝi interreproduktiĝas en la suda duono de Italio kaj en kelkaj mediteraneaj insuloj kun la Hispana pasero.[32] En la mediteraneaj insuloj de Malto, Gozo, Kreto, Rodoso, kaj Karpathos, estas aliaj ŝajne intermezaj birdoj de nekonata statuso.[32][35][36]
La kutima esperanta nomo de la birdo kaj ties scienca nomo havas la saman signifon. La latina vorto passer, kiel la esperanta vorto "pasero", estas termino por malgranda aktiva birdo, devena el radiko aluda al rapido.[37][38] La latina vorto domesticus signifas "de la domo" sed ankaŭ “de la hejmo” kio donus same taŭgan nomon hejmpasero, kiel komuna nomo aludanta al asocio inter paseroj kaj homoj.[39] La dompasero estis science priskribata de Carl Linnaeus en sia verko de 1758 Systema Naturae, kiel Fringilla domestica.[40] Poste la nomo Fringilla iĝis uzata nur por la fringo kaj ties parencoj, kaj la dompasero estis lokata en la genro Passer kreata de la franca zoologo Mathurin Jacques Brisson en 1760.[41][42] La dompasero estas nomata laŭ nombroj de aliaj nomoj, inklude Angla pasero, ĉefe en Nordameriko;[43][44] aŭ Barata pasero aŭ Barata dompasero, ĉe la birdoj de la Hindia subkontinento kaj Centra Azio.[45]
Estis nomataj multaj subspecioj, kaj el tiuj dudek estis agnoskataj en Handbook of the Birds of the World (Manlibro de Tutmondaj Birdoj).[23] Tiuj subspecioj estas dividataj en du grupoj, la palearktisa grupo domesticus, kaj la orientalisa grupo indicus.[23] Kelkaj mezorientaj subspecioj, inklude Passer domesticus biblicus, estas foje konsiderataj kiel tria grupo. La subspecio P. d. indicus estis priskribata kiel specio, kaj konsiderata kiel tio de multaj ornitologoj dum la 19a jarcento.[11] Migrantaj birdoj de la subspecio P. d. bactrianus en la grupo indicus estis konstatitaj kiel koincidaj kun la P. d. domesticus sen hibridiĝi en la 1970-aj jaroj, sed sovetaj sciencistoj E. I. Gavrilov kaj M. N. Korelov proponis indicus kiel separata specio.[41] Plej parto de fakuloj ne agnoskas tiu disigon, ĉar birdoj de la grupo de indicus kaj de la grupo domesticus intergradiĝas en granda parto de Irano.[23]
En Nordameriko kaj Havajo, la populacioj de dompaseroj estas pli diferencaj ol tiuj de Eŭropo.[5] Tiu variado sekvas antaŭviditajn modelojn, kun birdoj de plej altaj latitudoj pli grandaj kaj tiuj de aridaj areoj pli palaj.[6][51][52] Tamen ne klaras kiom de tio estis kaŭzata de evoluo aŭ kiom de mediaj kondiĉoj.[53][54][55][56] Similaj observoj estis farataj en Novzelando,[57] kaj en Sudafriko.[58] Enmetitaj populacioj de dompaseroj povas esti sufiĉe distingaj por meriti statuson de subspecio,[23] kaj usona ornitologo Harry Church Oberholser eĉ donis la nomon de subspecio plecticus al pli palaj birdoj de okcidenta Nordameriko en sia verko de 1974 Bird Life of Texas.[51]
La dompasero originis en Mezoriento, kaj disvastiĝis kun agrikulturo al plejparto de Eŭrazio, kaj partoj de Nordafriko.[59] Ekde la mezo de la 19-a jarcento, ĝi disvastiĝis tra multe de la mondo, ĉefe pro laŭvolaj enmetoj sed ankaŭ per natura disiĝo kaj permara veturado.[60] La dompaseroj ankaŭ ege etendis sian territorion en norda Eŭrazio el la 1850-aj jaroj,[61] kaj plufaras tion, kiel montrite de la koloniigoj, ambaŭ ĉirkaŭ 1990, de Islando kaj la Riŝiri-Insulo.[62]
Ties enmetita teritorio enhavas plej partojn de Nordameriko, Centrameriko, suda Sudameriko, suda Afriko, parto de Okcidenta Afriko, Aŭstralio, Novzelando, kaj insuloj tra la tuta mondo, kio faras el ĝi la plej amplekse distribuata natura birdo de la planedo.[63] La dompasero iĝis ege sukcesa en plej partoj de la mondo kie ĝi estis enmetita. Tio pro ties frua adaptado al vivo ĉe homoj, kaj ties adaptebleco al ampleksa gamo de kondiĉoj.[64][65] Aliaj faktoroj povas inkludi ilian fortan imunoreagon.[66] Kiam enmetita, la dompasero disvastiĝas rapide, foje je indico de ĉirkaŭ 140 mejloj jare.[67] En multaj partoj de la mondo iĝis plago kaj minaco por multaj indiĝenaj birdospecioj.[68][69] Malmultaj enmetoj formortiĝis aŭ estis de limigita sukceso, kiaj tiuj de Gronlando kaj Kabo-Verdo.[70]
La unua de multaj sukcesaj enmetoj al Nordameriko okazis kiam 50 paroj el Anglio estis liberigitaj en Brooklyn, Novjorko, en 1852.[71][72] Nuntempe ties teritorio ampleksas el Nordokcidentaj Teritorioj en Kanado al Darieno en orienta Panamo,[1] kaj ĝi estas unu el plej abundaj birdoj en Nordameriko.[68] La dompasero estis unuafoje enmetita en Aŭstralio en 1863 ĉe Melburno kaj ĝi estas grava plago por orienta Aŭstralio,[70] sed oni evitis ties setligon en Okcidenta Aŭstralio kie ĉiu dompasero trovata en la subŝtato estas mortigita.[73] dompaseroj estis enmetitaj en Novzelando en 1859, kaj el tie ili atingis multajn el la insuloj de Pacifiko, inklude Havajon.[74] En suda Afriko birdoj kaj de la eŭropa subspecio domesticus kaj de la hindia subspecio indicus estis enmetitaj ĉirkaŭ 1900. Birdoj de prauloj de domesticus estas limigitaj al malmultaj urboj, dum birdoj de prauloj de indicus disvastiĝis rapide, kaj atingis Tanzanion en la 1980-aj jaroj. Spite tiun sukceson, ankaŭ indiĝenaj parencoj kiaj la Nigrakapa pasero loĝas en urboj, konkurence sukcese kun ĝi.[70][75] En Sudameriko, ĝi estis enmetitaj en Argentino, kaj disvastiĝis tiom norden kiom ĝis la bordoj de la Amazonio.[70]
La dompaseroj estas ege asociaj kun homaj setlejoj kaj kultivejoj.[76] Ĝi ne estas la ununura kunmanĝanto kun homoj kiel kelkaj sugestas, ĉar centraziaj birdoj reproduktiĝas for de homoj en malferma kamparo, lasante urbojn por la Kampopasero,[77] kaj paseroj troviĝas ie ajn for de homoj.[76][78][79] La unikaj habitatoj kie ne troviĝas dompaseroj estas densa arbaro kaj malvarma malferma kamparo, kia tundro. Ĝi estas tamen tre bone adaptata al vivo ĉe homoj. Ĝi ofte loĝas kaj eĉ reproduktiĝas endome, ĉefe en fabrikoj, magasenoj kaj bestoĝardenoj.[76] Oni konstatis reproduktadon karbomino 640 m subgrunde,[80] kaj manĝado en la observejo de la Empire State Building nokte.[81] Ili atingas sian plej grandan densecon en urbaj centroj, sed ties reprodukta sukceso estas pli granda en ĉeurboj, kie insektoj estas pli abundaj.[76][82] En pli granda skalo, ĝi estas pli abunda en tritikokreskantaj areoj kiaj tiuj de Usona Mez-Okcidento.[83] En plej parto de orienta Azio la dompaseroj forestas, anstataŭata de la Kampopasero.[84] Kie tiuj du specioj koincidas, la dompasero kutime estas pli komuna ol la Kampopasero, sed unu specio povas anstataŭi la alian kiel Maud Doria Haviland priskribis kiel "hazarda, aŭ eĉ kaprica".[85] Ĝi toleras varion de klimatoj, sed preferas pli sekajn kondiĉojn, ĉefe en humidaj tropikaj klimatoj.[70][76] Ĝi havas nombrajn adaptojn al sekaj areoj, inklude altan saltoleron[86] kaj kapablon por survivi sen akvo per ingestado de beroj.[87] En plej parto de sia teritorio la dompaseroj estas ege komunaj, spite kelkajn malpliiĝojn,[88] sed en marĝenaj habitatoj kiaj pluvarbaroj aŭ montaraj teritorioj, ties distribuado povas esti punkteca.[76]
Sur la tero ĝi saltetas. Ĝi estas gregema. La flugo de la birdo estas ondeca, plejparte moviĝema sed ne persista.
La dompaseroj estas tre sociemaj birdoj. Ili estas gregemaj ĉiusezone dum manĝado, ofte formante arojn kun aliaj tipoj de birdoj.[89] Ili ankaŭ ripozas komunume, ties nestoj estas kutime lokitaj kune en nestaroj, kaj ili engaĝiĝas en multaj sociaj aktivaĵoj, kiaj en polvo aŭ akvo banado, kaj "socia kantado", en kiu birdoj alvokas kune ekzemple el arbustoj.[90][91] La dompaseroj manĝas ĉefe surgrunde, sed laŭ aroj ankaŭ en arboj kaj arbustoj.[90] Ĉefe ili estas loĝantaj birdoj, rare moviĝantaj pli da kelkaj kilometroj.[92] Estas limigita migrado ĉe malnomadaj populacioj, kie montaraj birdoj moviĝas al pli malaltaj altitudoj kaj kelkaj junuloj disiĝas longdistance, ĉefe ĉe marbordoj.[90][93] Krome du subspecioj, nome bactrianus kaj parkini, estas hegemonie migrantaj kaj malkiel la birdoj de loĝantaj populacioj kiuj migras, prepariĝas por migrado per plipeziĝo.[90] Nereproduktaj dompaseroj ripozas en grandaj grupoj en arboj, ariĝante iom antaŭe kaj engaĝigante en "socia kantado".[90] Je manĝejo kaj ĉe nestoj, la ino de la dompaseroj hegemonias super la masklo, spite sia malgrando.[94][95]
Ili manĝas precipe semojn de grajno simile kiel aliaj paseredoj, sed ankaŭ semoj de arboj, arbedoj kaj herbaĉoj. Dum nutrado de idoj ili kaptas insektojn. Ankaŭ en urboj ĝi nutriĝas per homaj manĝindaj defalaĵoj (paneroj, ktp.)
Plenkreskaj dompaseroj manĝas ĉefe semojn de cerealoj kaj herboj, sed ĝi estas oportunema kaj adaptebla, kaj manĝas ĉiujn ajn manĝon disponeblan.[96] Ili povas realigi komplikajn kaj malkutimajn taskojn por akiri manĝaĵojn, kiaj malfermi aŭtomatajn pordojn por eniri en ĉiovendejoj,[97] atendi ĉe terasoj por atenti la forlasitajn erojn de manĝintoj,[98] preni insektojn el aŭtoradiatoroj,[99] kaj eĉ preni nektaron el floroj de koŭhai.[100]
Kelkaj studoj pri la dompaseroj en moderklimataj agrikulturaj areoj troviĝis ke la proporcio de semoj en ties dieto estas ĉirkaŭ 90 %.[96][101][102] Ili manĝas preskaŭ ĉiujn ajn semojn, sed kie eblas elekto, ili preferas avenon kaj tritikon.[103] Ĉe urbaj areoj, La dompaseroj ege manĝas manĝerojn havigitajn rekte aŭ nerekte de homoj, kiel panon, kvankam ili preferas maturajn semojn.[102][104] La dompaseroj manĝas ankaŭ berojn kaj fruktojn, kaj ili povas travivi sen akvo en aridaj areoj per ingestado de humido el beroj.[105]
Alia grava parto de la dieto de la dompaseroj estas animala manĝo, ĉefe insektoj, el kiuj gravas skaraboj, raŭpoj, muŝoj, kaj afidoj. Aliaj animaldevan manĝo estas variaj neinsektaj artropodoj, moluskoj kaj krustuloj kie disponeblas, tervermoj, kaj eĉ vertebruloj kiaj lacertoj, ranoj, kaj musoj.[96] Idoj de dompaseroj manĝas ĉefe insektojn ĝis 15 tagojn post elnestiĝo.[106] Ili manĝas ankaŭ malgrandajn kvantojn de tritiko kaj herbosemoj, araneoj kaj sableroj aŭ tre malgrandajn ŝtonetojn. En plej parto de lokoj, akridoj kaj griloj plej gravas.[107] Ankaŭ cimoj, formikoj, insektoj de la subordo Symphyta, kaj skaraboj gravas, sed dompaseroj profitos la plej abundan manĝon por manĝigi siajn idojn.[107][108][109]
La dompaseroj havas kutimon kapti insektojn dumfluge komence de la printempo kaj komence de aŭtuno, kaj kutimon disŝiri florojn, ĉefe la flavajn, en printempo.[110] La dompaseroj bezonas gastrolitojn por digesti sian manĝon de duraj semoj. Tiuj stomakoŝtonoj povas esti ĉu ŝtono, ofte granoj el konstruejoj, aŭ konkoj de ovoj aŭ helikoj. Oblongaj kaj aspraj eroj estas preferataj.[111]
La dompaseroj povas reproduktiĝi en la reprodukta sezono tuj post eloviĝo. Kelkaj birdoj kiuj reproduktiĝas la unuan fojon en tropikja areoj estas nur kelkajn monatojn aĝaj, kaj ankoraŭ havas junulan plumaron.[112] Birdoj kiuj reproduktiĝas la unuan fojon estas rare sukcesaj ĉe idozorgado, kaj reprodukta sukceso pliiĝas kun aĝo, ĉar pli aĝaj birdoj reproduktiĝas pli frue en la reprodukta sezono, kaj produktad pli da idoj.[113] La tempo de la reprodukta sezono de la dompaseroj estas varia, depende ĉefe de la disponeblo de insektoj.[114]
La dompasero estas monogama, kaj tipe pariĝas porvive. Birdoj el iu paro ofte engaĝiĝas en eksterpara kopulacio, kun ĉirkaŭ 15 % de idoj de dompaseroj ne rilataj al partnero de ties patrino.[115] Bigamio okazas, kaj ĉefe es limigita pro la agresemo inter inoj.[116] Masklo de dompasero ege zorgas sian partneron antaŭ reproduktadi por eviti eksterparan kopulacion.[117] Multaj birdoj trovas nek neston nek partneron, kaj anstataŭe povas servi kiel helpantoj por pariĝitaj paroj, rolo kiu pliigas la ŝancojn esti elektita por anstataŭi la perditan partneron. Perditaj partneroj de ambaŭ seksoj povas esti rapide anstataŭataj dum la reprodukta sezono.[118] La formado de paro kaj la ligo inter la du birdoj rilatas al la pluhavo de nestoloko, kvankam birdoj de paro povas rekoni unu la alian for de la nesto.[114] Antaŭ la reprodukta sezono, neparigitaj maskloj prenas nestolokon kaj alvokas senĉese por allogi inojn. Kiam ino alproksimiĝas al sin montranta masklo, la masklo ceremonie montriĝas per subenigo kaj trembligo de siaj flugiloj, levante sian kapon, kaj levante kaj atendante sian voston kaj montrante sian nigran “antaŭtukon”.[114] La masklo tiam klopodas pariĝi kun la ino, kiu adoptas minacan sintenon kaj atakas kin antaŭ forflugi. La masklo tiam flugosekvas la inon kaj montriĝas antaŭ ŝi, alogante aliajn masklojn, kiuj same montriĝos antaŭ ŝi.[114] Tiuj aliaj maskloj kutime ne pariĝas kun la ino, kvankam tion oni konstatis iam.[119] Kiam la ino pretas kopulacii, ŝi postulas la masklon per milda alvoko dii-dii-dii. Paroj kopulacias ofte kaj la masklo suriros la inon ripete.[114]
La birdo estas gregema kaj ankaŭ nestas grege en kolonioj malpli ol unuope. Iam la nestoj tuŝas sin. Ili konstruas malfermitaj nestoj sur la homaj loĝejoj, sub tegmentoj, en fendoj de muroj, sub pontoj, en nestoskatoloj kaj arbokavoj kaj iam nestas sub grandaj nestoj de cikonio, rabobirdoj aŭ en abandonitaj aŭ rabitaj nestoj de aliaj specioj kiel de hirundoj.
La dompaseroj preferas la ŝirmon de truo, sed ties nestolokoj estas ege variaj. Nestoj estas plej ofte konstruitaj en aleroj aŭ aliaj fendoj de domoj. Oni uzas ankaŭ truojn en klifoj kaj bordoj, aŭ en arbokavaĵoj.[120][121] Ili foje elfosas siajn proprajn nestojn en sablobordoj aŭ putriĝintaj branĉoj, sed ĝi plej ofte uzas al nestojn de aliaj birdoj: tiuj de hirundoj en bordoj kaj klifoj, kaj abandonitaj kavaĵoj de pego.[120] Ili kutime uzas neuzitajn nestojn, kvankam ili foje elrabas aktive uzitajn nestojn.[120][122] La dompaseroj nestumas pli komune en arbotruoj en Nordameriko ol en Eŭropo,[120] kaj tiele ili konkurencas kun blubirdoj kaj aliaj nordamerikaj kavonestumantoj, kontribue al malpliigo de ties populacioj.[68] Ĉefe en pli varmaj areoj, la dompaseroj ankaŭ konstruas siajn nestojn en malfermo, sur branĉoj de arboj, ĉefe ĉiamverdaj kaj kratagoj; aŭ en nestoj de pli grandaj birdoj kiaj cikonioj aŭ pigoj.[114][120] En tiaj nestolokoj, la reprodukta sukceso kutime estas pli malalta, ĉar reproduktado komencas malfrue kaj la nesto povas esti facile detruita aŭ damaĝita de ŝtormoj.[120][123] Malpli komunaj nestolokoj uzataj de la dompaseroj estas stratolampoj kaj neonlampoj, favore pro la varmo; kaj la uzitaj malfermaj nestoj de aliaj kantobirdoj, kiuj estas kupolitaj.[121][120] Foje eĉ en tuboj de hejtiloj, ankaŭ por profiti la varmon.
La nesto havas fortan bazon sur kiu estas la malpli forta parto. La nesto en kavoj estas tre malforta. Eno de nesto oni kovras per plumoj kaj pajlo. Maleno de nesto ne estas tre alaranĝita.
La nesto estas kutime kunkupola, kvankam foje ne havas tegmenton kiam temas pri malferma loko.[120] Ĝ havas eksteran tavolon de tigoj kaj radikoj, mezan tavolon de mortinta herbo kaj folioj, kaj kovradon de plumoj, krom papero kaj alia milda materialo.[121] Nesto tipe havas eksterajn mezurojn de 200 × 300 cm,[114] sed ties grando ege varias.[121]
La konstruado de la nesto estas komencata de neparigita masklo, kiu komencas konstruadon dum ceremonia memmontrado al inoj. La ino ĉeestas la konstruadon, sed ĝi estas malpli aktiva ol la masklo.[120] Kelka nestokonstruado okazas tra la jaro, ĉefe post plumoŝanĝado en aŭtuno.[120] En pli malvarmaj areoj la dompaseroj konstruas specife ripoznestojn, aŭ ripozas en stratolampoj, por eviti varmoperdon dum vintro.[124] La dompaseroj ne defendas teritorion, sed ĝi defendas sian neston agreseme kontraŭ entruduloj de la sama sekso.[120]
La nestoj de la dompaseroj suferas ampleksan gamon de kadavromanĝantaj insektoj, inklude nestomuŝojn kiel Neottiophilum praestum, kaj la speciojn de Protocalliphora,[125] kaj ĉirkaŭ 1,400 speciojn de skarabojn.[126]
Dum la jaro la birdo havas 2-4 ovodemetadojn. De majo ĝis septembro (en Eŭropo) ino metas 5-6 ovojn en unu ovmetado. En Barato la ino demetas ĝis 7 ovojn, sed trans la arkta cirklo nur 1- ĝis 2-foje. La ovoj havas mezaveraĝan dimension de 23 oble 15 mm. Baza koloro de ovoj estas blanka, blu-blanka, helverda aŭ griza helgrize makulata.
Ovaroj enhavas kutime 4 aŭ 5 ovojn, kvankamoni konstatis ovodemetadojn de nur 1 ovo kaj de ĝis 10.[127] La ovonombro pli grandas ĉe polusaj latitudoj kaj pli malgrandas ĉe maro kaj insuloj. Centraziaj dompaseroj, kiuj migras kaj havas pro tio nur unu ovodemetadon jare, havas averaĝon de 6.53 ovoj jare. Variado en ovogrando estas kaŭzata de mediaj kaj sezonaj kondiĉoj, inaĝo, reprodukta denseco, sed ĝi estas probable ne hereda.[128] Kelka enspecia nestoparazitado okazas, kaj kazoj de nekutime grandaj nombroj de ovoj en nestopovas esti rezulto de inoj ovodemetintaj en la nestoj de siaj najbaroj. Tiaj fremdaj ovoj estas foje konitaj kaj forogitaj de la inoj.[127][129] La dompaseroj estas viktimoj de interspecifa nestoparazitado, sed nur rare, ĉar ĝi kutime uzas nestojn en truoj tro malgrandaj por parazitoj enirontaj, kaj ili manĝigas siajn idojn per manĝo netaŭga por junaj parazitoj.[130][131] La dompasero estis iam konstatita kiel nestoparazito de la Klifhirundo iam.[129][132]
La ovoj estas blankaj, bluecblankaj aŭ verdecblankaj, punktecaj je bruna aŭ griza.[1] Subelipsaj laŭforme,[6] ili gamas el 20–22 mm longaj kaj 14-16 mm larĝaj,[1] kaj havas averaĝan mason de 2.9 g,[133] kaj averaĝan surfacareon de 9.18 cm2.[134] Ovoj el tropikaj subspecioj estas distinge pli malgrandaj.[135][136] La ovoj ekdisvolviĝas je la depono de ovoflavo en ovarion kelkajn tagojn antaŭ ovolado. En la tago inter ovolado kaj ovodemetado, formiĝas la ovoblanko, sekve de la ovokonko.[137] La plej malfruaj ovoj de ovodemetado estas pli grandaj, kiel tiuj demetitaj de pli grandaj inoj, kaj ovogrando estas hereda. La ovoj iomete malpliiĝas laŭ grando el la ovodemetado al eloviĝo.[138] The yolk enhavas 25 % de la ovo, la blankaĵo 68 %, kaj la konko 7 %. Ovoj estas ekvecaj, je 79 % likvidaj, kaj krome ĉefe proteino.[139]
La ino disvolvigas kovan senplumaĵon de nuda haŭtaĵo kaj faras la ĉefan parton de la kovado de la ovoj. La masklo helpas, sed li povas nur kovri la ovojn pli ol vere kovi ilin. La ino pasas la nokton kovante dum tiu periodo, dum la masklo ripozas ĉe la nesto.[127] Eloviĝo okazas samtempe por ĉiuj ovoj, post mallonga kovado de 11–14 tagoj, kaj escepte dum tiom kiom ĝis 17 aŭ tiom malmulte kiom ĝis 9.[6][114][140]
Idoj forlasas la neston post 17 tagoj. La idoj post la elnestiĝo restas kun parencoj kaj kreas birdarojn por serĉado de manĝaĵo kaj vagadas tra la teritorio ofte en grandegaj grupoj ĉirkaŭ nestejo.
La plej longa konata aĝo de la birdo estas 20 jaroj sed pli averaĝe 13 jaroj. La plej danĝeraj malamikoj de ĝi, al kiuj la birdo servas por nutrado, estas rabobirdoj – akcipitroj kaj strigoj.
La ĉefaj predantoj de la dompaseroj estas katoj kaj rabobirdoj, sed multaj aliaj predantoj manĝas la dompaserojn, nome korvedoj, plej malgrandaj sciuroj,[141] kaj eĉ homoj, ĉar la dompaseroj estis manĝataj kiel manĝo en multaj partoj de la mondo, kaj ankoraŭ en partoj de la Mediteraneo,[142] eĉ en lokoj kiel ili estas protektataj laŭleĝe, kiel ekzemple en suda Hispanio, kie paseroj estas servitaj en trinkejoj kaj en la manĝolisto ne aperas laŭ ties nomo sed kiel “voladores” (flugantoj) por trompi la leĝon. Plej parto de specioj de rabobirdoj estis konstatitaj kiel predanto de la dompaseroj en lokoj kie estas etenda informo. Akcipitroj kaj kolombfalko partikulare estas la ĉefaj predantoi, kvankam ĉefe hejmkatoj grande agresas la paserajn populaciojn.[141] La dompaseroj estas ankaŭ komuna viktimo de ŝosemortigo; sur eŭropeaj ŝoseoj, ĝi estas la specio plej ofta trovata mortinta.[143]
La dompaseroj estas gastiganto de granda nombro de parazitoj kaj malsanoj, kaj la efiko de plej parto estas nekonata. Ted R. Anderson listis milojn, note ke tiu listo estas nekompleta.[144] Multaj el la malsanoj suferataj de la dompaseroj estas ankaŭ ĉe homoj kaj ties hejmbestoj, por kiuj la dompaseroj efikas kiel malsanrezervejo.[145] Artropodaj virusoj kiaj la okcidentnila viruso, kiu plej komune infestas insektojn kaj mamuloj, survivas vintrojn en moderklimataj areoj per dormo ĉe birdoj kiaj la dompaseroj.[144][146] La komune konstatitaj bakteriaj patogenoj de la dompaseroj estas ofte tiuj komunaj ĉe homoj, kaj tio inkludas la Salmonella kaj la Escherichia coli.[147] Salmonella estas komuna ĉe la dompaseroj kaj ampleksa studaro de la malsanoj trovataj ĉe dompaseroj trovis ĝin en 12.9 % de la testitaj dompaseroj. Epidemioj de Salmonella en printempo kaj vintro povas mortigi grandajn nombrojn de dompaseroj.[144] La dompaseroj gastigas avipoksvirusojn kaj birdan malarion, kiuj disvastiĝis eĉ al indiĝenaj arbarbirdoj de Havajo.[148] Estas kelkaj informoj de malsanoj formortigante populaciojn de dompaseroj, ĉefe el skotiaj insuloj, sed tio ŝajne estas rara.[149]
La dompaseroj estas infektataj de nombro de eksternaj parazitoj, kiuj kutime kaŭzas malmultan damaĝon al plenkreskaj dompaseroj. En Eŭropo, la plej komuna akaro trovita en paseroj estas Proctophyllodes, la plej komunaj iksodoj estas Argas reflexus kaj Ixodes arboricola, kaj la plej komuna pulo en la dompaseroj estas Ceratophyllus gallinae. Nombro de laŭsoj okupas diferencajn niĉojn en la korpo de la dompasero. La laŭsoj Menacanthus troviĝas tra la tuta korpo de la dompaseroj, kie ili manĝas sangon kaj plumojn, dum la Brueelia manĝas plumojn kaj Philopterus fringillae troviĝas sur la kapo.[125]
Ĉe plenkreskaj dompaseroj, la jara survivado estas inter 45 kaj 65 procentaĵoj.[150] Post elnestiĝo kaj abandono de la gepatra zorgado, junuloj de dompaseroj havas altan mortindicon, kiu malpliiĝas dum ili kreskas kaj iĝas pli spertaj. Nur ĉirkaŭ 20 al 25 procentaĵoj de ĉiuj elnestiĝintaj paseroj survivas post siaj unuaj reprodukta sezono.[151] La plej aĝa konata natura dompasero vivis preskaŭ du jardekojn; ĝi estis trovata mortinta 19 jarojn kaj 9 monatojn post sia ringado en Danio.[152] La plej aĝa konata kaptiva pasero vivis 23 jarojn.[153] La tipa proporcio de maskloj kaj inoj estas necerta pro problemoj kolekti informojn, sed iom pli da hegemonio de maskloj je ĉiuj aĝoj ŝajne estas la plej komuna situacio.[154]
Dompasero ankaŭ kelkaj jardekoj estis la plej disvastiĝinta birdo en Eŭropo. Sed nuntempa la situacio pli malbonas. Ekzemple la populacio de la birdoj en Anglio kaj Nederlando de la 1980-aj jaroj falis dufoje kaj la specio estis deklarita kiel endanĝerigita. En multaj landoj la birdo protektatas. Scientistoj esploras pri la kialoj de malpliiĝo.
Verŝajnaj kialoj de falo de populacio:
La dompaseroj estas ege asociaj al homoj. Kutime, ili estas konsiderataj plago, ĉar ĝi konsumas agrikulturajn produktojn kaj etendas malsanojn al homoj kaj ties hejmbestojn.[155] Eĉ birdumantoj ofte malaprezas ilin pro ties molestado al aliaj birdoj.[68] En plej parto de la mondo la dompaseroj ne estas protektata de la leĝaro. Klopodoj por kontroli la dompaseroj estas trapado, venenado, aŭ rekta pafado de plenkreskuloj; la detruado de nestoj kaj ovoj; aŭ mlapli rekte, ŝtopado de nestotruoj kaj timigado de la birdoj per bruo, gluo aŭ pikodrato.[156]
La dompaseroj havas ege grandajn teritorion kaj populacion, kaj ne estas grave minacata pro homa agado, kaj estas konsiderataj kiel specio Malplej Zorgiga en la IUCN Ruĝa Listo.[157] En multaj partoj de la mondo, ĝi malpliiĝis.[158][159][160] Tiuj malpliiĝoj estis unuafoje konstatitaj en Usono, kie ili estis dekomence atribuitaj al la disvastiĝo de la meksika karpodako, kaj estis ankaŭ gravaj en Okcidenta Eŭropo.[161][162] Malpliiĝo ne estas tutmonda, ĉar ne okazis gravaj malpliiĝoj en Orienta Eŭropo, sed ili okazis ankaŭ en Aŭstralio, kie la dompaseroj estas nova enmetita specio.[163] En Nederlando, la dompaseroj estas eĉ konsiderata endanĝerita specio,[164] kaj la populacio de la dompaseroj falis al duono el la 1980-aj jaroj.[165] En Britio la populacio estis alta komence de la 1970-aj jaroj,[166] kaj malpliiĝis ke 68 % ĝenerale,[167] kaj je 90 % en urbaj areoj.[168] En Londono la dompaseroj preskaŭ malaperis el la centra urbo.[168] Tiuj malpliiĝoj estas novaj kaj okazis kiam la interna motoro anstataŭis la ĉevalon en la 1920-aj jaroj kaj la dompaseroj perdis gravan manĝofonton el tia rubaĵo.[169][170]
Oni proponis variajn kaŭzojn por tiu rimarkinda malpliiĝo en populacio. Tiuj povus esti predado fare de akcipitroj, katoj aŭ korvedoj;[171] elektromagneta radiado el poŝtelefonoj;[172] aŭ malsanoj.[173] Malpliiĝo de nestolokoj estas probable faktoro, kaj konservismaj organizoj enkuraĝis la uzadon de specialaj nestoskatoloj por paseroj.[173][174][175][176] En Eŭropo la plantado de neindiĝenaj plantoj kiaj la lejlanda cipreso kaŭzas malpliiĝojn de insektoj kaj semoj, kio damaĝas la dompaserojn.[177]
La ĉefa kaŭzo de la malpliiĝo de la dompaseroj ŝajne estas la malsato de idoj pro nesufiĉa disponeblo de manĝotaj insektoj.[173][178] Tiuj malpliiĝoj en insektoj ŝajne estas kaŭzata de la pliiĝo de monokultivoj, la forta uzado de pesticidoj,[179][180][181][182] kaj eble la enmeto de senplumba petrolo, kiu produktas toksajn komponaĵojn kiaj metilnitrito.[183] La realigo de urbaj ĝardenoj kaj plantado de indiĝenaj plantoj estas favora al la dompaseroj,[184][185] kiel la protektado de insektaj habitatoj en farmoj.[186]
Por plej parto de la homoj en grandaj partoj de la mondo la dompaseroj estas la plej familiaraj naturaj animaloj. Pro tia familiareco la dompaseroj estis ofte reprezentataj en kulturo. Tie ĝi povas reprezenti la komunan kaj vulgaran, aŭ eĉ tion plej lascivan. Umu el la kialoj por la enmeto de la dompaseroj tutmonden estas ties asociado kun la eŭropa naskohejmo de multaj enmigrintoj. Paseroj estis menciataj en religiaj tekstoj, kaj en antikva literaturo, plej rimarkinde en la Nova Testamento kaj en la poemoj de Katulo pri Lesbia. Tiuj referencoj povas ne rekte aludi al la dompaseroj, aŭ nur al malgrandaj, semomanĝantaj birdoj, sed postaj verkistoj kiuj inspiriĝis je tiuj tekstoj ofte havia la dompaserojn mense.[187][188] Pri tiu temo ĉiukaze oni vidu la samteman ĉapitron ĉe la artikolo paseredoj.
La dompasero (passer domesticus) estas birdospecio el la familio de paseredoj kaj plej verŝajne la plej konata birdo en multaj landoj de la mondo. Ĝia vivo estas tre ligita kun la vivo kaj aktivado de homo. Origine birdo de stepoj, ĝi verŝajne koloniis homajn loĝejojn antaŭ kelkaj jarmiloj kaj troviĝas ĉie kie loĝas homoj, sed ne estas la ununura paserospecio kiu loĝas ĉe homoj. En iuj lokoj ĝi estas tre kutima. La plumaro estas ĝenerale brungriza.
El gorrión común (Passer domesticus), también llamado pardal[2] o chilero,[3] es una especie de ave paseriforme de la familia Passeridae. Está adaptado al hábitat urbano hasta el punto de ser el pájaro más frecuente y conocido en esas áreas, aunque en términos absolutos el pinzón es más abundante. Vive como comensal del ser humano. Es originario de Eurasia y el Norte de África, pero actualmente se encuentra distribuido en zonas urbanas por las zonas templadas de casi todo el mundo, pues ha sido introducido por el ser humano en el resto de los continentes, a excepción de la Antártida.
Puede llegar a vivir trece años en cautiverio, aunque generalmente no llega a los siete años en libertad.[cita requerida]
En la India se lo considera el ave estatal de Bihar y Delhi.[4] En enero de 2016 fue elegida ave del año por SEO/Birdlife para denunciar el acusado decrecimiento de las poblaciones en los últimos años.
Cien ejemplares procedentes de Inglaterra se soltaron en Brooklyn, Nueva York. Esta medida se siguió en otras ciudades de Estados Unidos, donde es conocido como gorrión inglés.
El gorrión común pesa alrededor de 30 g y mide de 14 a 16 cm de longitud total (el macho suele ser algo más grande que la hembra). Es de conformación robusta y tiene las patas cortas. Su pico es grueso, fuerte y cónico, de tipo granívoro.
El plumaje del macho es gris en las partes inferiores, algo más oscuro en las mejillas y el píleo. Tiene una mancha negra que cubre parte del pecho y alcanza, más estrecha, la garganta hasta la mandíbula. Tras la muda de otoño, las puntas claras de las plumas ocultan en parte la mancha pectoral. Durante el invierno esas puntas se van desgastando, y en primavera casi todos los machos la ostentan visible en forma de babero. El obispillo, el crissum —zona que rodea la cloaca— y la cola son pardos. Las alas son de color chocolate con una banda alar blanca y algunas plumas negras y de ese mismo color chocolate son dos bandas curvadas que parten, cada una desde arriba de cada ojo hasta el cuello. Entre el pico y los ojos tiene una banda negra que recuerda un antifaz. En la época de cortejo su pico se vuelve de color negro, y recupera su color marrón durante el otoño.
La hembra es gris casi uniforme en sus partes inferiores y el pecho, con un tono pardo en las alas, el píleo y la cola, y una banda superciliar más clara.
Las patas son de color rosa en ambos sexos.
La cría conocida como gurriato,[5] es similar en su plumaje a la hembra hasta la primera muda, tras la cual los machos ya aparecen con sus colores característicos, algo menos intensos el primer año,
Según estudios de ADN mitocondrial, el gorrión común es el pariente más cercano del gorrión moruno (P. hispaniolensis).[6][7]
Es un pájaro inteligente, vivaracho y curioso. Es sedentario y gregario. Siempre se encuentran en lugares habitados, como calles, parques o jardines, así como huertas y granjas. Es muy confiado ante la presencia humana y en ciudades grandes llega a tolerar distancias muy cercanas. En pueblos más pequeños se muestra más precavido. Se alimentan en el suelo, donde caminan dando brincos pudiendo hacerlo con sorprendente rapidez. Es común verlos hostigarse entre ellos o a otras aves para arrebatar la comida. Durante la época cálida las bandadas son laxas. Una vez acabada la cría se agrupan en bandadas mayores, a veces en compañía de fringílidos o estorninos. Al anochecer se reúnen para dormir, usualmente en algún árbol o matorral espeso, y arman bastante algarabía hasta que cada pájaro se asienta en su lugar.
Su alimentación básica consiste en semillas, tanto silvestres como cultivadas, aunque por su carácter de comensal aprovecha los desperdicios producidos por el ser humano, y en algunas zonas se alimenta casi exclusivamente de ellos. En zonas rurales acostumbra a robar el pienso de los animales de granja, por lo que no es muy apreciado. En la temporada cálida se alimenta de insectos, principalmente langostas y saltamontes, en cuya captura está especializado, y ceba a sus pollos casi exclusivamente con ellos.
Los gorriones forman parejas monógamas en cada estación de reproducción. La temporada de cría es larga. El macho persigue a la hembra, que responde con el castañeteo típico de enfado y evita al macho; progresivamente va tolerando su presencia hasta que permite que la fecunde. Construyen los nidos en primavera, con hojas secas, plumas y restos de papel. Anidan en grietas de edificios, debajo de tejas o en troncos de coníferas. Ponen de cuatro a cinco huevos en cada puesta. Pueden hacer hasta cuatro puestas, y éstas pueden suceder en cualquier momento durante la primavera. Protegen con agresividad el área alrededor del nido, tanto de otras especies como de individuos de su misma especie: los machos atacan a otros machos y las hembras hacen lo propio con otras hembras.
La hembra desarrolla un parche de piel desnuda para la cría y desempeña el papel principal en la incubación de los huevos. El macho ayuda, pero solo puede cubrir los huevos en lugar de incubarlos realmente. La hembra pasa la noche incubando durante este período, mientras que el macho se posa cerca del nido.[8]
_I_IMG_7881.jpg)
.jpg)
|coautores= (ayuda) |número-autores= (ayuda) El gorrión común (Passer domesticus), también llamado pardal o chilero, es una especie de ave paseriforme de la familia Passeridae. Está adaptado al hábitat urbano hasta el punto de ser el pájaro más frecuente y conocido en esas áreas, aunque en términos absolutos el pinzón es más abundante. Vive como comensal del ser humano. Es originario de Eurasia y el Norte de África, pero actualmente se encuentra distribuido en zonas urbanas por las zonas templadas de casi todo el mundo, pues ha sido introducido por el ser humano en el resto de los continentes, a excepción de la Antártida.
Puede llegar a vivir trece años en cautiverio, aunque generalmente no llega a los siete años en libertad.[cita requerida]
En la India se lo considera el ave estatal de Bihar y Delhi. En enero de 2016 fue elegida ave del año por SEO/Birdlife para denunciar el acusado decrecimiento de las poblaciones en los últimos años.
Cien ejemplares procedentes de Inglaterra se soltaron en Brooklyn, Nueva York. Esta medida se siguió en otras ciudades de Estados Unidos, donde es conocido como gorrión inglés.
Koduvarblane (Passer domesticus) on linnuliik värvuliste seltsist varblaslaste sugukonnast varblase perekonnast.
Koduvarblane on looduslikult levinud valdavas osas Euraasias. Ta on inimkaasleja ning alates 19. sajandi keskelt ettekavatsetult introdutseeritud Ameerikasse, Aafrikasse Saharast lõunas, Uus-Meremaale ja Austraaliasse, ka linnadesse üle maailma, et asendada välja rännanud liike.[2] Lõunapoolkeral leidub teda kõigil mandritel, välja arvatud Lõuna-Ameerika troopika ja Antarktis. Koduvarblase levila põhjapiir kulgeb 60. ja 70. laiuskraadi vahel. Linnades ja muudes asulates võib koduvarblane olla sealne arvukaim linnuliik.
Koduvarblasel on mitmeid alamliike. Eestis on koduvarblane vähenenud arvukusega tavaline lind. Tema pesitsusaegset arvukust hinnatakse 90 000 – 130 000 paarile, talvist arvukust 200 000 – 300 000 isendile.[3]
Koduvarblase arvukus Eestis ja mujal Euroopas on viimase paari aastakümne jooksul tunduvalt vähenenud. Praegusel ajal suures osas Euroopas tema arvukus väheneb jätkuvalt. Näiteks Hollandis on koduvarblase arvukus alates 1980. aastatest vähenenud poole võrra. Siiski on ta seal haudelinnuna musträsta järel arvukuselt teisel kohal. Sarnast arvukuse kahanemist on täheldatud ka Ühendkuningriigis. Koduvarblasi on maailmas hinnanguliselt pool miljardit.[2]
Koduvarblase isaslinnu iseloomulikud tunnused on tuhkhall pealagi, mõlemalt küljelt kastanpruun kukal, helehallid põsed, must kurgualune, kaelal must lai manisk ja üle silma tagakaelani minev must silmatriip.[2] Emaslinnu pea on ühtlaselt pruunikashall.[4] Nende tunnuste poolest erineb ta põldvarblasest, kelle sugupooled on sarnased – kastanpruuni kiiru, musta põselaigu ja kahe selge tiivavöödiga. Häälitsused on mitmesugused: silpsuvad, täristavad jm. Koduvarblase laul on pikk erinevatest silpidest koosnev aeglane sirtsumine. Koduvarblasel on suurem must lõualaik kui põldvarblasel. Koduvarblane annab ohust märku sädistamisega tetetet. Kutsumiseks teeb ta tsirp.[2]
Koduvarblane asustab kultuur- ja linnamaastikku, ta väldib metsi, rohtlat ja kõrbe. Koduvarblane pesitseb põldvarblasest meelsamini inimasustuses.[2]
Koduvarblase toidusedeli moodustavad valdavalt putukad ja seemned.
Koduvarblane on seltsiv lind. Oma laial levikualal pesitseb tavaliselt kolooniatena räästaste all, müüritiste või kaljude tühemikes, rannakaljudel või põõsastes. Mai alguseks on koduvarblastel kuus muna pesas.[2] Eestis pesitseb koduvarblane kaks kuni kolm korda aastas.[4] Ta võtab üle teiste lindude pesi ja vahel ehitab oma pesa teise linnu asustatud pesa peale. Pesa on suur ja kohev, koosneb õlekõrtest, takkudest, karvadest, taimejuurtest, sulgedest ja kaltsudest. Täiskurnas 4–6 valkjat, hallide ja pruunikate tähnidega muna, neid haub emaslind. Poegi toidetakse putukavastsetega. Pojad lahkuvad pesast kahe nädala vanustena, suve teisel poolel kogunevad vanalinnud ja noorlinnud ühistesse parvedesse.[4] Pojad on sündides paljad ja pimedad. Poja sündides lähevad isa ja ema varblased taimtoidult üle loomsele toidule. Koduvarblased söödavad oma poegadele selgrootuid. Juuni alguseks on esimene pesakond väljas. Pesast väljudes on pojad isaslinnu järelevalve all. Poegade pesast väljudes haub emaslind uut pesakonda. Kolmas pesakond sünnib juulis.[2]
Koduvarblane (Passer domesticus) on linnuliik värvuliste seltsist varblaslaste sugukonnast varblase perekonnast.
Etxe-txolarrea (Passer domesticus) passeridae familiako hegazti paseriforme bat da, jatorriz ia Eurasia osokoa, gizakiaren laguntzaz ia mundu osora zabaldua.[1] Izan ere, gizakiarekin erlazionatzen jakin izan du, eta, horregatik, egun hegaztirik hedatuenetakoa da.
Euskaraz, erdaretan bezala, izen arrunt ugari ditu gizakiari hainbeste hurbiltzen zaion espezie honek. Euskara baturako etxe txolarre edo etxe-txolarre hartu da,[2] baina euskalkietan baditu beste hainbat izen: artatxori, burrigoi, burringoi, burrugoi, eletxori, eliza-txori, eliz txori, erretxori, etxe-txori, errota-txori, etxaxori, etxe-sori, etxe-xori, etxolar, gala-txori, galar-txori, galtxori, garraio, gurrigoi, gurringoi, itxe-txori, karatxori, karrato, kurloe, kurloi, kurriloe, lastatxori, murruxori, murrutxori, ormatxori, pareta-txori, pareta-xori, parra-txori, parra-xori, patxi-zarra, torratxori, torre-txori, torrotxori, torrutxori, ttau, ttau-ttau, txao, txau, txau-txau, txoarre, txolarre, txori arre, xoarre, xori.[3]
Hegazti txiki bezain sendoa da txolarrea; burua proportzionalki nahiko handia du eta mokoa gogorra. Hegaldi traketsa duela esaten da eta lumadi ugariak ordenarik gabekoa dirudi askotan.
Txori honetan kolore arreak dira nagusi. Eme eta gazteetan apalak dira, baina ar helduek kontraste handiagoa dute. Alde dortsala marroi ilun kolorekoa dute, marra beltzez betea, eta alde bentrala grisa. Arrek bularraldetik mokoraino orban beltz bat dute (udan nabariagoa da) eta buru-gaina grisa (ezaugarri honengatik txolarre ilunarekiko erraz desberdindu daiteke). Emeek eta gazteek lista superziliar marroi argia izaten dute askotan[4].
Dimorfismo sexuala lumetan ez-ezik, tamainan ere badago: arren hegalak batez beste 76,2 mm neurtzen ditu eta emeenak, aldiz, 74,3 mm . Pisuari dagokionez, batez besteko balioa 27,59 g da.
Etxe-txolarrea espezie iskanbilatsua da, batez ere taldeka biltzen denean. Horrelakoetan kantu monosilabiko tipikoa egiten du, txip-txip edo txirr-r-r modukoa. Ugalketa-garaian soinu horien bariazioak egiten ditu.
Etxe-txolarrearen jatorria Mesopotamia inguruan legoke, non azken glaziazioan bertan babestuta geratu omen baitziren. Gainera, bertan nekazaritza jaiotzean gaur arte iraun duen gizakiaren eta txolarrearen arteko erlazioari hasiera eman zitzaion [5]. Erlazio horrek txolarrearen hedapena erraztu zuen, eta egun Palearktikoan (Europa, Afrikaren iparraldea, Asiaren mendebaldea, Siberia, Txinako iparraldea eta Japonian), Ekialdeko eskualdean (Asia tropikalean) eta eskualde etiopiarrean (Saharaz hegoaldeko Afrikan eta Arabiako hegoaldean) aurki daiteke[6]. Gainera, itsas-mailatik 4.500 metrora arte hedatua dago[7]. Ondorioz, etxe-txolarrea banaketa handiena duen hegaztia dela esan daiteke.
Etxe-txolarrea hegazti sedentarioa da, urte osoan gizakiarengatik gertu bizi dena. Halere, ez dago argi benetako migraziorik egiten duen. Izan ere, ale batzuek Gibraltar edota Pirinioak zeharkatzen dituztela ikusi da, baina ez da argitu benetako migrazioak diren ala sakabanatze mugimendu soilak[8].
Hiri handietako erdiguneetan bizi diren txolarre helduak ez dira ia mugitzen haien kolonia inguruetatik. Ordea, hiri handi hauetako periferietan eta herri txikietan bizi direnak hiritartu gabeko guneetara hurbiltzen dira egunean zehar elikagai bila batez ere (Bernis, 1989).
Etxe-txolarrearen eta gizakiaren arteko erlazioa estua da, eta habitataren hautaketan argi ikusten da berau. Izan ere, etxe-txolarreak gizakia urte osoan bizi den inguruetara lotuta dago, are gehiago abereak inguruan badaude[9]. Bestela, hezegune, baso eta sastrakadietaara nekez hurbiltzen da.
Habia zuloetan edo adaburutan eraikitzen du. Zuloetan egiten duenean habia irekia izaten da, baina adarren artean egiten duenean itxia da, zulo bakar batekin.
Espezie hau orojalea eta oportunista da, hau da, aurkitzen duen ia gehienaz elika daiteke, baina belarrak eta ornogabeak hobesten ditu[10]. Dena dela, hiri handien periferietan eta herri txikietan bizi diren etxe-txolarreak inguruko hiritartu gabeko guneetan bazkatzen dira, eta eremu horien araberakoa izaten da hegazti hauen dieta. Horrela, hirietako txolarreek parkeetako belarrak eta zuhaitzetako fruituak edo haziak jaten dituzte batik bat, baina landa inguruetakoek zekale aleak eta hondakinak.
Ugalketa garaia apiriletik uztaila artekoa da; alabaina, araldia urte osoan zehar gertatzen da. 1etik 9ra arrautza bitartean erruten dituzte, eta urtean zehar 1-5 errunaldi egoten dira. Inkubazioa 11-19 egunez luzatzen da eta arrek zein emeek hartzen dute parte. Txitak jaio eta gero 13-16 egunez bazkatzen dituzte eta gero habia uzten dute.
Etxe-txolarrea espezie taldekoi eta monogamoa da eta bikoteak bizitza osoan iraun dezake. Hala eta guztiz ere, poliginia maiz ikusten da, hau da, arrak beste eme batzuekin ikusten dira[11]. Bikoteak 6 eta 20 bikote artekoak izaten diren kolonietan biltzen dira.
Batzuetan etxe-txolarreak eta landa-txolarreak (Passer montanus) habia eta elikagaiengatik konpetentzia izaten dute. Horrelakoetan etxe-txolarrea benetan oldarkor agertzen da (landa-txolarreak hiltzera ere irits daiteke) eta landa-txolarrea ingurune traketsagoetara bidaltzen du[12]. Habiengatik kaskabeltz handiarekin (Parus major) konpetentzia ikusi zaio (habi-kutxengatik), bai eta arratoiekin ere (zuloak)[13]. Batzuetan etxe txolarreak eta txolarre ilunak (Passer hispaniolensis) talde berdinetan ikusi izan dira.
Etxe-txolarrearen hainbat espezieren harrapakinak dira: habietan arratoiak, eskulapioren eta eskailera sugeak, soro muxarrak, etxe-saguak, lepitzulia eta mika; gainontzean hontz zuriak, urubiak, eskinosoak, mozoloak, mirotz urdina, zuhaitz belatza...
Etxe-txolarrearen azpiespezieak bi multzotan banatzen dira:
Etxe-txolarrea (Passer domesticus) passeridae familiako hegazti paseriforme bat da, jatorriz ia Eurasia osokoa, gizakiaren laguntzaz ia mundu osora zabaldua. Izan ere, gizakiarekin erlazionatzen jakin izan du, eta, horregatik, egun hegaztirik hedatuenetakoa da.
Varpunen (Passer domesticus) on yleinen lintulaji suuressa osassa Eurooppaa ja Aasiaa. Carolus Linnaeus antoi varpuselle aluksi nimen Fringilla domestica.
Varpunen on 14–17 cm[2][3] pitkä ja painaa 30–33 g. Koiras on hieman kookkaampi.[4] Varpusella on tukeva ruumis, suhteellisen suuri pää ja voimakas nokka. Sillä on tuuhea höyhenys, ja sen höyhenpuku on usein takkuisen ja hoitamattoman näköinen. Varpusen selkä on ruskeansävyinen ja voimakkaasti mustaviiruinen.[2]
Koirasvarpusella on musta kurkkulappu sekä silmänseutu, harmaa päälaki ja kastanjanruskeat päälaen sivut. Poski on harmaa ja kaulansivu valkea. Siivellä on leveä valkoinen siipijuova. Vatsa on harmaa. Naaraalla ja nuorella yksilöllä on suttuisen ruskean harmaanvalkoinen alapuoli ja likaisenruskea yläpuoli. Silmän takana on yleensä selvä, vaalean likaisenbeige silmäkulmanjuova.[2]
Kesällä varpusen nokka on väritykseltään sinimusta, jalat ruskeat. Talvella taas höyhenpuku on vaaleampi ja nokka ruskeankeltainen. Naaraalla ei ole mustaa päässä tai kaulassa vaan yläruumiissa on ruskehtavia raitoja. Poikaset ovat tummemman ruskeita. Loppukesällä kaikki varpuset käyvät läpi täydellisen sulkasadon, minkä jälkeen eri ikäluokkia ei pysty enää erottamaan ulkonäön perusteella. Varpuset esiintyvät parvina.[4]
Vanhin suomalainen rengastettu varpunen on ollut 9 vuotta 7 kuukautta 6 päivää vanha.[5] Euroopan vanhin on ollut tanskalainen vähintään 19 vuoden 9 kuukauden ikäinen varpunen.[6]
Varpusen äänelle on tyypillistä lyhytkestoinen ja keskeytyksetön sirkutus.
Varpuskoiraan ääntelyä San Franciscossa.
Eteläsuomalaisessa lähiössä pesivien varpusten ääntelyä.
Varpusesta tunnetaan useita alalajeja. Nimialalaji domesticus esiintyy pohjoisessa Euraasiassa Länsi-Euroopasta itään Kauko-Itään Ohotanmerelle saakka. Alalaji balearoibericus (Von Jordans 1923) esiintyy osassa Ranskaa ja Espanjaa sekä Balkaniilla, Romaniassa, Kreikassa ja Anatoliassa. Alalaji tingitanus (Loche 1867) tavataan Pohjois-Afrikassa Marokosta Libyaan. Alalaji biblicus (Hartert 1904) esiintyy Kyproksella, Levantissa, Iranissa ja Transkaukasiassa.
Varpusen luontainen levinneisyysalue kattaa Euraasian ja Pohjois-Afrikan. Lajia on siirretty eri puolille maailmaa, kuten Pohjois- ja Etelä-Amerikkaan, Australiaan sekä Saharan eteläpuoliseen Afrikkaan.[7] Euroopassa pesii varpusia 55–73 miljoonaa paria, 130–270 miljoonaa yksilöä,[1] ja koko maailman varpusmääräksi on arvioitu noin 500 miljoonaa yksilöä.[8]
Suomessa varpusia pesi 2000-vuosikymmenellä noin 240 000 paria, kun vielä joitakin vuosikymmeniä aikaisemmin kanta oli lähemmäs 600 000 paria. Maan eteläpuoliskossa levinneisyys on jokseenkin yhtenäinen, mutta pohjoisessa taas varsin harva.[9] Maatalouden muutokset ovat ilmeisesti johtaneet siihen, että varpunen on voimakkaasti vähentynyt.[10] Viljelysseuduilla tapahtuneen taantumisen syyksi on liitetty karjan ja sitä kautta navettamiljöiden ja laidunalueiden väheneminen. Lisäksi maatalojen pihapiirien siisteytyminen on vähentänyt varpusen ravinnonsaantia ja rakennuskannan uudistuminen pesäkoloja. Kun pikkuvarpunen on Suomessa runsastunut, on spekuloitu myös sillä, että varpunen kärsisi lajienvälisessä kilpailussa.[9] Varpunen on Suomessa paikkalintu, mutta jotkut nuoret yksilöt vaeltavat syksyisin eteläisiin suuntiin.[3]
Varpunen pesii kulttuuriympäristöissä maaseudulla ja kaupungeissa.[2] Levinneisyydestään huolimatta varpunen on harvinainen esim. ylänköalueilla. Asutuskeskuksissa ja maatiloilla se saattaa olla yleisin lintulaji.
Varpunen rakentaa pesän räystäisiin, muurin rakoihin, vuorilautojen koloihin tms., joskus linnunpönttöön. Varpusella on 2–3 poikuetta pesimiskautena. Harmaanvalkoisia, tihein harmaanruskein ja harmain täplin varustettuja munia on 4–7. Molemmat puolisot hautovat 13–14 vrk. Poikaset lähtevät pesästä noin 2-viikkoisina.[4]
varpusen munia
Poikasia syötetään hyönteisten toukilla, mm. karjasuojien lantapatterien kärpästoukilla. Lentokykyiset poikaset ja aikuiset syövät pelloilla viljaa ja rikkakasvien siemeniä. Pihatatar näyttää olevan erityisen suosittu elokuussa. Ruokalistalla ovat myös perhoset. Talvella käy mielellään lintulaudalla syöden kauraa ja auringonkukkaa. Taajamissa monet varpuset oppivat syömään ulkokahviloiden pullanmuruja.[4] Varpunen käyttää ravinnokseen myös marjoja.
Varpunen (Passer domesticus) on yleinen lintulaji suuressa osassa Eurooppaa ja Aasiaa. Carolus Linnaeus antoi varpuselle aluksi nimen Fringilla domestica.
Passer domesticus
Le Moineau domestique (Passer domesticus) est une espèce de petits passereaux de la famille des Passeridae. C'est un petit oiseau assez trapu, mesurant environ 16 cm de long pour un poids allant de 24 à 39,5 g. Il présente un dimorphisme sexuel, comparable à celui du Moineau rutilant. Les femelles et les jeunes oiseaux sont pâles, colorés de brun et de gris, tandis que les mâles ont le teint plus vif, avec des marques noires, blanches et brunes. Granivore, il se nourrit majoritairement de céréales et d'autres graines, mais se montre opportuniste, consommant divers invertébrés, les insectes en premier lieu, qui servent par ailleurs d'alimentation de base aux oisillons. Ses prédateurs principaux sont les chats domestiques et les rapaces.
Ce moineau est très commun dans la plupart des parties du globe : originaire du bassin méditerranéen et d'une grande partie de l'Asie, il a été introduit accidentellement ou volontairement dans beaucoup d'autres régions du monde. C'est l'oiseau à l'aire de répartition la plus vaste. Le Moineau domestique côtoie largement l'humain, avec lequel il entretient souvent une forte relation de commensalisme, et peut vivre en milieu urbain ou rural. Bien qu'on trouve cet oiseau dans des habitats et sous des climats très variés, il évite généralement les vastes forêts, les prairies et les déserts éloignés de l'habitat humain.
En raison de ses grands effectifs et de son omniprésence là où les hommes se sont établis, et ce depuis la préhistoire[2],[3], cet oiseau occupe une place importante dans notre culture. Il est amplement chassé pour les dommages qu'il cause aux terres agricoles, le plus souvent sans succès, mais il a aussi souvent été gardé comme animal de compagnie, considéré comme un produit alimentaire, ou comme un symbole de la luxure et de la puissance sexuelle, ainsi que de la banalité et la vulgarité. Bien qu'il soit largement répandu et abondant, ses effectifs ont diminué dans certaines régions, en particulier dans certaines grandes agglomérations. Il est considéré comme espèce suscitant une « préoccupation mineure » selon l'Union internationale pour la conservation de la nature.
Le Moineau domestique porte plusieurs appellations populaires, comme « pierrot » ou « moineau franc ». La première de ces deux appellations date de 1693, où Jean de La Fontaine présente dans sa fable Le Chat et les Deux Moineaux un jeune moineau du nom de Pierrot, forme hypocoristique de Pierre[4],[5]. Comme d'autres petits oiseaux, il porte le surnom de « piaf », dont l'origine incertaine remontant au XIXe siècle pourrait venir de l'onomatopée piou utilisée pour imiter le cri de l'oiseau[6]. Son nom de « moineau » vient probablement des moines avec lesquels il partage son plumage semblable aux robes de bure ainsi qu'une calotte grise rappelant la tonsure des ecclésiastiques.
Le nom vernaculaire français et le nom scientifique ont la même signification. Le mot latin passer désigne de petits oiseaux vifs, avec une acception plus large mais rapprochée du terme « moineau ». La dénomination spécifique vient du latin domesticus, signifiant « domestique » et faisant référence au lien étroit entre l'oiseau et l'homme, sa relation de familiarité[7].
Le Moineau domestique est un oiseau trapu[8], mesurant de 14 à 18 cm, généralement 16 cm[s 1], pour une envergure deux fois plus grande. L'adulte pèse de 24 à 39,5 g, les femelles étant en moyenne un peu plus petites que les mâles[9]. Les mâles sont plus gros durant l'hiver et les femelles lors de la saison de reproduction[s 2]. Conformément à la règle de Bergmann, les oiseaux des latitudes inférieures sont plus petits, que ce soit entre sous-espèces ou au sein de l'une d'elles, comme c'est le cas en Amérique du Nord[s 2],[10],[11]. Le poids médian pour les deux sexes sur le continent européen est d'environ 30 g, alors que les sous-espèces les plus méridionales pèsent environ 26 g. Les oiseaux des latitudes plus élevées ont tendance à être plus grands[s 2]. La tête est grosse et ronde, avec un bec conique, court et fort mesurant entre 1,1 et 1,5 cm. La queue est courte, et mesure de 5,2 à 6,5 cm de long ; l'aile pliée mesure de 6,7 à 8,9 cm, le tarse de 1,6 à 2,5 cm[8],[12].
-_Female_in_Kolkata_I_IMG_3787_(cropped).jpg)
.jpg)
Le plumage du Moineau domestique est principalement coloré en nuances de gris et de brun. Le dimorphisme sexuel est très marqué, notamment durant la saison de reproduction, les femelles et les jeunes étant de couleur beige chamois, et le mâle arborant des couleurs au contraste plus marqué, notamment au niveau de la tête. En plumage nuptial, le mâle a une couronne grise bordée d'un brun sombre aux reflets châtains recouvrant les yeux et allant jusqu'à l'arrière du cou, ainsi qu'une gorge ornée d'une bavette noire se noyant progressivement dans la poitrine. Un point presque blanc se trouve à l'arrière de l'œil ; le bec est gris sombre, les joues comme le ventre sont gris pâle et les côtés du cou sont blancs. Le haut du dos est brun chaud, strié de noir, tandis que le bas du dos, le croupion et la base de la queue sont gris-brun[13]. Les épaules (plumes scapulaires) sont châtain, les ailes aux couleurs boisées sont parcourues par une barre alaire blanche ; la queue est marron foncé. En dehors de la saison de reproduction, le mâle est plus terne marqué de chamois sur de nombreuses plumes et perd sa bavette noire. Le passage en plumage nuptial ne se fait pas par une mue, mais par l'usure naturelle des plumes[14].
Femelles et jeunes sont très similaires, le détail purement morphologique permettant de les distinguer étant les commissures du bec encore jaunes — parfois roses — du jeune oiseau qui contrastent avec le reste du bec[15]. Ils ont un plumage plus cryptique (voir Homochromie) que le mâle, c'est-à-dire sans les zones sombres de ce dernier et globalement plus grisâtre, les parties supérieures striées de brun[12],[16]. Le bec des femelles est brun clair, tout comme les pattes[16]. Le sommet de la tête est brun grisâtre et l'œil est surmonté d'un sourcil gris chamoisé.
Le plumage varie légèrement parmi la douzaine de sous-espèces que compte le Moineau domestique. Celles-ci sont réparties en deux grands groupes : le groupe indicus rassemblant les oiseaux de répartition orientale, le groupe domesticus les espèces du Paléarctique. Les oiseaux du groupe domesticus ont les joues grises, alors que ceux du groupe indicus les ont blanches, ainsi qu'une couronne plus claire, un bec plus petit et la bavette noire des mâles plus longue[17]. La sous-espèce Passer domesticus tingitanus diffère peu de la sous-espèce type (P. d. domesticus), mais lorsque le plumage nuptial du mâle s'use, la tête est tachetée de noir et les parties inférieures sont plus pâles[s 3]. P. d. balearoibericus est légèrement plus pâle que domesticus, mais plus sombre que P. d. bibilicus[18]. P. d. bibilicus est plus pâle que la plupart des sous-espèces, mais a les joues grises des oiseaux du groupe domesticus. Le similaire P. d. persicus est plus pâle et plus petit, et P. d. niloticus est presque identique, mais encore plus petit[s 3]. Parmi les sous-espèces les moins répandues du groupe indicus, P. d. hyrcanus est plus grande que P. d. indicus, P. d. bactrianus est plus grande et plus pâle, P. d. parkini est plus grande et plus sombre avec plus de noir sur la poitrine que n'importe quelle autre sous-espèce, et P. d. hufufae est plus pâle[s 3],[19],[20].
La mue juvénile est pour le moineau une mue complète qui commence à l'âge de six à huit semaines[21]. Pour que la mue soit terminée avant le début de la période météorologiquement moins favorable, elle peut être réduite de 82 à 64 jours en moyenne, selon le moment de l'éclosion[21]. La mue annuelle des adultes est également une mue complète[21]. En Europe centrale, elle a lieu en juillet ou en août. En cas de danger ou de stress, ces passereaux ont également tendance à faire une mue de choc[21]. Avant la mue, le plumage du Moineau domestique est composé de 3 200 plumes qui pèsent au total 1,4 g. Immédiatement après la mue, il y a environ 3 600 plumes pesant 1,9 g[21]. Pour entretenir leur plumage, les oiseaux prennent des bains de poussière afin de se protéger contre les parasites des plumes[21].
Les moineaux domestiques volent rapidement et en ligne droite, relativement bas, généralement de leur lieu de nidification vers un arbre ou un buisson proche[22]. Ils peuvent atteindre une vitesse de près de 60 km/h[22]. Les ailes se balancent de haut en bas environ 13 fois par seconde[22]. Le vol à distance est légèrement ondulé, avec des phases de plané descendant pendant lesquelles les ailes sont légèrement repliées, mais le vol est alors moins ondulé que chez le Pinson des arbres[22]. Lorsqu'ils se nourrissent, ils peuvent aussi rester brièvement en l'air comme les colibris[22].
L'espérance de vie moyenne des moineaux domestiques matures est de 1,5 à 2,3 ans ; si l'on tient compte des jeunes, elle n'est que de neuf mois[22]. L'espérance de vie est plus élevée en ville qu'à la campagne[22]. Aux Pays-Bas, une étude a montré que 18 % des moineaux vivaient cinq ans ou plus dans les banlieues, contre seulement 4 % dans les zones rurales[22]. En liberté, des moineaux domestiques âgés d'environ 14 ans ont été bagués à plusieurs reprises[22]. En captivité, un âge plus élevé est possible ; l'âge maximal observé jusqu'à présent serait de 23 ans[22].
Le Moineau domestique peut être confondu avec un certain nombre d'autres oiseaux granivores, mais surtout avec ses parents du genre Passer. La plupart de ceux-ci sont plus petits, avec une apparence plus élégante, comme le Moineau de la mer Morte (Passer moabiticus)[23]. Les femelles, de couleur terne, ne peuvent souvent pas être distinguées des autres espèces, et elles sont par exemple presque identiques aux femelles du Moineau espagnol (Passer hispaniolensis) ou du Moineau cisalpin (Passer italiae), pour autant que l'on considère ce dernier comme une espèce à part entière ; les mâles de ces mêmes espèces se distinguent du domestique par leur calotte châtaigne[13]. Le Moineau friquet (Passer montanus) est plus petit et plus mince avec également une calotte couleur châtaigne, et une tache noire sur chaque joue[24]. La voix du friquet est également bien distincte, aux cris plus brefs que le Moineau domestique. Le Moineau du Sind (Passer pyrrhonotus) est plus petit, les mâles moins tachés de noir sur la gorge et la femelle ayant généralement un sourcil pâle distinctif[13].
Moineaux de la mer Morte (Passer moabiticus), spécimen mâle à gauche, femelle à droite.
Moineau espagnol (Passer hispaniolensis), spécimen mâle.
Moineau friquet (Passer montanus).
Moineau du Sind (Passer pyrrhonotus), spécimen mâle.
L'adulte se nourrit principalement de graines de céréales et d'herbes folles, mais il est opportuniste et sait s'adapter, consommant tout aliment disponible[a 1]. Il peut effectuer des manœuvres complexes et inhabituelles pour obtenir sa subsistance, comme ouvrir les portes automatiques afin d'entrer dans les supermarchés[a 2], s'accrocher aux murs des hôtels pour voir les vacanciers sur leurs balcons[25], manger les insectes sur les radiateurs automobiles[26] ou consommer le nectar de certaines fleurs des plantes du genre Sophora[27].
Plusieurs études sur le Moineau domestique menées dans des zones agricoles au climat tempéré ont mesuré que les graines représentaient près de 90 % du régime de l'oiseau[a 1],[28],[s 4]. Il consomme à peu près toutes les graines, mais s'il a le choix, il préfère l'avoine et le blé[29]. Dans les zones urbaines, le Moineau domestique se nourrit principalement des denrées alimentaires fournies directement ou indirectement par l'humain, comme le pain, bien qu'il préfère les graines à l'état brut[s 4],[30]. Il mange également des baies, des fruits et des bourgeons, et peut survivre sans eau dans les zones arides grâce à la seule humidité des baies ingérées[31].
Une autre part importante du régime alimentaire du Moineau domestique est d'origine animale : elle est principalement constituée d'insectes, où coléoptères, chenilles, diptères et pucerons sont prédominants[32]. Cet oiseau consomme également divers arthropodes, des mollusques et crustacés quand il peut en trouver, mais aussi des vers de terre, et même des vertébrés comme les lézards, les grenouilles ou les souris[a 1]. Au nid, les oisillons sont majoritairement nourris d'insectes durant une quinzaine de jours après l'éclosion[33]. Ils sont également nourris d'un peu de blé et de graines d'adventices, d'araignées et des caryopses. Souvent les sauterelles et les grillons sont les plus consommés[a 3]. Les hémiptères, fourmis, mouches à scie, et les coléoptères sont également importants, mais les Moineaux domestiques tirent parti de la nourriture la plus abondante quelle qu'elle soit pour nourrir leurs petits[a 3],[34],[35].
Le Moineau domestique attrape les insectes en vol au début du printemps et au début de l'automne, et déchire les fleurs, surtout les jaunes, au printemps[36]. Il dépend du grain pour digérer les graines dures, ou celui-ci peut être remplacé par des gravillons, souvent provenant de la maçonnerie, ou des morceaux de coquilles d'œufs ou d'escargots ; les grains rugueux et de forme oblongue sont privilégiés[a 4].
Le Moineau domestique atteint sa maturité sexuelle dès la saison de reproduction suivant sa naissance, et peut parfois tenter de se reproduire dès ce moment. Certains oiseaux se reproduisant pour la première fois sous les tropiques sont seulement âgés de quelques mois, et présentent encore leur plumage de juvénile[a 5]. Cependant les couvées des jeunes parents n'arrivent souvent pas à terme et le succès reproducteur augmente avec l'âge, car les oiseaux plus vieux se reproduisent plus tôt dans la saison que ne le font les jeunes couples, et mènent plus de jeunes à l'envol[37]. La saison de reproduction du Moineau domestique est variable, dépendant principalement de la disponibilité des insectes[s 5].
Le Moineau domestique est monogame, et s'apparie généralement pour la vie. Les oiseaux d'un couple réalisent souvent des copulations extra-conjugales, avec près de 15 % d'oisillons non apparentés au compagnon de leur mère. La bigamie existe, mais est limitée par les agressions entre femelles. Les mâles surveillent de près leur compagne avant la reproduction pour éviter les infidélités. De nombreux oiseaux ne trouvent ni de nid ni de partenaire, et peuvent alors servir d'aides auprès de couples, ce qui augmente alors leur chance d'être choisis en remplacement si un partenaire vient à disparaître. Quel que soit le sexe d'un partenaire disparu il est rapidement remplacé durant la saison de reproduction. La formation d'un couple et le lien entre les deux oiseaux sont liés à l'exploitation d'un site de nidification, bien que les oiseaux d'un même couple puissent se reconnaître loin de leur nid. Avant la saison de reproduction, les mâles non appariés investissent un site de nidification et crient sans cesse pour attirer une compagne. Quand une femelle approche alors d'un mâle, celui-ci abaisse ses ailes en les faisant frémir, relève la tête en mettant en évidence son plastron noir, redresse sa queue en étalant les plumes de cette dernière. Le moineau mâle tente ensuite de s'accoupler avec la femelle, qui adopte une attitude menaçante et l'attaque avant de s'envoler. Le mâle vole alors à la suite de la femelle et parade devant elle, attirant d'autres mâles, qui paradent aussi face à la femelle. Ces autres mâles ne se reproduisent généralement pas avec la femelle, mais cela a déjà été observé. Quand la femelle est prête à copuler, elle sollicite le mâle en émettant un léger cri en dee-dee-dee. Le couple copule fréquemment et le mâle monte la femelle plusieurs fois d'affilée.
Le Moineau domestique préfère trouver abri dans un trou pour établir son nid, mais utilise des sites de nidification variés. Les nids sont souvent construits sous les avant-toits ou les chéneaux et divers emplacements creux des maisons. Les cavités dans les arbres ainsi que les trous dans les falaises ou les berges peuvent aussi être utilisés. Le moineau bâtit son nid en mars, de préférence dans une cavité (fissure, gouttière, etc.), à partir de paille, de plumes, de brins de textile. Il peut lui arriver d'occuper des nids d'hirondelle, parfois en délogeant les habitants. La femelle pond de trois à huit œufs, ayant pour dimensions extrêmes 19,1-25,4 mm × 13,0-16,9 mm[38]. Ils seront couvés par les deux parents pendant 14 à 17 jours.
Vingt jours après leur éclosion, les jeunes peuvent quitter le nid, ce qui permet aux parents de nicher une nouvelle fois. Un moineau peut vivre jusqu'à treize ans[16].
Les moineaux domestiques s'activent pendant la journée[39]. Le chant commence en moyenne 18 minutes avant le lever du soleil, les différences de luminosité dues aux nuages n'ayant pratiquement aucune influence[39]. La fin de l'activité se situe avant le coucher du soleil, même en hiver[39]. Aux latitudes moyennes, on observe parfois des activités nocturnes, par exemple lors de la capture d'insectes sous les projecteurs d'installations industrielles[39]. Il est également possible de découvrir des moineaux chassant la nuit à plus de 300 mètres au-dessus du sol sur l'Empire State Building[39].
Le Moineau domestique est très sociable, et vit souvent en bandes. Il est grégaire en toutes saisons lorsqu'il s'alimente, formant souvent des volées mixtes d'alimentation, c'est-à-dire mangeant en compagnie d'individus appartenant à d'autres espèces[a 6]. Il perche en groupe, les nids sont généralement situés ensemble dans les massifs végétaux, et il présente aussi un certain nombre d'activités sociales, telles que le bain de poussière ou d'eau, et le chant en groupes, lors duquel les oiseaux s'appellent mutuellement dans les buissons[s 6],[40]. La plupart du temps, le bain se fait en commun, l'un après l'autre, suivi d'un soin du plumage commun[22]. Parfois, la cuvette utilisée pour le bain de poussière est également défendue contre les congénères par un comportement menaçant correspondant à celui adopté près des lieux d'alimentation[22]. Le Moineau domestique est souvent au sol, où il trouve sa nourriture, mais il se regroupe dans les arbres et les buissons[s 6].
Au sol, le Moineau domestique se déplace presque toujours en sautant sur ses deux pattes[22]. Ce n'est qu'à l'approche d'objets très proches ou en se déplaçant latéralement sur des branches que l'on peut observer quelques pas[22]. Lors de la recherche de nourriture, le moineau se perche souvent à plat sur ses pattes, de sorte que ses plumes touchent le sol[22]. Sur les murs verticaux des maisons ou les troncs, le moineau domestique grimpe en "glissant" et s'appuie aussi sur sa queue écartée, voire de temps en temps sur ses ailes entrouvertes[22]. Dans les branches, il se déplace avec une certaine agilité et peut se balancer la tête en bas autour d'une fine branche sans détacher ses pattes[22].
Le Moineau domestique ne défend pas un territoire de reproduction ou d'alimentation étendu, mais seulement les environs les plus proches du nid ou du dortoir[41]. Dans les zones d'alimentation et au nid la femelle est dominante vis-à-vis du mâle, malgré sa taille plus petite[42],[43].
Les conflits avec les congénères sont principalement observés lors de l'acquisition de nourriture, sur les lieux de baignade et de repos et au nid[41]. Près de 90 % des conflits se déroulent entre les mâles[41]. Les agressions se manifestent souvent par des menaces frontales, la tête étant profondément penchée en avant, la queue en éventail et relevée, les plumes du dos hérissées et les ailes repliées[41]. Lorsque l'intensité est plus élevée, il y a aussi des combats avec des mouvements vers l'avant, le bec ouvert, et des crochets réciproques, parfois même en l'air[41]. Les agressions contre d'autres espèces se produisent principalement en cas de concurrence pour les sites de nidification, mais elles sont rares si l'offre est suffisante[41]. Il arrive que les moineaux domestiques empêchent l'installation d'autres oiseaux cavernicoles dans les nichoirs ou les en évincent[41]. Le Moineau friquet, dont l'habitat recoupe en partie celui du moineau domestique, est alors évincé par ce dernier, ne serait-ce que parce qu'il commence à nicher plus tôt[41].
Les femelles sont plus vigilantes et plus timides que les mâles[41]. La distance de fuite à l'approche de l'homme est plus faible, surtout dans les villes, mais elle augmente avec la taille du groupe[41]. En cas d'alerte d'ennemi terrestre, les congénères se précipitent et suivent l'ennemi dans les arbres et les buissons en criant[41]. Les Étourneaux sansonnets, qui sont en de nombreux endroits les seuls concurrents supérieurs en matière de nidification, sont eux aussi houspillés et parfois chassés lors de l'inspection de sites de nidification potentiels, mais en règle générale, ce sont les étourneaux qui ont le dessus en cas de conflit[41].
Le Moineau domestique pépie. Toutes ses vocalisations sont des variations fondées sur un appel en tchip tchip court et répétés sans cesse, formant le guilleri. Transcrit en chirrup, tschilp, ou philip, cet appel sert de cri de contact au sein d'une volée d'oiseaux, ou utilisé par les mâles pour marquer la propriété du nid ou pour courtiser[44]. Les Moineaux domestiques utilisent aussi cet appel comme « chant social », entre les périodes d'alimentation ou au repos. Durant la saison de reproduction, cet appel devient ce qui est appelé ecstatic call (« appel extatique »), prononcé par le mâle à grande vitesse et ressemblant à un chant[44]. Les jeunes oiseaux, en particulier en captivité, donnent également un réel chant, homologue à celui du Verdier d'Europe[45]. Les mâles agressifs produisent des trilles à partir du cri d'appel de base, transcrites en chur-chur-r-r-it-it-it-it, et également utilisées par les femelles durant la saison de reproduction pour établir la dominance sur les mâles pour les envoyer couver ou nourrir les oisillons[46]. Le cri d'alarme en nasal, dont le son de base est traduit en quer et qui rend lors d'un grande détresse une sorte de cri strident en chree[47]. Une autre vocalisation du Moineau domestique est celle décrite comme l'appeasement call (« cri d'apaisement ») servant à éviter le comportement agressif, généralement au sein d'un couple. Ces vocalisations ne sont pas spécifiques au Moineau domestique et sont partagés, à quelques variations mineures près, par la plupart des passereaux[s 7].
Les moineaux vivant en liberté sont surtout menacés par la prédation et, surtout dans les grandes villes, par la circulation routière[22]. Les oiseaux adultes subissent les plus grandes pertes, avec 45 à 56 pour cent de la mortalité totale, pendant la période de reproduction[22]. Parmi les prédateurs au sol, on compte la Fouine et surtout le Chat domestique, plus rarement le Chien[22]. Les ennemis aériens des moineaux sont surtout l'Épervier d'Europe, la Chouette effraie et le Faucon crécerelle[22]. Les mâles aux couleurs vives et à la tache de gorge prononcée sont plus souvent victimes des rapaces[22]. Les moineaux domestiques sont en de nombreux endroits la proie principale de l'Épervier, avec une part dépassant parfois 50 %, mais ils constituent également la proie la plus fréquente du faucon crécerelle, par exemple à Berlin[22],[48].
Le Moineau domestique est originaire du Moyen-Orient, et s'est répandu en suivant l'expansion de l'agriculture à une grande partie de l'Eurasie et certaines parties de l'Afrique du Nord[a 7]. Il est rare dans une grande partie de l'Asie de l'Est où il est remplacé en milieu urbain par le Moineau friquet[49]. Depuis le milieu du XIXe siècle il s'est répandu un peu partout dans le monde, principalement en raison d'introductions délibérées, mais aussi grâce à une dispersion naturelle et par voie maritime à bord de bateaux[s 8]. Le Moineau domestique a également considérablement étendu son aire de répartition dans le nord de l'Eurasie depuis les années 1850[50] et continue de le faire, comme le montre la colonisation aux alentours de 1990 de l'Islande et de l'île Rishiri[a 8].
Sa répartition en tant qu'espèce introduite couvre une grande partie de l'Amérique du Nord, l'Amérique centrale, le Sud de l'Amérique du Sud, l'Afrique australe, une partie de l'Afrique de l'ouest, l'Australie, la Nouvelle-Zélande, et des îles dans le monde entier, faisant de lui l'oiseau sauvage le plus largement répandu sur la planète[a 9]. Il connait une grande prospérité dans la majeure partie du monde où il a été introduit, la plupart du temps grâce à son adaptation rapide à vivre aux côtés des humains, et à son adaptabilité à un large éventail de conditions[s 9],[51]. D'autres facteurs pourraient inclure sa robuste réponse immunitaire[52]. Une fois introduit, le Moineau domestique se répand rapidement, parfois au rythme de plus de 200 kilomètres par an[53]. Dans beaucoup de régions du monde il est devenu un causeur de ravages, et une menace pour beaucoup d'espèces d'oiseaux indigènes[54],[55]. Quelques introductions ont échoué, se soldant par la disparition des individus introduits, ou ont connu un succès limité, comme ce fut le cas au Groenland et au Cap-Vert[56].
La première des nombreuses introductions réussies en Amérique du Nord fut celle de cinquante couples originaire d'Angleterre ont été lâchés dans New York, par les membres de la Central Park Commission vers 1852[57]. Il s'est depuis propagé à travers le continent, depuis les Territoires du Nord-Ouest, au Canada, jusqu'à la province de Darién, au Panama[8]. Il est devenu l'un des oiseaux les plus abondants en Amérique du Nord[54]. La première introduction du Moineau domestique en Australie eut lieu en 1863 à Melbourne où il est dorénavant un ravageur important de tout l'est du pays[56], mais sa propagation en Australie-Occidentale est empêchée, car chaque oiseau se trouvant dans l'État est tué[58]. Le Moineau domestique a été introduit en Nouvelle-Zélande en 1859, il a atteint depuis là de nombreuses îles de l'océan Pacifique, y compris Hawaï[a 10]. En Afrique australe, des oiseaux de la sous-espèce d'Europe domesticus et de la sous-espèce indienne indicus ont été introduits vers 1900. Les oiseaux d'origine européenne sont limités à quelques villes, tandis que les indicus se sont propagés rapidement, atteignant la Tanzanie dans les années 1980. Malgré ce succès, les espèces autochtones apparentées, comme le Moineau mélanure (Passer melanurus) peuvent également cohabiter avec le Moineau domestique dans les villes, réussissant à le concurrencer[56]. En Amérique du Sud, l'espèce a été introduite en Argentine, elle s'est répandue en direction du nord jusqu'en bordure de la forêt amazonienne[56].
Dans la plupart de l'Asie de l'Est le Moineau domestique est totalement absent, remplacé par le Moineau friquet[49]. Là où ces deux espèces cohabitent, le Moineau domestique est généralement plus nombreux, mais une espèce peut remplacer l'autre d'une manière que Maud Doria Haviland décrit comme « aléatoire, voire capricieuse »[s 10].
Le Moineau domestique est étroitement associé aux habitations humaines et aux cultures agricoles[s 11]. Les conditions préalables à la nidification sont la disponibilité de graines et de produits céréaliers tout au long de l'année et des sites de nidification appropriés[59]. Les zones optimales sont les villages agricoles, les quartiers de banlieue, les centres urbains avec de grands parcs, les jardins zoologiques, les fermes d'élevage ou de volailles et les centres commerciaux[59]. Il atteint sa plus grande densité de population dans les centres-villes, mais le taux de réussite des couvées est plus grand dans les banlieues, où les insectes sont plus abondants[60],[61]. Il vit souvent et niche même à l'intérieur de constructions humaines, en particulier dans les usines, les entrepôts et les zoos[s 11]. Une nichée dans une mine de charbon à 640 mètres sous terre a déjà été enregistrée[60], et il peut venir s'alimenter en des endroits aussi improbables que sur la plate-forme d'observation de l'Empire State Building, de nuit[62]. À plus grande échelle, il est plus abondant dans les zones de culture du blé, telles que le Midwest aux États-Unis[s 12].
Il peut s'adapter à différents climats, mais préfère les climats secs[63]. Il possède même un certain nombre d'adaptations pour les zones arides, y compris une grande tolérance au sel[64] et une capacité à survivre sans eau par l'ingestion de baies[31]. Le Moineau domestique est abondant dans la majeure partie de son aire de répartition, même si localement en déclin[1], mais dans des habitats inhabituels, tels que la forêt tropicale ou les massifs montagneux, sa répartition peut être inégale[s 11].
Il n'est pas un commensal forcé de l'Homme comme cela a pu être suggéré, et des populations d'Asie centrale vivent loin des humains, dans les zones ouvertes, laissant les villes au Moineau friquet[a 11] ; des colonies ainsi isolées ont également été trouvées aux États-Unis[65] et sur certaines îles inhabitées de Nouvelle-Zélande[66]. Les seuls habitats auxquels l'espèce ne peut s'adapter sont les forêts denses et les zones à végétations rase au climat froid, comme la toundra.
Le Moineau domestique est largement sédentaire la plupart du temps, ne se déplaçant rarement davantage que de quelques kilomètres[67], et les réelles migrations au sein des populations sédentaires sont limitées, avec des oiseaux vivant en montagne se déplaçant vers des altitudes plus basses ou quelques jeunes oiseaux se dispersant sur de longues distances, particulièrement le long des côtes[s 6],[68]. De plus deux sous-espèces, bactrianus et parkini, sont essentiellement migratrices et, à la différence des quelques migrants des populations sédentaires, se préparent à la migration en prenant du poids[s 6]. En dehors de leurs périodes de reproduction, les Moineaux domestiques forment de grands groupes dans les arbres, se rassemblant avant d'entamer leur « chant social »[s 6].
Le Moineau domestique fait partie du genre Passer, regroupant jusqu'à 26 espèces si l'on suit le congrès ornithologique international (COI)[69]. La plupart des espèces du genre mesurent entre 11 et 16 cm de long, sont de couleur terne avec une queue courte et carrée ainsi qu'un bec conique massif[11],[s 13]. L'étude de l'ADN mitochondrial indique que la spéciation au sein du genre Passer serait survenue au cours du Pléistocène et plus tôt, tandis que d'autres données suggèreraient cette spéciation comme remontant à entre 25 000 et 15 000 ans[70]. Au sein du genre le Moineau domestique fait partie du groupe des « moineaux à bavette noire du Paléarctique » et est un parent particulièrement proche, phylogénétiquement parlant, du Moineau espagnol méditerranéen[71],[s 14].
La taxinomie du Moineau domestique et de son parent de Méditerranée est très compliquée. Les deux espèces se ressemblent à bien des égards[s 15]. Le Moineau espagnol préfère souvent des habitats plus humides que ceux fréquentés par le Moineau domestique, et il est souvent colonial et nomade[s 16]. Dans la plupart du bassin méditerranéen les deux espèces cohabitent avec un certain degré d'hybridation[a 12]. En Afrique du Nord, les deux espèces s'hybrident abondamment, formant des populations mélangées de façon très variable avec des aires occupées par des Moineaux domestiques de pure souche d'un côté et de Moineaux espagnols de l'autre avec toutes les formes intermédiaires entre[s 17],[72],[73].
Dans une grande partie de l'Italie vit un type de moineau d'apparence intermédiaire entre le Moineau domestique et le Moineau espagnol, connu sous le nom de Moineau cisalpin. Son statut spécifique et son origine sont l'objet de nombreux débats[72],[a 13]. Dans les Alpes italiennes, on observe une intergradation entre Moineau cisalpin et Moineau domestique le long d'une bande d'environ 20 kilomètres de largeur[s 18](le même phénomène existe dans le sud des Alpes françaises), et au sud, sur la moitié méridionale de l'Italie et quelques îles de la Méditerranée le même phénomène avec le Moineau espagnol[72]. Sur les îles méditerranéennes de Malte, sur Gozo, en Crète, sur Rhodes et sur Karpathos il existe d'autres formes d'oiseaux d'apparences intermédiaires et au statut inconnu[72],[s 19],[74].
Le Moineau domestique fut décrit par Carl von Linné, fondateur du système moderne de la nomenclature binominale, sous le protonyme de Fringilla domestica[75]. Plus tard le genre Fringilla fut restreint à ne contenir que quelques pinsons dont le Pinson des arbres, et les moineaux déplacés pour le genre Passer, créé par le zoologiste français Mathurin Jacques Brisson en 1760[76].
Un grand nombre de sous-espèces ont été nommées, et douze sont reconnues dans le Handbook of the Birds of the World et par le Congrès ornithologique international[77],[69]. Ces sous-espèces sont divisées en deux groupes, domesticus rassemblant les oiseaux du Paléarctique, indicus les oiseaux de répartition orientale[77]. Plusieurs sous-espèce du Moyen-Orient, comme Passer domesticus biblicus, sont parfois considérées comme constituant un troisième groupe. P. d. indicus fut décrite comme une espèce à part entière et considérée comme telle par de nombreux ornithologues au cours du XIXe siècle[17]. Les oiseaux migrateurs de la sous-espèce P. d. bactrianus du groupe indicus ont été enregistrées dans les années 1970 comme chevauchant la répartition de P. d. domesticus sans s'hybrider pour autant, et des scientifiques soviétiques, Gavrilov et Korelov, ont proposé de considérer indicus comme une espèce distincte[s 20]. La plupart des autorités ne reconnaissent pas cette scission, puisqu'on observe une intergradation entre les oiseaux des groupes indicus et domesticus dans une grande partie de l'Iran[77].
En Amérique du Nord et à Hawaii, les populations du Moineau domestique sont plus différenciées que celles d'Europe[10]. Cette variation suit une logique connue, avec les oiseaux des latitudes plus élevées étant plus grands et ceux des zones arides étant plus pâles, conformément à la règle de Gloger, du moins chez les adultes[79],[80],[81],[82]. Des observations similaires ont été faites en Nouvelle-Zélande[83] et en Afrique du Sud[s 24]. Les populations introduites peuvent parfois s'être suffisamment différenciées pour mériter le statut de sous-espèce[77], et l'ornithologue américain Harry Church Oberholser a même donné le nom subspécifique de plecticus aux oiseaux plus pâles de l'Ouest de l'Amérique du Nord dans son Bird Life of Texas de 1974[84].
Selon les pays et les régions, le moineau est soit protégé, soit considéré comme un nuisible, à cause de ses déprédations sur les cultures, principalement de céréales[85]. Espèce-sentinelle qui partage de manière générale la même physiologie que les hommes, elle permet l'évaluation et le suivi environnemental du milieu urbain[86].
Leur présence est étroitement liée à celle de l'homme, dont ils s'approchent volontiers. Si la ville leur offre de nombreuses possibilités de se nourrir, leur nombre décroît à la campagne où l'intensification et les pratiques agricoles ont réduit les quantités de ressources disponibles dans les champs : amélioration du contrôle des mauvaises herbes, passage de semis de printemps à des semis d’automne, utilisation d'insecticides et d'herbicides qui éliminent les herbes folles et les insectes dont ils se nourrissent, perte des habitats riches en graines tels que les chaumes, mécanisation accrue[63]. Certaines populations de métropoles européennes ont commencé à chuter également, cette évolution étant liée au bruit (la pollution sonore perturbant leur chant et leur vigilance), à la nourriture urbaine (trop riche en glucides et trop pauvre en protéines car les insectes deviennent rares)[87] et aux rénovations des bâtiments (qui ne permettent pas à ces oiseaux d'y faire leur nid)[88] : à Londres, où la Société royale pour la protection des oiseaux et de nombreux ornithologues amateurs ont étudié de près ce problème ; une étude de 1925 recensait près de deux mille six cents moineaux domestiques dans les jardins de Kensington, en 1995 ils n'étaient plus que 81 et en 2000 seuls six couples subsistaient[89],[90]. Il semblerait que, pour des raisons encore largement méconnues, les populations de moineaux diminuent un peu partout en Europe[91]. Mais ce n'est pas vraiment le cas en France où les effectifs semblent stables en 2014 selon les résultats du programme STOC initié par le Muséum National d'Histoire Naturelle[92]. Toutefois, la population de moineaux domestiques à Paris a chuté de 73 % entre 2004 et 2017[93]. Deux études de 2007 (en Belgique et en Espagne) émettent une possible corrélation entre leur déclin et le développement des champs électromagnétiques[réf. à confirmer][94],[95]. Une autre étude en 2012 menée par l'Institut d'écologie de l'Université nationale autonome du Mexique à Mexico démontre, elle, étonnamment, que les mégots de cigarettes sont très utiles à la survie des moineaux en ville[96].
Il est invasif en Amérique[97], dans le Golfe Persique[réf. souhaitée] ainsi que dans la zone australasienne[58].
Seul un individu des variétés suivantes, issu d'élevage, est considéré comme étant un animal domestique en droit français. Les autres formes de cet oiseau relèvent donc de la législation concernant les animaux sauvages[98] :
L'histoire du moineau baptisé Dominomus (moineau domino) est un exemple du lien entre les espèces protégées et l'homme : un moineau (rapidement appelé par la presse Dominomus) est abattu le 14 novembre 2005 à Leeuwarden, lors des préparatifs du Domino Day de 2005. La mort de cet oiseau appartenant à une espèce protégée a provoqué un vif émoi parmi la population aux Pays-Bas, elle est à l'origine d'une controverse importante. Après sa mort, l'animal fut empaillé et fait actuellement partie de la collection permanente du Musée d'histoire naturelle de Rotterdam.
, sur Humboldt-Universität zu Berlin Passer domesticus
Le Moineau domestique (Passer domesticus) est une espèce de petits passereaux de la famille des Passeridae. C'est un petit oiseau assez trapu, mesurant environ 16 cm de long pour un poids allant de 24 à 39,5 g. Il présente un dimorphisme sexuel, comparable à celui du Moineau rutilant. Les femelles et les jeunes oiseaux sont pâles, colorés de brun et de gris, tandis que les mâles ont le teint plus vif, avec des marques noires, blanches et brunes. Granivore, il se nourrit majoritairement de céréales et d'autres graines, mais se montre opportuniste, consommant divers invertébrés, les insectes en premier lieu, qui servent par ailleurs d'alimentation de base aux oisillons. Ses prédateurs principaux sont les chats domestiques et les rapaces.
Ce moineau est très commun dans la plupart des parties du globe : originaire du bassin méditerranéen et d'une grande partie de l'Asie, il a été introduit accidentellement ou volontairement dans beaucoup d'autres régions du monde. C'est l'oiseau à l'aire de répartition la plus vaste. Le Moineau domestique côtoie largement l'humain, avec lequel il entretient souvent une forte relation de commensalisme, et peut vivre en milieu urbain ou rural. Bien qu'on trouve cet oiseau dans des habitats et sous des climats très variés, il évite généralement les vastes forêts, les prairies et les déserts éloignés de l'habitat humain.
En raison de ses grands effectifs et de son omniprésence là où les hommes se sont établis, et ce depuis la préhistoire,, cet oiseau occupe une place importante dans notre culture. Il est amplement chassé pour les dommages qu'il cause aux terres agricoles, le plus souvent sans succès, mais il a aussi souvent été gardé comme animal de compagnie, considéré comme un produit alimentaire, ou comme un symbole de la luxure et de la puissance sexuelle, ainsi que de la banalité et la vulgarité. Bien qu'il soit largement répandu et abondant, ses effectifs ont diminué dans certaines régions, en particulier dans certaines grandes agglomérations. Il est considéré comme espèce suscitant une « préoccupation mineure » selon l'Union internationale pour la conservation de la nature.
Éan beag, donn is liath, a itheann ar an talamh. A cheann liath, prioslóir geal-liath ar an mbaineannach, dubh ar an bhfireannach. Dúchasach don Eoraip, an Áise agus tuaisceart na hAfraice. Maireann sé gar d'áiteanna a mbíonn daoine, den chuid is mó. Uiliteach, agus gob láidir air le síolta a bhriseadh. Déanann sé a nead as féar is tuí le líneáil cleití i bpoll, ach go míshlachtmhar. Tógann sé suas le 4 ál in aghaidh na bliana.
O pardal, pardal común, pardal doméstico, pardao ou gorrión,[3] Passer domesticus (Linnaeus, 1758), é un paxaro da orde dos paseriformes (Passeriformes) e familia dos paséridos (Passeridae).
Está adaptado ao hábitat urbano e moi acostumado a vivir cerca do ser humano. Distribúese por todo o globo, aínda que é orixinario de Eurasia e do norte de África.
Foi introducido polo ser humano no resto de continentes, a excepción da Antártida.
Cen exemplares procedentes de Inglaterra foron soltados en Brooklyn, Nova York, como control de pragas. Esta medida foi seguida noutras cidades dos Estados Unidos, onde é coñecido coloquialmente como pardal inglés (English sparrow) para distinguilo dos pardais americanos nativos.
Pode chegar a vivir 13 anos en catividade, se ben en liberdade non adoita chegar aos 7.
Pesa arredor de 30 g e mide de 14 a 16 cm, sendo os machos normalmente algo maiores que as femias. O pardal común ou doméstico é de conformación robusta e patas curtas. O seu peteiro é groso, forte e cónico.
A plumaxe do lombo é parda, con manchas negras e vermellas.
Os machos posúen unha mancha negra en forma de gravata que cobre parte do peito e da gorxa. A fronte, coroa e caluga son grises. As femias posúen unhas cores máis apagadas: a súa cabeza é parda e as cellas claras, e non posúen o negro na gorxa dos machos.
A cría é similar na plumaxe á femia.
Forman parellas monógamas en cada estación de reprodución. Constrúen os niños en primavera, con follas secas, plumas e anacos de papel. Aniñan nas fendas dos edificios, debaixo das tellas ou en troncos de coníferas. Poñen os ovos en calquera momento da primavera, podendo haber ata 4 niñadas, e en cada unha 4 ou 5 ovos.
Unha vez que todos son depositados, tanto o macho como a femia se encargan de incubalos, turnándose cada poucos minutos. Aos 10 días os poliños rompen a casca do ovo, e aos 14 xa teñen plumas.
Poden chegar a ser moi agresivos con outras especies, ocupando ou tapando niños con poliños acabados de nacer.
Paxariño gorrión,
non me coma-las cereixas
que vai o meu amo fóra
e hácheme da-las queixas.
Adoitan baixar a terra buscar comida, camiñando a saltos, como é propio dos paseriformes, a diferenza das pombas que o fan dando pasos. Aliméntanse de sementes e insectos, aínda que tamén aproveitan os desperdicios do home. En primavera tamén pode comer bolboretas e flores: Crocus, Aconitum e a flor de primavera (Primula vulgaris) parecen atraer aos pardais.
Protexen con agresividade a área arredor do niño, tanto doutras especies como de membros da súa propia. Os machos atacan a outros machos e as femias fan o propio con outras femias.
En ambientes urbanos posúen maior confianza co home que en ambientes rurais. Encóntrase sempre preto de lugares habitados, xa sexan rúas, parques ou xardíns, como prados, hortas ou granxas.
É unha ave sedentaria.
Passer domesticus domesticus
Passer domesticus (femia)
Passer domesticus (macho)
O pardal, pardal común, pardal doméstico, pardao ou gorrión, Passer domesticus (Linnaeus, 1758), é un paxaro da orde dos paseriformes (Passeriformes) e familia dos paséridos (Passeridae).
Obični vrabac, vrabac pokućar, domaći vrabac a često i vrabac (lat. Passer domesticus) je ptica pjevica koja pripada porodici vrabaca.
Naseljen je u mnoge dijelove Europe i Azije. U Hrvatskoj i u nekim drugim zemljama obični vrabac se naziva i vrapcem pokućarom. U Americi vrapca nazivaju engleskim vrapcem kako bi ga razlikovali od autohtonog američkog vrapca. Danas je domaći vrabac prisutan i kao kućni ljubimac kod nekih ljudi.
Čovjek je istrijebio vrapce u Subsaharskoj Africi, Australiji, Novom Zelandu, u Južnoj i Sjevernoj Americi. No, nakon izvjesnog vremena, vrapci su ponovno dovedeni u ista staništa.
Između 1850. i 1875. godine vrapci su uvedeni u Sjedinjene Američke Države, no mjerodavna tijela su, u razdoblju do 1883. godine, vrapce proglasila štetnom vrstom, pa ih je bilo zabranjeno uvoziti u Sjedinjene Američke Države.
U Kini su nakon 2. svjetskog rata također proglasili (Mao Ce Tung) vrapca štetočinom, jer su zbog povećanog broja populacije tih "letećih miševa" stradavali usjevi žitarica, posebno riže. U masovnom odstrijelu stradao je nepoznat broj vrabaca koji su dvije godine bili na meti praćaka, zračnih pušaka, topova, mreža i drugih sredstava korištenih za hvatanje i ubijanje. Seljaci i ostali lovci bili su plaćeni po broju ubijenih ptica te su neki i odlikovani za taj čin narodne hrabrosti. Ispostavilo se da je to najveća greška koju je netko napravio nad jednom ptičjom vrstom, što su pokazale sljedeće godine u Kini kada zbog najezde kukaca nije bilo dovoljno ptica koje se njima hrane. Po proračunima stradalo je više usjeva nego što bi se to isto dogodilo za 10 godina najezde vrabaca. Valja napomenuti da je pri ovom odstrijelu vrabca zbog nerazlikovanja ptica stradao i nepoznat broj drugih ptičjih vrsta.
Ljudi inače uglavnom ne mare za vrapce, a u nekim zemljama čak se i smatralo da vrapci prenose zaraze.
Mužjak ima plavkasto sivo tjeme i zatiljak oivičen kestenjasto smeđim poljem koje počinje kod očiju i završava na zatiljku. Obrazi su svjetlo sivi do bjelkasti. Prsa i trbuh su pepeljasto sivi, a podvoljak, grlo i kljun su crne boje. Leđa su smeđa s uzdužnim crnim prugama. U jesen nakon mitarenja crni dio na podvoljku može biti pokriveno svjetlijim rubovima novog perja. Ljeti je mužjaku kljun plavo-crn, a noge smeđe boje. U hladnijim područjima, mužjak ima blijedo perje sa žućkasto-smeđim kljunom. Ženka nema sivkasti zatiljak niti crni kljun i glavu, i lako ih je razlikovati, za razliku od poljskih vrabaca. Mladi stari nekoliko dana imaju meko tamnosmeđe paperje i svijetli žuti kljun. Ženka leže ... jaja. Tek izleženi mladunci nemaju perje. Relativno česta je pojava jedinki s djelomičnim albinizmom. Vrapci imaju relativno izraženi spolni dimorfizam. Svojim izgledom domaći vrabac pomalo sliči poljskom vrapcu, ali je domaći vrabac nešto tamnijeg perja. Kreću se skakutanjem. Glasa se "živ-živ".
Odrasli vrabac je velik 14-16 cm i težak 24-38 g, i malo je veći od poljskog vrapca. Raspon krila iznosi 25 cm. Tijelo mu je često "napuhano", spojeno s manjom glavom. Na glavi ima kratki, stožasti kljun.[1] Na nogama ima četiri prsta, a rep je kratak. Kad leti, maše krilima nekoliko puta u sekundi. Odlično i brzo leti. Pod krilima se nalazi bijela mrlja.
Mladenačko mitarenje je potpuno, i počinje u dobi između šest i osam tjedana. Kako bi bilo dovršeno prije početka nepovoljnih vremenskih prilika može, ovisno o dobi valjenja, biti skraćeno s prosječno 82 na samo 64 dana.
Rasprostranjen je u Africi, Aziji, Europi, Sjevernoj i Južnoj Americi. Najrasprostranjenija je ptica na planetu, ali se brojka vrabaca smanjuje u mnogim zemljama. Živi u gradovima, ali i izvan naseljenih mjesta. Također, može živjeti bilo gdje, no može živjeti i u ljudskoj blizini.
Hrani se sjemenkama i kukcima, obično manjim leptirima. Mladi vrapci se hrane ličinkama kukaca. U proljeće, hrana mu je nektar iz cvijeća žute boje, poput jaglaca, šafrana i jedića. Hrani se i paucima te voćem.
Vrabac se gnijezdi na mnogim mjestima:u kućnim strehama, rupama, u šupljinama zgrada, na bršljanu oko kuća i u grmlju, pa čak i na morskim grebenima. Gnijezdo koje je smješteno na bršljanu ili u nekoj rupi najčešće je neuredno, izgrađeno od slamki, ostataka smeća i perja. Prostrana i dobro izgrađena gnijezda pravi u grmlju i na stablima. Vrapci mogu biti veoma agresivni kad je riječ o mjestima na kojim se gnijezde, pa često uništavanju gnijezda prijašnjih stanovnika. Katkad koriste napuštena gnijezda drugih ptica. Lastavice i ptice plavog perja posebno su osjetljive na vrapčevo agresivno ponašanje. Zauzvrat, vrapci, poput čvoraka, ubijaju odrasle plave ptice i njihove mlade, kako bi dobili priliku za gniježđenje.
Kao i neke druge vrste ptica, tako i vrabac pred parenje potpuno izmijeni vanjski izgled. Mužjak u tom razdoblju dobiva traku sive boje na vrh glave, novu nijansu boje na krilima i svijetlobijele obraze. U gnijezdo ženka snese 5-8 jaja veličine 15 x 22 mm i težine od 3 g. Jaja su prašnjava s nekoliko crno-sivih pjegica i na njima ženka sjedi 10-12 dana. Inkubacija u vrabaca traje jako kratko. Ženka vrapca u ljeto u Novoj Engleskoj i u SAD-u obično snese u gnijezdo i do 25 jaja.
Spolno zreli vrapci prosječno žive od 1,5 do 2,3 godine. Ako se računaju i mladi vrapci, tada je prosječni životni vijek tek 9 mjeseci. Vrapci dulje žive u gradovima nego u otvorenoj prirodi. Pomoću prstenovanja je zabilježeno da neki primjerci žive i do 14 godina na slobodi. U zatočeništvu dožive i do 23 godine. Mladi vrapci obično nauče letjeti s 15 dana.
U jednoj budističkoj mitologiji Sidharta (Buda) je doživio duhovno buđenje. Zato su mu se svi prisutni došli pokloniti; no vrapci su došli zadnji. Zbog toga, Buda je vrapcima svezao noge da ih kazni.
Vrabac se često spominje u Bibliji, a posebno se spominje u Novom Zavjetu.
U mnogim dijelovima Europe broj vrabaca (populacija) se smanjuje. Brojka vrabaca u toj zemlji se prepolovila u odnosu na stanje iz 1980-ih. I u Velikoj Britaniji situacija je slična jer je u posljednjih 25 godina nestalo 64% ukupnog broja vrabaca. Navode se različiti razlozi za smanjivanje populacije, a jedan od najiznenađujućih razloga je uvođenje bezolovnog goriva [3], čije izgaranje proizvodi visoko otrovne spojeve poput metil-nitrita. Ukupan broj jedinki u Europi prema podacima IUCN Crvene liste iznosi između 130 i 270 milijuna.
Zemlja/država Broj vrabaca (procjena) Godina Zaključak Luxemburg 35.000 - 40.000 2002. Vrapci su u Luxemburgu veoma česti. Lihtenštajn 1.000 - 2.500 1998. - 2000. Vrabaca je tek nekoliko tisuća te bi mogli postati rijetki. Njemačka 4.000.000 - 10.000.000 1995. - 1998. Vrapci su veoma brojni te, izgleda, nema prorjeđivanja vrabaca u Njemačkoj. Švedska 400.000 - 50.000 1998. - 2002. Veoma su česti u Švedskoj. Austrija 350.000 - 700.000 1998. - 2002. Veoma česti u Austriji. Češka 2,8 - 5,6 miljuna 2001. - 2003. Brojni su.Vrapci su u Australiju dovedeni 1863. i 1870. godine. Najprije su dovedeni u državu Victoriju, a onda su se proširili i u ostale dijelove Australije (uključujući i mjesta kao što su Sydney, Brisbane, Hobart itd.). No, kasnije, vrapci su označeni štetnima u Istočnoj Australiji, a u Zapadnoj Australiji su ih nemilosrdno ubijali.
U Sjevernoj Americi populacija opada, ali su vrapci i dalje najraširenija ptičja vrsta u Sjevernoj Americi. Broj vrabaca u Sjevernoj Americi iznosi otprilike 50 milijuna. U SAD-u[4] i u Kanadi vrapci, golub i čvorak nisu zaštićeni zakonom.
Mužjak
Vidljiva razlika između mužjaka (lijevo) i ženke (desno)
Mladi vrabac
Ženka
Tek izleženi mladunci u gnijezdu
Mladunac star nekoliko dana
Poštanska marka iz 1999. godine
Vrabac
Mužjak
Obični vrabac, vrabac pokućar, domaći vrabac a često i vrabac (lat. Passer domesticus) je ptica pjevica koja pripada porodici vrabaca.
Gráspör (fræðiheiti: Passer domesticus) er fugl af spörvaætt. Hann er upprunninn í Evrópu og hluta Asíu en hefur nú breiðst um mest allan heim með landnámi Evrópuþjóða um allan heim á liðnum öldum. En evrópubúar hafa flutt hann til annarra landa þar sem þeir hafa sest að, sérstaklega sem vörn gegn meindýrum, en hann étur mikið af skordýrum sem teljast til meindýra. Gráspör er einkennisfugl borga og bæja um heiminn. Gráspör á Íslandi Gráspör sást fyrst á Íslandi 1959 en þá varp eitt par í Reykjavík og einnig fannst varp 1961 í Vestmanneyjum. Í báðum þessum tilvikum var fuglunum eytt að kröfu yfirvalda og eftir ábendingu frá Fuglafriðunarnefnd og var það til að koma í veg fyrir fjölgun hérna. Gráspör verðir eingöngu við mannabústaði í holum og glufum á byggingum. Hann er staðfugl á Íslandi. Varpið hefst um miðjan maí en fuglinn getur verpt tvisvar eða þrisvar á sumri. Eggin eru 6-8 og þau ungast út á 10-12 dögum og verða ungarnir fleygir á innan við tveimur vikum. Gráspör er frææta en étur einnig skordýr.
Gráspör er friðaður á Íslandi.
La passera europea, o passera oltremontana (Passer domesticus Linnaeus, 1758) è un uccello dei Passeridi[2]; comunemente passero o passerotto, presenta una distribuzione cosmopolita.[1] Da non confondere con la passera d'Italia, la specie comunemente presente nella penisola italiana.
Da alcuni anni la popolazione è in declino in varie parti d'Europa, senza che vi sia una causa certa.[3][4]
Il piumaggio dei maschi adulti differisce dal piumaggio delle femmine e degli immaturi. Il maschio è facilmente confondibile con le altre specie del genere Passer, se non fosse per il vertice grigio. La taglia è di circa 15 cm, per 32 g di peso.
Passera europea femmina
Passera europea maschio
È una specie molto socievole, infatti possono stare in gruppi di una decina di esemplari e spesso si avvicinano agli umani per cercare cibo. È granivoro, ma in estate non disdegna larve e insetti. I passeri europei per liberarsi dei parassiti fanno bagni di terra. Vive in media 5 o 6 anni.
Il maschio prepara più nidi, nei posti più disparati ma sempre comodi: sotto le tegole, negli anfratti di edifici e occasionalmente sugli alberi. La paglia è la componente principale dei suoi nidi, che poi imbottisce con piume di altri uccelli; l'ingresso del nido è sempre laterale. La femmina che si farà attirare in uno dei nidi preparati dal maschio, vi deporrà dalle 4 alle 8 uova, come arriva la primavera; la nidiata è svezzata da entrambi i genitori.
Non migra e, in zone abitate, si lascia avvicinare facilmente dalle persone. Vive in stormi anche grandi ed è socievole anche nel periodo di cova.
L'areale originario di questa specie si estende dall'Europa, al Nord Africa all'Asia. A seguito di ripetute introduzioni da parte dell'uomo si è naturalizzata anche in America, in Africa australe e in Oceania, divenendo di fatto una specie a distribuzione cosmopolita.[1]
L'areale di questa specie non comprende però l'Italia (a parte alcune aree di confine). In Sicilia e in Sardegna essa è sostituita dalla passera sarda (o passero spagnolo), diffusa anche in Spagna, in Grecia e in Nordafrica, paesi nei quali può coesistere con Passer domesticus. Nelle restanti regioni d'Italia è sostituita dal passero italiano (o passera d'Italia), quasi-endemismo del nostro paese (fuori d'Italia è presente in Corsica, in Canton Ticino, in aree alpine di frontiera e a Creta). In Sicilia sono presenti sia il passero spagnolo che il passero italiano. Le due specie suddette hanno abitudini e aspetto simili al congenere Passer domesticus; evidente comunque la differenza nel colore della testa del maschio.
Il Congresso Ornitologico Internazionale riconosce le seguenti sottospecie:[2]
La passera europea, o passera oltremontana (Passer domesticus Linnaeus, 1758) è un uccello dei Passeridi; comunemente passero o passerotto, presenta una distribuzione cosmopolita. Da non confondere con la passera d'Italia, la specie comunemente presente nella penisola italiana.
Da alcuni anni la popolazione è in declino in varie parti d'Europa, senza che vi sia una causa certa.
Passer domesticus (-is, m.) est avis ordinis Passeriformium, quae in Europa et Asia endemica est. Ad Americam, Africam, et Australiam portatus est.
Kitos reikšmės – Žvirblis (reikšmės).
Žvirblis, sin. naminis žvirblis (lot. Passer domesticus, angl. House Sparrow, vok. Haussperling) – žvirblinių šeimos paukštis.
Eurazijoje paplitęs nuo Atlanto vakaruose iki Ochotsko jūros rytuose. Šiaurėje arealas siekia Kolos pusiasalį, Lenos vidurupį, pietryčiuose tęsiasi iki šiaurės rytų Kinijos, Aralo jūros, pietuose siekia Viduržemio jūros regioną. Gyvena Šiaurės Afrikoje, Viduržemio jūros, Britų salose. Introdukuotas Amerikose, Pietų Afrikoje, Australijoje, daugelyje salų.
Lietuvoje labai dažnas; peri, žiemoja. Čia gyvena porūšis Passer domesticus domesticus.
Patino kakta, galvos viršus ir pakaušis pilki, galvos šonai rudi. Nugara ruda, išmarginta rudomis išilginėmis dėmėmis, skruostai balsvi. Sparnu driekiasi balsva juostelė. Pilvas balsvas, gerklė ir pagurklis juodi. Snapas juodas, rudenį ir žiemą papilkėja. Kojos juodos. Patelė blankesnių spalvų, beveik visa pilkšvai rusva. Sveria 32-33 g.
Jaunikliai išsirita pilki, vėliau įgauna rusvą spalvą, tamsesnę negu patelės.
Naminis žvirblis – sėslus paukštis. Gyvena žmogaus kaimynystėje: sodybose, ūkiniuose pastatuose, miestuose, fermose, parkuose, užima kitiems paukščiams skirtus inkilus. Aktyvus dieną, gerai skraido. Rudenį, žiemą, ankstyvą pavasarį skraido pulkais, leidžiasi į medžius, krūmus ir ten ilsisi.
Tuoktuvių metu žvirblių patinai nusileidę ant žemės pešasi. Kovą pradeda sukti lizdą namų pakraigėse, palėpėse, plyšiuose, angose, kregždžių lizduose, inkiluose. Lizdui naudoja žoles, šiaudus, pakulas, įvairių audinių liekanas. Gūžtą iškloja naminių gyvūnų plaukais, kitų paukščių plunksnomis. Deda 4-7 balkšvus, pilkšvus, gelsvai arba rausvai taškuotus, ovalius kiaušinius. Peri patinas ir patelė 13-14 dienų. Išsiritę jaunikliai lizdą palieka taip pat po 13-14 dienų. Per metus veda 2-3 vadas (nuo balandžio iki rugpjūčio).
Minta įvairiu maistu: javų grūdais, dobilų, runkelių, guobų, spygliuočių sėklomis, nulesa vyšnias, trešnes, žemuoges, išlesa dygstančius žirnius, pupeles, salotas, kopūstus. Taip pat gaudo lėtus vabzdžius, pavyzdžiui, karkvabalius. Vasaros pabaigoje būriais niokoja javus, saulėgrąžas, kanapes. Žiemą dažnai lankosi prie lesyklų[1].
Žvirblis kaip pasėlių niokotojas nuo seno laikomas ūkininkų priešu. Slavų kalbose žvirblio pavadinimas reiškia „mušk vagį“ (plg. rus. воробей). Folklore vaizduojamas kaip apsukrus, vikrus, įkyrus vagišius. Žvirbliams iš laukų ir sodų baidyti statomos įvairios baidyklės. XX a. Kinijoje Didžiojo šuolio metu žvirblis buvo paskelbtas žemės ūkio priešu ir pradėta masinė jų naikinimo kampanija. Tačiau dėl to padaugėjo vabzdžių, ypač prie miestų, todėl ši kampanija pristabdyta.[2]
Patinėlis
Patelė
Čiulbant
Žvirblis, sin. naminis žvirblis (lot. Passer domesticus, angl. House Sparrow, vok. Haussperling) – žvirblinių šeimos paukštis.
Mājas zvirbulis (Passer domesticus) ir mazs, brūnganpelēks zvirbuļu dzimtas (Passeridae) putns; nometnieks un kosmopolīts — viens no pazīstamākajiem un biežāk sastopamajiem pilsētas putniem Latvijā. Izdala 12 pasugas.[1]
Zvirbulim veltītas vairākas latviešu tautas pasakas, dzejoļi un dziesmas, grāmatas un pat animācijas filmas — piemēram, Vika “Sarežģītais zvirbulēns”.
Zvirbulis sastopams gandrīz visā pasaulē, galvenokārt vietās, kur mīt cilvēki. Plaši izplatīts Eiropā, Āzijā un Āfrikas ziemeļos. Introducēts Amerikā, Austrālijā, Jaunzēlandē un Āfrikas dienvidos. Ziemo izplatības areālā. Īstas sezonālas migrācijas veic tikai divas pasugas, kas mājo Āzijas kalnu apvidos.[2]
Sevišķi daudz mājas zvirbuļu ir ASV, savukārt dažviet Eiropā to skaits sarūk. Nīderlandē, piemēram, mājas zvirbulis skaitās apdraudēts putns.
Mājas zvirbulis Latvijā ir parasts ligzdotājs un nometnieks. Sastopams pilsētās un apdzīvotās vietās. Ārpus pilsētām sastopams fermās, kūtīs un staļļos, kur var viegli atrast barību un arī ligzdošanas vietas. Latvijā mājo nominālpasuga P. d. domesticus.[2]
Saskaņā ar Latvijas Ornitoloģijas biedrības datiem Latvijā ligzdo aptuveni 750 000—2 000 000 mājas zvirbuļu pāru, bet ziemo 1 500 000—4 000 000 putnu.[3]
Mājas zvirbulis ir neliels vai vidēji liels, kompakts dziedātājputns ar lielu, apaļu galvu un spēcīgu knābi. Ķermeņa garums 14—18 cm (tipiski 16 cm), spārnu plētums 19—25 cm.[4][5][6] Areāla ziemeļos dzīvojošās pasugas lielākas nekā areāla dienvidos dzīvojošās pasugas. Ziemeļu grupai svars apmēram 20—39 g (tipiski 30 g[4]), dienvidu grupai 21—33 g (tipiski 26 g[4]).[5] Mātītes nedaudz lielākas nekā tēviņi ligzdošanas sezonā, bet tēviņi nedaudz lielāki ziemas periodā.[4]
Mājas zvirbulim piemīt dzimumu dimorfisms. Nominālpasugas tēviņa mugura un pleci tumši brūni ar melnām svītrām, vēders pelēks. Galva trīskrāsaina: pelēks ar kastaņbrūnu un melnu (virspuse un vaigi pelēki, laukums ap acīm līdz knābja pamatnei melns). Pakakle melna. Uz brūnajiem spārniem balta josla. Lidspalvas gaišāk brūnas ar tumši brūnām maliņām. Aste brūna. Acis tumši brūnas, knābis melns, kājas rozīgi pelēkas. Ziemā apspalvojums, knābi ieskaitot, kļūst pelēcīgāks, pakakle nav tik koši melna, arī galvas brūnais apspalvojums zaudē sarkanīgo toni.[6]
Mātīte kopumā ir viscauri pelēkbrūna ar tumši svītrotu muguru un vienkrāsainu pavēderi. Pakakle pelēkbrūna tapat kā krūtis un vēders. Galvas virsa brūna, virs acs izceļas gaišā uzacs. Knābis dzeltenīgs. Jaunie putni līdzīgi mātītei.[6][7]
Mājas zvirbulis ir skaļš un sabiedrisks putns, visu laiku uzturoties barā, pat ligzdošanas sezonā. Bari rudenī un ziemā ir lielāki nekā vasarā. Bars nakšņo pēc iespējas augstākā un labi aizsedzošā veģetācījā, piemēram, biezi saaugušos mežvīteņos, zarotās koku vai krūmu lapotnēs, zem māju jumtiem. Uz nakšņošanas vietu bars, skaļi, trokšņojot, ierodas krēslā un pamet to īsi pirms saullēkta. Arī barojoties tas visu laiku savā starpā sazinās.[6]
Uz zemes mājas zvirbulis pārvietojas ar lēcieniem. Lidojums ātrs un taisnvirziena, bet lidojot augstāk kļūst viļņveidīgs.[6] Lai arī īpaši nebaidās no cilvēka, tā klātbūtnē ir uzmanīgs un veikls.
Mājas zvirbulis ir visēdājs. Barojas gan ar augu, gan dzīvnieku izcelsmes barību: dažādām sēklām (īpaši iecienīti ir graudi), kukaiņiem un to kāpuriem, arī ar augļiem, sliekām un zirnekļiem. Pilsētvidē arī ar pārtikas paliekām. Barību galvenokārt meklē uz zemes, bet ķer kukaiņus arī lidojumā.[6] Zvirbulis ir ļoti derīgs putns, jo iznīcina kaitēkļus.
Mājas zvirbulis ligzdo nelielās kolonijās. Sezona parasti sākas maijā. Ligzda atrodas koka dobumā, klints spraugā vai ēku konstrukciju iedobumā, arī telpās zem jumta, piemēram, pažobelē vai bēniņos. Ligzdu pāris būvē kopīgi, izmantojot sausu zāli un spalvas, arī stieples un papīra gabaliņus.[6] Dažkārt zvirbulis var būt tik nekaunīgs, ka vai nu ieņems jau cita putna ierīkotu ligzdu, vai arī uzbūvēs tai pa virsu savējo, pat ja tā jau būs “apdzīvota”.
Sezonā var būt līdz 4 perējumiem, bet biežāk 2—3 perējumi. Dējumā 3—7 gaiši zaļganas olas ar tumši pelēkiem un lillīgiem raibumiņiem. Inkubācijas periodsilgst 10—15 dienas, perē galvenokārt mātīte. Tēviņš to īslaicīgi nomaina, kamēr mātīte barojas. Izšķiļoties mazuļi ir ligzdguļi, nevarīgi un kaili. Par tiem rūpējas abi vecāki, tos barojot ar kukaiņiem. Ligzdu jaunie putni atstāj apmēram 13—18 dienu vecumā, patstāvīgi kļūst 26—28 dienu vecumā.[6][7]
Mājas zvirbulim ir 12 pasugas:[1]
Mājas zvirbulis (Passer domesticus) ir mazs, brūnganpelēks zvirbuļu dzimtas (Passeridae) putns; nometnieks un kosmopolīts — viens no pazīstamākajiem un biežāk sastopamajiem pilsētas putniem Latvijā. Izdala 12 pasugas.
Zvirbulim veltītas vairākas latviešu tautas pasakas, dzejoļi un dziesmas, grāmatas un pat animācijas filmas — piemēram, Vika “Sarežģītais zvirbulēns”.
De huismus (Passer domesticus) is een kleine zangvogel die samen met ongeveer dertig andere mussensoorten, waaronder de ringmus, behoort tot het geslacht Passer.
De huismus eet voornamelijk zaden en insecten. De zang van het vogeltje beperkt zich doorgaans tot getjilp. De huismus beweegt zich vliegend of hippend voort. De mus is een standvogel: hij blijft doorgaans rond dezelfde plek wonen. Het mannetje is duidelijk te onderscheiden van het vrouwtje, omdat de eerste zwarter en bruiner getekend is.
De huismus is 160 tot 165 mm lang[2] en weegt 24 tot 39,5 gram. Het mannetje heeft een grijze kruin, grijze wangen, een zwarte keel en borst, een zwart masker met witte stip achter het oog, een witte streep over de vleugels en in het broedseizoen een zwarte snavel. Het vrouwtje heeft een minder contrastrijke tekening dan het mannetje, een lichte oogstreep, enige tekening op rug en vleugels en een effen lichtgrijze/bruine borst. In de ruitijd is hun verenkleed soms nauwelijks meer te herkennen als van een huismus.
Soorten die uiterlijk op de huismus lijken en daarmee verward kunnen worden, zijn de heggenmus, de ringmus, het vrouwtje van de vink en de Spaanse mus. Deze laatste komt zelden voor in Nederland en België.
Mannetjes zoeken vanaf januari geschikte nestgelegenheid en richten dat met droog gras enigszins in. Dat is meestal een aantal nestplekken vlak bij elkaar. Een mannetje dat zijn nestbouw begonnen is, is herkenbaar aan de zwart verkleurde snavel, die vanaf januari is te zien. Zijn de potentiële nesten aantrekkelijk genoeg, dan wordt er een vrouwtje bij gezocht door de lokroep te uiten zoals die op deze pagina te horen is, maar ook door in het nest te zitten en daar vandaan geluiden te laten horen als van jonge mussen. Al vanaf januari tonen vrouwtjes hun interesse in bepaalde nesten met bijbehorend mannetje. De uiteindelijke keus voor een bepaald nest kan op zich laten wachten. Onder anderen doordat een baltsend mannetje een makkelijke prooi is en om die reden zomaar verdwenen kan zijn. Het vrouwtje kiest de uiteindelijke plek uit de aangeboden plaatsen. Vanaf dat moment bouwt het mussenpaar gezamenlijk het nest verder af. Daarin legt het vrouwtje 1 tot 9 eieren, maar vaak 4. Na ongeveer 12 dagen broeden komen de eieren uit. Als de kuikens uit het ei komen, zijn ze nog naakt en blind (zie foto) en wegen niet meer dan 3 gram. Zodra het even donker en dan weer licht wordt – zoals gebeurt wanneer de ouder vogel in de invlieg-opening van het nest komt zitten – sperren ze de nog relatief grote bek wijd open in de hoop voedsel te krijgen. Gedurende deze eerste week worden de kuikens door beide ouders met klein dierlijk voedsel gevoerd. Afhankelijk van de beschikbaarheid van insecten wordt er eerder of later over gegaan op plantaardig voedsel. Hoe langer insecten aan de nestjongen gevoerd worden, hoe meer kans dat de jongen gezond en in leven blijven. Na ongeveer twee weken vliegen de jongen uit. Ze blijven hierna nog enige tijd afhankelijk van de zorg van de ouders en worden nog regelmatig gevoerd. De jongen zijn in staat voor hun eigen voedsel te zorgen zodra de snavels hard genoeg zijn om zaden mee te pellen. In Nederland zijn de eerste uitgevlogen jonge huismussen, een aantal jaar op rij, begin april waargenomen.
Volwassen huismussen zijn graan- en onkruidzadeneters en passen zich gemakkelijk aan aan wat beschikbaar is. Granen als haver, tarwe en gerst hebben de voorkeur. Omdat huismussen geen kiezen hebben wordt voor de vertering van de zaden grit gebruikt. Ook eten huismussen groenten, in de vorm van bladeren van diverse planten en gele krokus[3], en fruit zoals appels en abrikozen. Jonge huismussen worden door de ouders vooral gevoerd met insecten zoals vliegen en muggen. Huismussen bijvoeren kan in principe het hele jaar door. Bijvoorbeeld met duiven- of kippenvoer, zoals het goedkope gemengd graan met gebroken mais. Oud brood is niet zo geschikt vanwege het extra zout dat daaraan wordt toegevoegd. Beter is het om in tuinen en parken overhoekjes van kruiden en grassen te zetten. Huismussen kunnen dan op een meer natuurlijke wijze aan hun voedsel komen.
Roofvogels zoals de sperwer, ransuil en kerkuil, kraaiachtigen zoals de ekster, kauw en gaai, spechten en zoogdieren zoals de kat zijn (min of meer) natuurlijke vijanden van de huismus. Ook meeuwen, reigers en soms zelfs kippen laten de kans een jonge mus te eten niet makkelijk voorbijgaan.
De huismus leeft in grote delen van de wereld, in ieder geval in bijna alle gematigde en subtropische gebieden. Het dier komt vaak dicht bij of in de woongebieden van mensen voor en geldt als cultuurvolger. Voor een deel is de verspreiding op een natuurlijke wijze verlopen, voor een deel is de huismus door de mens actief verspreid.
De huismus heeft zich mogelijk in de prehistorie verspreid door de uitbreiding van de landbouw van de mens te volgen. In Noord-Amerika, Australië en in Nieuw-Zeeland is de huismus tussen 1850 en 1870 bewust op verschillende plaatsen uitgezet. In 1872 werden ze in Buenos Aires uitgezet en in 1953 in Peru. In 1890 werden huismussen in Zuid-Afrika uitgezet.
In koudere streken, zoals rond de poolcirkel, kan de mus dankzij de warme omgeving van de mensen overleven. De huismus en de ringmus hebben een deels complementaire spreiding: waar de huismus de overhand heeft, zijn er veel minder ringmussen, en vice versa.
Jonge huismussen, juvenielen genaamd, verspreiden zich jaarlijks in de loop van de zomer en de herfst over een groter gebied. Dit verschijnsel heet dispersie. Dat kan een plaatsverwisseling zijn met juvenielen uit een andere kolonie, of het kan een nieuw gebied zijn waarheen getrokken wordt. De grootste vastgestelde afstand, die een juveniele huismus ooit heeft afgelegd, is 545 km.[4]
Uit Duits en Brits ringonderzoek blijkt echter dat 91% van de teruggemelde huismussen binnen een straal van 2 kilometer van de geboortegrond aangetroffen wordt en 6% op een afstand van 2 tot 7 kilometer[5]. Kanttekening daarbij is dat van kleine zangvogels als de huismus slechts ongeveer 5% van de geringde vogels terug gemeld wordt. Hoe ver de overige 95% uitgezwermd is is vooralsnog onbekend. Het bovenstaande maakt duidelijk dat een enkele huismussenkolonie bij gunstige omstandigheden de wijde omgeving opnieuw met huismussen kan bevolken.[6]
Onder meer in Nederland is de huismussenpopulatie sinds de jaren 1970 afgenomen. In de jaren 1970 werd het aantal broedparen geschat op 1 à 2 miljoen.[7] Tussen 1990 en 2000 is het aantal ongeveer gehalveerd.[8] Ook in Vlaanderen en het Verenigd Koninkrijk is sprake van de achteruitgang.[9] Echter, sinds 2000 lijkt het of het aantal broedparen van de huismus in Nederland stabiliseert. Verder blijkt dat in een nieuwe stad als Almere, de situatie voor huismussen veel gunstiger is dan in een oude stad als Amsterdam, waar afnames van 90% plaats hebben gevonden.[10] Na de merel is de huismus nog steeds de meest algemene broedvogel in Nederland. Ook in andere Europese landen zijn florerende mussenpopulaties te vinden. Internationaal is de huismus daarom geen bedreigde soort en staat deze met de aanduiding veilig op de IUCN-lijst.[1] De oorzaken voor de achteruitgang van de aantallen huismussen na 1980 zijn niet goed bekend. Genoemd worden:
Er moet onderscheid gemaakt worden tussen bescherming van de leefomgeving en bescherming van de vogel zelf. In Nederland zijn beide beschermd. De leefomgeving, ook wel habitat genoemd, is beschermd via de Flora- en faunawet. Belangrijke habitat-elementen[12] als nesten, schuilplaatsen en gezamenlijke slaapplaatsen (roesten) zijn daarmee het jaar rond beschermd. Dat houdt in dat deze habitat-elementen niet zonder mitigerende (vooraf getroffen, vervangende) maatregelen mogen worden verwijderd, onbruikbaar gemaakt of afgesloten bij werkzaamheden als dakrenovaties, aanbrengen van zonnepanelen, groenbeheer, en dergelijken. Maar ook de vogel zelf, alsmede eieren en jongen, zijn in Nederland beschermd. Sinds 2004 staat de huismus als gevoelig op de Nederlandse rode lijst om aan te geven dat deze afname in aantal 'zorgelijk' is. In Vlaanderen is de huismus als achteruitgaand op de rode lijst gezet.
In Nederland en Vlaanderen zijn, net als elders in Europa, verenigingen en stichtingen actief bij onderzoek en bescherming van de huismus. Vaak aanbevolen maatregelen zijn het aanbrengen van mussenpannen, gierzwaluwneststenen, huiszwaluwnestkommen, vogelvides, nestkasten en mussenpotten, de zorg voor voedsel het jaar rond, aanplant van wintergroene planten, heggen en hagen om als schuil- en slaapplaats te dienen en de aanleg van meer en anders beheerd openbaar groen in de steden.
Het in kaart brengen van habitatelementen van de huismus, zoals nest-, schuil- en slaapplaatsen, wordt sinds 2012 gedaan via het landelijke project Zet de Huismus op de Kaart. Dit project heeft ten doel de habitat van de huismus in kaart te brengen om dit te beschermen. Het inzichtelijk maken van de aantalsontwikkeling van rond de 35 soorten stadsvogels, waaronder de huismus, maakt in Nederland onderdeel uit van een landelijk project, het zogenaamde Meetnet Urbane Soorten (MUS)-project. De huismussen worden daarbij van kleurringen voorzien.
In 2011 is in Nederland de eerste Soortenstandaard van de Huismus uitgebracht in opdracht van de Dienst Landelijk Gebied.[13] Deze soortenstandaard biedt praktische handvatten aan bedrijven die tijdens werkzaamheden met de beschermde vogel geconfronteerd worden. Doel ervan is te voorkomen dat bedrijven bij werkzaamheden de Flora- en faunawet overtreden. Deze Soortenstandaard van de huismus wordt met enige regelmaat herzien. In 2015 verscheen de tweede versie.[14]
De huismus heeft een aantal ondersoorten, die in twee groepen verdeeld kunnen worden: de domesticus-groep en de indicus-groep. De domesticus-groep komt voor in Europa, Noord-Afrika en Arabië, de indicus-groep komt voor in Azië. Twee ondersoorten van de indicus-groep zijn trekvogels die de winters doorbrengen in dalen en 's zomers hoog in de bergen broeden.
De soort telt 12 ondersoorten:
De Italiaanse mus (Passer italiae) wordt door sommige auteurs ook als ondersoort van de huismus gezien: Passer domesticus italiae.
De huismus (Passer domesticus) is een kleine zangvogel die samen met ongeveer dertig andere mussensoorten, waaronder de ringmus, behoort tot het geslacht Passer.
De huismus eet voornamelijk zaden en insecten. De zang van het vogeltje beperkt zich doorgaans tot getjilp. De huismus beweegt zich vliegend of hippend voort. De mus is een standvogel: hij blijft doorgaans rond dezelfde plek wonen. Het mannetje is duidelijk te onderscheiden van het vrouwtje, omdat de eerste zwarter en bruiner getekend is.
Gråsporv (Passer domesticus) er fuglar i sporvefamilien. Dei er standfugl som held seg nær fuglebrettet heile vinteren, og er kjend for å kunne legge fleire kull kvart år. Han trivst nær hus og menneske, og særleg i byar.
Gråsporven blir opp til 16 cm lang. Hannen har askegrå hette, kastanjebrun nakke og stor svart strupeflekk. Hoa er meir einsfarga og har ikkje det brunraude nakkepartiet og den svarte strupeflekken. Gråsporven er svært selskapeleg og er titt og ofte på fuglebrettet. Han kan ofte bli forveksla med pilfinken, men han er litt mindre enn gråsporven og har ein svart flekk på kinnet.
Gråsporven er ein av dei best kjende fuglane i verda. Han lever i tettbygde strok over nesten heile Noreg. Om våren kan du sjå han i store flokkar i buskar og hekkar der han syng av all si lyst. Gråsporven kan irritere hageeigarar når han nappar av kronblada på blomster og et opp bær på kjørra, som han ofte gjer. Favorittmaten er gule blomar. Han går delvis opp i bjørkebeltet.
Gråsporven er ein selskapeleg fugl, uredd, men samstundes vaktsam på farar. Han held saman i livsvarige par. Reira legg han gjerne under takstein og i fuglekasser. Dei er laga av strå, fjør, ull og hår.
Fuglen legg 4-6 gråvorne egg. Fargen varierer veldig. Dei kan vere grønlege, kvite eller grågrøne med grå, brune eller grønbrune flekkar. Gråsporven rugar på egga sine i 13-14 dagar. Dei legg 2-3 kull i løpet av april, mai og juli. Viss gråsporven lever i gode forhold er det blitt observert at han har lagt opp til 7 kull. Ungane er i reiret i 16-17 dagar.
Gråsporven er ein fugl som er utruleg tilpassingsdyktig når det gjeld å få seg mat. Han lever av plantefrø og er spesielt glad i korn, som havre og kveite, men kan òg ta brødsmular, peanøtter og frukt som vi kastar i frå oss. Han er ofte på besøk på fuglebretta. Om sommaren et han mykje insekt.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Gråsporv Gråspurv, spurv eller huskaill (Passer domesticus) er en fugleart i spurvefamilien.[2] Den er hjemmehørende i Europa, Asia og Nord-Afrika, men arten har også blitt innført til eller utilsiktet spredt til andre deler av Afrika, Amerika og Australia. Som følge av dette er den i dag verdens mest utbredte fugleart. Den globale bestanden av gråspurv utgjorde i 2004 cirka 540 millioner individer.[3] Det er beskrevet minst 12 underarter, hvorav nominatformen P. d. domesticus er den mest utbredte. Den er blant annet utbredt i det meste av Europa, inkludert i Skandinavia og store deler av Russland. Arten danner dessuten, sammen med romerspurv (P. italiae) og middelhavsspurv (P. hispaniolensis), en såkalt superart.[4] Romerspurven er ifølge en norsk studie et resultat av hybridisering mellom de to andre artene.[5] [6]
Gråspurv ligner mye på den nært beslektede pilfinken (Passer montanus), som den ofte også forveksles med. Pilfinken skiller seg imidlertid fra gråspurven gjennom å ha en svart flekk på et lysegrått kinn, og begge kjønn like.
Arten er en kraftig og litt lubben spurv. Den er noe større enn pilfinken og utstår særlig av sitt store hode og det kraftige, kjegleformede nebbet. Gråspurven er 14-16 cm fra nebb til stjert. Vingene er cirka 71–82 millimeter lange og vingespennet cirka 21-26 cm. Fuglen veier rundt 25-40 gram.
Hanner og hunner er like store, men fjærdrakten er forskjellig, i motsetning til hos pilfinken. Hannen har sterkere kontraster i fjærdrakten enn hunnen. Den voksne hannen har grå isse, sjokoladebrun nakke og hodesider, svart eller mørkegrå strupe samt svart hakelapp som strekker seg ned på øvre del av brystet. På høsten, etter rugingen, er hakelappen dekket av lyse fjær og den helsvarte hakelappen kommer ikke fram før på vårkanten på grunn av slitasje på fjærene. Kinnene og undersiden er grå til hvitaktig, avhengig av underarten (se bilde), mens toppen er brun med langsgående mørke striper. Om vinteren har den tydelig blekere fjærdrakt og betydelig mindre svart på brystet.
Hunnen er farget i rustbrun og lyst grått med beigegrått bryst og gråbrunt hode, og mangler hannens brune nakke og svarte strupeflekk. Oversiden er lys gråbrun, ryggen stripet i svartbrunt og gulbrunt. Det gråbrune hodet har en tydelig lys strek fra øynene og bak. Nebbet er gulaktig, men skifter farge til svartgrå i hekketiden.
Gråspurven er en svært vanlig art i Skandinavia, der den ofte flokker seg i busker og småtrær. Om tilgangen på føde er god, kan flokkene telle flere hundre individer. Arten regnes som en standfuglart, med svært stasjonær tilholdsatferd. Fuglene er selskapelige og generelt uredde for mennesker, men vaktsomme. Den er ofte å finne i fjøs og kraftfórlagre.
Den er meget tilpasningsdyktig når det gjelder å skaffe seg mat, selv om frø og insekter gjerne utgjør primærføden. Den spiser også matrester fra mennesker, men også knopper, blomster og bær. Om vinteren er den en hyppig gjest på fuglebrettet.
Gråspurven hekker i nærheten av mennesker. Reiret plasseres ofte under takskjegg, loftsrom, hull i vegger eller på låver. Den kan også bygge i forlatte svarttrostreder, eller kaste ut en taksvale fra redet sitt. Den legger 3–7 egg, og det er vanlig med 2–4 kull. Under gode forhold har man observert at gråspurven legger opptil 7 kull. Etter 11–14 dager kommer ungene ut av eggene, og de forlater redet etter 14–16 dager.
Spurven flyr raskt og rett, relativt lavt og vanligvis bare fra oppgjøret til et tre eller en busk. De kan da oppnå hastigheter på opptil 60 km/t. Distanseflygingen er bølgeformet med et fallende glidemønster. Flukten har likevel mindre opp- og nedturer enn andre spurvefugler.
Art finnes opprinnelig i: Afghanistan, Albania, Algerie, Andorra, Armenia, Østerrike, Aserbajdsjan, Bahrain, Hviterussland, Belgia, Bhutan, Bosnia-Hercegovina, Bulgaria, Kapp Verde, Kambodsja, Kina, Den demokratiske republikken Kongo, Kroatia, Kypros, Tsjekkia, Danmark, Egypt, Eritrea, Estland, Færøyene, Finland, Frankrike, ,Gambia, Georgia, Tyskland, Gibraltar, Hellas, Guadeloupe, Ungarn, Island, India, Indonesia, Iran, Irak, Irland, Israel, Jordan, Jemen,Kasakhstan, Kuwait, Kirgisistan, Laos, Latvia, Libanon, Libya, Liechtenstein, Litauen, Luxembourg, Moldova, Mongolia, Montenegro, Marokko, Myanmar, Nepal, Nederland, Nigeria, Nord-Makedonia, Norge, Oman, Palestina, Peru, Polen, Portugal, Qatar, Romania, Russland, Saudi-Arabia, Serbia, Slovakia, Slovenia, Somalia, Sør-Sudan, Spania, Sri Lanka, Sudan, Sverige, Sveits, Syria, Tadsjikistan, Thailand, Tunisia, Tyrkia, Turkmenistan, Ukraina, De forente arabiske emirater, Storbritannia, Usbekistan.[1]
Gråspurv, spurv eller huskaill (Passer domesticus) er en fugleart i spurvefamilien. Den er hjemmehørende i Europa, Asia og Nord-Afrika, men arten har også blitt innført til eller utilsiktet spredt til andre deler av Afrika, Amerika og Australia. Som følge av dette er den i dag verdens mest utbredte fugleart. Den globale bestanden av gråspurv utgjorde i 2004 cirka 540 millioner individer. Det er beskrevet minst 12 underarter, hvorav nominatformen P. d. domesticus er den mest utbredte. Den er blant annet utbredt i det meste av Europa, inkludert i Skandinavia og store deler av Russland. Arten danner dessuten, sammen med romerspurv (P. italiae) og middelhavsspurv (P. hispaniolensis), en såkalt superart. Romerspurven er ifølge en norsk studie et resultat av hybridisering mellom de to andre artene.
Scientìfich: Passer domesticus
Piemontèis : Passaròt
Italian : Passera oltremontana
Multimedia w Wikimedia Commons Wróbel zwyczajny[4], wróbel domowy, wróbel[5] (Passer domesticus) – gatunek małego ptaka osiadłego z rodziny wróbli (Passeridae), zamieszkującego Europę i Azję. Pierwotnie ptak półpustyń i stepów, pochodzi prawdopodobnie z Półwyspu Arabskiego i Azji Mniejszej. Skolonizował ludzkie osiedla wraz z rozwojem rolnictwa, prawdopodobnie przed kilkoma tysiącami lat. Występuje wszędzie tam, gdzie mieszka człowiek. Introdukowany (celowo lub przypadkiem) w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Australazji i południowej Afryce.
W XIX i XX wieku należał do najpowszechniej występujących gatunków na terenach Polski, przenikając do języka potocznego i kultury ludowej we wszystkich regionach. Według najnowszych badań, opublikowanych w 2003 roku, w Polsce jest to nadal bardzo liczny ptak lęgowy[6]. W roku 1984, kiedy ochroną gatunkową objęto prawie wszystkie ptaki wróblowe, dla wróbla wyznaczono jedynie wiosenny okres ochronny[7]. Wyjątek ten zniesiono w 1995 roku, kiedy wróbel zwyczajny został objęty ścisłą ochroną gatunkową[8]. Wbrew powszechnemu mniemaniu nie jest to najliczniej występujący ptak lęgowy w Polsce. Podczas Europejskich Dni Ptaków w 2015 (pierwszy weekend października) wróbel był na 11. miejscu pod względem liczby zanotowanych osobników[9].
Według danych z 2015 roku w ciągu ostatniego dziesięciolecia liczebność wróbli w Polsce silnie spadała, do czego przyczyniły się masowe termomodernizacje budynków (brak miejsc lęgowych) i mniejsza dostępność pokarmu na wsi[10].
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758 na podstawie holotypu ze Szwecji. Autor nadał mu nazwę Fringilla domestica[2]. Obecnie (2016) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza wróbla zwyczajnego w rodzaju Passer[11]. Wróble domowe prawdopodobnie wyewoluowały z populacji wróbli zamkniętej na obszarze Bliskiego Wschodu w trakcie ostatniego zlodowacenia (15–25 tys. lat temu). Tworzą nadgatunek z wróblem apenińskim (P. italiae) i śródziemnomorskim (P. hispaniolensis), niektórzy autorzy uznają je za jeden gatunek. Wróble domowe hybrydyzują się z apenińskimi w północnych Włoszech, a ze śródziemnomorskimi na Bałkanach. Najprawdopodobniej w Somalii i Etiopii krzyżują się z wróblami rudogłowymi (P. castanopterus). Odnotowywano także hybrydy z mazurkami (P. montanus)[2]. IOC wyróżnia 12 podgatunków wróbla domowego[11]. Autorzy Handbook of the Birds of the World również akceptują 12 podgatunków[2].
Wyróżniono kilkanaście podgatunków P. domesticus[11][2][4]:
Wróble zwyczajne introdukowano również w większość zamieszkanych przez człowieka obszarów świata, w tym do obu Ameryk i Australazji. W większości przypadków były to ptaki podgatunku nominatywnego, do Południowej Afryki wprowadzono przedstawicieli P. d. indicus[12].
Krępy, o stosunkowo dużej głowie i mocnym dziobie. U samca wierzch ciała brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary. Policzki szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu czarny śliniak. Na policzku, w odróżnieniu od mazurka (P. montanus), brak czarnej plamki, a na skrzydle tylko jedna biała pręga. Dziób w okresie lęgowym czarny, a poza nim szary. Nogi brązowe lub różowe. Samice o szarobrązowym upierzeniu, na grzbiecie paskowanym, bez wyraźnych cech charakterystycznych. Nad okiem nie zawsze wyraźna jaśniejsza brew. Nogi różowe, dziób szary. Młode podobne do samic.
Długość ciała ok. 16–18 cm[2]. Długość czaszki: 29–31 mm, w tym dzioba: 14–15 mm[13]. Rozpiętość skrzydeł 21–21,5 cm[14]. Masa ciała ok. 20–39 g[2]. Pierzenie dorosłych trwa od środka lipca do środka października[13].
Wróbel apeniński, przez niektórych uznawany za podgatunek wróbla zwyczajnego, ma kasztanowatobrązowe ciemię, podczas gdy wróbel zwyczajny ma je szare. Wróbel południowy ma więcej barwy czarnej. Mazurek jest nieco mniejszy, ma kasztanowaty cały wierzch głowy i ciemną plamę na białych policzkach[15].
Dobrze zaadaptowały się do siedlisk ludzkich, niektóre ptaki nigdy nie mają kontaktu z elementami naturalnego środowiska z wyjątkiem parków i ogrodów. Obserwowano nawet wróbla żywiącego się nocą na 80. piętrze Empire State Building. Często wróble domowe odwiedzają fabryki i magazyny celem szukania pokarmu. Zdają się nie występować tylko w lasach równikowych, w tundrze i na pustyniach. W cieplejszych obszarach, jak basen Morza Śródziemnego, wróble domowe z powodzeniem żyją poza siedliskami ludzkimi. Odnotowywane były od poziomu morza do około 4500 m n.p.m. Są to ptaki towarzyskie, zwykle żyją w niewielkich lub w luźnych koloniach[12]. Wabienie słyszalne przez cały rok[15].
Pożywienie stanowią głównie nasiona, również z pól uprawnych, w tym prosa, ryżu, sorgo, faworyzuje owies i pszenicę. Wróble domowe zjadają również różne nasiona dzikich roślin – szczawiu, gwiazdnicy, ziół, traw. Żywią się również odpowiednimi odpadkami z domostw. Wiosną w skład diety wchodzą również pączki roślinne i kiełkujące liście. Żerują zarówno na ziemi, jak i w roślinności. Jedzą również owady. Pisklęta również otrzymują owady, do tego ich larwy, mszyce, ryjkowce, prostoskrzydłe i gąsienice[12].
Lot szybki, prosty lub falisty. Po ziemi wróble skaczą. Samce podczas śpiewu siedzą lub skaczą z opuszczonymi częściowo skrzydłami[15].
W Europie na wolności wróble zwyczajne osiągały wiek 20 lat, w USA – 15[16]. Najdłuższy odnotowany wiek życia to 23 lata, dotyczy jednak ptaka w niewoli[17].
Okres lęgowy trwa od lutego do września, różni się w zależności od długości geograficznej[2], w Europie to najczęściej od kwietnia do sierpnia, z wyprowadzeniem do pięciu lęgów[15]. Zakłócić porę lęgów mogą wysokie temperatury i monsuny. W jednym sezonie wróble domowe wyprowadzają do 3 lęgów[2]. Ptaki te są monogamiczne, związki mogą trwać kilka sezonów.
Gniazda ulokowane są w szczelinach budynków, pod dachówkami, za rynnami lub w odpowiednich budkach lęgowych (ze średnicą otworu co najmniej 35 mm). Wróble często stają się "sublokatorami" większych ptaków, lokując swoje gniazda w ścianach gniazd bocianów, czapli, a nawet ptaków drapieżnych: bielików, rybołowów czy kani czarnej. Zajmują też czasem gniazda jaskółek: oknówek, a nawet brzegówek.[18] Budowane gniazda mają formę podobną do kuli z bocznym wejściem; budulec stanowi słoma, trawa, perz i fragmenty materiału, sznurka lub papieru. Wyściółkę tworzą pióra[19].
Optymalną liczbą jaj w zniesieniu jest 6 lub 7. Przeciętna liczba jaj różni się w zależności od kraju – 2–7 w Iraku, 3–7 w Izraelu, 4 w Anglii. W jednym badaniu dotyczącym ptaków z Turcji autorzy stwierdzili zniesienia liczące od 1 do 11 jaj, przy czym lęg z 1 jajem był porzucany; najpospoliciej występowało w lęgu 5 lub 6 jaj. Zmierzono wówczas 1941 jaj; długość ich wyniosła średnio 21,16 mm, szerokość – 14,99 mm[20]. Jaja o różnej barwie, przeważnie zielonkawe i gęsto plamkowane na szaro lub brązowo[15]. Według wyników badań prowadzonych na obrzeżach Kampinoskiego Parku Narodowego, pierwsze i ostatnie jajo w zniesieniu jest najmniejsze, największe zaś 3. i 4. Ostatnie jajo zwykle jest niezapłodnione i zdaje się być odbarwione. Stanowić to może zabezpieczenie przed drapieżnikami, które chcąc splądrować lęg porwą najpewniej najbardziej wyróżniające się jajo, które będzie akurat tym bezwartościowym. Inkubacja trwa 13–14 dni. Przez kolejne 14-17 dni życia pisklęta pozostają w gnieździe. Potem jeszcze przez 10 dni do blisko 2 tygodni karmione są przez oboje rodziców[15][19].
IUCN uznaje wróbla domowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. BirdLife International uznaje trend populacji za spadkowy[21]. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[22].
W Europie populacja wróbli zmniejsza się, np. w Wielkiej Brytanii i Holandii od lat 80. XX w. spadła niemal dwukrotnie i gatunek jest tam uznawany za zagrożony. Prawdopodobne, że taki spadek liczebności ma miejsce również w Polsce, ale wobec braku wyników długookresowych badań naukowych trudno to jednoznacznie stwierdzić[a][23]. W Wielkiej Brytanii populacja wróbli zaczęła się zmniejszać w okolicach roku 1979, po zredukowaniu się o około 60% ustabilizowała się w latach 90. XX wieku[24]. W północno-wschodniej Europie spadek rozpoczął się w latach 90. XX wieku. W Holandii w 2004 wróbel zwyczajny figuruje na czerwonej liście. Zmniejszanie się populacji dotyczy nie tylko wróbli domowych, ale i innych wróbli zaadaptowanych do środowisk ludzkich: mazurka (P. montanus) oraz wróbla apenińskiego (P. italiae)[25].
Nie wiadomo, co dokładnie jest przyczyną zmniejszania liczebności; najprawdopodobniej wchodzi w grę splot kilku czynników, wśród których wymienia się:
Wróble, przy czym dotyczy to przede wszystkim mazurków, które na Dalekim Wschodzie są wikariantami wróbli zwyczajnych, były zwalczane w ramach tzw. kampanii walki z czterema plagami w 1958 roku. W wyniku tej akcji, podczas której wszystkie napotkane ptaki nieustannie płoszono, tak że po kilkudziesięciominutowym przebywaniu w powietrzu spadały na ziemię martwe z wycieńczenia (wróbel w normalnych warunkach nie lata nigdy dłużej niż kilka minut, zazwyczaj po krótkim locie przysiada), w ciągu kilku dni wytępiono prawie wszystkie wróble w Chinach[27][28]. Skutki tych działań Chiny odczuły rok później z powodu plagi szarańczy. Jej larwy, pozbawione naturalnego wroga, rozpleniły się i wyjadły plony. W kraju zapanowała trzyletnia klęska głodu (1959–61), w wyniku której – jak się szacuje – zmarło 30 mln ludzi, głównie na chińskiej wsi, a jedną z jej przyczyn była walka z wróblami[29].
Wróbel zwyczajny, wróbel domowy, wróbel (Passer domesticus) – gatunek małego ptaka osiadłego z rodziny wróbli (Passeridae), zamieszkującego Europę i Azję. Pierwotnie ptak półpustyń i stepów, pochodzi prawdopodobnie z Półwyspu Arabskiego i Azji Mniejszej. Skolonizował ludzkie osiedla wraz z rozwojem rolnictwa, prawdopodobnie przed kilkoma tysiącami lat. Występuje wszędzie tam, gdzie mieszka człowiek. Introdukowany (celowo lub przypadkiem) w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Australazji i południowej Afryce.
W XIX i XX wieku należał do najpowszechniej występujących gatunków na terenach Polski, przenikając do języka potocznego i kultury ludowej we wszystkich regionach. Według najnowszych badań, opublikowanych w 2003 roku, w Polsce jest to nadal bardzo liczny ptak lęgowy. W roku 1984, kiedy ochroną gatunkową objęto prawie wszystkie ptaki wróblowe, dla wróbla wyznaczono jedynie wiosenny okres ochronny. Wyjątek ten zniesiono w 1995 roku, kiedy wróbel zwyczajny został objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wbrew powszechnemu mniemaniu nie jest to najliczniej występujący ptak lęgowy w Polsce. Podczas Europejskich Dni Ptaków w 2015 (pierwszy weekend października) wróbel był na 11. miejscu pod względem liczby zanotowanych osobników.
Według danych z 2015 roku w ciągu ostatniego dziesięciolecia liczebność wróbli w Polsce silnie spadała, do czego przyczyniły się masowe termomodernizacje budynków (brak miejsc lęgowych) i mniejsza dostępność pokarmu na wsi.
O pardal-doméstico ou pardal-do-telhado (Passer domesticus) é uma ave da família Passeridae bastante comum em Portugal. A sua distribuição geográfica compreendia, originalmente, a maior parte da Europa e da Ásia, tendo sido introduzido acidental ou propositadamente na maioria da América, África subsariana, Austrália e Nova Zelândia. É atualmente a espécie de ave com maior distribuição geográfica no mundo.[1]
O pardal-doméstico ou pardal-do-telhado (Passer domesticus) é uma ave da família Passeridae bastante comum em Portugal. A sua distribuição geográfica compreendia, originalmente, a maior parte da Europa e da Ásia, tendo sido introduzido acidental ou propositadamente na maioria da América, África subsariana, Austrália e Nova Zelândia. É atualmente a espécie de ave com maior distribuição geográfica no mundo.
Vrabia de casa (Passer domesticus) este o pasăre mică (14–16 cm) sedentară sinantropă din familia paseride (Passeridae) cu penele de culoare cafenie împestrițate cu negru pe spate, cu fruntea, creștetul și pieptul cenușii, cu ciocul scurt, conic și cu coada trunchiată, răspândită în Africa de Nord și Eurasia (inclusiv în România și Republica Moldova) și introdusă în America de Nord, America de Sud, Australia și sudul Africii.
Are o lungime de 14–16 cm și o greutate de 20–40 g.
Masculul are penajul cafeniu-pătat pe spate; fruntea, creștetul și pieptul sunt cenușii, iar bărbia neagră; femela este cafeniu-striată.
Are ciocul conic, dur, ascuțit la vârf, de culoare cenușie. Picioarele sunt subțiri, cenușiu-maronii.
Vrabia de casă este bine cunoscută de oricine, dar poate fi confundată cu vrabia de câmp (Passer montanus) sau cu vrabia spaniolă (Passer hispaniolensis). Masculul vrabiei de casă are creștetul cenușiu (la celelalte două specii acesta este brun roșcat), iar obrazul alburiu fără pete (la vrabia de câmp are o pată neagră pe obraz de culoare albă). La femelă penajul este pământiu șters, fără dungulițe pe piept, ca la vrabia spaniolă.
Are un ciripit monoton disilabic "cirup" sau "cip cip".
Vrabia de casa (Passer domesticus) este o pasăre mică (14–16 cm) sedentară sinantropă din familia paseride (Passeridae) cu penele de culoare cafenie împestrițate cu negru pe spate, cu fruntea, creștetul și pieptul cenușii, cu ciocul scurt, conic și cu coada trunchiată, răspândită în Africa de Nord și Eurasia (inclusiv în România și Republica Moldova) și introdusă în America de Nord, America de Sud, Australia și sudul Africii.
Vrabec domový alebo vrabec domáci[3] (lat. Passer domesticus) z čeľade vrabcovité. Žije na prevažnom území Eurázie, ale bol umelo vysadený aj na ostatných kontinentoch.[4] Žije v blízkosti ľudských domovov a vystupuje do vysokých nadmorských výšok (Švajčiarsko 2 300 m n. m., Himaláje 4 600 m n. m.) Hniezdi na celom území Slovenska s výnimkou vrcholkov hôr a veľmi hlbokých komplexov lesov.[4]. Nie je jediným druhom vrabca, ktorý využíva ľudské osídlenie.
Vrabec domový meria 15 cm[5][6] a váži 24 – 35 g.[7] Má hnedé a sivé sfarbenie.
Ozýva sa hlasom "čerrrr" a "čilp", "tjirp", za letu krátkym "tvit".[6]
Dokázané hniezdenie bolo zistené na 94,4 % mapovacích kvadrátov. Najvyššie miesta výskytu boli zaznamenaná vo Vysokých Tatrách 1 450 m n. m.. Žijú v kolóniách kde ich je aj 100. O hniezdnej hustote nie je veľa údajov, v parkoch Bratislavy bola zistená populačnú hustota 4 – 39 párov / 10 ha a na sídliskách Bratislavy 88,5 – 109,5 jedincov / 10 ha. Búdky obsadzuje veľmi málo, boli nájdené voľné hniezda na ovocných stromoch.[4]
Je to stály vták, zimuje na celom území Slovenska, ako zimujúci bol zistený na 92,8 % mapovacích kvadrátov. Z vysokých polôh schádza na zimu nižšie a nevytvára veľké skupiny ako príbuzný vrabec poľný.[4]
Odhadovaný počet hniezdiacich párov je 1 200 000 - 1 800 000, zimujúcich jedincov 3 000 000 - 6 000 000. Veľkosť populácie má mierny pokles od 20 - 50%. Veľkosť územia na ktorom sa vyskytuje je stabilná, maximálna zmena do 20%. Ekosozologický status v rokoch 1995, 1998[4] a 2001 žiadny.[8] V roku 2014 LC* A2a - menej dotknutý.[2][9][10] Európsky ochranársky status nezaradený SPEC. Stupeň ohrozenia S - vyhovujúci ochranársky status.[4]
Vrabec domový žije v poľnohospodárskej krajine pri ľudských sídlach, na hospodárskych dvoroch a sadoch. Taktiež v mestách a sídliskách. Obľubuje aj husté stromy, najmä ovocné a bútľavé.[7] Obýva aj priemyselné oblasti.[4]
Vrabec domový často hniezdi v kolóniách, hniezda sa môžu aj dotýkať. Vyhľadáva rôzne dutiny v múroch, strechách budov, v hniezdach belorítok, v bútľavých stromoch, vo veľkých hniezdach bociana bieleho i volne v hustých korunách stromov.[7]
Tokať začínajú prvým oteplením skoro na jar, na hniezda nosia materiál od konca marca a v apríli. Stavajú zo sena, peria a rôznych handričiek. Hniezdo je veľké a guľaté s bočným vchodom. Rozmery hniezda (volne postaveného na strome) výška: 30 cm, šírka: 20 cm a s komôrkou hlbokou 15 cm. Hniezdo stavajú obaja rodičia, taktiež sa striedajú na inkubácii 4 – 6 (7) belavých škvrnitých vajíčok, ktorá trvá 13 – 14 dní. Z hniezda vyletia po 17 dňoch. Hniezdia trikrát za rok.[7]
Živí sa 70% rastlinnou potravou, múčnatými a olejnatými semenami, pukmi ovocných stromov i mladou zeleninou. V čase hniezdenia žerie hmyz a tiež aj mláďatá kŕmi hmyzom.[7] Vyhľadáva aj pozostatky jedla. Pre lepšie trávenie vrabce zobú piesok.
Kŕdeľ
Párik vlieta do hniezda
Mláďa
Kŕmenie vylietaného mláďaťa
Kompozitná fotografia - pomôcka na ľahšie spoznanie druhu
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Vrabec domový
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Vrabec domový
Vrabec domový alebo vrabec domáci (lat. Passer domesticus) z čeľade vrabcovité. Žije na prevažnom území Eurázie, ale bol umelo vysadený aj na ostatných kontinentoch. Žije v blízkosti ľudských domovov a vystupuje do vysokých nadmorských výšok (Švajčiarsko 2 300 m n. m., Himaláje 4 600 m n. m.) Hniezdi na celom území Slovenska s výnimkou vrcholkov hôr a veľmi hlbokých komplexov lesov.. Nie je jediným druhom vrabca, ktorý využíva ľudské osídlenie.
Fringilla domestica Linnaeus, 1758
Passer domesticus (Linnaeus, 1758) Brisson, 1760
Pyrtiga domestica (Linnaeus, 1758) G. Cuvier, 1817
Passer indicus Jardine and Selby, 1835
Passer arboreus Bonaparte, 1850 (preoccupied)
Passer confucius Bonaparte, 1853
Passer rufidorsalis Brehm, 1855
Passer engimaticus Zarudny, 1903
Passer ahasvar Kleinschmidt, 1904
Domači vrabec, pogosto samo vrabec (znanstveno ime Passer domesticus) je majhen ptič pevec iz družine vrabcev, ki izvorno živi v večjem delu Evrope in Azije, s pomočjo človeka pa je poselil tudi druge celine in je za kokošjo najbolj razširjen ptič na svetu. Zaradi sobivanja s človekom ga nekateri označujejo za poludomačenega, kar pa je nekoliko nenatančen izraz. Izkorišča namreč le človekova bivališča in hrano, ne dopusti pa neposrednega stika, zaradi česar ga natančneje označujemo za sinantropno vrsto.
Je čokat ptič, dolg med 14 in 16 cm, sivo-rjave barve z močno črno progastim hrbtom. Tudi kljun, ki je pri samcih v času parjenja skoraj črn, pri samicah pa rjav, je kratek in čokat. Trebuh je siv, z rahlimi temnejšimi vzdolžnimi progami. Samec ima izrazito črno grlo in prsi ter siv vrh glave z rjavimi robovi, pri samici pa sta tudi grlo in prsi siva, vrh glave pa rjav. Lica so pri obeh svetlo siva. Bolj monotona obarvanost samice je opazna že na daleč. Pozimi tudi samec izgubi nekaj pisanosti, predvsem črno perje na prsih.
Mladiči so po barvi podobni samicam, le trebuh imajo nekoliko rjavkast in delujejo našopirjeno. Mladi samci dobijo prva črna peresa na grlu med avgustom in septembrom.
Domači vrabci se zadržujejo v skupinah v vseh letnih časih, tudi v obdobju parjenja. V skupinah gnezdijo, se prehranjujejo in prenočujejo. Kljub temu so samci v času parjenja izrazito teritorialni v neposredni okolici svojega gnezda. Gnezdijo pod napušči, v luknjah v zidovih, skalovju ali drevesih, v grmovju, med plezalkami ipd. Kadar zgradi gnezdo v luknji ali gostem rastju, je to navadno neurejen kup vejic in odpadkov, napolnjen s perjem, gnezda v drevju ali grmovju pa so skrbneje zgrajene kupolaste strukture. Spolna partnerja ostaneta skupaj vse življenje.
Samica izleže navadno pet do šest jajc, ki so precej raznolika tako po obarvanosti, kot po teži in obliki. Navadno imajo črne, rjave ali sive pege na modrikasti ali rumenkasti podlagi. Vali izključno samica. Domači vrabec ima eno najkrajših inkubacijskih dob med vsemi ptiči; mladiči se izležejo že po 10 do 12 dneh. Gnezditveni uspeh je poleg drugih dejavnikov odvisen tudi od izkušenosti, v splošnem pa se vrabci razmnožujejo izredno hitro. Samica ima lahko v poletju do tri legla, skupno tudi do 25 jajc.
Oglašajo se z enakomernim, neumornim »čiv«, občasno pa spustijo tudi klic, ki je sestavljen iz dveh zlogov.
Njihova poglavitna hrana so semena, v manjši meri pa ličinke žuželk, s katerimi samice hranijo mladiče. Preživi tudi ob ostankih človeške hrane - drobtin kruha ipd.
Izvorno je razširjen po večini Evrazije, razen najbolj suhih in najhladnejših predelov. Ker je vezan na človekovo prisotnost, se v velikem številu pojavlja le v naseljih, v divjini pa je redek. S pomočjo človeka je poselil tudi večji del Amerik, jug Afrike ter vzhodno Avstralijo in velja za drugo najbolj razširjeno vrsto ptiča na svetu, tik za udomačeno kokošjo.[2] Opisanih je več lokalnih podvrst, ki se nekoliko razlikujejo v obarvanosti in oglašanju.
Vrabec je zaradi svoje agresivnosti in hitrega razmnoževanja invazivna vrsta v okoljih, kamor je bil vnešen, saj pogosto izpodriva avtohtone ptiče kjer gnezdi. Ker uničuje zaloge semen in zaradi potenciala prenašanja nalezljivih bolezni, velja za škodljivca.
V Avstralijo je bil vnešen med letoma 1863 in 1870 v Viktoriji, kasneje pa tudi v okolici Sydneyja, Brisbanea in Hobarta. Kmalu se je razširil po vsej vzhodni Avstraliji, na zahodu pa ga s pobijanjem aktivno odvračajo.[3]
Prav tako je bil namenoma, za biološko kontrolo ličink pedicev v parkih, vnešen v Združene države Amerike med letoma 1850 in 1875. Zelo hitro se je ustalil in se pričel nekontrolirano širiti in že leta 1883 je bilo jasno, da je bila naselitev katastrofalna napaka.[4] Danes je v ZDA in Kanadi domači vrabec ena od treh vrst ptic, ki ni zakonsko zaščitena, a je kljub temu eden najštevilčnejših ptičev v ZDA, katerega populacijo so v 40. letih 20. stoletja ocenili na 150 milijonov osebkov.[5]
Samica domačega vrabca v Izoli
Nekaj dni star mladič
Jajca pri podvrsti Passer domesticus domesticus
Predstavnik indijske podvrste
Domači vrabec, pogosto samo vrabec (znanstveno ime Passer domesticus) je majhen ptič pevec iz družine vrabcev, ki izvorno živi v večjem delu Evrope in Azije, s pomočjo človeka pa je poselil tudi druge celine in je za kokošjo najbolj razširjen ptič na svetu. Zaradi sobivanja s človekom ga nekateri označujejo za poludomačenega, kar pa je nekoliko nenatančen izraz. Izkorišča namreč le človekova bivališča in hrano, ne dopusti pa neposrednega stika, zaradi česar ga natančneje označujemo za sinantropno vrsto.
Gråsparv (Passer domesticus) är en fågel som tillhör familjen sparvfinkar (Passeridae). Gråsparven är spridd över stora delar av Europa och Asien, men har även av människan introducerats till Amerika, Afrika och Australien och är idag en av världens mest spridda fågelarter. Gråsparven är en kulturföljare och har anslutit sig till människan i över 10 000 år. Världspopulationen uppskattas till ungefär 500 miljoner individer. Gråsparvshanen är lik den närbesläktade pilfinken och dessa arter förväxlas ofta av gemene man. Gråsparven är en flockfågel, och kan även ses i blandflockar med exempelvis pilfinkar. Under hela året är gråsparven social och präglas av flockbeteende.
I Norden och i resten av Västeuropa har gråsparven traditionellt ansetts vara en illavarslande fågel som kunde bringa människor olycka. I Frankrike trodde man exempelvis att det var djävulen som skapat fågeln och på många håll i Sverige fanns det talesätt om att gråsparven framkallade oväder eller dödsfall.
Gråsparven är en kraftig och något undersätsig tätting. Den är något större än den närbesläktade pilfinken och saknar pilfinkens svarta kindfläck.[2] Gråsparven utmärks särskilt av sitt stora huvud och den kraftiga, koniska näbben. Gråsparven är 14–18 centimeter lång från näbb till stjärt, med ett genomsnitt av 16 centimeter.[3] Vingarna är 67–89 millimeter långa[4] och vingspannet är 21–26 cm. Den väger 24–39,5 gram.[3] Hanar och honor är ungefär lika stora men deras fjäderdräktsmönster skiljer sig tydligt åt i motsats till pilfinken. Gråsparvshanen är betydligt mer kontrastrikt tecknad än honan. Den adulta hanen har grå hjässa, chokladbrun nacke och huvudsidor, svart eller mörkgrå strupe samt svart haklapp som sträcker sig ned på övre delen av bröstet. På hösten efter ruggningen är haklappen dock täckt av ljusa fjäderbräm och den helsvarta haklappen framträder först på vårkanten på grund av slitage av fjädrarna. Kinderna och undersidan är grå till vitaktiga, beroende på underart (se nedan), medan ovansidan är brunfärgad med längsgående mörka streck. Under vintern har den en tydligt blekare fjäderdräkt och betydligt mindre svart på bröstet.[5]
Honan är oansenligare än hanen och mattare brun, men mycket fint tecknad. Hon är färgad i smutsbrunt och ljusgrått med beigegrått bröst och gråbrunt huvud. Hon saknar hanens bruna nacke och svarta strupfläck. Ovansidan är ljust gråbrun, ryggen randig i svartbrunt och gulbrunt. Det gråbruna huvudet har ett ljust ögonbrynsstreck, som är tydligt framförallt bakom ögat.[3] Näbben är gulaktig, men skiftar färg till svartgrå under häckningstiden.[5]
I alla dräkter har den ett tydligt vitt främre vingband medan det bakre vingbandet endast är antytt. Fåglar som lever i stadsmiljöer och industriområden har ofta en mindre kontrastrik fjäderdräkt till följd av miljöförstöring. Relativt ofta uppträder individer med genetiska färgavvikelser, främst partiell leucism.[6]
Juvenilerna har en fjäderdräkt som påminner om honornas, men är något ljusare och har ljusgul mungipa.[6]
Den postjuvenila ruggningen är fullständig och börjar vid sex till åtta veckors ålder. Ruggningen avslutas innan hösten med mer ogynnsamt väder börjar, och kan beroende på tidpunkt för ungens födelse förkortas från genomsnittliga 82 till 64 dagar. De adulta fåglarnas årliga ruggning är också fullständig. I Centraleuropa äger denna ruggning rum under juli eller augusti. Vid fara eller stress har gråsparvar också en benägenhet till skräckruggning. Gråsparvens fjäderdräkt består före ruggningen av 3200 fjädrar, som väger sammanlagt 1,4 gram. Omedelbart efter ruggningen har den ungefär 3600 fjädrar och en vikt på 1,9 gram. För att vårda sin fjäderdräkt tar fåglarna sandbad, som skyddar mot fjäderparasiter.[7][8]
Gråsparvar flyger snabbt och rätlinjigt, relativt lågt och oftast bara från boplatsen till ett närbeläget träd eller buskage. Då kan de uppnå hastigheter på närmare 60 kilometer i timmen. Distansflygningen är lätt vågformig med fallande glidfaser. Flykten har dock mindre utpräglade vågtoppar och dalar än hos finkarterna.[9]
Ett ihärdigt, tjattrande kvitter framförs i olika tonlägen, ofta kollektivt av en samling gråsparvar. Gråsparvens sång framförs endast av hanen och består av ett monotont, relativt högljutt, rytmiskt "tjilp" (oftast enstavigt, även "sjilp", "tjuip", "tjirp", ibland även tvåstavigt som "tjirrip" eller "tjirrep"). Tonhöjden och arrangemanget av beståndsdelarna varierar mycket mellan individer. Under sången förstoras haklappen. Analyser har visat att dessa ljudyttringar är komplext komponerade och kan ge uttryck för såväl individuella kännetecken som olika stämningar. Som andra sociala fåglar har gråsparvar många kontaktläten. Det vanliga varningslätet vid fiender från luften är strukturellt avvikande i jämförelse med andra tättingar och består av ett vekt, drillande "dryyy". Detta läte används även gentemot större arter som konkurrerar om föda, exempelvis måsar. Lätet som används för att varna för markbundna fiender är ihållande nasala rop som "kev kev" eller "terrettett".
Hanar och honor bjuder upp till parning med svaga, utdragna och nasala ljud. Honorna använder ett tillbakahållet "djie", medan hanens parningsläte är ett viskande "iag iag". Därutöver finns det några andra situationsavhängiga läten, vars varaktighet, övertonsgradering och -modulation kan vara ganska olika utformade.
Gråsparvar kan också härma, bland annat har man påvisat att de nyttjar starars och skators alarmläten. Dessutom visar nyare forskning att de kan förstå andra fågelarters alarmläten. Denna förmåga till härmning är idag relativt okänd men under 1700-talet var det inte ovanligt att lära ut sånger till uppfödda fåglar. Det finns ett ansenligt antal berättelser och belägg för att gråsparvar som uppföds i sällskap med exempelvis kanariefåglar lär sig deras drillar perfekt, även om de imiterar detta med sitt råa och högljudda läte.[10][11][12]
Det ursprungligen palearktiska och orientaliska utbredningsområdet har utökats till nästan hela jorden efter mitten av 1800-talet. Från Europa och större delen av Asien och Nordafrika har gråsparven avsiktligt införts av människan till Nord- och Sydamerika, Australien, Sydafrika och Nya Zeeland, delvis med motiveringen att gråsparven matar sina ungar med insektslarver av arter som ofta har ansetts vara skadedjur. På grund av människans avsiktliga införsel till nya regioner och artens förmåga att leva i människornas närhet är den en av de mest spridda fågelarterna i världen. Idag saknas gråsparven endast i polarområdena, delar av norra Sibirien, större delen av Kina, Japan och Sydostasien, västra Australien, tropiska Afrika och Sydamerika och den nordligaste delen av Amerika.
Utbredningsområdets norra gräns varierar mellan 60:e och 70:e breddgraden. På södra halvklotet bebor gråsparven landmassorna till de sydligaste utlöparna, med undantag av Antarktis. Endast i västra Australien försöker man konsekvent förhindra en kolonisering.
På Iberiska halvön, Balkanhalvön och i delar av Nordafrika lever gråsparven tillsammans med den närbesläktade spanska sparven, som dock inte är en lika utpräglad kulturföljare.[13]
Gråsparven uppträder i större delen av Sverige, utom i fjälltrakterna.[6] Den var tidigare mer vanligt förekommande men efter att jordbruksarealerna minskat i Sverige under senare delen av 1900-talet har gråsparvens antal gått ner, men uppgår ändå till ungefär 1 miljon individer.[14]
I Europa är gråsparven nästan uteslutande stannfågel, i liten omfattning även kortflyttare. Orter i Alpområdet som inte bebos av människor året runt utryms på senhösten eller vintern även av gråsparven. Den asiatiska underarten P. d. bactrianus är däremot flyttfågel och övervintrar i Pakistan och Indien vilket utgör en flytt på 2000 kilometer. Underarten P. d. parkini, som huvudsakligen hör hemma i Himalaya, är partiell flyttare.[15][16]
Efter den första häckningsbosättningen är gråsparvarna av nominatformen mycket trogna sin hemort. Aktionsradien under häckningstiden kan för stadspopulationer utgöras av endast 50 meter. Ungfåglar sprider sig planlöst och ansluter sig närmast på sensommaren till växande flockar. Även en del av de adulta fåglarna ansluter sig till dessa höstflockar, som sprider sig i häckningsplatsernas omgivning, för att utnyttja det utbud av föda som finns där. Efter att flockarna upplösts återvänder de adulta fåglarna oftast redan under tidig höst till sin ursprungliga häckningsplats.[15][17]
Tidigare trodde man att familjen sparvfinkar var nära besläktad med de afrikanska vävarna, och placerade därför sparvfinkarna som underfamilj (Passerinae) i familjen vävare. Jämförelser mellan DNA-sekvenser hos olika arter har visat att sparvfinkarna är besläktade med ärlor och piplärkor samt järnsparvar. Även om detta fortfarande är omstritt, bedöms idag sparvfinkarna som en självständig familj (Passeridae) av många auktoriteter. Denna familj indelas i fyra släkten och 36 arter.[18][19]
Johnston och Kitz förmodade 1977 att arten gråsparv som uttalad kulturföljare utvecklades i och med att människan blev bofast och började bedriva jordbruk för omkring 10 000 år sedan i västra Asien.[20] Summers-Smith kom däremot 1988 till slutsatsen att gråsparven skulle vara en av de många eurasiska arterna av släktet Passer, som uppkom under pleistocen från en ursparvfink, som bebodde områden i östra Medelhavsområdet och tropiska Afrika, vilka var förenade genom Nildalen eller Östafrikanska gravsänkesystemet. De framlade teorin att hanen av denna ursparv redan hade en svart haklapp, vilket är karakteristiskt för alla nutida palearktiska och orientaliska sparvfinkar. Denna ursparvfink bredde ut sig såväl västerut som österut i det eurasiska stäppbältet. Genom istäckets upprepade fram- och tillbakabildning blev olika populationer periodvis isolerade, vilket ledde till anpassningsutvecklingar och uppdelning i de nutida arterna.[21]
Många indicier talar för att arten uppkom vid denna väsentligt tidigare tidpunkt. Det tidigast daterade fossilfyndet av gråsparv (dessa är relativt sällsynta) dateras till 400 000 år sedan och upptäcktes i en grotta vid Betlehem i Palestina. Detta fossil uppvisar fler likheter med gråsparven än med de nutida afrikanska sparvfinkarna. Detta tillsammans med ytterligare ett yngre fossil från samma område indikerar att denna förfader till gråsparven levde i närheten av människorna redan under paleolitikum.
Molekylärgenetiska data för dateringen av uppdelningen av sparvfinkarterna motsäger varandra betydligt. En undersökning som genomfördes 1988 av gendelningar av 15 polymorfa isoenzymer daterar uppdelningen mellan gråsparv och spansk sparv till mellan 105 000 och 122 000 år före nutid. Resultatet från en analys av den mitokondriella gensekvensen i cytokrom-b och andra mitokondriella pseudogener visar däremot, att sparvfinksarternas uppdelning och även uppdelningen mellan gråsparv och spansk sparv uppträdde under miocen och pliocen, alltså för mer än 2 miljoner år sedan.[22]
Gråsparven delas upp i ett antal underarter, ofta 10–13 stycken, som i sin tur sammanfattas i två tydligt urskiljbara underartsgrupper, nämligen Domesticus-gruppen (som omfattar nominatformen) och Indicus-gruppen, dessa båda grupper delas ibland upp som två olika arter. Taxonen inom domesticus-gruppen är större, med längre vingar och kraftigare näbb. De ljusare delarna av fjäderdräkten, som exempelvis huvudets sidor, är gråtonade och mindre vita, och de kastanjebruna pigmenten är mindre kraftiga än hos den östliga indicus-gruppen.
Indicus-gruppen finns väsentligen i Sudans övre Nildal, stora delar av Arabiska halvön, södra Afghanistan, Iran, Indien, Sri Lanka och Burma, öster om Kaspiska havet, i Centralasien och i Himalaya. Det övriga utbredningsområdet bebos av företrädare för domesticus-gruppen. Även praktiskt taget alla introducerade populationer tillhör den senare gruppen och är oftast av nominatformen.
I östra Iran häckar båda underartsgrupperna i ett brett sympatriskt utbredningsområde. Andra områden där underartsgrupperna häckar sympatriskt är i Centralasien norrut till Turkmenistan och Kazakstan. I det senare området förekommer uppenbarligen ingen hybridisering och denna överlappning har uppstått relativt nyligen genom en östlig expansion av utbredningsområdet för nominatformen. Individerna av nominatformen är där tydligt större än underarten bactrianus, som är områdets företrädare för indicus-gruppen. Vissa forskare anser att underarten bactrianus, som är en flyttfågel som övervintrar i Indien och Pakistan, därför ska kategoriseras som en egen art Passer indicus (engelska: Indian sparrow). Denna är dock inte allmänt erkänd.[23][24]
Det råder ingen konsensus om hur underarterna och underartsgupperna exakt ska delas upp. Vissa anser att några lokala varianter ska ha underartsstatus, medan andra inkluderar dessa i andra underarter. Populationer som det ofta råder olika uppfattningar om, som har en otydligare uppdelning och som ofta inkluderas tillsammans med andra underarter är balearoibericus, mayaudi, colchicus, tauricus, caucasicus och persicus. Exempelvis kategoriserar vissa populationerna P. d. balearoibericus, P. d. biblicus och P. d. mayaudi, som tillsammans har sin utbredning i Mindre Asien och Cypern samt söderut till Sinaihalvön, som en underartsgrupp. Andra låter den iranska populationen P. d. persicus vara en egen underart. Vissa för även P. d. hyrcanus till indicus-gruppen.
Spansk sparv (Passer hispaniolensis) räknades länge som en underart till gråsparven, men har idag status som god art. Båda arter lever i stor utsträckning sympatriskt på Iberiska halvön, Balkanhalvön och i delar av Nordafrika, utan att det förekommer hybridisering. Arterna skiljs åt på hanens fjäderdräkt och läten men ekologiskt och näringsbiologiskt är de lika. I det gemensamma utbredningsområdet häckar gråsparven i städer och orter och "överlåter" de lantliga områdena till spanska sparven. Där båda arter förekommer tillsammans bebor de dock en likartad ekologisk nisch. Skillnader i fjäderdräkt, bobygge, läte och flyttningsbeteende anses som etologiska isoleringsmekanismer. Framför allt i östra Algeriet och Tunisien tycks dessa isoleringsbarriärer på vissa ställen i stor utsträckning försvunnit, och på grund av hybridisering förekommer där sparvfinkspopulationer vars utseende och kännetecken är mycket variabla.[18]
Där gråsparv och spansk sparv har ett sympatriskt utbredningsområde finns det en stabil hybridpopulation av dessa båda arter, främst i norra Afrika men också i södra Schweiz, i norra och centrala Italien och på Korsika Denna hybrid (X italiae) ses ibland som en egen art till spansk sparv och kallas då för italiensk sparv (Passer italiae). Det finns också en stabil hybridpopulation mellan dessa båda arter på Malta (X maltae).[27] Vissa kategoriserar istället dessa hybrider som en underart till antingen spansk sparv eller gråsparv men denna populations exakta taxonomiska status är än så länge osäker då molekylärbiologiska undersökningar har visat på motsägelsefulla fakta.[28][18]
Gråsparven är en flockfågel, och kan ibland också ses i blandflockar med exempelvis pilfinkar. Under hela året uppvisar gråsparven ett sällskapligt och socialt beteende. Många beteenden hos gråsparven utförs i flock och sker synkroniserat.
Gråsparvar vattenbadar året om och solsken fungerar starkt stimulerande för bad. Före badet, som varar i ungefär tre minuter, dricker de ofta. Sandbad följer ofta badet eller växlar med det. Gråsparven gör samma rörelser vid sandbadet som vid vattenbadet. Oftast sker detta bad gemensamt efter varandra med anslutande gemensam fjädervård. Vid tillfälle försvaras det tråg som används för sandbadet mot artfränder även med ett hotbeteende motsvarande det vid födoplatser.[9]
Gråsparven försvarar inget utsträckt häcknings- eller näringsrevir, utan endast boets eller sovplatsens närmaste omgivning. Vid tiden för häckningen är honor dominanta mot hanar i närheten av boet, fastän de är mindre.
Uppgörelser med artfränder observeras huvudsakligen vid födosök, vid bad- och sovplatser och vid boet. Nästan 90 % av sådana konflikter sker mellan hanar. Aggressioner yttrar sig ofta genom att gråsparven hotar rakt framifrån, genom att böja huvudet djupt framåt, vifta med och höja upp stjärten, burra upp ryggfjädrarna och vinkla vingarna. Vid högre intensitet förekommer också strider där sparvarna närmar sig varandra med öppnade näbbar och hackar mot varandra, ibland även i luften. Aggressioner mot andra arter förekommer huvudsakligen vid konkurrens om boplatser, men vid tillräckligt utbud är dessa sällsynta. Tillfälligtvis förhindrar gråsparvar andra hålhäckare från att bosätta sig i fågelholkar eller tränger bort dem därifrån. Pilfinken, vars levnadsområde delvis överlappar med gråsparvens, trängs bort av gråsparven endast under dennas tidiga häckningsbörjan.[11]
Honor är vaksammare och skyggare än hanar. Distansen som fågeln tillryggalägger när människor, eller andra hot, närmar sig är ganska kort, men stiger vid tilltagande flockstorlek. När det varnas för en fiende på marken ilar artfränder fram och följer efter fienden, som de mobbar från träd och buskage medan de yttrar varningsläten. Även starar, på många platser den enda överlägsna konkurrenten om boplatser, blir mobbade och ibland bortträngda när den inspekterar potentiella häckningsplatser, men i regel behåller stararna överhanden i revirkonflikter.[11]
Den ursprungliga biotopen före anslutningen till människorna förmodas ha varit torra, varma, luckra trädsavanner. Detta är dock spekulationer i frånvaro av säkerställda data. När den trängde fram till centrala Europa var gråsparven redan kulturföljare med en utpräglad bindning till människorna.[6]
Förutsättningar för häckningsförekomst är tillgång till frön och spannmålsprodukter under hela året, samt lämpliga boplatser. De optimala platserna är jordbruksbyar, förortsområden, stadscentrum med stora parker, zoologiska trädgårdar samt boskaps- och fågelfarmer. Även ovanliga områden kan bebos, som till exempel klimatiserade flygplatsbyggnader som är avskurna från omvärlden. Det högst belägna häckningsområdet återfinns på ungefär 4500 meters höjd i Himalaya och det lägsta vid -86 meter i Death Valley i Nordamerika.[29]
Vid slutet av det första levnadsåret blir gråsparven könsmogen. Gråsparvar lever i regel i livslånga parbildningar. Om en partner dör sker snart en ny parbildning. Sporadiskt förekommer även bigyni (polygyni).[17]
I centrala Europa börjar den huvudsakliga häckningstiden i slutet av april och varar till augusti. Under denna period produceras två till tre, i sällsynta fall till och med fyra kullar. Vid den första och andra häckningen utvecklas ungefär en tredjedel av äggen till flygfärdiga ungfåglar, men vid senare häckningar är det bara en femtedel. Dessutom har ungfåglarna hög dödlighet under de första veckorna efter utflygningen. Efter ett år lever i genomsnitt endast 20 % av ungfåglarna och i stadsområden ungefär 40 %. Den höga dödligheten beror framför allt på svårigheter med självständig anskaffning av föda och hög predation.[16][17][30]
Gråsparven bygger sitt bo i nischer och hålor, såväl som friliggande i träd och buskar.[6] Den har en stark tendens till gemensam häckning. Ibland häckar den ensam, men ofta i lösare förening eller i kolonier, där bona oftast ligger på minst 50 centimeters avstånd från varandra. Den mångfaldiga användningen av lämpliga strukturer som boplats visar gråsparvens utpräglade anpassningsförmåga. Typiska boplatser är skyddade hålrum på eller i närheten av byggnader. Det kan vara under lösa takpannor, i ventiler, i håligheter i byggnader eller i nischer under skärmtak. Även fågelholkar, svalbon och hackspettshål används. Tillfälligtvis kan man också finna gråsparvar som inneboende i storkbon, där de gynnas av att deras fiender från luften inte vågar sig i närheten av sådana bon. Om det råder brist på boplats kan gråsparvar också bygga bon i träd eller buskar, som de förser med ett tak av strån. Sådana bon anläggs på mellan 3 och 8 meters höjd och är därmed i genomsnitt högre och mer otillgängliga för predatorer än pilfinkens. Friliggande bon anses som gråsparvens ursprungliga botyp.
Oberoende av platsen för boet är det i princip alltid runt och har ingång från sidan. Boet byggs inte särskilt noggrant och bomaterialet, som utvändigt inte är bearbetat, hänger oftast löst ned. Gråsparvar bygger av nästan alla material, exempelvis halm, gräs, ull, papper eller lump. Materialet bestäms mindre genom urval och mer av dess tillgänglighet, inom en omkrets på 20 till 50 meter. Boet fodras invändigt med fina strån och fjädrar. Friliggande bon når en fotbolls storlek, medan bon i nischer och hål anpassas till omgivningen och varierar avsevärt i storlek. Boet påbörjas oftast av hanen under parningsleken. I centrala Europa sker detta tidigast från mitten av mars. Framför allt för fåglar som häckar för första gången föregås ett bobygge av en fas då de planlöst flyttar omkring bomaterial. Paret färdigställer boet gemensamt, mest intensivt under veckan före äggläggningen. Bobygget kan pågå över flera veckor, men om ett bo går förlorat kan ett ersättningsbo byggas på två till tre dagar.[17]
Parningsleken börjar med att hanen besätter boplatsen, i centrala Europa delvis redan från mitten av februari och framför allt i mars. Såväl en så skyddad boplats som möjligt som hanens haklapp som sväller under sången spelar en roll när honan väljer partner. Den oparade hanen uppvaktar med uppburrade fjädrar i det trånga boområdet med höga "tjili", "stsilib" eller liknande läten. Om en hona visar intresse visar hanen henne boplatsen, som han kryper in i med torra strån i näbben. Honan följer hanen en stund och prövar boplatsen. Först från och med detta tillfälle inleder hanen den egentliga sången, det strukturfattiga och monotona "tjilpandet", som ofta framförs timslångt.
Påfallande hos gråsparvar är också gruppleken. Denna börjar genom att två till åtta hanar högljutt förföljer en hona. Oftast i tät vegetation omringas honan av hanarna och dessa försöker omväxlande picka honan i kloakregionen och kopulera. Alla tjattrar upphetsat och lämnar vid denna tidpunkt all försiktighet. I regel förekommer inte kopulation. Den hane som bildar par med honan deltar också och förblir i honans närhet till slutet. Betydelsen av gruppleken är inte känd.
I det tidiga stadiet av häckningsperioden försöker hanen oftast utan framgång genomföra kopulationer. Då hoppar han fram och tillbaka med uppburrad fjäderdräkt, hängande vingar och upprätt stjärt. Under den senare fruktbara fasen är det honan som uppmanar till parning. Hon böjer sig då ned vågrätt med lätt höjd stjärt och vibrerande vingar. Honor kan ibland bjuda upp till kopulation 15 till 20 gånger i timmen. Hos kolonihäckande par är hanar däremot intresserade av oftare kopulation för att säkra sitt eget faderskap. Detta beteende och hanens bevakning av honan är dock endast delvis effektivt. I 8 till 19 % av fallen har kopulationer utanför parbildningen påvisats.[11]
Kullen består av fyra till sex ägg med en genomsnittlig storlek på 15 x 22 millimeter och en vikt på ungefär 3 gram. Äggen skiljer sig mycket i form, storlek och färg, men är ganska konstanta hos en individuell hona. De är vita till svagt grönaktiga eller gråaktiga och har gråa eller bruna fläckar. Fläckningen döljer ibland grundfärgen fullständigt. De sista äggen i en kull är större och tyngre än de första. Denna skillnad är ännu mer utpräglad vid senare kullar. Därför har de sista kläckta ungarna en fördel.
Den regelmässiga ruvningen börjar normalt efter att det näst sista ägget lagts och varar från denna tidpunkt räknat i regel mellan 10 och 15 dagar. Ruvningens längd påverkas av utetemperaturen och är därför oftast kortare vid den tredje ruvningen. Vid väderleksbetingade avbrott i ruvningen kan ruvningstiden pågå upp till 22 dagar. Båda könen ruvar omväxlande. Honan tillbringar oftast natten på kullen. Medan honan är ute på födosök håller hanen förmodligen bara äggen varma, då den inte har någon ruvningsfläck.[17][11][16]
När ungarna kläckts värms de av båda föräldrarna och utfodras till en början framför allt med sönderdelade insekter, senare även i ökande andel med frön. Under de första dagarna sväljer föräldrarna ungarnas avföring, medan de därefter flyttar den upp till 20 meter bort från boet.[11] Tiden då ungarna stannar i boet varierar starkt. Från 11 till 23 dagar har observerats, men genomsnittligen rör det sig om 14 till 16 dagar. Ungefär efter den fjärde dagen öppnas ungarnas ögon, och på den åttonde till nionde dagen får boungarna sin dundräkt.[31][7]
Om båda föräldrar går förlorade infinner sig genom ungarnas intensiva tiggläten oftast ställföreträdare från grannskapet, vilka utfodrar ungarna tills de är självständiga.[8][11] Inom några få timmar lämnar alla ungar boet och de är då i regel redan flygfärdiga. De äter lite själva redan efter en till två dagar och är i regel självständiga efter 7 till 10, senast 14 dagar.[17]
Gråsparven livnär sig huvudsakligen på frön och då framför allt frön av odlade spannmålsarter, som i lantliga områden kan utgöra 75 % av födan. Vete föredras framför havre och korn. Regionalt och årstidsvis kan andelen frön av vilda växter motsvara eller överträffa andelen spannmål. Från våren till sommaren spelar också animalisk föda en viktig roll och kan utgöra upp till 30 % av den samlade födan. Det rör sig då om insekter och deras larver samt andra ryggradslösa djur. Framför allt i städer visar gråsparvar ett opportunistiskt beteende och blir allätare. Särskilt vid gatukök och i friluftslokaler syns detta.[32]
Gråsparven utfodrar sina ungar under de första dagarna nästan uteslutande med larver och andra sönderdelade insekter. Om dessa inte finns att tillgå och ungarna utfodras med exempelvis bröd, kan detta förorsaka matsmältningsstörningar som kan leda till döden för ungarna. Med ungarnas tilltagande ålder utfodrar föräldrarna dem mer och mer även med frön, så att den vegetariska andelen av födan stiger till en tredjedel.[32][33]
Födosöket sker nästan alltid i grupp, även under uppfödningen av ungarna. Till detta finns ofta stora flockar, mindre grupper eller åtminstone lösa föreningar. I spannmålsåkrar är grupper på omkring 20 fåglar mest effektiva, då den tid som används för att hålla vakt mot fiender blir kortare i större gemenskaper, men tidskostnaden för uppgörelser med artfränder i ännu större grupper mer än uppväger denna tidsvinst. Om en enskild gråsparv upptäcker en födokälla lockar den de andra genom rop och väntar innan den börjar äta. 75 % av dessa "pionjärer" är hanar. Ibland håller gråsparven fast matbitar med foten med hjälp av näbben medan den sönderdelar födan, liknande mesarnas beteende. Större stycken föda transporteras ofta och sönderdelas på ett annat ställe, även i boet.
Framför allt gråsparvar som lever i staden kan ofta observeras avsöka kylargrillar på parkerade bilar efter döda insekter. Gråsparven prövar ibland också att jaga i luften. Den startar då från en sittplats en kort jaktflygning efter förbiflygande insekter. Detta verkar besvärligt och inte så elegant som exempelvis hos grå flugsnappare, men leder ändå inte sällan till framgång.[9]
Den genomsnittliga livslängden för en könsmogen gråsparv uppgår till 1,5 till 2,3 år. Om man även inräknar juveniler blir den endast 9 månader. I staden är den förväntade livslängden högre än i lantliga områden. I Nederländerna fastställdes vid en undersökning att 18 % av gråsparvarna i förortsområden var 5 år gamla eller äldre medan siffran i lantliga områden endast var 4 %. Genom ringmärkning har man i det vilda återfunnit individer som uppnått en ålder av 14 år. I fångenskap kan de uppnå ännu högre ålder. Den hittills högsta observerade åldern uppges vara 23 år.[30]
Gråsparvar hotas i den vilda framför allt av predation och i städer även av fordon. Under häckningstiden lider adulta fåglar de största förlusterna med 45 till 56 procent av den samlade dödligheten. Bland de marklevande fienderna finns stenmårdar och framför allt katter. Fåglar som jagar gråsparv är framför allt sparvhökar, tornugglor och tornfalkar. Utfärgade hanar med utpräglad haklapp blir oftare offer för rovfåglar. Gråsparvar är på många platser sparvhökens huvudsakliga bytesdjur, till över 50 %. Men även tornfalken har exempelvis i Berlin gråsparvar som sitt vanligaste byte bland fåglar.[30][34]
Beståndet av gråsparvar i hela världen uppskattas till 500 miljoner individer. Endast ganska oexakta uppskattningar finns, även för Europa. BirdLife International anger antalet gråsparvar i Europa till 63–130 miljoner häckande par. Det europeiska beståndet genomgick under 1990-talet en måttlig minskning (moderate decline) på över 10 %.[35] IUCN bedömer att det globala beståndet inte har minskat så mycket att det uppfyller rödlistningskriteriet för populationsminskning, det vill säga över 30 % under en 10-årsperiod.[1]
I västra Centraleuropa har beståndet gått tillbaka tydligt under andra hälften av 1900-talet. Denna tillbakagång är uppenbar för observatörer som exempelvis kan erinra sig de stora svärmarna på spannmålsåkrar på 1950-talet. Dock är beståndets tillbakagång endast dokumenterad med stora luckor på grund av det dåtida ringa intresset för denna art och avsaknaden av data från denna tid.
Det kan finnas många anledningar till denna tillbakagång och följande orsaker anges:[36]
Situationen beror dock mycket på lokala förhållanden. I olika europeiska storstäder som London, Paris, Warszawa, Hamburg och München har en mycket stark tillbakagång observerats under de senaste åren. I stadsdelen St. Georg i Hamburg minskade antalet gråsparvar mellan 1983 och 1987 från 490 till 80 fåglar per kvadratkilometer. I Berlin avtecknar sig tillbakagången först lokalt i saneringsområden och beståndet med 280 fåglar per kvadratkilometer intar en topposition i internationell jämförelse.[37][38][39]
Redan för över 10 000 år sedan, då människorna blev bofasta och utvecklade det första jordbruket, hade gråsparven anslutit sig till människorna. Man utgår också från att gråsparven med anslutningen till de jordbrukande människorna övergick från flyttfågel till stannfågel. Det förmodas också att gråsparven trängde fram i nordvästlig riktning till Europa parallellt med jordbrukets utbredning.[22]
I samband med att européerna upptäckte och koloniserade andra världsdelar blev gråsparven hemmahörande i nästan hela världen. I det sammanhanget kan man ofta inte längre skilja mellan naturliga utvidgningar av utbredningsområdet i efterföljd till de människor som trängde fram i obebodda områden och utbredning efter planerad introduktion eller oavsiktlig transport.[13]
Exempelvis nådde gråsparven till Nordamerika då europeiska utvandrare satte ut ungefär 100 fåglar på en kyrkogård i Brooklyn i New York år 1852. Efter ungefär 20 ytterligare importer från England och Tyskland bebodde gråsparven vid sekelskiftet 1900 redan hela USA:s område. Arten utbredde sig därmed snabbare än den senare införda staren.[13][40]
Den tidigare uppfattningen om gråsparven som skadedjur härstammar framför allt från dess förkärlek för sädeskorn. Före 1900-talets mitt var gråsparven också mycket vanligare än i senare tid. Detta ledde exempelvis till att Fredrik den store på 1700-talet utfäste skottpengar för att skydda herrskapsåkrarna från gråsparvar. När gråsparvarna decimerades ökade istället antalet insekter kraftigt, vilket ledde till att dessa skottpengar snart avskaffades igen.[41]
Efter andra världskriget förekom kampanjartade aktiviteter på basis av ofta överdrivna uppskattningar om skador. Gråsparven förföljdes då med hjälp av gifter och skottpengar. Dessa åtgärder gav lokalt tydliga decimeringar av beståndet, men luckorna blev oftast tillslutna efter två år. Mycket mer verkningsfull var däremot omgestaltningen av livsområdet, som inte var tänkt som en bekämpningsåtgärd, under andra hälften av 1900-talet.[38] Tiden då gråsparvar förföljdes räckte till inpå andra hälften av 1900-talet.[42]
Även idag betraktas gråsparven delvis ännu som hygienskadedjur och finns därför även i ett "Lexikon för skadedjur".[43] Det främsta problemet är att gråsparven tränger in och bygger bo i livsmedelsmarknader och storkök, där den räknas som potentiell smittbärare. I Tyskland råkar naturskyddslagen och livsmedelshygienförordningen i konflikt, så att rättsläget för bekämpning av gråsparven är oklart.[44]
Gråsparvar förknippas med utbredningen av vissa sjukdomar som är av betydelse för människor eller för domesticerade djur. Gråsparvar anses som överförare av bakterier (exempelvis salmonella) eller som värddjur vid utbredning av olika arbovirus. De anses ha en nyckelroll för utbredningen av en företrädare för denna grupp av virus, Saint Louis-encefalitvirus i Nordamerika. Även västnilviruset kopplas samman med gråsparven. Utbredningen av detta virus i USA visar tecken som väcker misstanken att gråsparven tillsammans med kråkfåglarna och olika flyttfåglar spelar en avgörande roll.[45][46]
I laboratiorier har det påvisats att gråsparvar kan infekteras med den särskilt virulenta formen av influensaviruset av typ H5N1, även om de bara reagerar svagt på detta. Utanför laboratoriet har infekterade gråsparvar hittills endast hittats i Östasien i omedelbara anslutning till fjäderfäuppfödningar som är massivt drabbade av fågelinfluensa.[47]
Trots detta tycks gråsparven inte spela någon särskild roll för överföring av smittor som är farliga för människor. Däremot kan frågan ställas vilka påverkningar smittor som utbreds av människor har på sparvpopulationer.[45]
Gråsparvens vetenskapliga namn Passer domesticus betyder 'hussparv', av latinets passer 'sparv' och domesticus 'hörande till hus och hem, huslig'.[48]
Sparv är ett gemensamt nordiskt ord, som härleds till urnordiska sparwur eller sparwar, motsvarande urgermanska sparwan, i gotiska sparwa, fornhögtyska sparo, fornengelska spearwa, modern engelska sparrow.[49]
Andra svenska dialektala namn är spärv, sperv, sparr, spärr, spar, spor, sporr och spörr.[55]
I Norden samt i resten av Västeuropa har gråsparven traditionellt ansetts som en illavarslande fågel som kunde bringa människor olycka. I Frankrike trodde man exempelvis att det var djävulen som skapat fågeln och på många håll i Sverige gick det talesätt om att gråsparven framkallade oväder eller dödsfall.[14]
Fastän gråsparvar inte parar sig oftare än andra socialt levande fågelarter, gav deras beteende dem under medeltiden ett rykte om okyskhet. Detta berodde antagligen på att parningen skedde direkt framför människornas ögon och gråsparvar går till verket ljudligare än vissa andra fåglar. Man trodde då att gråsparvar med så många parningar kunde leva i högst ett år.
Uppfattningen att gråsparvskött stegrade sexualdriften och eggade till otukt var också vitt utbredd. I det gamla Rom och även tidigare, i Antikens Grekland, beskrevs liknande uppfattningar.[40][11]
3-8001-3483-7
Wikimedia Commons har media som rör Gråsparv.
Gråsparv (Passer domesticus) är en fågel som tillhör familjen sparvfinkar (Passeridae). Gråsparven är spridd över stora delar av Europa och Asien, men har även av människan introducerats till Amerika, Afrika och Australien och är idag en av världens mest spridda fågelarter. Gråsparven är en kulturföljare och har anslutit sig till människan i över 10 000 år. Världspopulationen uppskattas till ungefär 500 miljoner individer. Gråsparvshanen är lik den närbesläktade pilfinken och dessa arter förväxlas ofta av gemene man. Gråsparven är en flockfågel, och kan även ses i blandflockar med exempelvis pilfinkar. Under hela året är gråsparven social och präglas av flockbeteende.
I Norden och i resten av Västeuropa har gråsparven traditionellt ansetts vara en illavarslande fågel som kunde bringa människor olycka. I Frankrike trodde man exempelvis att det var djävulen som skapat fågeln och på många håll i Sverige fanns det talesätt om att gråsparven framkallade oväder eller dödsfall.
Bayağı serçe (Passer domesticus), serçegiller (Passeridae) familyasından coğrafi dağılımı çok geniş olan en yaygın ve en iyi tanınan serçe türü.
Uzunluğu 14 cm, rengi uzaktan bakıldığında grimsi kahverengidir. Ama erkekler yakından bakıldığında oldukça canlı renkleri ile dikkat çeker. Tepelerinde kızıl kahverengi tüylerle sınırlanmış gri bir bölge, gerdan ve göğüslerinde siyah bir leke vardır. Siyah leke büyüdükçe serçenin saygınlığı artar. Dişiler ve gençlerin tüyleri daha soluk renkli, alt bölümleri ise lekesizdir.
Bayağı serçe sıcak bölgelerde hemen hemen tüm yıl boyunca üreyebilir. Saçak altlarına, duvar çıkıntılarına, oyuklara, ağaç ve çalılara çırpıdan yaptıkları oldukça özensiz yuvalarını tüy ve yünle döşer, bu yuvaya 4-9 yumurta bırakırlar.
Anavatanı Avrasya ve Kuzey Afrika olmakla birlikte olmakla birlikte Güney Amerika dışında yeryüzünün hemen her yerine götürülmüştür. Kuzey Amerika'da ilk kez 1852'de New York'un Brooklyn semtindeki bir mezarlığa getirilmiş, yüz yıl geçmeden tüm kıtaya yayılmıştır. Bayağı serçe insanlarla iç içe yaşayan, büyük küçük tüm yerleşim birimlerinde, tarlalarda ve bahçelerde görülebilen bir türdür.
Erkek
Dişi
Yavru
Yumurta
Bayağı serçe (Passer domesticus), serçegiller (Passeridae) familyasından coğrafi dağılımı çok geniş olan en yaygın ve en iyi tanınan serçe türü.
Українське «горобець» (діал. «веребей»[1]) виводять від праслов. *vorbьjь, *vorbьcь, *vorbъlь (пор. дав.-рус. воробии, біл. верабей, рос. воробей, пол. wróbel тощо). Походження праслов'янського слова неясне, припускають його звуконаслідувальний характер (пор. «воркотати»). Українське початкове «г» замість первісного «в» пояснюють сприйняттям його як протетичного (як у словах «вулиця», «вівця», «вікно», «вогонь») і подальшою заміною на інше протетичне «г» (як у словах «горіх», «гострий»)[2].
Довжина тіла 16 см, маса 23—35 г.
Загальне забарвлення оперення — зверху коричнювато-бура, іржавого кольору із чорними плямами, знизу білувата або сіра. Щоки білі, вушна область блідо-сіра. Крила з жовтувато-білою поперечною смугою.
Самець відрізняється від самки наявністю великої чорної плями, що охоплює підборіддя, горло, зоб і верхню частину грудей, а також темно-сірим (а не темно-бурим) верхом голови. У самки голова й горло сірі, а над оком є бліда сіро-жовта смуга.
Раніше область проживання домового горобця обмежувалася Північною Європою. Згодом область розповсюдження поширилася на Європу і Азію (за виключенням Арктики, північно-східних, південно-східних і центральних районів Азії), а також в Північну і Східну Африку, Сенегал, Малаів Яву.
Починаючи з XX ст. був завезений в різні країни, широко там розселився і в даний час, окрім вказаних вище місць, мешкає також в Південній Африці, Австралії, Новій Зеландії, Північній і Південній Америці та на багатьох островах.
Майже повсюдно є осілим птахом, лише з найпівнічніших частин ареалу на зиму відкочовує на південь (до 1000 км), а з Середньої Азії відлітає в Передню Азію і Індію.
Мігруючи за житлом людини, проник далеко на північ в невластиву для нього зону лісотундри і навіть тундри — до Мурманської області, гирла Печори, півночі Якутії.
Будучи синантропним видом — постійним співмешканцем людини, хатній горобець добре пристосований до життя в умовах, що змінюються під впливом господарської діяльності людини.
Горобця можна зустріти і в сільській, і в міській місцевості, і в поселеннях Крайньої Півночі і Середній Азії. Втім, в Середній Азії він тримається зазвичай подалі від людини.
Широкому розповсюдженню горобця на північ і на південь услід за розширенням посівів зернових сприяє його висока плодючість. Горобець хатній веде осілий спосіб життя, чому сприяють умови для гніздування і рясний корм в поселеннях людини.
Харчується в основному рослинною їжею, лише навесні частково комахами, якими також вигодовує пташенят.
У раціон горобця входять насіння сільськогосподарських культур, відходи різних продуктів, які він підбирає в поселеннях людини, хлібні злаки на полях, ягоди вишні, смородина, виноград в садах, навесні пуп'янки квітів. За відсутності поблизу полів вилітає харчуватися на луги, узлісся і в степи, де збирає насіння дикорослих трав і комах.
Гніздиться горобець окремими парами, але інколи і колоніями, селячись безпосередньо коло житла людини. На півдні ареалу нерідко будує гнізда в стороні, далеко від житла людини, — в деревних і чагарникових насадженнях, в ярах, по крутих глинистих обривах (по сусідству з полями).
Гнізда влаштовує в різноманітних місцях — в щілинах будівель, у солом'яних стріхах, в норах глинистих і крейдяних ярів, в стінках гнізд великих птахів (чапель, лелек, орлів), в дуплах дерев; може займати шпаківні і нори берегових ластівок. На півдні нерідко споруджує гнізда відкрито на гілках дерев.
За рядом спостережень, горобці утворюють пари фактично на все життя. А життя у них не дуже довге: хоча відзначали і 9-ти, і 11-ти річних горобців, більшість їх не доживає і до 4 років. Багато молодих птахів гине ще в першу зиму, так що середня тривалість життя горобців становить 9-21 місяць.[3]
Гніздо, яке пара споруджує разом, є грубою спорудою з соломинок, сухих травинок, пір'їнок, з невеликим поглибленням посередині. Гнізда, влаштовані на гілках, великі, у вигляді неправильної кулі з товстими стінками з трав'янистих рослин і бічним входом.
Хатні горобці приступають до розмноження рано. У другій половині березня птиці розбиваються на пари і приступають до спорудження гнізд, відкладання яєць відбувається в квітні.
Кладка складається з 4—10, частіше 5—7, білих яєць з бурими цятками і плямами, насиджування яких займає 11—13 днів.
Пташенят вигодовують самець і самка, переважно комахами. Через 10 днів після вилуплення (у середній смузі в кінці травня — напочатку червня) пташенята вилітають з гнізда.
Горобці досить плодовиті і протягом літа виводять два (на півночі) або три (на півдні) виводки. Друге відкладання яєць відбувається в другій половині червня, виліт пташенят — у липні.
Виводки зазвичай збиваються в зграї, утворюючи інколи скупчення до декількох тисяч особин, і літають годуватися на поля.
Пізно восени спостерігається абортивний статевий цикл, коли птиці знов жваво цвірінькають, самці доглядають самок і тягають в гніздо будівельний матеріал. Гнізда, що підновляють таким чином, служать взимку притулком від нічних холодів.
Sẻ nhà (danh pháp hai phần: Passer domesticus) là một loài chim cở nhỏ thuộc họ Sẻ, được tìm thấy trong hầu hết các nơi trên thế giới. Sẻ nhà có nơi sống gắn kết với nơi ở của con người, và có thể sống trong thành thị hoặc nông thôn.
Một trong số khoảng 25 loài trong chi Passer, sẻ nhà xuất hiện tự nhiên trong hầu hết châu Âu, khu vực Địa Trung Hải, và phần lớn châu Á. Việc du nhập loài này một cách cố ý hay vô tình đến nhiều khu vực, bao gồm các bộ phận của Úc, Châu Phi, và châu Mỹ, làm cho nó chim hoang dã phân bố rộng rãi nhất.
Mặc dù tìm thấy trong môi trường sống rộng rãi và khí hậu khác nhau, nó thường tránh rừng, đồng cỏ, và sa mạc rộng lớn cách xa các khu định cư của con người. Sẻ nhà là ăn chủ yếu những hạt giống của các loại ngũ cốc và cỏ dại và côn trùng, và có thể thực hiện các nhiệm vụ phức tạp và bất thường để có thức ăn. Những kẻ săn mồi của sẻ nhà bao gồm mèo, diều hâu, cú, và các loài chim ăn thịt và động vật có vú ăn thịt khác.
Một con chim nhỏ, nó có chiều dài điển hình là 16 cm (6,3 in) và cân nặng 24-39,5 gram (0,85-1,39 oz). Con mái có màu nâu nhạt và màu xám, và con trống có màu đen sáng hơn, màu trắng, và những mảng màu nâu. Sẻ nhà là loài chim lùn và chắc mập,[3] thường dài trung bình khoảng 16 xentimét (6,3 in), từ 14–18 xentimét (5,5–7,1 in).[4] Sẻ có đầu tròn lớn, đuôi ngắn và mỏ cứng.[3] Sẻ nhà nặng từ 24–39,5 gam (0,85–1,39 oz). Con mái thường nhỏ hơn con trống.
Trọng lượng trung bình của sẻ ở lục địa châu Âu cả hai giới là khoảng 30 gam (1,1 oz), và các phân loài phía nam thì khoảng 26 gam (0,92 oz). Con chim non hơn thì nhỏ hơn, con trống lớn hơn con mái vào mùa đông, và con mái thì lớn hơn trong mùa sinh sản.[5] Giữa và trong vòng phân loài, có thêm biến thể dựa trên vĩ độ, độ cao, khí hậu, và các yếu tố môi trường khác, theo quy tắc sinh học như quy tắc Bergmann.[5][6]
Passer domesticus domesticus.
Một con sẻ nhà trong mưa.
.jpg)
-_Male_at_Sultanpur_I_Picture_178.jpg)
.jpg)
_I_IMG_7881.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_I_IMG_7881.jpg)
-Ystad-2016.jpg)
_I_IMG_7881.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|coauthors= bị phản đối (trợ giúp)
|month= bị phản đối (trợ giúp)
Từ điển từ Wiktionary Tập tin phương tiện từ Commons 
Văn kiện từ Wikisource 
Danh mục các loài từ Wikispecies Sẻ nhà (danh pháp hai phần: Passer domesticus) là một loài chim cở nhỏ thuộc họ Sẻ, được tìm thấy trong hầu hết các nơi trên thế giới. Sẻ nhà có nơi sống gắn kết với nơi ở của con người, và có thể sống trong thành thị hoặc nông thôn.
Длина тела 14—18 см[3][4], масса 21—37 г[4]. Общая окраска оперения — сверху коричневато-бурая, ржавчинного цвета с чёрными пятнами, снизу беловатая или серая. Щёки белые, ушная область бледно-серая. Крылья с желтовато-белой поперечной полосой[3]. Самец отличается от самки наличием большого чёрного пятна[3][4][5], охватывающего подбородок, горло, зоб и верхнюю часть груди, а также тёмно-серым (а не тёмно-бурым) верхом головы. У самки голова и горло серые, а над глазом имеется бледная серо-жёлтая полоса[3][4].
Прежде область обитания домового воробья ограничивалась Северной Европой. Впоследствии широко распространился в Европе и Азии[3][4][5] (за исключением Арктики, северо-восточных, юго-восточных и центральных районов Азии)[5], а также в Северной[4][5] и Восточной Африке[5], Сенегале[3], Малой Азии, на Аравийском полуострове и острове Ява[3].
Начиная с XX века был завезён в разные страны, широко там расселился и в настоящее время, кроме указанных выше мест, обитает также в Южной Африке, Австралии, Новой Зеландии, Северной и Южной Америке и на многих островах[3][4][5].
Почти повсеместно является оседлой птицей[4][5], лишь из самых северных частей ареала на зиму откочевывает к югу (до 1000 км), а из Средней Азии улетает[5] в Переднюю Азию и Индию.
Следуя за жильём человека, проник далеко на север в несвойственную для него зону лесотундры и даже тундры — до Мурманской области, устья Печоры, севера Якутии.
Будучи синантропным видом[4][5] — постоянным сожителем человека, домовый воробей хорошо приспособлен к жизни в обстановке, меняющейся под воздействием хозяйственной деятельности человека.
Воробья равно можно встретить в сельской и городской местности, в поселениях Крайнего Севера и Средней Азии. Впрочем, в Средней Азии он держится обычно подальше от человека.
Широкому распространению воробья на север и на юг вслед за расширением хлебопашества способствует его высокая плодовитость.
Домовый воробей ведёт оседлый образ жизни[4][5], чему благоприятствуют условия для гнездования и обильный корм в поселениях человека.
Питается в основном растительной пищей, лишь весной частично насекомыми, которыми также вскармливает птенцов[4][5].
В рацион воробья входят семена сельскохозяйственных культур[3][4][5], отбросы различных продуктов, которые он подбирает в человеческих поселениях[4], хлебные злаки в полях[3][5], ягоды вишни[3], смородины, винограда в садах[3], весной цветочные почки. При отсутствии поблизости полей вылетает кормиться на луга, опушки лесов и в степи, где собирает семена дикорастущих трав и иногда ловит насекомых[5].
Гнездится воробей отдельными парами, но иногда и колониями, поселяясь непосредственно у жилья человека или вблизи его поселений. На юге ареала нередко строит гнёзда в стороне от них — в древесных и кустарниковых насаждениях, в оврагах, по крутым глинистым обрывам по соседству с полями.
Гнёзда устраивает в разнообразных местах — в щелях строений, в норах[4][5] глинистых и меловых оврагов, в стенках гнёзд крупных птиц (цапель, аистов, орлов), в дуплах деревьев[5], может занимать скворечники и норы береговых ласточек[4]. На юге нередко сооружает гнёзда открыто, на ветвях различных деревьев[5].
По ряду наблюдений, воробьи образуют пары фактически на всю жизнь. Продолжительность жизни у них не очень длинная: хотя отмечали и 9-, и 11-летних воробьёв, большинство их не доживает и до 4 лет. Много молодых птиц гибнет ещё в первую зиму, так что средняя продолжительность жизни воробьёв составляет 9—21 месяц[6].
Гнездо, в постройке которого участвуют оба пола, представляет собой грубое сооружение из соломинок, мочалок, сухих травинок, пёрышек, с небольшим углублением посредине[4]. Гнёзда, устроенные на ветвях, крупные, в виде неправильного шара с толстыми стенками из травянистых растений и боковым входом.
Домовые воробьи приступают к размножению рано. В средней полосе России предбрачное оживление начинается в марте, иногда в феврале, и сопровождается криками и драками. Во второй половине марта птицы разбиваются на пары и приступают к постройке гнёзд; откладывание яиц происходит в апреле[4].
Кладка состоит из 4—10, чаще 5—7, белых яиц с буроватыми крапинками и пятнами, насиживание которых занимает 11—13 дней.
Птенцов выкармливают самец и самка, преимущественно насекомыми[4][5]. Через 10 дней после вылупления (в средней полосе в конце мая — начале июня) птенцы вылетают из гнёзда.
Спаривание
Кладка яиц
Воробьи относятся к птенцовым птицам: их птенцы вылупляются беспомощными
Подросший птенец (слёток)
Молодая особь
Воробьи весьма плодовиты и в течение лета выводят два (на севере) или три (на юге) выводка[4]. Второе откладывание яиц происходит во второй половине июня, вылет птенцов — в июле.
Выводки обычно сбиваются в стаи, образуя иногда скопления до нескольких тысяч особей, и летают кормиться на поля[4].
Поздней осенью наблюдается абортивный половой цикл, когда птицы вновь оживлённо чирикают, самцы ухаживают за самками и таскают в гнездо строительный материал. Подновлённые таким образом гнёзда служат зимой убежищем от ночных холодов.
Первоначальное название вида, Fringilla domestica, дано Линнеем, который относил домового воробья к роду зябликов (Fringilla).
Насчитывают 12 подвидов домового воробья[7]:
Ранее индийского воробья, распространённого в Средней Азии, сходного по окраске с домовым, но перелётного и менее синантропного, рассматривали в качестве самостоятельного вида (P. indicus)[5].
Кариотип: 76—78 хромосом (2n)[8].
Домовому воробью — как генетически наиболее изученному представителю всего семейства воробьиных — принадлежит бо́льшая часть депонированных последовательностей в роде Passer и в семействе в целом.
Геном: 1,26—1,57 пг (C-value)[8].
Домовый воробей 11 тысяч лет назад стал распространяться по Европе и Азии с Ближнего Востока, в это же время отделился подвид Passer domesticus bactrianus. У домовых воробьев присутствует вариант AMY2A, позволяющий производить более эффективную версию фермента поджелудочной железы, позволяющего разлагать длинные молекулы крахмала на более короткие[9].
Отношение у человека к воробьям, способным приносить как пользу, так и вред, варьирует соответственно от весьма позитивного до негативного.
Иногда воробьи могут являться переносчиками различных вредителей и возбудителей некоторых заболеваний. Перелетая с одного элеватора на другой, они могут переносить на своём оперении опасных вредителей зерна — амбарных клещей. Кроме того, воробьи распространяют оспу, дифтерию и некоторые другие болезни домашних птиц. В Китае в 2004 году, когда вирус птичьего гриппа H5N1 был впервые обнаружен в стране, были протестированы 38 воробьёв, и в некоторых образцах был найден опасный вирус[10].
В летнее время местами, особенно на юге, где воробьи многочисленны, они могут приносить ощутимый вред созревающим зерновым культурам (хлеба, горох)[3][5], а также ягодам (вишни, виноград)[3], подсолнечнику и конопле.
В советское время в Средней Азии злостным вредителем зерновых являлся индийский воробей, подвид домового, и с ним велась борьба отравленными приманками[5].
В остальные сезоны вред от них незначителен. Во время выведения птенцов воробьи приносят несомненную пользу, истребляя множество вредных насекомых, особенно в городах, где мало других насекомоядных птиц. Истребление воробья в какой-либо местности всегда сопровождается чрезвычайно сильным размножением вредных насекомых[3].
Широко известна кампания по уничтожению воробьёв как вредителей сельского хозяйства, проведённая в Китае в 1950-е годы. В ходе развёрнутой в марте-апреле 1958 года кампании только за три дня в Пекине и Шанхае было уничтожено 900 тыс. птиц, а к первой декаде ноября того же года в Китае, по неполной статистике, было истреблено 1,96 млрд воробьёв. Однако эта борьба привела к массовому распространению насекомых-вредителей весной и летом 1959 года в Шанхае и других городах. 18 марта 1960 года Мао Цзэдуном было принято личное решение о приостановке борьбы с воробьями[11][12][13][14][15].
Известны памятники воробью, сооружённые человеком в знак благодарности за помощь со стороны этой птицы в борьбе против насекомых-вредителей. Первый такой памятник был воздвигнут в середине XIX века в Бостоне. В 2003 году аналогичный монумент был установлен республиканской общественной организацией «Охрана птиц Беларуси» в городе Барановичи в рамках национальной кампании «Домовый воробей — птица 2003 года»[16].
Мясо воробья твёрдо и безвкусно, потому редко употребляется в пищу[3].
Существует мнение, что домовый воробей как один из самых ближайших пернатых соседей человека может выступать в роли «биологического индикатора», и по состоянию популяции этого вида можно судить об изменениях в окружающей среде. К началу XXI века общеевропейская популяция домового воробья значительно сократилась[17], а в ряде стран этот вид оказался на грани исчезновения[18]. Так, с середины 1980-х годов популяция воробьёв в Чехии уменьшилась на 75 %[19], в Великобритании — на 68 %[20], причём в крупных городах Британии они практически исчезли[21]. В качестве причин называются уменьшение количества насекомых во время их периода размножения, болезни, вызванные высоким содержанием пестицидов в злаках, исчезновение мест гнездования в городах из-за их реконструкции, уменьшение зелёных городских зон и уничтожение деревьев, что опять-таки ведёт к гибели насекомых, необходимых для выкармливания птенцов[21][22][23].
В то же время в Австралии численность завезённых из Старого Света воробьёв постоянно растёт, что грозит серьёзно нарушить экологический баланс на континенте. В связи с этим в этой стране практикуется отстрел диких воробьёв, но особого успеха он не приносит[24].
Невозможно перечислить все примеры встречаемости воробья в культуре; ниже даны лишь некоторые из них:
Длина тела 14—18 см, масса 21—37 г. Общая окраска оперения — сверху коричневато-бурая, ржавчинного цвета с чёрными пятнами, снизу беловатая или серая. Щёки белые, ушная область бледно-серая. Крылья с желтовато-белой поперечной полосой. Самец отличается от самки наличием большого чёрного пятна, охватывающего подбородок, горло, зоб и верхнюю часть груди, а также тёмно-серым (а не тёмно-бурым) верхом головы. У самки голова и горло серые, а над глазом имеется бледная серо-жёлтая полоса.
РаспространениеПрежде область обитания домового воробья ограничивалась Северной Европой. Впоследствии широко распространился в Европе и Азии (за исключением Арктики, северо-восточных, юго-восточных и центральных районов Азии), а также в Северной и Восточной Африке, Сенегале, Малой Азии, на Аравийском полуострове и острове Ява.
Начиная с XX века был завезён в разные страны, широко там расселился и в настоящее время, кроме указанных выше мест, обитает также в Южной Африке, Австралии, Новой Зеландии, Северной и Южной Америке и на многих островах.
Почти повсеместно является оседлой птицей, лишь из самых северных частей ареала на зиму откочевывает к югу (до 1000 км), а из Средней Азии улетает в Переднюю Азию и Индию.
Следуя за жильём человека, проник далеко на север в несвойственную для него зону лесотундры и даже тундры — до Мурманской области, устья Печоры, севера Якутии.
Образ жизниБудучи синантропным видом — постоянным сожителем человека, домовый воробей хорошо приспособлен к жизни в обстановке, меняющейся под воздействием хозяйственной деятельности человека.
Воробья равно можно встретить в сельской и городской местности, в поселениях Крайнего Севера и Средней Азии. Впрочем, в Средней Азии он держится обычно подальше от человека.
Широкому распространению воробья на север и на юг вслед за расширением хлебопашества способствует его высокая плодовитость.
Домовый воробей ведёт оседлый образ жизни, чему благоприятствуют условия для гнездования и обильный корм в поселениях человека.
ПитаниеПитается в основном растительной пищей, лишь весной частично насекомыми, которыми также вскармливает птенцов.
В рацион воробья входят семена сельскохозяйственных культур, отбросы различных продуктов, которые он подбирает в человеческих поселениях, хлебные злаки в полях, ягоды вишни, смородины, винограда в садах, весной цветочные почки. При отсутствии поблизости полей вылетает кормиться на луга, опушки лесов и в степи, где собирает семена дикорастущих трав и иногда ловит насекомых.
РазмножениеГнездится воробей отдельными парами, но иногда и колониями, поселяясь непосредственно у жилья человека или вблизи его поселений. На юге ареала нередко строит гнёзда в стороне от них — в древесных и кустарниковых насаждениях, в оврагах, по крутым глинистым обрывам по соседству с полями.
Гнёзда устраивает в разнообразных местах — в щелях строений, в норах глинистых и меловых оврагов, в стенках гнёзд крупных птиц (цапель, аистов, орлов), в дуплах деревьев, может занимать скворечники и норы береговых ласточек. На юге нередко сооружает гнёзда открыто, на ветвях различных деревьев.
По ряду наблюдений, воробьи образуют пары фактически на всю жизнь. Продолжительность жизни у них не очень длинная: хотя отмечали и 9-, и 11-летних воробьёв, большинство их не доживает и до 4 лет. Много молодых птиц гибнет ещё в первую зиму, так что средняя продолжительность жизни воробьёв составляет 9—21 месяц.
Гнездо, в постройке которого участвуют оба пола, представляет собой грубое сооружение из соломинок, мочалок, сухих травинок, пёрышек, с небольшим углублением посредине. Гнёзда, устроенные на ветвях, крупные, в виде неправильного шара с толстыми стенками из травянистых растений и боковым входом.
Домовые воробьи приступают к размножению рано. В средней полосе России предбрачное оживление начинается в марте, иногда в феврале, и сопровождается криками и драками. Во второй половине марта птицы разбиваются на пары и приступают к постройке гнёзд; откладывание яиц происходит в апреле.
Кладка состоит из 4—10, чаще 5—7, белых яиц с буроватыми крапинками и пятнами, насиживание которых занимает 11—13 дней.
Птенцов выкармливают самец и самка, преимущественно насекомыми. Через 10 дней после вылупления (в средней полосе в конце мая — начале июня) птенцы вылетают из гнёзда.
Спаривание
Кладка яиц
Воробьи относятся к птенцовым птицам: их птенцы вылупляются беспомощными
Подросший птенец (слёток)
Молодая особь
Воробьи весьма плодовиты и в течение лета выводят два (на севере) или три (на юге) выводка. Второе откладывание яиц происходит во второй половине июня, вылет птенцов — в июле.
Выводки обычно сбиваются в стаи, образуя иногда скопления до нескольких тысяч особей, и летают кормиться на поля.
Поздней осенью наблюдается абортивный половой цикл, когда птицы вновь оживлённо чирикают, самцы ухаживают за самками и таскают в гнездо строительный материал. Подновлённые таким образом гнёзда служат зимой убежищем от ночных холодов.
關於另一種常見的麻雀屬動物，請見「麻雀」。家麻雀（学名：Passer domesticus）的原產地在歐洲及亞洲的大部份區域。是種麻雀屬動物，它跟隨人類的分佈，被有意或無意地帶到美洲、非洲撒哈拉南部、紐西蘭、澳洲、和都市地區。它們是鳥類在當今地球上分佈區域最廣泛的物種。
無論人類在何處，這個物種或快或慢，就會到來共享人類的居所。雖然有人認為這是種馴化的鳥類，但這並非嚴謹的事實，人類提供了居所和食物，但不包括友誼或同伴關係，家麻雀對人類依然存在很大的戒心。
家麻雀體長14~16厘米，分佈區域的氣候有很大的差異，包括氣候惡劣的地區。但並非所有地區的族群數量是類似的，而且在山區比較稀少。但在都會、城市、鄉村、甚至個別的農地，它們很可能是數量最多的鳥類物種。
雄性的家麻雀頭部、面頰呈灰色。喉部、上半胸、眼睛和喙部之間呈黑色。喙在夏季是藍黑色的，腿是褐色，到冬天，羽毛邊緣的顏色會減退，喙會呈黃褐色。雌鳥在頭部或喉部都沒有黑色塊，頭部也沒有灰色，上半部有藍色的條紋。幼鳥呈較深的褐色，成鳥白色的部份則為暗黃色，喙部也呈灰暗的黃色。 家麻雀常與體型較小也比較纖細的麻雀被人混淆。麻雀的頭呈栗色而非灰色，翼上有兩道白色的羽，兩側面頰上都有黑色塊。而且這種體型稍小的麻雀，雌鳥和雄鳥的外觀是非常接近的，沒有顯著區別。這是兩個不同物種外觀主要的不同。
播放媒体
播放媒体
家麻雀在一年四季中都群聚在築巢區域，雖然家麻雀通常捕捉昆蟲的幼蟲餵食幼鳥，其中多數是害蟲。然而它們也吃種子，這包括它們找得到的穀物。 在春天，它們也吃花，特別是帶有黃色的花。諸如番紅花、報春花、烏頭毒草似乎都是很吸引家麻雀的花，它們也捕食蝴蝶。
築巢地點很廣泛，屋簷下、砌磚石塊的空隙、岩石間、長春藤、灌木叢、海邊山崖上，都可以看見它們築的巢。 在與其它的鳥類爭奪築巢地的時候，家麻雀的行為相當有侵略性。它們常常驅離已經在當地築巢的鳥，有時甚至直接將窩築在原先被驅離鳥已經建好的窩之上。 家麻雀每次產5-6枚蛋，蛋殼通常是乳白色或淡灰藍色。蛋殼上有黑色、褐色或灰色的斑。這是家麻雀變化很大的蛋中，常見的顏色。它們的蛋在大小、形狀和外表都有很大的變化。 家麻雀通常是雌鳥孵蛋，它們是所有鳥類中孵化期最短的，只有10-12天。在英格蘭的夏天，一隻雌家麻雀可以產下多達25枚蛋。
在歐洲大部份地區家麻雀的數量在減少當中，在荷蘭家麻雀甚至被列為瀕危物種，從1980年代以來數量約只剩一半，而這還是僅次於黑鶇在荷蘭第二常見的繁殖鳥類。目前估計的繁殖對數約在50到100萬之間，在英國也發現了數量銳減情況。
導致數量減少的原因有很多，比較令人意外的是無鉛汽油的使用，無鉛汽油燃燒後會產生某些化合物諸如亞硝酸甲酯，這種化合物對於小型昆蟲具有劇毒，而小型昆蟲是麻雀重要的食物來源。
其它理論包括生長野草的區域逐漸減少，或維護不良的建築物減少，這些都是麻雀築巢的重要來源。
關於另一種常見的麻雀屬動物，請見「麻雀」。 家麻雀（学名：Passer domesticus）的原產地在歐洲及亞洲的大部份區域。是種麻雀屬動物，它跟隨人類的分佈，被有意或無意地帶到美洲、非洲撒哈拉南部、紐西蘭、澳洲、和都市地區。它們是鳥類在當今地球上分佈區域最廣泛的物種。
無論人類在何處，這個物種或快或慢，就會到來共享人類的居所。雖然有人認為這是種馴化的鳥類，但這並非嚴謹的事實，人類提供了居所和食物，但不包括友誼或同伴關係，家麻雀對人類依然存在很大的戒心。
保全状況評価[1] LEAST CONCERN
分類 界 : 動物界 Animalia 門 : 脊索動物門 Chordata 亜門 : 脊椎動物亜門 Vertebrata 綱 : 鳥綱 Aves 目 : スズメ目 Passeriformes 科 : スズメ科 Passeridae 属 : スズメ属 Passer 種 : イエスズメ P. domesticus 学名 Passer domesticusイエスズメ（家雀、学名 Passer domesticus）はスズメ目スズメ科の鳥類。和名は学名を含むヨーロッパ各言語からの直訳に由来する。
全長14-16cm、体重24-38g[4]。大きさはスズメ (Passer montanus) よりやや大きい。翼長6.9-8.5cm[3]。雌雄で体色が異なり、雄はスズメに似るが、頭に帽子を被ったような灰色の部分があり（ただし、イタリア半島やコルシカ島産の亜種イタリアスズメ P. d. italiae はこの灰色の部分が赤褐色になっている[3]）、頬の黒斑がない。雌や若鳥は全体的に淡い茶褐色をした地味なカナリアといった風情で、特徴的なのは目の上に眉状の模様がある点ぐらいである。くちばしは、スズメ同様、若鳥は黄色いが成鳥は黒い。鳴き声はスズメに似る。
南極を除く全大陸に分布する汎存種で、世界一分布域の広い鳥類である[5][6]。アフリカではナイル川下流域と大陸南部、セネガル周辺に分布する。近年はケニアのナイロビ周辺でも見られる。
ユーラシアは分布の中心であり、温帯域のヨーロッパ、中央アジアを中心として、インド、中東、東南アジアといった熱帯域、寒帯域のシベリアと、全域に分布する。ただし東アジアは分布の空白域になっており、朝鮮半島、日本列島、台湾、フィリピン群島、インドネシアには自然分布していない。中国も分布はしているが数は少ない。こういった空白域にはそのニッチとしてスズメが人里に進出している。
アメリカ大陸には元々生息していなかったが、1850年から1875年の間にイギリスから複数の都市に害虫駆除の目的で放されてから盛んに繁殖し、鉄道網の発達と共に穀類を積んだ貨物列車に便乗して分布域を広げた。同様にして、オーストラリアなどのオセアニア地域や、ハワイなどの島嶼にも導入された。空白域であった東アジアでもインドネシアには人為移入され現在定着している。
日本では、1990年以降に、北海道の礼文島[7]、利尻島（1990年8月）[8][2]、天売島（1998年5月）[2]、積丹半島の積丹町[7]（1992年4月[2]）[9]で観察されたことがある。利尻島および積丹半島においてはスズメと交雑、繁殖したとされる[7]。これらは、ロシア沿海地方もしくはサハリン州北部から渡ってきた迷鳥と考えられている。同様に迷鳥として秋田県八森町[7]（現・八峰町）のほか、舳倉島（1994年5月）や見島（2008年4月）でも認められている[2]。
ヨーロッパなどスズメ（Passer montanus）と競合している地域では、スズメを押しのけ人里の主要な野鳥となっており、スズメは人里から離れた森や山などでくらしている（スズメの英名 Tree Sparrow は森のスズメ、学名 Passer montanus は山のスズメという意味である）。スズメに限らず、同属他種と競合している地域ではたいてい体が大きく、都市環境に高度に適合した本種が優先種となって人里に住んでいるが、地域によっては仲良く混成しているところもある。
雑食性で、果実、植物の種子、昆虫類を食べる。本来は種子食性で、クチバシの構造はイネ科植物の種子を割るのに都合の良いよう太く短くなっている。昆虫は成鳥も捕食するが、主としてヒナの餌に用いる。
スズメ同様、春から夏にかけて人家や廃屋などに営巣する。かなり気が強くて横暴なところがあり、営巣に適した場所に他の鳥が巣をかけていると、相手が本種より大きな鳥であってもその巣を横取りしたり、すでにヒナが生まれていた場合はそのヒナを殺して追い出したりする。年2-3回ほど育雛し、一度に5-6羽を若鳥にまで育て上げるが、成鳥になるのはせいぜい年3羽ほどである。
野生下での寿命は2-3年程度だが、飼育下では14年生きた記録がある。
典型的なシナントロープであり、もともとの原産地はナイル川下流域にあり、それらが古代エジプトにおきた農耕の伝播と、それに伴う人間の移動につれて世界各地に広がったと考えられている。
現に、シベリアにはもともと生息していなかったが、シベリア鉄道開通後にその沿線から徐々に分布を広げていった経緯が記録されている。ヨーロッパ人の入植したアメリカやオーストラリア、その他太洋島嶼の多くには害虫駆除目的で放鳥され、入植した人間とともに移動して分布域を広げ定着した。発祥の地アフリカにおいても、南アフリカやセネガル、ナイロビ周辺の個体群は同様に移入されたものである。
東アジアにおける分布が手薄なのは米より麦を好む傾向があるからとする説もあるが、稲作の中心地であるタイやベトナムには自然分布しているので説得力に欠ける。
本種は都市環境に対する適応力が高く、スズメと異なり、人間の出したゴミや残飯だけで繁殖まで行うことができる。それゆえ、英語にはfeathered mouse（羽ねずみ）と呼ばれるほか、ハワイではファストフード店のゴミ箱で頻繁にみられることからHamburger sparrow（ハンバーガースズメ）とも呼ばれる。こうした呼称からもわかるように、本種はアメリカ合衆国においては法律で保護されていない唯一の鳥類となっている。
ヨーロッパの公園にいる本種は人懐こく、手に取れるような場所まで近寄り、人の手の上の餌をついばむ[12]。これは長年に渡って保護されてきたからであり、保護されていない地域にいる個体は警戒心が強い。1990年以降になってヨーロッパではなぜか個体数が激減している。なお激減の原因はいろいろ指摘されてはいるが、特定できる段階にはない。
집참새(Passer domesticus, house sparrow)는 참새과에 속하는 새의 하나로, 전 세계 대부분의 지역에서 발견된다. 일반적으로 이 새의 길이는 16 센티미터(6.3 인치)이고 무게는 24~39.5 그램 (0.85~1.39 온스) 정도로 작은 편이다. 암컷과 어린 놈들은 옅은 갈색과 회색이고 수컷은 더 밝은 검은 색과 흰색, 갈색으로 되어 있다.
집참새는 사람의 거주 지역과 밀접한 관련이 있으며 외진 곳이나 도심 지역에서 거주할 수 있다. 다양한 기후나 서식지에 분포되어 있으나 인간의 개발 지대에서 멀리 떨어진 광대한 삼림지대나 초원, 사막은 피하는 것이 보통이다.
사람들이 사는 곳 도처에서 볼 수 있고 개체 수가 많아 집참새는 문화적으로 저명한 편이다. 널리 퍼져있고 그 수가 많음에도 불구하고 일부 지역에서의 개체 수는 감소하고 있다. 집참새의 보전 상태는 IUCN 적색 목록에서 관심대상종으로 분류되어 있다.
집참새(Passer domesticus, house sparrow)는 참새과에 속하는 새의 하나로, 전 세계 대부분의 지역에서 발견된다. 일반적으로 이 새의 길이는 16 센티미터(6.3 인치)이고 무게는 24~39.5 그램 (0.85~1.39 온스) 정도로 작은 편이다. 암컷과 어린 놈들은 옅은 갈색과 회색이고 수컷은 더 밝은 검은 색과 흰색, 갈색으로 되어 있다.
집참새는 사람의 거주 지역과 밀접한 관련이 있으며 외진 곳이나 도심 지역에서 거주할 수 있다. 다양한 기후나 서식지에 분포되어 있으나 인간의 개발 지대에서 멀리 떨어진 광대한 삼림지대나 초원, 사막은 피하는 것이 보통이다.
사람들이 사는 곳 도처에서 볼 수 있고 개체 수가 많아 집참새는 문화적으로 저명한 편이다. 널리 퍼져있고 그 수가 많음에도 불구하고 일부 지역에서의 개체 수는 감소하고 있다. 집참새의 보전 상태는 IUCN 적색 목록에서 관심대상종으로 분류되어 있다.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
